Rob Nieuwenhuys. Leven tussen twee vaderlanden

[p. 7]

Inleiding en uitlui
Thijs Wierema

‘Maar ik heb me mijn hele leven al met perifere figuren beziggehouden,’ riep Rob Nieuwenhuys enthousiast uit toen ik hem halverwege 1975 door de telefoon raadpleegde over het plan om De Engelbewaarder te laten verschijnen. Het moest een reeks worden over randfiguren in de Nederlandse literatuur, waarvoor ik Bas Lubberhuizen van het Amsterdamsch Litterair Café De Engelbewaarder had weten te interesseren. Het was niet toevallig dat Rob Nieuwenhuys als eerste om medewerking werd gevraagd, de man die vele intrigerende randfiguren uit de Indische bellettrie had ontdekt of bekendheid had gegeven. Hij zelf sprak niet van randfiguren, maar van periferen. Dat was voor ons niet zo'n gangbaar woord, maar sindsdien is het in kringen van De Engelbewaarder een gevleugelde uitdrukking geworden.

Het eerste schuchtere telefoontje leidde tot een afspraak bij Nieuwenhuys thuis, aan de Stadionweg in Amsterdam. Het gesprek verliep uitstekend, niet het minst door de wederzijdse voorkeur voor bepaalde auteurs. Ik liet op een gegeven moment de naam van Willem Walraven vallen, een van de grootste brievenschrijvers die ons land rijk is geweest. Als een veer schoot Nieuwenhuys overeind, ging rommelen in zijn werkkamer en kwam met een schoenendoos voor de dag, propvol paperassen. ‘Hier heb ik wat ik zoek.’ Het was het manuscript van De groote verbittering; herinneringen aan mijn vader door Wim Walraven jr. Weliswaar had Tirade in januari 1967, in een nummer dat geheel aan Willem Walraven was gewijd, fragmenten van deze herinneringen afgedrukt maar ze waren, vreemd genoeg, nooit in hun geheel gepubliceerd. De groote verbittering werd het eerste nummer van De Engelbewaarder, ingeleid door Rob Nieuwenhuys. Het verscheen in oktober 1975.

Na een nummer over Nescio, volgde als derde nummer een herdruk van de roman H. van Brakel, Ing. B.O.W. van ‘Paatje’ Daum. Hans Vervoort was dicht bij de waarheid toen hij in een bespreking in het Hollands Diep van 19 juni 1976 opmerkte: ‘In de redactie van deze reeks zit kennelijk (en wat mij betreft mag hij blijven) een Indië-freak, want al eerder verschenen de herinneringen van Wim Walraven junior aan zijn vader, een onvergetelijk boekje voor de liefhebber.’

Ook daarna hebben Rob Nieuwenhuys en De Engelbewaarder elkaar niet losgelaten; hij voelde zich thuis in het klimaat, zoals hij zei. Regelmatig bleef hij ideeën voor nieuwe uitgaven aandragen.

Dit nummer van De Engelbewaarder, het vijfentwintigste, is tevens het laatste van de reeks. Het is gewijd aan Rob Nieuwenhuys zèlf. Een daad

[p. 8]

van eenvoudige rechtvaardigheid, want ondanks zijn respectabel en veelzijdig oeuvre is er nooit een zelfstandige publikatie óver hem verschenen. Past Rob Nieuwenhuys in de reeks van De Engelbewaarder, waarin overigens niet alleen perifere schrijvers aan bod zijn gekomen? Ik vermoed dat niet iedereen deze vraag bevestigend zal beantwoorden, al heeft Nieuwenhuys zelf geen twijfels, getuige zijn uitspraken in een interview met Corine Spoor in De Tijd van 30 maart 1979:

‘Een kampvriend zei eens dat hij niet begreep waarom ik zo'n hang had naar zonderlingen, randfiguren. Zelf vond ik dat heel normaal. Ik leid mijn hele leven al een burgerlijk bestaan, ben altijd een deugdzame leraar geweest, ben nooit gescheiden, doe geen wilde dingen. Mijn avonturen beleef ik in het bestuderen van wat ik noem de “periferen”, of zoals de Engelsen het zeggen de “marginal man”. Maar als je nu vraagt: wat ben je dan, burgerlijk of avontuurlijk, moet ik zeggen: allebei. Ook daar heb je weer die “gespletenheid”.

Ik behoor zelf tot die “perifere” groep, ik sta op een breuklijn. Vroeger dacht ik dat je dan “gespleten” moest zijn, maar nu besef ik dat het een bron van inspiratie is, om dat rotwoord maar eens te gebruiken. Het geldt niet alleen voor literatuur en wetenschap maar allereerst natuurlijk voor mijn afkomst, tussen twee vaderlanden.

Inwendig voel ik elementen in mij van het Javaanse denken en toch ben ik het produkt van de Europese cultuur.’

Hiermee is de titel van dit nummer van De Engelbewaarder verklaard. Een nummer dat een groot aantal bijdragen telt van mensen die Rob Nieuwenhuys in een bepaalde periode van zijn leven van nabij hebben meegemaakt. Deze bijdragen zijn in chronologische volgorde geplaatst en vormen tezamen in grote trekken een biografie. We hebben Nieuwenhuys zelf gevraagd over zijn ouders en zijn kinder- en jeugdjaren te schrijven, wie zou dat beter kunnen? Wat zijn oeuvre betreft, hebben we de voorkeur gegeven aan een drietal eerder verschenen maar niet zo gemakkelijk bereikbare artikelen, die tot de beste behoren die er over Nieuwenhuys zijn geschreven. Het artikel van Albert Besnard geeft een analyse van de sociale en culturele achtergronden van Vergeelde portretten, terwijl prof. E.M. Beekman deze roman meer literair benadert en Nieuwenhuys plaatst als schrijver. Prof. H. Baudet schrijft uitvoerig, kritisch en waarderend over de Oost-Indische spiegel, het monumentale handboek van de Indisch-Nederlandse letterkunde.

De Engelbewaarder houdt op te bestaan, de redactieleden zullen zich ieder op hun eigen manier met literatuur blijven bezighouden. De kern van de oude redactie zal een nieuw tijdschrift beginnen, anders van opzet en met een andere naam. Maar weer zullen de perifere schrijvers er rijkelijk in vertegenwoordigd zijn. Rob Nieuwenhuys heeft als eerste zijn medewerking toegezegd.