België in de Tweede Wereldoorlog. Deel 3

De nieuwe orde

[p. 5]

Woord vooraf

Zo men het nog niet wist, is ons land verscheidene keren uniek. Ook op het gebied van de geschiedschrijving. Het is inderdaad opvallend hoe bijzonder weinig in ons land, in tegenstelling tot elders, over de tweede wereldoorlog, en dan vooral over de kollaboratie, is gepubliceerd. Zouden onze geschiedschrijvers dan minder werklust dan elders aan de dag leggen? Bijlange niet. Ongetwijfeld heeft dit gebrek aan publikaties hiermee te maken, dat wij in ons land sedert 1955 begiftigd zijn met een wet, de zgn. archiefwet, waarbij de raadpleging van archieven slechts na verloop van, zegge en schrijve, 100 jaar door de burger van dit land kan opgeëist worden. Die raadpleging is bijgevolg gedurende een eeuw lang overgelaten aan de goede... of minder goede wil van de overheidsinstellingen om uit te maken of zij al dan niet toegang tot hun archieven verlenen. Zelfs de uitstervende generatie, die de oorlog nog heeft meegemaakt, mag blijkbaar niet weten wat achter haar rug om is gebeurd. Waarbij onmiddellijk de vraag rijst waarom, opnieuw in tegenstelling tot andere landen, zó lang moet verborgen blijven wat onze maatschappij zo grondig heeft dooreengeschud als zulks tijdens de tweede wereldoorlog het geval is geweest. Waarom onze bevolking en vooral onze jeugd zo onwetend moet worden gehouden van hetgeen zich achter de schermen van de kollaboratie heeft afgespeeld. Men heeft zelfs het verwijt tot de scholen en de leraars gericht. Dat is de verantwoordelijkheid zeker niet leggen bij diegenen, die ze dragen: onze wetgevers, die opvallend eensgezind hebben geoordeeld, dat zulke dikwijls niet verheven zaken ons gedurende 100 jaar moesten onthouden blijven. Daarenboven zal de halvering of eenvoudigweg de afschaffing van de geschiedenis in onze scholen de soms verbijsterende onwetendheid van onze jeugd over het verleden zeker niet bevorderen. En nochtans hij die niet weet vanwaar hij komt, weet ook niet waar hij heengaat.

Het enig antwoord op ons uniek geval van 100 jaar verborgenheid kan slechts hierin bestaan, dat wel heel wat heel lang moest verborgen blijven. En wellicht niet zo zeer voor diegenen onzer landgenoten, die de oorlog, ook na 1940, met gestrekte arm hebben beleefd. Want benevens een weinig wit en een weinig zwart is er tijdens de tweede wereldoorlog zeer veel grijs geweest. Maar ook dat vele grijs kan een uitdaging bij een onderzoek zijn, ook al hebben vooraanstaanden in ons eigen BRT-huis dit een enorm waagstuk geheten. Waarom dit dan wagen, zal U vragen? Omdat het met de geschiedenis zoals met de aktualiteit gaat: in beide gevallen is het verzekeren van het recht van onze bevolking op informatie een weliswaar moeilijke, maar noodwendige taak. Het levert niets op voor te houden, dat het publiek moet geïnformeerd worden, wanneer de overheid diegenen, die daarvoor moeten instaan, de middelen onthoudt om naar de grond van de zaak door te dringen. De littekens zijn nog niet geheeld, wordt aangevoerd, de gevoeligheid is nog te groot. Hoeft men dan ten minste niet na 40 jaar met kennis van zaken te weten waarom zowel aan deze als aan gene zijde die littekens werden geslagen?

Waar wij onze gegevens dan gehaald hebben? Het Navorsings- en Studiecentrum voor de Geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog heeft ons in de mate van zijn mogelijkheden geholpen, want ook daar wordt gewacht tot de sluizen van het Auditoraat-Generaal op een kier worden gezet. Daarom onze eerste dank.

Bij de Veiligheid van de Staat hebben wij een maand lang alle regels van het delikate spel nauwgezet nageleefd. Dat heeft niet belet, dat wij zonder enige verklaring aan de deur werden gezet. En wij weten nu nog altijd niet eigenlijk waarom.

Gelukkig was er nog het Auditoraat-Generaal, dat ons jarenlang binnen zijn weidse muren heeft ontvangen en ons heeft geleerd wat geduld betekent. Weliswaar werd ons met mondjesmaat een wel overwogen keuze van dokumenten toegeschoven, maar die waren echter van zulk nut, dat wij voor het eerst grond onder de voeten kregen. Wij mochten ons dus terecht erover verheugen, dat onze huidige Auditeur-Generaal ook een

[p. 6]

historicus is. Hem en zijn medewerkers betuigen wij hierbij onze dank, omdat zij ons zo lang hebben willen gedogen, ook al bleven vele dossiers voor ons gesloten, zoals die over de ekonomische kollaboratie, om er maar één te noemen.

Bij de Dienst voor Oorlogsslachtoffers van ons Ministerie voor Volksgezondheid deed men het realistisch en efficiënt: hier zijn onze dossiers.

Schaarse enkelingen stonden ons geheel of gedeeltelijk hun privé-archief af. Ook zij wezen hiervoor geloofd.

Wat wij vroeger in België niet kregen, ontvingen wij zelfs via de post van onze vroegere bezetter. Onze ‘goeie vrienden uit het Oosten’ hebben sommige Vlamingen niet alleen tot tweemaal toe de zelfstandigheid voorgespiegeld, maar ons ook hele omslagen fotokopieën van oorspronkelijke dokumenten toegestuurd, waarmee zij hun beste maats in Vlaanderen en Wallonië trouwens nog eens in een lastig parket hebben gebracht.

Ten slotte waren niet alle rechtstreekse getuigen bereid hun kennis en hun argumenten zelf naar voor te brengen, maar toch vonden wij menige Vlaming en Waal bereid een waardevol getuigenis af te leggen.

Voor onderhavig boek, dat de eerste reeks van 17 TV-programma's begeleidt, hebben wij gemeend de titel ‘De Nieuwe Orde’ te moeten kiezen. Wij willen het inderdaad later niet alleen hebben over de kollaboratie, die men bij de repressie heeft vervolgd. Dat zou een al te gemakkelijke oplossing zijn. Want de autoritaire opvattingen waren niet alleen te vinden bij de uitgesproken kollaboratiebewegingen, maar ook, zij het in verschillende mate, bij de gevestigde kringen. Vandaar dat wij in dit boek en in de eerste reeks TV-programma's niet alleen de toekomstige kollaboratie-bewegingen nagaan, maar ook hoe de gevestigde kringen zich hebben voorbereid op de komende Nieuwe Orde en op hetgeen toen het einde van de demokratie leek. Vervolgens hoe die gevestigde kringen tijdens de oorlog, gebruikmakend van de afwezigheid van parlement, regering en vakbonden, hun vooroorlogse autoritaire plannen meenden te kunnen uitwerken.

Toen echter bleek, dat Engeland niet door de knieën ging en toch geen vredesverdrag tussen België en nazi-Duitsland tot stand kwam, trokken zij zich tijdig in hun veilige schelp terug en bereidden zij, nog steeds in autoritaire zin, voor hoe België er na de oorlog moest uitzien.

Aldus begeven wij ons op weg naar de kollaboratie, die in twee volgende boeken en twee volgende reeksen TV-programma's zal onderzocht worden.

Maurice De Wilde

In de eerste en tweede druk van dit boek werd op bladzijde 28 volgende tekst gepubliceerd:

‘Zo zou Frantz Van Dorpe, lid van de Verdinaso-leiding, bedrijvig in de Kortrijkse textielsektor en tot december '39 vertegenwoordiger van I.G. Farben in België, in die periode massa's textiel uit de Verenigde Staten aan Duitsland hebben doorverkocht, en daarmee veel geld hebben verdiend.’

Dit mocht de auteur ten minste vernemen tijdens een voorbereidend interview met enkele Dinaso-militanten en -sympathisanten, die tijdens de oorlog in het Vlaams Legioen zijn getreden en die dus een heel andere weg zijn gegaan dan Frantz Van Dorpe, die midden 1941 tot het verzet is toegetreden. Hun verklaringen worden door Frantz Van Dorpe ten stelligste ontkend. Volgens hem heeft hij noch vóór, noch tijdens, noch na de mobilisatie-periode ooit enige invoer van textielwaren uit de Verenigde Staten of om het even welk ander land verricht. Wat de door hem in die perioden verrichte uitvoer van in België vervaardigde textielwaren naar Duitsland en andere landen betreft, verklaarde Frantz Van Dorpe ons, dat hij steeds de bepalingen van de in maart 1940 te Parijs ondertekende akkoorden ter regeling van de uitvoer naar oorlogvoerende landen en de voorschriften van de Belgische overheid ter zake heeft nageleefd.