Journael, of dagelijcksch verhael van de handel der Franschen in de steden van Uytrecht en Woerden, sedert hun koomst daer binnen tot aan hun vertrek

[p. 142]

Dagh-Register anno 1673.

't Jaer 1672, aldus met veel droef heden geeyndight sijnde, heeft sich dit jaer niet beter beginnen op te doen, hoe wel den Hartogh van Luxenburgh, (mits absentie van den Intendant) op het versoeck van de Staten en den Bisschop, de Executie wat ophielt, tot de komste van den Intendant, gelijck by der Staten Resolutie blijckt.

Extract uyt de Resolutien der Edele en Mogende Heeren Staten van 't Landtschap Uytrecht; op Woensdagh, den eersten van Januarius 1673.

HEbben de Heeren van Dijckvelt ende andere hare Edele Mog. Gecommitteerden, volghens resolutie Commissoriael van 's daeghs te vooren, ter Vergaderinge gerapporteert, dat naer een kleyn compliment, om den Heere Hertogh te disponeeren tot een gunstige audientie, ende antwoort, aen de selve hadden voorgedragen de hooghe ende perplexe ongelegentheyt, in de welcke haer Edele Mo. haer bevonden, vermits den Heere Intendant van de Inwoonders van de Stadt Uytrecht dede vorderen, een taxe en schattinge, die van de selve onmogelijck konden worden opgebracht, dat veele honderden, ja misschien duysent menschen, waren ghestelt op dertigh, veertigh ende meer guldens, die om broodt voor haer ende voor haer Kinders te koopen, niet anders hebben, als het ghene haer van dagh tot dagh by Aelmoesse wort gegeven, dat veele eerlijcke luyden oock in aensienelijcke Charges ende bedieningen, van haer Vrienden ende bekenden moeten geldt leenen, om te konnen bestaen, dat selfs veele onder de ghequalificeerste, en oock Regenten niet soo veel in contanten hebben, als haer quote bedraeght, ende dat daer boven van de

[p. 143]

Dorpen worden ge-eyscht excessive sommen, daer nochtans de selve, als t'eenemael geruineert, niets en konnen furneeren, ende dat alle die ghene, die hare respective contingenten in vier-en-twintigh uuren niet voldoen, met rigoureuse executien wierden ghedreyght, dat de klachten ende lamentatien alomme soodanigh waren, dat die te hooren ghenoegh is om tot medelijden te worden bewoghen, dat haer Edele Mog. alle 't selve by Missive aen den Heere Intendant hadde vertoont, ende eerbiedigh versocht dat de gemelte beswarenisse soude ghelieven achter wegen te laten. Ende dat haer Edele Mo. ondertusschen sijn Hooghgemelte ootmoedigh dede bidden om aen de arme en ellendige Ingesetenen van Stadt ende Provincie noch te vergunnen tot teecken van sijne goetheyt van niet toe te laten, dat gheduyrende de absentie van den Heere Intendant, eenige executie werde gedaen.

Dat de Heere Hertogh daer op hebbende geantwoort, altijdt geneghen geweest te zijn, om de Inwoonders dienst te doen, ende daerom wetende dat het Hof verstaet, dat by de selve tot onderhout van de troupes moet worden gecontribueert; voor desen hadde gheraden liever met den Heere Intendant daer over, gelijck in de maent October geschiet is, te accordeeren, als by ontstentenisse van dien, de selve die saken in handen te laten nemen. Als by sijn Hooghgemelte al uytstel soude worden toegestaen, dat sulcks maer konde wesen voor weynigh dagen, dat men daer na doch weder moste tot het point komen. Dat hy wel konde ghelooven, veele abuysen in de taxatie te zijn ghepleeght, oock de selve misschien wel te hoogh te zijn begroot, maer dat'er evenwel wat most werden gegeven, dat alle maendt by de Militie van den Koningh hondert duysent guldens wierde verteert, ende by de Burgers gepro-

[p. 144]

fiteert; ende dat in alles noch maer vijf-en-twintigh duysent Rijcksdaelders waren op-gebracht, ende dat derhalven sijns bedunckens best soude zijn met den Heere Intendant als noch een accoort te maken.

Dat haer Ed. den Heere Hertogh hadden te ghemoet gevoert, daer haer Edele Mog. om den Heere Intendant, soo veel in haer is, contentement te doen, alle de Inwoonders in de Stadt ende Steden van Provincien hadde belast, om in weynigh dagen yeder te betalen soo veel, als het Haertstede-geldt in twee jaren bedraeght, ende het provenu van dien, nevens het inkomen van de Impositien aen sijn Ed. (hoe wel tot haer leetwesen te vergeefs) hadden geoffereert, dat het geldt 't geene van de Soldaten wierdt ontfangen, voor 't meerendeel weder moeste werden gebruykt tot inkoop ende voldoeninge van de waren, die daer voor wierden ghelevert; dat het oock maer zijn eenige weynighe neeringhen ende Ambachts-luyden, die aen de winst participeeren.

Dat boven de bewuste vijf-en-twinthigh duysent Rijcksdaelders, niet alleen noch soo veel excessive kosten, ten behoeve van de troupes, waren gedragen, maer dat oock by de selve meest alle de vruchten van de Provincie over een gantsch jaer waren genooten; ende behalven veele Paerden, by na alle het Beestiael ende kleyn Vee geslacht ende wech ghevoert, ende dat daer door de Eygenaers van de Landen, die ordinaris drie of vier jaren Pachts ten achteren stonden, ende de Haest van bruyckers tot haer cautie daer voor hadden, niet alleen de Inkomsten van dit verloopen, en van alle de achterstallige jaren komen te missen, maer oock noch sullen genoodtsaeckt wesen, om alvoorens eenigh genot in het toekomende te konnen koopen, de ge-

[p. 145]

distrueerde Huysen weder op te timmeren, ende de Bouw-huysen van Beesten en ghereedtschap te voorsien.

Dat sedert de Armée van den Koningh hier is gekomen, het gene nu is omtrent de seven maenden, niemant een stuyver van fijne vaste goederen heeft konnen trecken, en ondertusschen een yeder van het gene in voorraet mochte hebben gehadt, moet leven, dat oock geen interessen op de Comptoiren konden worden ontfanghen, ende dat alle de revenues in dese Stadt ende Provincie, als buyten alle negotie, alleen in de twee middelen bestaende, geen de minste apparentie is dat yemandt een Penningh sal konnen bekomen, ende derhalven het weynige, dat d'een of d'ander noch mochte overigh hebben, van nooden sal wesen om Broodt te koopen, ende daer om alle die redenen absoluyt onmogelijck is de gevorderde taxe te konnen opbrengen; ende in ghevalle de selve evenwel soude worden gevordert, dat sijn Hooghgemelte uyt compassie, ende om te voorkomen de schrickelijcke ghevolghen, die de arme Menschen uyt de gedreyghde executie staen te lyden, ende uyt vreese van de welcke veele overlegghen, hoe zy haer met haer Vrouwen ende Kinderen maer sullen salveeren, dat wil vergunnen de liberteyt aen alle die willen, om uyt de Stadt alleen met haer lijf, en latende alle het gene sy noch mochten hebben, te mogen vertrecken.

Dat den Heere Hertogh daer op tot besluyt hadde geseght, de offres aen den Heere Intendant ghedaen, sijne consideratien te meriteeren, ende dat sijn Hoog-ghemelte sich daer op eens soude bedencken, ende in het korte bescheydt doen weten.

Dat haer Ed. van daer voorts waren ghegaen by den Heere Gouverneur Stouppa, ende dat dewijl

[p. 146]

hare Ed. Mog. besich waren, om aen de selve mede het boven verhaelde te insinueeren, den Hertogh daer by was ghekomen, ende eyndelijck naer een deductie van alle de redenen; en de eenige instantie ghedaen, om ten minsten te moghen obtineeren, voor die gene die sulcks mochten goedt vinden, de vryheydt van met haer lijf te konnen vertrecken, ende dat het al te hardt soude zijn het selve te weygeren aen de gene, die alles willen hier laten, alsoo men behoort te konnen volstaen met te geven alles wat men heeft.

Dat den Heere Hertogh ende Gouverneur daer op met den anderen een weynigh apart ghesproocken hebbende, eyndelijck hadden verseeckert by den Heer Intendant alle goede officien in faveur van de Provincie ende Inghesetenen te sullen aenwenden, ende dat by provisie geen violentien souden werden ondernomen, doch dat de vermogende wel souden doen van ondertusschen op hare taxe wat te betalen.

Den 2 January wierdt een ordre gepubliceert, van dat niemandt na negen uren des avonts soude op de straten komen, op seer groote poene.

Den 3 January, liet den Intendant, in sijn absentie seer yveren, met de invorderinghe van de opgestelde schattinge, en dat tot sijn discretie, (die doch altijdt tyrannigh was) met Soldaten dreyghde te executeeren.

Daer wiert, door versoeck van den Bisschop, op Duc de Luxenborgh ghesteldt, dat die van vermogen waren by provisie de helft, ende de anderen het derde en vierde part van de taxatie souden betalen, na de lieden haer vermogentheyt was. Daer wiert verhaelt, dat omtrent dese tijdt ghebeurt soude sijn, dat seecker Juffrouw by den France Commissaris is ghekomen ende seer doleerde, dat sy onmachtigh was,

[p. 147]

om de geeyste schattinge te betalen, haer Dochter, een seer schoone Juffrouw sijnde, by haer hadt: Soo presenteerde de Moeder, indien hy haer de schattinge wilde quyt schelden, haer Dochter tot sijn genoegen te pande laten. Den Commissaris haer de Kaper eens opslaende, om te sien ofte oock met de koop moghte bedrogen werden, doch dit aenlockent gesicht aensiende, seyde tot de Moeder, Me-Juffrouw u sal geen leet geschieden over de schattinge, alsoo dit schoon schepsel na hem nemende, en eenige dagen by hem behouden, heeft haer met volle quitantie aen de Moeder weer ghesonden. Als doen wiert mede geresolveert een beklagh te doen, volgens dese Resolutie wegens de Stadt Amersfoort.

Resolutie van beklagh te doen aen Luxenburgh over de belastingh op Amersfoort. Vrydagh den 3. Janary 1673.

HEbben de Heeren Gecommitteerden der Stadt Amersfoort ter Vergaderinge voorgedraghen, dat zy van weghen sijne Koninghlijcke Majesteyt waren gesommeert tot betalinge van vier-en-twintigh duysent guldens voor contributien, over de jonghstleden maenden November en December, boven noch twee duysent Camisoles van de troupes, in haer Stadt Guarnisoen houdende, of twee duysent Rijcksdaelders daer voor, in voeghen als de actens van sommatie hier vervolgens zijn geinsereert:

Van wegen de Koningh.

Wort aen d' Inwoonders van de Stadt en Jurisdictie van Amersfoort geordonneert te betalen aen de Officieren van 't Regiment van…. de somme van vier-en-

[p. 148]

twintigh duysent guldens, op reeckeningh van de subsistentie van het geseyde Regiment, geduyrende de maenden van November en December lestleden. Welcke somme aen de geseyde Inwoonders aengereeckent en opghenomen sal worden voor alle hun contributie in geldt, geduyrende de geseyde maenden. Gedaen t'Uytrecht, den vierden van Januarius, 1613. geteeckent.

Robert.

De Koninck wil dat de Inwoonders van Amersfoort verschaffen twee duysent Camisolen voor de troupen, die in de Stadt in besettingh sijn, ten waer sy liever twee duysent Patakons wilden geven. Op den twaelfden van Januarius, 1673. Geteeckent

Du Murat.

Tot het welcke te voldoen, sy lieden, t'eenemael onvermogende zynde, versochten van haer Edele Mog. raedt ende behulp omme daer van ontheft te werden, waer op gedelibereert, is goedt gevonden en verstaen dat de Heeren Gecommitteerden van Amersfoort haer voorschreven klachte sullen hebben te doen aen den Heer Hertogh van Luxenburgh, ende van de Heeren hare Edele Mog. Gecommitteerden die, volgens resolutie Commissoriael van den dertighsten December jonghstleden, den welgemelten Heere Hertogh sullen begroeten, over het subject van de Kercke tot Emmenes, sullen worden ghesecondeert, ende alle favorable voorspraeck en appuy ontfangen, die daer toe versocht en gecommitteert worden, mits desen; als mede omme sijn Excell. te remonstreeren en doleeren, dat contrarie sijne gunstige gedane toesegginge den eersten deser genotuleert, albereyts eenige executie aen de Burgers der Stadt Uytrecht, tot voldoeninge van de taxe is geschiedt.

[p. 149]

Den Bisschop heeft dagelijckse ghebeden in den Dom aengestelt om een vrede te verkrygen.

Den 5 dito, wierden de wachten hier over al verdubbelt, door dien de France kontschap hadden, dat 't Prince volck een aenslagh voor hadden, waer op oock de volgende dagen de taxatie scherper ingevordert wiert.

Maendaghs den 6 dito, is hier een Regiment Francen van ontrent 500 mannen binnen ghekomen van Kampen, en buyten de Tolsteegh-Poort geinquartiert. Op dese dagh wiert ter vergaderinge van de Staten, door de Gecommitteerden dit volgende rapport gedaen.

Hebben de Heeren van Dijckvelt en andere hare Edele Mog. Gecommitteerden, volgens resolutie Commissoriael van den laetsten December jongstleden, en den derden deser ter Vergaderinge gerapporteert, dat sy de Heere Hertogh van Luxenburgh gheremonstreert hebbende, de klachte haer Edele Mog. voorghekomen van de Gemeynte van Emmenes, welgemelten Hertogh hadde geantwoort verstaen te hebben, dat het Dorp van Emmenes twee Kercken hadde, ende aldaer veel Roomsche Catholijcken waren, en derhalven redelijck dat eene Kerck haer ingeruymt wierde, op het welke sy Heeren Gecommitteerden sijn Excellentie hebbende bericht, dat de Dorpen van Emmenes twee distincte Dorpen waren, onderscheyden in Gerechten, schattinghen ende alles, ende niets gemeyns met den anderen hadden, als de naem van Emmenes; echter weder verschillende in de by namen van Binnendijcks en Buytendijks, en dienthalven moesten aengesien worden, en oock effectivelijk waren, twee separate Dorpen, in de welke ook meerder Gereformeerde dan Papisten waren woonende, hadde sijn Excellentie geantwoort de

[p. 150]

saecke hem anders aengedient te sijn, dan daer op naerder te sullen informeeren, ende sulcks soo bevonden sijnde, de ordre daer inne te sullen veranderen. Ende de Heeren Gecommitteerden daer van kennisse doen hebben.

Dat de Heeren der Stadt Amersfoort, hare klachte hebbende gedaen, en door de Heeren hare Edele Mog. Gecommitteerden daer inne sijnde gesecondeert, sijn Excellentie hadde belooft geene executie, geduyrende de absentie van den Heere Intendant, te sullen laten geschieden, seggende, dat sy Heeren van Amersfoort sulks aen den Commissaris aldaer wel souden mogen bekent maecken, gelijk ook den Heere Hertogh op 't versoeck van de Heeren Gecommitteerden beloofde, dat als voren geen executie jeghens de Dorpen ten platten Lande, tot voldoeninge harer taxe, en soude werden gedaan, en door ghemelte Heeren Gecommitteerden verstaan hebbende de executie, die albereyts jegens eenighe Burgeren der Stadt Uytrecht was ondernomen, hadde verklaert sulcks buyten sijn last, en tegens sijn intentie gepleegt te sijn, ende aenstonts ordre ghegeven, om daer naer te vernemen, ende soodanigh bevonden werde, het selfde te doen herstellen, met vernieuwinghe van sulks, geduyrende de voorschreven absentie van den Heere Intendant achterweghen te laten, alleenlijck daer by voegende dat die gene, die des macht hadden, souden voldoen soo veel in haer vermoghen was, van welcke gunstige antwoort en verklaringe sijn Excellentie bedanckt hebbende, hadden sy Heeren Gecommitteerden afscheyt genomen, de Heere Gouverneur Stouppa gaen begroeten, en den selven voor sijne favorable intercessie, en goede devoiren ten goede van de arme Ingesetenen in desen gedaen, mede een compliment van dancksegginge gemaeckt.

[p. 151]

Dinghsdagh den 7 dito, is tusschen hier ende de Vaert door eenighe Princen Soldaten ontrent den deurslagh een Schip met meel van de Francen ghenomen. En heeft op dito den Intendant weder ge-eycht 600 bedden, ende 200 paer slaeplaeckens. Waer op Donderdaghs den 9 dito verscheyde Borgers weder aengeseyt wiert, yeder een bedt te brengen in de gestelde Kercken. Daer op vergaderinge by de Staten ghehouden sijnde, als uyt dese nevensgaende Resolutie en rapport te sien is.

Extract uyt de Resolutien der Edele en Mogende Heeren Staten des Landts van Uytrecht. Dinghsdagh, den 7. January 1673.

VOorgedraghen sijnde dat den Heere Intendant weder binnen Utrecht was gekomen, en dat des selfs bedienden continueerden van de Inwoonders der selver Stadt te vorderen den tax haren respective opgelegt, met bedreyginge van Militaire executie, is goedt gevonden te versoecken de Heeren van Dijckvelt, Ruysch, Rossum, van Wulven, van der Aa, van Sandenburgh, Booth, de Goyer en Wyburgh, omme ghemelten Heere Intendant te begroeten, ende te remonstreren de onvermogentheydt der Inwoonders om de selve taxe te voldoen.

In de selfde dagh, te drie uren na de Middagh.

Gedelibereert zijnde op het subject van de Commissie van de Heeren, huyden voor noen versocht ende gecommitteert, omme den Heere Intendant te gaen begroeten, is naer ghehouden deliberatie goet gevonden ende verstaen, dat gedachte Heeren den Heere Intendant op de fundamenten, den Her-

[p. 152]

togh van Luxenburgh, volgens notule van den eersten deser voor ghehouden, sullen representeeren den ellendigen staet van de Stadt, Steden ende Provincie van Uytrecht, en dienthalven versoecken, als by de Missive van den eenendertighsten December aen sijn Ed. uytgedruckt.

Extract uyt de Resolutien der Edele en Mogende Heeren Staten van 't Landtschap van Uytrecht; op Sondagh, den achtsten van Januarii 1672.

Woensdagh den 8 Januarii 1673.

HEbben de Heeren van Dijckvelt ende andere haer Edele Mog. Gecommitteerdens ter vergaderinge gerapporteert, dat haer Edele, in gevolghe van haer Edele Mog. Commissie van daeghs te voren, den Heere Intendant, onder een deductie van de redenen, in haer Edele Mo. missive van den eersten deses vervat, nochmael hadden versocht de goetheyt te willen hebben, van die sware tax op de huysen gheleydt niet te laten invorderen, voornamentlijck dewijl men hoopte dat den Koninck, aen wien den ellendigen staet van de Ingesetenen naerder soude worden geremonstreert, sich soude laten permoveren, omme uyt compassie de selve van die excessive schattinge te ontheffen, ende in ghevalle de Heere Intendant dat versoeck niet soude konnen toestaen, als dan permissie te willen vergunnen aen die geene, die daer toe genegen souden sijn, om haer alleen met haer lichaem uyt de Stadt te mogen retireren.

Dat den Heere Intendant daer op hadde gheantwoort, dat de Staten selfs oorsaeck waren van het opstellen van die belastinge, dat zy naer het geconvenieerde over de Maent van October niet weder-

[p. 153]

om met hem hadden geaccordeert, dat hy deselve dickmael daer toe hadde aenghemaent, ende oock ernstigh geprotesteert van selfs eenige taxen te sullen maecken, ende middelen te vinden, ende dat sulcks voor de Inwoonders veel beswaerlijcker soude sijn, dat haer Edele Mog. 't selve niet hadden in acht genomen, noch eenige preservatien ghedaen, dat 't selve was gesprooten uyt een quade wille, dat een geconquesteert Landt, insonderheyt by tijden van den Oorlogh, die soo kostelijck valt, wat extraordinair moesten doen. Dat men in vijf maenden ten dienste van den Koninck maer vijf-en-twintigh duysent Rijcksdaelders hadde ghecontribueert, dat het Hof het selve interpreteerde, als of hy hem liet abuseeren, ende om den Thuyn leyden, en daerom hem de ordres tot het doen van dien omslach hadde toegesonden.

Dat hy de selve nu moeste naer komen, ende niet anders konde seggen, als dat haer Ed. Mog. haer aen den Koninck moesten addresseeren.

Dat haer Edele den Heer Intendant daer op hadden te ghemoet gevoert, dat haer Edele Mog. niet met al op nieuws hadden konnen of durven beloven, alsoo niet wisten, hoe of waer de penninghen daer toe te vinden, dat de selve om die reden, oock met sijn Ed. voorweten ende toestemminghe, yemandt naer 't Hof hadden ghedeputeert, met vertrouwen dat op sijn Ed. gunstige recommandatie, door de Heeren Hertogh en Gouverneur Stoupa gesecondeert, midtsgaders op sijne geloofwaerdige getuygenisse van den desolaten toestant van de Provincie, een goedertieren dispositie soude worden geobtineert, ende dat sulcks van tijdt tot tijdt worden verschooven, haer Edele Mog. om hare goede intentie, ende willen oock boven vermogen te betoonen, van alle de Inwoonders van de Stadt en

[p. 154]

Steden hadden ghevordert, soo veel als twee jaer Schoorsteen-geldt importeert, en het protenu van dien sijn Ed. aenghebooden. Dat sijn Ed. moeste considereeren, dat boven het geldt, het geene aen den Koninck, ende aen sijn Ed. als mede ten behoeven van de Troupes, was ghetelt of verstreckt, de Militie hadde ghenooten alle de vruchten van de Landen voor een gheheel jaer, oock geslacht ende gerooft alle de Beesten, ende dat 't selve veele millioenen quam te beloopen, dat daer door de eyghenaers niet alleen van dat jaer pachts, maer oock van alle haer achterstallen waren ontset, ende daer door, mitsgaders door de verdere geleden schade t'eenemael geruineert ende onbequaem om eenighe extraordinaire lasten te konnen dragen, ende dat haer Ed. op haer eere ende conscientie hadden verseeckert, en sijn Ed. gebeden te willen gelooven, dat het geen quade willen, maer een absoluyte onmacht was, die haer Edele Mog. hadde verhindert een naerder accoort met hem aen te gaen.

Dat den Heer Intendant daer op geseght hebbende, dat men hem nu soo maenden met woorden ende klaghten over het onvermoghen hadde opghehouden ende ghepaeyt. Was de Provincie gheruineert, dat konde in tyden van Oorlogh niet worden voorghekomen; men moeste evenwel contribueeren: sijn Ed. wiste wel dat in de Stadt van Uytrecht gelts genoegh was, ende dat soude nu oock wel blijken. De Soldatesque hadde wel over de twee millioenen uytghegheven ende besteet. Indien haer Edele Mog. een goede intentie hadden gehadt, sy souden wel middelen uyt ghevonden hebben om penninghen te versamelen, men hadde het konnen afhalen van die Winckeliers ende Ambachts-luyden, die soo groote somme van de Franschen hebben ontfanghen, ende haer daer voor obligatie of

[p. 155]

assignatie op de andere Inwoonders, die nu geen gelt hadden, konnen verleenen: maer men had niets begeert te doen; men hadde de Borgerye selfs geraden ende geanimeert om niets te gheven; men was te goet Prins en Hollandts, ende men wilde die niet desobligeeren; men roemde daer over, en hadde selfs aen verscheyde Geldersche Heeren gereprocheert, dat sy lieden te liberael waren in 't contribueeren, ende dat by veranderinghe haer sulcks in de ooghen soude druypen. Dat hem oock was bericht, dat haer Edele Moghende noch wel driemael hondert duysendt gulden in de kassen hadden, en dat die wel te voorschijn souden komen, als hy vijf of ses van de principaelste Leden van de Regeringhe deê saiseeren en ghevangen houden. Haer Ed. gheseydt hadden, dat nu niet wierde geklaeght, dat de Provintie ende Ingesetenen waren geruineert, maer dat de selve niet wierden getracteert als geruineerde, ende ter contrarie geschat hooger als die in haer voorige welstant soude hebben konnen opbrengen. Dat haer Edele Mogende niet en konden weten, wat ende hoe veel by sommighe Winckeliers, af ghetrocken de betalinghe van haer ingekochte waren, mochte wesen geprofiteert.

Dat oock de forme van dese Regeeringe niet toe en laet de gelegentheyt van de Luyden buyten ordre teghens haer danck te ondersoecken, ende haer gelt af te nemen, maer ingevalle sijn Ed. 't selve met haer consent wiste te bekomen, dat haer Ed. niet en twijffelden of haer Edele Mog. souden om den Heer Intendant, op die wijse contentement te doen hebben, geerne behoorlijcke obligatien daer voor passeeren, ende dat daer uyt al mede soude blijcken, dat haer Edele Mog. t' onrecht van quaetwilligheyt wierden beschuldight.

[p. 156]

Dat wel waer was, dat haer Edele Mog. meermalen aen sijn Ed. uytstel in 't reguarde van de twee jaren Haertsteede-gelt voor de Inwoonders hadde geimployeert, maer dat sulcks was geschiet uyt die kennisse ende persuasie, dat vele der selven hare quotes soo promptelijck niet konden fourneeren, te meer om dat sijn Ed. de capitaelste impositien hadde willen aen hem nemen, ende doen verantwoorden selfs sedert den eersten November voorleeden, ende oock de voldoeninge van de intercessie tot de hooghste bewarenisse van de elendighe Ingesetens te verbieden. Dat oock wel te gelooven was, dat het in der daet aen de macht manqueerde, dewijl niet tegenstaende de ernstighe waerschouwinge en de scherpe Comminatien van executie met sijn ordre by publicatie ende affixie iterativelijck ghedaen, noch soo veel Persoonen waren gebleven in gebreecke, gelijck sijn Ed. sal ondervinden, als door sijne commissien sal doen ontfangen, 't gene van het voorsz. Haerstede-gelt is gheprocedeert, ende noch onder de respective uytmaenders berust.

Dat haer Edele Mog. noyt hadden gedacht eenighe veel min de verhaelde reproches ende bedreyginge aen Geldersche of yemant anders te doen, ende dat haer Edele daerom ghedienstigh versochten, ende oock van sijn Ed. oordeel ende bescheydentheydt verwachte, dat aen sommige verdichtsels ende lasteringen geen geloof soude attribueeren. Dat haer Edele oock hadden gepresenteert aenstondts te gaen in verseeckeringe, midts dat de Autheurs of aenbrenghers van die vuyle en onbeschaemde uytstroysels van de drie hondert duysent gulden by de kop wierden gevat, ende van de onwaerheyt overtuyght wordende, naer verdiensten ghestraft. Dat haer Ed. daer na gereitereert hebbende het gedane

[p. 157]

versoeck tot ontlastinge van de Ingesetenen, of ten minste permissie om te mogen vertrecken, d'Heer Intendant hadde gepersisteert dat de taxen moesten worden betaelt, dat het de wille van het Hof was, dat hy daer inne niet konde veranderen, doch dat 't gene over de gheroerde twee jaren Schoorsteen-gelt by eenige Inwoonders was voldaen, tot afslach soude laten valideeren.

Dat oock over de maenden Januarii of Februarii of verder, niet meer soude eyschen, dat men ondertusschen door de Ghedeputeerden de saecke by den Koninck konde bevorderen, en dat geerne noch naerder brieven van voorschryvens en favorable ghetuygenisse ten selven eynde soude gheven.

Den 9 dito eyschte den Intendant, 't ghetal van alle de Wijnkoopers, Brouwers, en Backers, die belast wierden perfcet op te geven, wat in hare neeringe quamen te consumeren.

Den 11 dito wiert opgetelt, dat als doen de helft van de taxatie al betaelt was.

Den 13 deses quamen 2 Compagnien Ruyters doortrecken, die buyten de Wittevrouwe-Poort gelogeert wierden. Als doen gaf den Gouverneur ordre Ys-sleden te prepareren, daer men lichte stuckjes geschut op konde gebruycken, men preste oock alle handt Ys-sleden, meenigte van Ysspooren wierden te samen gebraght om noch eens een tocht op Hollandt te wagen.

Den 17 dito preste den Intendant seer op 't restant van de schattinghe; niet teghenstaende by de Staten van het Landt van Uytrecht, de onmoghelijckheyt, tot het opbrenghen aenwesen, en datse volgens 't accoort met sijn Majesteyt van alle taxatie souden vry wesen, maer haer wiert daer op gheantwoort, datse geven moesten, om datse teghens

[p. 158]

Konincks ordre gerebelleert hadden, en vervallen waren in sijn Majesteyts indignatie.

Uytspraek van d' Intendant over de Kerken t' Emmenes: Vrydagh, de seventiende van January 1673

DE Religionarissen sullen in de besittingh van hun Kercken blijven, tot dat men des Konings ordre heeft ontfanghen; en de Catholijcken sullen ondertusschen vermogen hun Misse te doen leesen in soodanighe andere plaets, als 't hen sal believen.

Geteeckent Robert.

Sondagh den 19 dito, sijn weder alle de Soldaten alhier gemonstert; ende wiert op dito gepubliceert, dat alle Schouten van de Buerten voor Dinghsdagh avont by gheschrifte aen den Gouverneur mosten opleveren hoe veel persoonen in yeder huysghesin van haer respective Buerten waren, boven de 12, en onder de 12 jaren, yeder bysonder. Item dat yeder by wien yemant vreemts quam logeeren, sijn naem ende plaetse, van waer hy quam, most te kennen gheven aen den Gouverneur, op de boeten van 1000 Rijcksdaelders: Ende ten derden, dat niemandt met een deeghen of zydt-gheweer mocht gaen, uytghesondert Leden van Staten ende Edellieden, op de boeten van 100 Rijcksdaelders. Den selven dach vertrock den Intendant met Monsieur Monceaux.

's Maendagh den 20 January, is alhier weder gepubliceert, dat, soo yemandt eenige gevluchte goederen gheberght hadde, de selve mosten aenbrenghen op confiscatie van de selve, ende noch viermael soo veel aen boeten daer boven; ende soo wie yemandt de selvighe wist aen te brenghen, souden daer voor het vijfde part van de selve genieten.

[p. 159]

In dese dagen gingen de Francen weder voor de tweedemael, om de voornoemde schattingh ophalen, ende dwongen over al de lieden de selve geheel op te brengen, ende wie onwilligh of onmachtigh was het selve te doen, kregen eenige Soldaten in haer huys, die met haer handelden na haer discretie, welcke seer geringh was.

Door dit sterck afperssen, geschiede groote disordre. De France wierden als doen seer gheallarmeert, op een geruchte, dat Deventer aen de Staten syde was over-ghegaen, 't gene naderhant niet waer bevonden wiert.

Den 21 wiert by de Staten geresolveert besendingh aen de France Heeren te doen, over de sware belastinge, waer van den inhout is:

Gedelibereert zijnde over de sware taxen, door den Heere Intendant, d'Inwoonders der stadt Uytrecht opgeleyt, en dagelijcks met Militaire executie ingevordert wordende, is goedt ghevonden daer over te schryven aen den Heere van Maerssenbroeck, ten eynde den selven die ellende, daer door aen de arme Inwoonders gecauseert werdende, by forme van requeste of placet, aen sijn Majesteyt representeere: tot het ontwerpen van welcke Missive versocht en gecommitteert is de Heere van Dijckveldt, omme die jeghens Vrydagh naestkomende te resumeeren, ende af te senden. Ende is midlerwijl goedt gevonden te versoecken ende te committeeren de Heeren van Dijckveldt, van Someren, van der Aa, van Sandenburg, van de Voort, ende Hamel, omme den Heere Hertogh van Luxenburgh, Gouverneur Stoupa, midtsgaders den Heere Intendant nochmaels te representeeren de beswaernisse van de Gemeynte, door de ghedachte taxe; als mede de excessen, door de bediende in het executeeren van de selve taxe gepleeght werdende,

[p. 160]

ende te versoecken moderatie van de taxe en executie van dien, als mede remissive in regard van de onvermogende, ende is den Heere van Dijckvelt versocht, omme alvoorens daer over met den Heere Gouverneur Stoupa alleen te spreecken.

Den 23 dito, deden de Heeren Ghecommitteerdens aen de Staten daer op dit volghende rapport.

Rapporteerde den Heer van Dijckvelt, dat hy, in gevolghe van hare Edele Mog. Resolutie Commissoriael van den een-en-twintighsten, op gisteren den Heer Gouverneur Stouppa hadde wesen begroeten, ende met de redenen, daer toe applicabel gheinduceert, om den Heer Intendant noch mael te gaen spreecken, in faveur van de ellendige Borgerye van de Stadt, boven haer vermogen door de bekende taxe beswaert, ende by de invorderinge van dien soo jammerlijck wordende getracteert, midtsgaders om het ghemoet van den selven Heere tot het accordeeren van het nader versoeck by haer Edele Mog. Gecommitteerden ten dien eynde aen sijn Ed. te doen, wat te prepareeren, ende dat hy des middaghs wel hadde ontfangen antwoort dat sulcks was geschiet, maer dat evenwel hy Heere van Dijckvelt, nevens de vordere Heeren mede gecommitteert, vermidts d'indispositie van den Heer Intendant geen gelegentheyt hadden konnen hebben van den selven te sien, als desen voornoen. Ende dat doen sijn Ed. hadden voorghedragen, dat het erbarmlijck klagen en krijten van de bedroefde Inghesetenen haer Edele Mog. persten, om noch eens haer toevlucht te nemen tot sijne goedertierentheyt, en ghedienstigh te doen versoecken om uyt compassie ordre te willen stellen, dat de ghe-eyschte schattinghe met soo grooten rigeur niet mochte worden gevordert, veel min met sulcke vio-

[p. 161]

lentie geexecuteert, voornamentlijck op de onvermoghende, ende dat sy lieden, om de selve daer toe te permoveeren, vele redenen, en oock verscheyde voorvallen en staeltjens van onbetamelijcke, onchristelijcke ende wreede excessen hadden geallegeert.

Dat den Heere Intendant daer op, als in de voorgaende aenspraecke, weder in het breede hadde gededuceert, hoe hy meenigh maelen hare Edele Mog. hadde aenghesocht, gheraden en aengemaent, om voor het toekoomende met hem te handelen, oock wel aengewesen dat verscheyden soorten van luyden in de Stadt veel geldt hadden, ende dat haer Ed. het selve behoorden af te haelen, om sijne demandes daer mede te voldoen, ende sulcks altydt wordende genonchaleert, haer Edele Mog. op het ernstighste hadde ghewaerschout, dat hy selfs middelen om penningen te bekomen soude ondernemen, en dat het selve door de executie met de Militie moetende geschieden, niet alleen soodanighe exorbitantien, als verhaelt waren, maer noch erger stonden te apprehendeeren: want dat een Soldaet, dickmaels vol en droncken, capabel was om allerhande insolentien en moetwille te plegen, ende dat die daer na wel konden, ende oock by hem soude worden gestraft; maer dat door geen precautien, ofte bevelen konden worden verhindert, in ghevalle hy van de rigeur yet begonde te remitteeren, dat dan van de taxe niet veele voor hem te verwachten soude sijn, door dien een yeder dan soude kermen ende klaghen, onmachtigh te sijn, en sijn bediende de waerheyt van leughen niet soude konnen onderscheyden. Dat oock effectivelijck wierde bevonden, dat vele van die gene, die het swaerste beklach, ende de hooghste protestatien hadden gemaeckt, naer het inlegeren van Soldaten, selfs in de beste goude spe-

[p. 162]

cien hadden betaelt, ende dat daerom met het innen van de schattinghe op de aengevangen voet moeste worden voort gegaen, dat haer Edele Mog. daer over, ende over sijn verder doen aen het Hof vry mochte doleeren.

Dat haer Ed. daer op oock weder sommierlijck gerepeteert hebbende, het geene voor desen tot excusen van haer Edele Mog. en tot bewijs van de onvermogentheyt van de Ingesetenen hadden by ghebracht, daer toe noch hadden gevoecht, dat in ghevalle sijn Ed. te vreden wilde sijn met alle de contanten, die de Regenten te samen hadden, ende dan de Inwoonders verder ongemolesteert te laten, dat hare Edele Mog. ongetwijffelt bereydt ende overboodigh souden wesen om de selve ter goeder trouwe aen hem over te geven; altyt dat sy Gecommitteerden alle het hare daer toe waren presenteerende: maer dat het een groot nadeel voor haer Ed. Mog. en voor de Ghemeente was, dat sijn Ed. onder de regeeringe van een Souverayn sijnde opghevoet, en in employ, niet wel konde, of beliefde te considereeren dat de Overigheydt in de Republicquen omtrent de onderdanen heel anders moet, en ghewoon is te handelen, als men in de Rijcken doet; ende dat sijn Ed. daerom veele dinghen opnam voor onwilligheyt, die in der daet door onmacht wierden veroorsaeckt; ende indien men daeromme dese ellende moeste uytstaen, dat men patientie moeste hebben, ende sich troosten in de wille van Godt, die het belieft hadde tot straffen van de sonden van het Landt, de roede aen de Fransche in de handt te geven; maer dat haer Ed. evenwel met sijn permissie moeste seggen, dat niemant, hoe schander ende verlicht hy mochte hebben gheweest, sich te vooren soude hebben konnen inbeelden, dat de Provincie soodanigh, als nu gheschiedt is, soude worden ge-

[p. 163]

devasteert, de Stadt gheruineert, ende dan daer na de arme Ingesetenen noch soo schrickelijck mishandelt, ende dat alle het selve noch soude passeeren voor een bedryf, waer door het woort ende de favorable conditien, die den Koningh aen de selve belieft heeft te vergunnen, niet wierden gecontravenieert, of verbroocken, ende dat het ongheluck van de Inwoonders ende Provincie te grooter was, om dat de Hollanders hare nagebuyren, met de welke sy in soo naeuwe verbintenisse altijdt hadden gestaen, soo veel ghemeenschap van Houwelijcken, vermenginge van vaste Goederen, ende andere interessen gehadt, ende die men geloofde dat daerom door der selver miserie tot medelijden souden werden beweeght, ende aengeset om tot der selver reddinghe te eerder een Vrede te soecken, daer door (soo men daghelijcks bericht wierde) te meerder wierden verhart, ende te grooter afkeer van alle onderhandelinghe hadden, op het voorgheven dat daer by geen volkomen securiteyt te vinden soude zijn, ende dat sijn Ed. meynende dat sy lieden door soodanighe maniere van doen souden konnen worden geintimideert, daer inne seer was bedrooghen, door dien de selve beter door sachtigheydt ende vriendtschap geleyt, als door harde en wreede actien gedwongen konden worden, gelijck van alle tijden, ende overvloedelijck in de verleeden Eeuwe ghebleecken is, ende dat oock de Provincie van Uytrecht by gemelte Hollanders wierde beschuldight, als of zy te voorbarigh, en buyten noodt met den Koningh hebbende verdraghen, oorsaecke van de onghelegentheydt souden zijn, daer nochtans haer Ed. Mog. tot dat sy gereduceert zijn gheworden tot handthavinge van de Unie hadden bygebracht, alles wat van ghetrouwe Bondtgenooten konde worden ge-eyscht, ende tot den laetsten toe voor haer

[p. 164]

eyghen defensie soo veel doenlijck ghelaboreert en geyvert; oock niet hadden gedelibereert, om conditien aen den Koningh te versoecken, als nae dat zy waren ghestelt buyten hoope van hare Onderdanen, ende de stadt van Uytrecht te konnen beschermen, ende dat sy sulcks tot hare ontlastinghe ende noodtsaeckelijcke verdeedinge, van hare schuldige trouwe aen hare naghebuyren konden en moesten betuyghen, maer dat haer Ed. Mog. ondertusschen tot hare onuytspreeckelijcke droefheyt wel saghen, dat in ghevalle dit wesen noch soodanigh wat bleve continueeren, haer Provincie soude zijn de ellendighste, daer van oyt was ghehoort, ende daerom deede bidden, dat sijn Ed. omme het selve immers soo veel moghelijck voor te komen, sich als noch soude willen laten persuadeeren, om van die rigoureuse invorderinghe ende executie te desisteeren. Dat den Heere Intendant daer door soo het scheen, wat ontroert, ende met compassie aengedaen zijnde, hadde verklaert het uyterste, het geen van hem te erlanghen was, daer inne te bestaen, dat, indien haer Ed. Mog. desen avondt by obligatie hem wilden belooven de helfte van het geene van de meergemelte taxe noch was te innen, in veertien dagen te voldoen, hy sich daer mede soude laten contenteeren, ende de andere helfte dan quyt schelden, mitsgaders over de maenden van Januarii, Februarii, ende verder geen nieuwe petitien maecken, ten ware hem daer toe specificque, ende positive ordre van het Hof mochte worden toegesonden, ende dat hy dan die oock aen haer Ed. Mog. soude communiceeren, ende niet te werck legghen voor al eer de selve competenten tijdt souden hebben gehadt, om daer over aen de Koningh te suppliceeren, ende naerder dispositie uyt te wercken: ende in ghevalle hare Ed. Mog. niet mochten goedt vinden dien

[p. 165]

voorslagh aen te nemen, dat dan niet overigh was, als de klachten, die aen hem nu wierden ghedaen, op het lamentabelste, en met de droevighste coleuren aen het Hof te representeeren: dat hy geerne, in faveur van de Ingesetenen, sijne ghetuyghenisse daer by wilde voegen, ende dat men het oock daer omtrent in het minste niet en behoefde te sparen; dat hy aldaer noch wierde geinsinueert, als of hy de Provincie te veel verschoonde, dat haer Ed. hem daer op hadden tegemoet gevoert, de kleyne apparentie ja genoeghsame onmoghelijckheydt, om by dese constitutie soo importante somme op te konnen brenghen, dat het te amplecteus soude zijn, in gevalle den termyn van betalinge wierde gestelt op veertien dagen, naer dat een Vrede soude zijn ghemaeckt, doch even wel hadde aenghenoomen om het selve te rapporteeren, ende ondertusschen aen sijne chariteyt ende mededoghen de miserable Inwoonders op het gevoelighste recommandeerende.

Den 24 dito wierden op verscheyden Ys-sleden Affuyten gestelt, daer op eenigh Haeck-geschut geleght wiert. De Gecommiteerdens deden dit nader rapport aen de Staten:

Rapporteerde den Heere van Dijckvelt, dat sijn Ed. in voldoeninghe van haer Ed. Mog. last, op gisteren des nanoens aen hem gegeven, sich aenstonts hadde vervoeght by den Heere Gouverneur, ende aen de selve, naer voorgaende communicatie van den voorslagh by den Heere Intendant, raeckende de bekende taxe ghedaen, ende in de notulen van den drie-en-twintighsten ghementioneert, betuyght dat hy, om te beter te konnen beantwoorden de vraeghen, ende bedenckinghen, die by de deliberatien op dat subject des anderen daeghs te vallen, souden konnen worden gheformeert, wel wenschten over eenighe poincten, daer omtrent wat

[p. 166]

nader door den Heere Intendant te moghen worpen gheesclaircisseert, ende van een sonderlinghe dienst soude achten, in ghevalle sijn Ed. hem ten dien eynde beliefde te assisteeren; dat den Heere Gouverneur, en hy Heere van Dijckvelt, voort te samen by den Heere Intendant waren gegaen, ende oock in het langh en breet, met den selven hadden ghesproocken, doch op de principaelste poincten geen peremtoir bescheyt konnen bekomen, op voorgeven, dat sijn Ed. alvoorens sich daer over te konnen verklaren, moeste onderstaen, hoe veel de schattinghe in het geheel was bedragende, ende hoe veel alreede daer moeste wesen ontfangen, ende dat sijn Ed. vermeynde het selve den volgenden morghen te sullen konnen weten, dat sijn Ed desen morghen ontrent neghen uuren weder by den Heere Intendant ghekoomen zynde, hem door de selve was vertoont gheworden, dat de gantsche taxe, de drie stuyvers op de gulden daer inne ghereeckent, beliep de somme van 269868. guldens, ende dat daer op soo door de Thesorier Du Mee uyt handen van haer Ed. Mog. als door sijne Commissarissen uyt de particuliere was ontfangen, te samen 82500. guldens, en derhalven noch soude resten 187368. guldens, ende over sulcks het gheene na sijne propositien soude worden gheremitteert, omtrent 88500. guldens importeeren soude, ende by ghevolghe noch te betalen blyven 96000. guldens.

Dat sijn Ed. den Heere Intendant daer op hadde gherepresenteert ende aenghewesen, dat den voorslagh in dier voegen by haer Ed. Mog. niet soude konnen worden ghepresteert, ende over sulcks niet aenneemelijck was, ende dat sijn Ed. daerom met alle bedenckelijcke redenen, consideratien, smeeckingen ende betuygingen getracht hadde, den selven te permoveeren, om hoope te geven van dat

[p. 167]

door naerder versoeck van haer Ed. Mog. soude konnen worden ghedisponeert, omme de eene helfte van den gheheelen tax te remitteeren, ende in afslagh van de andere helfte te laten imputeeren de quotes, op de Huysen van de absente Inwoonders ghestelt, als oock om de vermoogende, die onwilligh moghten zyn, ter somme by haer Ed. Mog. te modereeren, selfs te doen executeeren, mitsgaders wat langer tyt tot de betalinghe te vergunnen, ende dat sijn Ed. dan oock daer mede af-stant soude willen doen van het gene hy van de Dorpen dede vorderen. Dat sijn Ed. niet anders hadde konnen verwerven, als dat in plaetse van acht-en-tachtentigh duysent guldens, waer toe de helfte van het geene noch te innen staet, komt te monteeren hondert en acht duysent guldens soude worden quyt ghescholden, ende dat daer-en-boven, indien het by haer Ed. Mog. wierde goet ghevonden, twee-en-twintigh duysent guldens, die voor Schoenen, en Kamisolen worden gheeyscht, ende onder de voorschreven acht-en-seventigh duysent guldens, die noch souden moeten worden goet ghedaen, zyn gecomprehendeert met Schoenen, het paer tot vier guldens te reeckenen, soude konnen worden betaelt, of wel de gantsche twee-en-twintigh duysent guldens aen hem behouden, ende daer na over vier of vijf van de Gilden, die het meeste by de troupes hadden gheprofiteert, door hem op nieuws omgeslagen, ende ge-int, ende dat hy de schattingen over de Dorpen voor de gantsche Winter soude laten reduneeren met vijf of ses duysent Rijcksdaelders.

Waer op ghedelibereert, is naer omvraeghe, ende openinge van de vota, yder der Leden van de Vergaderinghe in desen overluydt gedaen, eenparighlijck goet ghevonden, en verstaen, dat men over het geprojecteerde van den Heere Intendant,

[p. 168]

als konnende dienen tot verlichtinghe van de goede en verarmde Gemeente, met hem in gespreck sal treden: alleenlijck hebben de Heeren Gecommitteerden van de Stadt Uytrecht versocht, alvoorens die resolutie in het werck te stellen, die haer Collegie te moghen rapporteeren, ende noch des huydigen naernoenen der selver opinie ter Vergaderingh inne te brengen.

Ende naerdemael den Heere Intendant geen langer dilay van executie heeft geaccordeert, als tot den huydighen middagh, is goet gevonden te versoecken, ende te committeeren de Heeren Schade, van Sandenburgh, en Hamel, om middelerwijle den Heere Intendant te communiceeren, dat haer Ed. Mogende over sijne gedanen voorslag delibereerden, en derhalven te versoecken dat doch ondertusschen alle verdere executie mach blyven gesurcheert.

In de selfde dagh, ten drie uuren, na de Middagh.

Hebben de Heeren Schade, van Sandenburg, en Hamel ter Vergaderingh gerapporteert, voldaen te hebben haer Ed. Mog. resolutie Commisssoriael van huyden morgen, ende van den Intendant gheobtineert surcheantie tot den volgenden dagh, doch langer niet, en inghevalle haer Ed. Mogende middeler tyt sijne gedane presentatien niet quamen te amplecteeren, dat hy dan met de executie op het rigoreuste soude voortgaen.

De Heeren Gecommitteerden der stadt Uytrecht, ter Vergaderingh in gebracht hebbende, het goet vinden van de Vroetschap harer Stadt, is gepersisteert by het geconcludeerde van huyden voornoemt, ende sijn, na langhwijlige deliberatie daer over gehouden, versocht en ghecommitteert de

[p. 169]

Heeren van Dijckveldt, van Someren, vander Aa, van Sandenburgh, van de Voort, en Hamel, omme den Heere Intendant over het subject van sijn voorslagh, den drie-en-twintighsten deser gherapporteert, te gaen spreecken, en trachten te induceeren tot het verminderen der somme, het aennemen van de taxe der absenten, en executie der onwillighen, mitsdtsgaders 't prolongeeren van den termijn der betalinge, in conformité van 't genotuleerde van den 23 deser.

Des daeghs daer aen quam Comte de Marq alhier, en Maccalire wert in sijn plaets Gouverneur van Woerden.

Sondagh, den 26 dito, kreegh alhier byna yeder een weet, dat die sleetjes hadden, de selven by den Intendant moesten brenghen, meynende daer mede een tocht te doen, welcke doch opgheschort wierdt. Als doen wiert seer hardt de Executie van 't gheberghde goedt vervolght, en het ontbrack de France niet aen sulcke slagh van lieden, die haer niet en ontsaghen haer Mede-burghers, aen de France aen te brenghen, om van de selve eenighe gonst te genieten. Den Heer Becker wiert ghecondemneert in ses duysent guldens over geberghde goederen, toekomende de Heer Hatting, een Brandenburghse Minister, die vry was; en Panhuysen, 1500 guldens, om dat twee Koffers van den selven Heer in sijn huys gevonden wierden, nevens wat tin en eenigh huys-raedt, en waren de Gecommitteerdens dagelijcks doende, om den Intendant van sijn harde voornemens en Executie te doen cesseren, maer het tyrannigh herte, verstockte daghelijcks, ghelijck dat van Pharo; Derhalven waren de Gedeputeerdens van Staet wederom genootsaeckt 't volgende rapport te doen.

Hebben de Heeren van Dijckvelt, ende de an-

[p. 170]

dere haer Edele Mog. Gecommitteerde gherapporteert, dat haer Ed. in voldoeninghe van haer Ed. Mog. nader commissie van gisteren, den Heere Intendant hadden bekent ghemaeckt dat haer Edele Mog. ontfangen hebbende openinge van de propositie by sijn Ed. in regard van den meer ghementioneerden taux, des daeghs te voren gedaen, sich bevonden in een groote perplexiteyt ende labyrinthe: want dat aen de eene syde wel konden considereeren, die specieuse glimpe van een af-slagh van ruym hondert duysent guldens, maer aen de ander syde oock hoogh mosten apprehendeeren, hoe die somme, die in sulcken cas noch souden moeten werden opgebracht, soude wesen te bekomen, ende dat de selve door de wegh ende op den voet, by sijn Ed. begoft, ge-int wordende, boven het klagen ende lamenteeren schrickelijcke blamen, ende imprecatien tot hare lasten souden opgaen, en dat haer Edele Mog. in die ware ende bekommerlijcke ghelegentheydt voor het beste expedient hadden gheoordeelt, sijn Ed. nochmael te besenden, ende te doen bidden, om ter liefde van Godt ende tot soulaes van de miserabele Ingesetenen van de Stadt, in plaetse van de voorgheslaghene somme, de helfte van den gantschen taux te willen remitteeren, de quotes van de absente Inwoonders in minderinghe van het resteerende aen te nemen, de onwillige vermoghende op synen naeme te laten executeeren; midtsgaders den termyn van de betalinghe ten minste van een gedeelte van de somme wat te prolongeeren ende te verlengen.

Maer dat den Heere Intendant hadde ghe-excuseert de selve pointen, of eenige van dien in te willighen, seggende soodanighe ordre van het Hof te hebben ontfangen, dat, in gevalle hy den voorslagh niet hadde ghedaen, daer toe niet en soude komen,

[p. 171]

dan evenwel nu geschiet sijnde, het woordt gestant te doen, ende dat de Staten de somme volghens de selve noch op te brengen, by leeninge ofte anders lichtelijck soude konnen vinden: dat haer Ed. daer op hadde gheantwoort, dat onder de weynigh luyden, die noch in staet, ende genegen mochten sijn geldt op interesse te geven, niemant aen haer Edele Mog. soude willen crediteeren, uyt rechtvaerdighe vreese van door geene soorte van verbintenisse haer te sullen konnen verseeckeren, dewyle sijn Ed. schoon den Koningh aen de Ingesetenen hare capitalen ende interesse hadden belooft, evenwel de betalinghe van alle renten hadde verbooden, dat den Koningh aen haer Edele Mog. hadde gecontinueert alle hare rechten en inkomsten, sijn Ed. evenwel de impositien hadde aen hem getrocken: dat, hoewel de Koningh haer Edele Mog. hadde gheaccordeert de voorige forme van regeeringe, ende hare privilegien, sijn Ed. evenwel eenige ampten, ter dispositie van de Staten staende, hadde geconfereert: dat sijn Ed. de oorsaeck daer van wel wilde schuyven op haer Edele Mog. als over het onderhoudt van de troupes niet hebbende gheconvenieert, ende daerom van de ghemelte conditien vervallen; maer dat een yegelijck kennelijck was, dat sijn Ed. over drie daghen, of soo wanneer het hem gelieven mochte, nieuwe, ja noch grooter petitien soude konnen doen, ende de selve by haer Edele Mog. niet konnende worden ingewillight, weder gebruycken tot een pretext om het voorighe beloofde te vernietighen, of buyten te gaen; dat derhalven haer Edele Mog. als geen credit of eenigh ander middel hebben, onmogelijck was het te belooven geldt te versamelen, als uyt de schattinghe by haer Ed. opghestelt.

Dat sy immers alle de arme ende onvermogende

[p. 172]

daer van souden moeten eximeeren, dat van de absenten, die een seer groot ghetal, ende wel van de considerabelste van de Inwoonders uytmaecken, oock niet wel yet soude konnen worden gheconsequeert, vermidts den Heer Intendant der selver meubilen heeft aengeslagen, en dat die twee posten soo veel, ja misschien meer als den geheelen afslagh soude importeeren, en over sulcks haer Ed. Mog. wel wat verlichtinge voor de Gemeente schijnen te bedinghen; maer in der daet niet anders doen, als voor de resterende penninghen in te staen, en die voor sijn Ed. door een rigoureuse executie de Ingesetenen af te perssen, ende dat het voor haer Ed. Mog. raedtsamer, ende verantwoordelijcker soude wesen, als het door geen middel soude konnen worden voor ghekomen, sulcks door hem te laten gheschieden; maer dat haer Ed. hem baden doch om Godts wille commiseratie met die elendighe menschen te willen hebben; dat haer Ed. sijn Ed. ordre van het Hof niet wilde tegen spreecken, noch examineeren; maer versochten dat sijn Ed. eens soude willen overwegen, of het voor de glorye ende interessen van den Koninck soude sijn, een Stadt en volck, aen de welcke soo favorabele articulen waren toeghestaen, ende soo veel goets belooft; soo jammerlijck in den grondt, ende sonder eenighe hoope van herstellinge te ruineeren: dat men moeste dencken dat het wereldtkundigh soude worden, onpartydige daer van oordeelen souden, ende Historien daer van ghewaghen: dat haer Ed. de arme menschen dan aan Godts barmhertigheydt souden recommandeeren, ende in ghehoorsaemheydt met gedult alles aensien, ende haer onderwerpen.

Dat haer Ed. meynden, soo lange apparentie was van eenigen dienst aen de Inghesetenen te konnen doen, aen hare bedieninghe te wesen verplicht, en

[p. 173]

die niet te moghen verlaten: maer in ghevalle sijn Ed. daer van nu beliefde te ontslaen, datse het selve voor een sonderlinge gunste souden opnemen, en sich daer van dienen, als een stilswijgende permissie om van hier te mogen vertrecken: dat haer Ed. dan soude gaen soecken een schuyl-plaetse, daerse eenen vryen lucht souden konnen genieten, ende adem halen, sonder ghedurig voor oogen en in de gedachten te hebben soo veel deerlijcke objecten van armoede ende miserie.

Dat den Heer Intendant daer door niet verder beweeght, of gedisponeert wordende, haer Ed. hadden gheseydt, haer wedervaren oprechtelijck ende omstandelijck te sullen rapporteeren; maer wel wilden bekennen, dat sy voor haer opinie niet souden durven adviseeren tot het accepteeren van de ghedane voorslagh, doch by de andere Leden goet ghevonden wordende, haer geerne daer mede conformeeren, ende tot prestatie van het beloofde alles naer haer vermogen helpen toebrengen, ende dat haer Ed. daer op van sijn Ed. waren gescheyden.

Waer op veele redenen en consideratien ghewisselt en langhwijligh overwoghen sijnde, is haer Ed. Mog. vergaderingh gecontinueert tot des naernoens ten drie uren, ten fine als vooren te resolveeren, en de Heeren Borgermeesteren der Stadt Uytrecht de Vroetschap harer Stadt noch mochten convoceeren en der selver opinie overbrengen.

Op de selfde dagh, na middagh, te drie uren,

By continuatie vergadert, ende rypelijck gedelibereert sijnde op 't subject van 'tgenotuleerde eenigher sessien herwaerts, is eyndelingh, naer gedane omvragen, eenparighlijck goet ghevonden en verstaen, dat in ghevalle den Heer Intendant de executie teghens de onwillighe wil aennemen op sy-

[p. 174]

nen naem te doen, ende de taxe der absenten doen valideeren, in minderingh van 't gene haer Ed. Mog. mochten komen te belooven, dat als dan met den Heer Intendant tot redemtie en af koopinghe van den gheheelen tax, op 't avantagieuste sal ghetracht worden te accordeeren, omme waer toe den Heer Intendant te gaen verspreecken, sijn versocht en gecommitteert de Heeren van Dijckvelt, van Soomeren, van der Aa, van Sandenburgh, van de Voort, en Hamel, te vooren desen aengaende gecommitteert, ende is den Scheepen Velthuysen versocht om diens aengaende den Heere Gouverneur Stoupa al voorenen te gaen begroeten.

Den 27 deser, deden de Commissarissen 't volgende rapport, van haer wedervaren by den Intendant.

Rapporteerden den Heere van Dijckvelt, ende andere Heeren hare Ed. Mog. Ghecommitteerden, dat haer Ed. in gevolghe van haer Ed. Mog. naeder Commissie, op den vijf-en-twintighsten deser des nae-noens gegheven, huyden even voor de middagh den Heere Intendant hadden voor-gedragen, dat haer Ed. Mog. inghenomen hebbende het rapport van het geene sijn Ed. op de entreveue van den gemelten dage hadde believen te verklaren, sedert voor ende nanoens hadden ghecontinueert in hare deliberatien, om, indien het moghelijck was, uyt te vinden middelen, om de bekende voorslagh te konnen doen, want dat haer Ed. Mog. niets ter wereldt soo aengenaem, ende wenschelijck soude sijn, als de arme en ellendige Burgerye te laten jouisseeren van de remissie, die sijn Ed. de goetheyt hadde van te presenteeren, en waer voor haer Ed. Mog. hem oock gedienstelijck lieten bedancken; maer dat haer Ed. tot haer hertelijck leetwesen, en droefheyt mosten betuygen, dat hoe sy in dat werck die-

[p. 175]

per penetreerden, hoe dat sich grooter ende bekommerlijcker difficulteyten opdeeden, ende derhalven die propositie niet en soude konnen amplecteeren, ten ware sijn Ed. beliefde toe te staen, dat de quotes van de absente soude strecken in af-slagh van de somme, aen hem te belooven, midtsgaders dat de taxe van de verdere vermoogende op moderatie, ende de verminderinghe van haer Ed. Mog. by sijn Ed. soude worden ghe-int, en teghens de onwillige gheexecuteert.

Dat den Heere Intendant daer op hadde gheantwoort het leste poinct geerne te sullen inwillighen, maer tot het eerste niet te konnen resolveeren, dewijle sijne propositie van dien af-slagh ter oorsaecke van de absenten, ende onmachtighen was gheschiedt, ende dat haer Ed. Mog. de selve verwerpende, soude betonen, ende door hem oock altijd ende ontrent een yeder worden beschuldight, van tot soulagement van haer Ingesetenen niets te willen contribueeren, ende niet anders voor te hebben, als alleen om hem ende die natie verhardt te maecken: dat sijn Ed. kennisse van alles aen het Hof soude gheven, en daer tot noch alle goede officien in faveur van haer Ed. Mog. hadde toe ghebracht, nu tot haer nadeel soude getuygen, ende over haer klaghen, dat die somme, die sijn Ed. volghens de voorslagh noch pretendeerde, na alle apparentie uyt de vermoogende soude konnen worden geconsequeert; immers het kort van dien met vijftien of twintigh duysent guldens gesuppleert, ende dat het een schaduwe van reden hadde te sustineeren dat haer Ed. Mog. het zy op hare gemeene name, het zy op die van de particuliere leden, de selve niet soude konnen bekomen: dat hy derhalven, ten volle ghepersuadeert van haer Ed. Mog. quade intentie daer ontrent, voort aen de Staten als die fonctie

[p. 176]

niet willende oeffenen, niet meer in die qualiteyt soude considereeren noch op hare versoecken ende recommandatien voor het publijck of anders verdere reflexie, of regard nemen, als op die van privé persoonen, en van andere Inwoonders van de Stadt.

Dat haer Ed. Mog. hadden gesegt dat haer lieden goede conscientie, ende soo veele ende meenighvuldige instantien, op alle occasien aen sijn Ed. gedaen, mitsgaders al het verdere gepasseerde, haer Ed. Mog. altijdt souden vry spreecken en suyveren van sijne beschuldinge; dat oock haer Ed. Mog. ontrent dese schattinge geen faveur, ofte ontlastinge voor haer selven, maer voor de miserabele Burgers hadden versocht; dat haer Ed. Mog. niet te min ongeluckigh waren, om dat sijn Ed. een quade impressie van haer was gegeven, dat hy na die impressie van haer soude oordeelen, ende naer dat oordeel de macht hadde om haer ende de Provincie te handelen. Doch indien haer Ed. Mog. de eere hadden van in eenen anderen staet hem te renconteeren, dat sijn Ed. beter van haer soude wesen geimbueert: dat in gevalle het met vijftien of twintigh duysent guldens was goet te maken, dat haer Edele Mog. hoewel door extraordinaire, ende voor haer seer beswaerlijcken wegh het trachten souden te verschaffen.

Dat sijn Ed. ongetwijffelt wel was bewust, gelijck oock sulcks in de laetste aenspraecke klaerlijk was gedemonstreert, dat de Staten geen credit hadden, om geldt te negotieeren, ende dat vermits de vastatie ende ruine van de gantsche Provincie, onder het groote getal van de Regenten, misschien geen acht of tien een matelijck capitael op hare obligatien, en verbintenissen souden konnen bekomen.

[p. 177]

Dat haer Ed. vertrouwden, in gevalle die persoonen sijn Ed. op dat poinct quamen te consuleeren, hy selfs in dese constitutie van saecken niet soude raden haer te engageeren, ende, sonder verseeckert te wesen, of de Ghemeente daer door soude konnen worden geredt, haer totael verderf over haer te halen: want dat, indien dese somme, het geen niet te presumeeren is, door dat middel noch al konde worden gevonden en opgebracht, sijn Ed. dan naer verloop van eenighen tijdt weer nieuwe demandes soude konnen doen, haer Ed. Mog. stellen in de selve verlegentheyt, ende dan niet konnende betalen, het effect van alle het voorige doen verliesen.

Dat sijn Ed. die laetste tegenwerpinghe, hoe wel voor de tweede mael gherepeteert, onbeantwoordt hadde laten passeeren, ende na verscheyde andere redenen, ende debatten over de intentien, ende het bedryf van haer Ed. Mog. ghevallen, iterativelijck ende tot besluyt haer Ed. hadde aen gheseyt, dat de Ontfanghers de een-en-twintigh duysent, die de selve over de maenden November ende December, van wegen de Impositien schuldigh waren, promptelijck souden hebben te voldoen, of dat sijn Ed. haer daer toe soude constringeeren, ende wel middelen soude weten om 't selve te bekomen.

Op Woensdagh en Donderdagh, de negen-en-twintighste en dartighste van Januarius, begonnen de Franschen het geschut rontom de wallen te planten; en het verbod tegen de genen, die degens droegen, wierdt aen verscheyde persoonen ter executie gestelt.

Vrydaghs, den een-en-dartighste, wierden vier Switsers, die aen de zijde van de Prins wilden overlopen, gevangen binnen gebracht. De brantwacht te Hermelen wiert oock van het Prince volck wegh ghehaelt. De Staten sonden in dese dagh oock een

[p. 178]

brief aen de Heer van Maerssenbroeck, te Parys zijnde, en vertoonden daer in de harde proceduren van d'Intendant, voor eerst teghen de Heer van Wulven, om dat men daer eenige weynige stoelen gevonden had, die, gelijck men voorgaf, de Heer van Ameliswaert toebehoorde, daer op d'Intendant, volghens des Coninghs Placcaet, van de ghedachte Heer van Wulven, voor het achter blijven van de Heer van Ameliswaert, een somme van ses duysent guldens eyschte; en daer na tegen de Dom-Heer Hoenst, dien hy een somme van vier-en-twintig duysent en ses hondert guldens afvorderde, voor het achterblyven van zijn Vader, en drie susters; tot welcker invorderingh d'Intendant eenige Soldaten, by forme van executie, in die huysen hadt gelegert: op dat de voorghedachte Heer van Maerssebroeck daer in by 't Hof van Vranckrijck sich in dier voegen sou aenstellen, als hy ten meeste dienst oordeelde nootsaeckelijck te sijn.

Op Saterdagh, d'eerste van Februarius, wierden vijf hondert mannen naer Hermelen ghesonden, om het wech-halen der brantwachten voor het aenstaende te beletten. De Franschen proefden alhier oock veertien stucken geschuts, die ten deel aen de Staten, en ten deel aen de Stadt behoorden; van de welcken tien soo gesprongen, als geborsten sijn.

Op Sondagh, de tweede, wierdt de Heer Heuft, boven het ghetal van Soldaten, die hy alree in zijn huys had, met noch ses anderen beswaert, die gesamentlijck groote moetwil en baldadigheydt daer in bedreven, in voegen dat dese gedachte Heer genootsaeckt wiert zijn eyge huys te verlaten, en zijn vertreck in een ander, by zijn vrienden, te soecken. In de volghende nacht wierdt door het volck van de Staten de Wacht weer uyt Luchtensteyn, van buyten de Kateryne Poort, wech-gehaelt.

[p. 179]

In dese dagen, naer de nieuwe Styl Vastenavont zijnde, wierd aen de Katholijcken toegestaen de Vasten niet naeukeurighlijck t'onderhouden: dewijl'er geen visch, ja by-na niets te kryghen was: maer alleenlijck drie daghen in de weeck, als Woensdagh, Vrydagh en Saterdagh, en by sommigen, die geen sware arbeyt deden, oock alle avonden.

Op Maendagh, de derde van Februarius, zijn op de Neude drie Switsers gehangen, en een geharquebuseert, van welcken den een-en-dartighste van Januarius gewach is gemaeckt. Ook liepen op dito veele Vastenavondts gecken langhs de straten. Oock wierden de goederen der afweesighe Heeren uyt hun huysen gehaelt, ghelijck die van de Heeren Holeck, Luytenant Kolonel, en Smitsaert. De Hollanders verboden oock de Keulsche Post, door Uytrecht treckende, brieven mede te nemen.

Dinghsdaghs, den 4. dito, sijn weder twee op de Neude gehangen, om dat sy nacht-dieverye ghepleeght hadden.

Woensdaghs, den 5. dito, ontweldighden de Staetsche volcken de Franschen eenige Karren.

Donderdaghs, den 6. dito, hebben de Franschen alhier alle huysen weder beginnen op te schryven, de lieden correct afvragende haer naem, Religie, wien de eyghenaers van de huysen waren; Item, of de selve de huysen vry hadden, soo niet, wien eenighe plechten of lasten op de selve hadden. In dese dagen hebben de Franschen op verscheyde plaetsen, alwaer de lieden in Hollandt waren, alle Meubilen uyt de huysen gehaelt.

In dese dagh quamen de partyen der Staetschen tot voor dese Stadt Uytrecht; daer op eenigh volck uyt ghecommandeert wierdt. In dese nacht storf de Raetsheer Wykersloot, een van sijn vrienden, Roomschghesint zijne, trachtte naer sijn ampt,

[p. 180]

't welck hy van de Franschen voor geldt verkreegh, die, op sijn versoeck oock hardt aendrongen dat hy inghevoert sou worden. De Staten en Leden, die niet weygheren dervende, stonden sulcks toe, mits dat hy d'eedt, daer toe behoorende, sou afleggen. Maer dewijl hy, d'inhoud daer af gelesen hebbende, verstondt dat hy, als Roomschgesint zijnde, dese eedt met geen goed gemoed kon doen, soo quam hy de Heeren bedancken, en stondt af van 't geen, dat hy versocht hadt: seecker, een bewijs van een ghemoed, dat noch niet gheheel verbastert is. In dese dagh quamen oock veel hooghe Officieren uyt de veroverde plaetsen binnen dese Stadt.

Vrydaghs, de sevende dito, viel een hart gevecht voor tusschen de Franschen en Staetschen; en schoon dese lesten, daer veel Haegsche Burgers onder waren, die sich mee in 't gevecht hadden begeven, sich dapper weerden, soo wierden echter veertigh van hen gevangen binnen Uytrecht gebracht.

Op Saterdagh, d'achtste, vertoonde sich aen het huys van M^r. C. Martensz. (ghelijck oock aen verscheyde andere huysen) een Commies, die hem afvraegde waer sijn Suster sich nu onthieldt, hoe oudt zy was, en waer haer middelen waren. Daer hy op antwoordde, dat zy al eenighe tijdt voor het overgaen der Stadt Uytrecht in Zeelandt hadt gheweest, dat zy al over lange tijdt haer mondige jaren had bereyckt, en dat sy selve dieshalven d'eyge bestieringh van haer goederen hadt. Daer op de Commies weer seyde, dat hem bewust was dat sy (soo naeukeurigh waren de Franschen door hun pluymstrijckers onderricht) Obligatien ten laste van het Kantoor van Uytrecht had. Daer de voorghedachte Martensz. weer op antwoordde, dat de Heer Commies, indien hy sulcks wist, en recht daer op meende te hebben, de selfden by executie kon aentasten; en dat

[p. 181]

d'aenspraeck, die hy aen hem dee, ten opsicht van sijn Suster, hem niet raeckte; dewijl sulcks niet alleenlijck tegen alle de rechten, maer oock tegen 't recht der volken streedt. Dit selfde wierdt oock aen de Heeren van der Aa, Ruys, van Someren en Duckenbergh, ten opsicht van hun afweesige vrienden, voor-gehouden: de eerste voor sijn vrous dochter, de tweede voor sijn vrou en vrous voorkinderen, de darde voor sijn schoonsuster, en de leste voor sijn namaeghschap, voor yder persoon vijftigh gulden ter maent, sy gaven hier op de selfde antwoort, namelijck dat zy niet ghehouden waren voor d'afweesigen te betalen; en hoewel men hier door eenige tijdt won, soo wierd echter d'eysch op de tiende en vijf-en-twintighste Maert, op de darde van April, en de negentiende van Junius, daer aen volgende, vervolght, met dreygingh van dat men hen Soldaten in hun huys sou senden. Doch het selfde wierd door schriftelijcke protestatien, en krachtige beweeghreedenen gestuyt. In de selfde tijdt wierdt Dominus van Hengel mee ghevordert over sijn meerderjarighe afweesighe dochter, beneffens een kint van vijf jaren, dat sich t'Amsterdam onthielt, daer in hy eyndelijck, door voorspraeck van de Heer Wee, sijn buurman, die in groot aensien by de Franschen was, verschoont wierd. Wat de voorgedachte Heeren aengaet, Ruys geraeckte wech in boere klederen, de Heer van Someren begaf sich behendighlijck, en in alle veyligheydt, naer Amsterdam, by sijn vrou, daer hy sich verborgen hield. Duckenburgh en Martensz. hielden stant, en bleven, steunende de leste op de voorspraeck van de Heer Stoupa.

Op Maendagh, de tiende van Februarius, quam een Regiment Soldaten van Woerden in dese Stadt, van daer het naer Thiel vertrock. In de

[p. 182]

selfde dagh trock oock hier uyt acht hondert mannen te voet, en twee hondert Dragonders, die, in de volgende nacht, omtrent den Hinderdam quamen, dicht onder de schans, die daer leyt, daer sy eenige huysen in de brandt staken. De Commandeur van de schans, niet meer dan drie hondert mannen tot besettingh hebbende, schoot te half achten drie scheuten met grof geschut, tot Seyn van dat hy drie hondert mannen tot bystant moest hebben, dewijl yder scheut een seyn van hondert mannen tot onderstant was. Ondertusschen sond hy een Capiteyn, met hondert en vijftigh mannen uyt, en belastte aen hem in sekere plaets van de Heer Reael, rontom in 't water leggende, en met een wipbrugh versien, stant te houden, tot dat de drie hondert mannen van Weesp tot bystant souden sijn gekomen, die echter eerst t'elf uren aen den Hinderdam quamen. De Capiteyn, die uytgesonden was, geen bystant verneemende, besloot de Franschen van achteren aen te tasten, en soo lang op te houden, tot dat de bystant gekomen sou wesen. Maer de Franschen, sich ten deel verborghen hebbende, besprongen hem van voren en achteren: invoegen dat hy, eenigen achterlatende, die ten deel in 't ys, en ten deel in de handen der Franschen vielen, voorsichtiglijck aftrock. De Franschen staken in dese tocht de Dorpen van den Berg en Nichtevecht in de brant, en brachten in de volgende dagh omtrent seventig gevangenen binnen, die seer schandelijck uytgetrocken waren, in voegen dat sommigen by na van koude nedersegen, en doot bleven: gelijck in 't voorste deel der Fransche Tyrannye, pag. 143. 144. en 145. te lesen is.

Woensdags, de twaelfde, quamen hier vijftigh wagenen met rogge van Deventer.

Donderdaegs, de dartiende, wierd hier het krijgs-

[p. 183]

volck geexerceert, en besloten dagelijcks een Esquadron t'exerceren.

Op de veertiende wierden eenige persoonen, sonder afkondigingh, en buyten alle reden, in sware boete gewesen.

Op de vijftiende wierdt een Switser opgehangen, op bericht van dat hy eenige Soldaten had getracht te verleyden; doch hy heeft het selfde noyt beleden.

Sondaghs, de sestiende, wierdt hier een Weesvader van Naerden, met noch twee anderen, ghevangen binnen gebracht, en sedert voor gelt losgelaten.

Op Dingsdagh, d'achtiende van Februarius, dee d'Intendant aen 't Hof van Justitie versoecken, dat men de drie plaetsen, die daer in vacant waren, sou vervullen.

Vrydaghs, d'een-en-twintigste van Februarius, trocken twee hondert muskettiers uyt, om eenige schuyten naer Ysselsteyn te convoyeren, daer sy voeragie souden halen. In dese dagh wierdt oock de Burgermeester Boot om sijn twee afweesige susters gemoeydt, en aengesproken.

Maendaghs, de vier-en-twintigste, wierdt hier afgekondight, dat alle de genen, die eenigh koorn, boven de tien mudden belopende, in huys hadden, het selfde moesten aenbrengen. De mudde wierdt op vijf guldens gestelt, en 't wachthuys op de Neude met Palissaden versien.

Op Dingsdagh, de vijf-en-twintighste, des avonts te half tienen, quamen in 't huys van de Wijnkooper Odijck tien of twaelf Soldaten, die, naer hun Officier, een Vaendrigh, en daer gelogeert, vragende, ten huys in-borsten, de vrouw een pistool op de borst setten, in 't been quetsten, en voort haer een slagh aen 't hooft gaven, dat sy doot

[p. 184]

neder viel. Ja toen de Vaendrigh, en de Huyswaert voor quamen, namen sy hen in hun gewelt, plonderden des Vaendrigs gelt en goet, en braken in 't huys verscheyde kasten open, daer uyt sy alles wechnamen. Van daer gingen sy naer een Trijpmaker, daer sy oock alles roofden en plonderden.

In de volgende dagh, 's uchtens vroegh, wierdt het geheel Garnisoen in de wapenen gebracht, en t'acht uren afgekondigt, dat de geen, die te tien uren eenighe Soldaten in sijn huys had, hen moest aenbrengen, op verbeurte van aen 't lijf gestraft te worden. De man van de vermoorde vrouw, beneffens een andere vrouw, die by dit gruwelstuck had geweest, gingh aen de sijde van de Gouverneur van man tot man, terwijl sy dus in de wapenen stonden: en in deser voegen wierdt een misdadige ghevonden; terwijl noch vier anderen van dit Garnisoen vluchtigh waren. Des namiddags, ten drie uren, wierdt weer afgekondigt dat alle de genen, die yemant van de gevluchten verbergden, aen het misdrijf hantdadigh geacht souden worden; en daer beneffens dat alle Schouten van de buerten op

Donderdagh, de seven-en-twintigste, te ses uren, by het Logiment van de Gouverneur Stoupa moesten verschijnen. Sy, daer gekomen, ontfingen bevel om in hare respective buerten te soecken, yder met een Sergeant, of'er geen handtdadigen verborghen waren; 't welck gheschiedde, en dus wierden noch drie ghevonden. In dese dagh wierdt de publicatie van den vier en-twintighste dito vernieuwt; in dier voeghen, dat die het selve versweeg, vervallen sou zijn in de boeten van hondert en vijftig Rijcksdaelders.

Saterdagh, den 1. Maert, sijn drie van dese misdadighen op de Neude ghehangen, en levendigh

[p. 185]

gerabraekt, met noch twee hoeren gegeesselt, die sy des nachts in haer Logiment in een Borgers huys mee-genomen hadden. Oock sijn in de selfde dagh weer acht gevangens binnen gebracht, die een boer en een boerin op een wagen, die sy wilden spolieren, doot geschoten hadden.

Donderdagh den sesde dito, sijn van hier ontrent 400. muskettiers, soo Franschen als Switsers, uytgetrocken naer Ysselsteyn, om voeragie te halen.

Op de sevende van de selfde maent gaven de Staten van Uytrecht aen d'Intendant, op sijn versoeck van de sestiende van de voorgaende maent, tot antwoort, dat sy, uyt oorsaek van de schaersheyt der geltmiddelen, niet dienstigh vonden de drie vacante plaetsen te vervullen, te meer dewijl dit Hof wel voor desen uyt niet meer dan acht persoonen, gelijck het getal toen noch was, had bestaen; daer hy sich eenighsins mee vernoeghde. Sy versochten wijders aen hem, dat d'openingh, in de Leckdijck gemaeckt, gestopt sou mogen worden, uyt oorsaeck van de schade, die hen daer door over 't hooft hingh: en kregen daer op van hem tot antwoordt, dat hy hier over aen de Ministers van het Fransche Hof had geschreven, en bericht gekregen van dese gheseyde openingh noch niet te stoppen: doch dat hy van nieuws over dese saeck aen hen sou schrijven.

Op Saterdagh, d'achtste, eyschte d'Intendant een nieuwe schattingh voor de maenden van Januarius, Februarius, Maert en April voor de stadt Uytrecht alleen, en voeghde daer by dat, soo men niet ghewilligh daer in was, hy de selfde sou verdubbelen, en met strengheyt, door sijn krijgslieden, doen invorderen.

Op Dingsdagh, d'elfde, begonnen de Franschen hier op het Vredenburgh te passen, en

[p. 186]

te meten, om het Kasteel weer op te bouwen.

Woensdaghs, de twaelfde van Maert, wierdt d'eysch van d'Intendant op vijftig duysent Rijcksdaelders voor de voorghedachte maenden begroot. De Heeren, met dit werck verlegen zijnde, namen tot hun behulp veertien van d'aensienelijckste Burgers, te weten vier Gereformeerden,vier Roomsche Catholijcken, twee Remonstranten, twee Luyterschen, en twee van de Memnoniten, die uyt een dubbelt getal geloot waren.

Op Vrydagh, de veertiende, wierden drie of vier schuyten, met vijf of ses Officieren, beneffens dartigh of veertigh Soldaten, van Woerden naer Uytrecht treckende, van de Staetschen aenghetast, en, na dat men tien of twintigh van hen dootgeschoten had, overweldight. De Vroetschap, de strengheyt van d'eysch van d'Intendant overwegende, besloot dat men aen alle de Schouten van de buerten sou belasten van huys tot huys de persoonen, hun gelegentheyt, staet en middelen aen de tekenen, en aen te geeven, om ordre te stellen tot opbrengingh van d'eysch des Intendants, die tot op twee-en-veertigh duysent Rijcksdaelders afgekomen, en daer op met de Stedelingen, voor de voorgedachte vier maenden, verdragen was.

Op Maendagh, de seventiende, begonnen de Franschen, uyt last van d'Intendant, het huys van de Procureur de Wit, in de langhe Nieuw-straet staende, af te breecken; vermits hy, sich t'Amsterdam onthoudende, onwilligh was om te voorschijn te komen, en de breucke van vijtigh guldens in yder dagh te betalen. Aen de huysen van de Raetsheer Kerckenraet wierdt oock aengeseght, dat sy in de volgende dagh het selfde te verwachten hadden. Doch sy kreghen uytstel to dat sy bescheyt van

[p. 187]

d'eygenaer gekregen souden hebben. In de selfde dagh was men oock besich met middelen aen te wenden, om de ge-eyschte schattingh aen d'Intendant te voldoen, die dieshalven d'executie voor eenige dagen schortte.

Woensdaghs, de neghentiende, wierdt ghelast dat yder sijn vrienden, buyten het Sticht sijnde, sou waerschuwen, om sich voor schade te verhoeden. Ondertusschen wierdt het krijghsvolck dagelijcks, by heele Regimenten, na malkander geexerceert en geoeffent.

Op Vrydagh, d'een-en-twintighste, kreegh de Heer Barnarts, Secretaris van Pompone, bevel om de Heeren Sweedsche Mediateurs, op hun aenkoomst, t'onthalen. Aen het krijgsvolck wiert belast sich tegen de koomst der voorgedachte Mediateurs ghereet te houden. Van Harderwijck quam veel stockvis, bockingh en haringh.

Sondaghs, de drie-en-twintighste, quam hier ordre van de Koningh, om het gat in de Leckdijck te stoppen, dewijl het selfde meer tot voordeel, dan tot schade der vyanden streckte. De Heemraden trocken dieshalven in de volghende dagh naer de voorgedachten Dijck, om alles, dat daer toe dienstigh was, te bevorderen.

Op Donderdagh, de seven-en-twintigste, deden de Heeren Regeerders Biljetten aen de huysen ombrengen, daer in geschreven stondt hoe veel yder voor sijn hooft op te brengen had, en waer sy het selfde binnen de tijt van acht dagen souden brengen. Dese tax was seer ongelijck, en veel gemene Burgers stonden op hondert en twintigh guldens, hoewel de rijcksten niet hooger, dan op hondert vijftigh, ja eenigen, die meerder middelen hadden, op vijftigh, dartigh, ja vijftien guldens gestelt waren. De Burgers waren hier over seer t'on-

[p. 188]

vreden; en dieshalven wierden gedruckte biljetten onder veel deuren deurgesteken, en aen de Buurkerck geplaeckt, daer dese woorden in stonden:

Quod non fecerunt Galli, id nunc fecerunt Vervecini.

Dat is, 't Geen de Franschen niet gedaan hebben, dat hebben nu de Hamelisten gedaan.

Op Vrydagh, d'acht-en-twintighste, kreegh de Gouverneur van Woerden bevel van naer sijn Gouvernement te gaen, om de Sweedtsche Mediateurs daer t'ontfangen. Oock quamen hier verscheyde stucken geschuts van Woerden.

Saterdaghs, de negen-en-twintigste, wierd een dienstmeyt van de Heer van Sandenburgh, die vijf jaren langh voor Ruyter, en tien jaren voor Kock in mans klederen had gedient, voor het Stadthuys ten deel geworgt, en voort met brandent stro geblaeckt, om dat sy dievery had gepleegt, en, om het selfde te bedecken, twee bedsteeden in de brant had gesteken.

Op Maendag, d'een-en-dartigste van Maert, begonnen de Franschen op Vreeburgh te graven, om het fondament van 't Kasteel te leggen.

Op Dingsdag, d'eerste van April, vertrocken van hier alle de Dragonders naer de boven plaetsen, na dat zy, op hun vertreck, veel mishandelingen gepleeght, en veel goet wegh gevoert hadden.

Woensdaghs, de tweede, storf de Burgermeester Mansvelt aen de buyckloop, na dat hy langh te bed had gelegen.

Op Donderdagh, de darde, wierden de voorgedachte veertien burgers weer door de Heeren Regenten ontboden, om de taxatie, daer op de burgery seer misnoeght was, weer over te sien. Dit nam soodanigh een uytgangh, dat zy, op hun versoeck, van hun ampt ontslagen en bedanckt sijn. Des na-

[p. 189]

middaghs wierdt een Franschman op de Neude gehangen, om dat hy dievery by nacht had gepleegt.

Vrydags, de vierde, des avondts wierdt omtrent de Weesbrugh een persoon naeckt en sonder hooft uyt het water gehaelt. Oock quam'er bevel dat de Regimenten van Champagne, Normandyen en Piedmont sich te veldt souden begeven.

In de volgende dag, de vijfde, wierd oock, buyten de Waerdtpoort, een nieu gebore kint uyt het water opgehaelt, en dieshalven wierdt afgelesen, dat de geen, die aenbracht wie dit bedrijf gepleeght had, twee hondert en vijftig guldens sou genieten; en dat de geen, die slechs eenig vermoeden op yemant te voorschijn bracht, vijftig guldens sou bekomen: Desgelijcks dat de geen, die de moeder van het kindt wist aen te wijsen, twee hondert guldens voor dese aenwijsingh sou verkrygen. Oock wierdt afgekondight dat alle de geenen, die hun schatting noch niet hadden voldaen, te betalen souden hebben, of dat sy andersins door d'Intendant, of door sijn ordere souden worden geexecuteert. In de selfde dagh, Saterdag sijnde, wierdt op Vredenburgh, door de Hartogh vvan Luxenburgh, d'eerste steen van 't Kasteel geleght.

Op Sondag, de leste, wierd op S. Jans Kerckhof groote toestel gemaeckt om de Prins van Condé, en sijn Soon, de Hertogh van Anguien t'ontfangen. De Bisschop keerde oock hier weder uyt Vranckrijck, wel met woorden, maer met weynigh voldoeningh. De klocken wierden om zijn intreede geluyt.

Maendaghs, de sevende, vertrock d'Intendant met ses paerden naer Nimegen, om de voorgedachte Prins te ontfangen. Het geschut wierdt vaerdigh gemaeckt, en alle verçieringen uyt de tuynen wegh gehaelt, om de kranssen daer af te maecken, en

[p. 190]

de selfden tot verçiering op de tafel te gebruycken.

Op Woensdag, de negende, dee de Hertogh van Luxenburgh een keer naer Naerden en 's Gravenlandt.

Vrydaghs, d'elfde, vertrocken naer Hermelen omtrent vijftigh mannen, die van de Hollanders geslagen wierden; en dieshalven trocken in die selfde avondt noch hondert en vijftigh mannen derwaerts.

Saterdaghs, de twaelfde, haelden de Hollanders eenige Switsers wech by Jutfaes, die van daer steen wilden halen, om de selfde hier aen het Kasteel te gebruycken. Een Franschman wierdt oock op de Neude opgehanghen, om dat hy by nacht dievery had gepleegt.

Maendaghs, de veertiende, trock Luxenburgh naer Bueren, met voornemen van de Prins van Condé daer te ontfanghen, en keerde in de volgende dagh weerom.

Op Dinghsdagh, de vijftiende, quamen uyt Vranckrijck drie of vier hondert nieuwe Soldaten, tot versterckingh van de Regimenten. Ondertusschen was men nooyt stil met de toerusting tot d'inhaling van de Prins van Condé.

Woensdaghs, de sestiende, quam het reystuygh van Condé, met twee groote Schepen alhier, beneffens verscheyden van sijn huysgenoten, en daer onder de Hofmeester, en veel Groten, ghelijck la Valiere, en meer anderen.

Donderdaghs, de seventiende, wierdt afgelesen dat yder voor de volghende Maendagh de somme daer op hy gheschat was, op het Stadthuys moest brengen, op verbeurte van aen d'Intendant overlevert, en van hem geexecuteert te worden.

Op Sondagh, de twintigste, trock Luxenburgh

[p. 191]

met het jacht der Staten, dat in de voorgaende dagh vaerdigh gemaeckt was, naer de Vaert, terwijl aen de Soldaten belast wiert van de Tollesteeg-poort af, tot aen het logement, daer Condé ghelogeert sou sijn, in rygen te staen.

Maendags, d'een-en-twintigste, 's middags ten half twee, quam de Heer Prins van Condé, met sijn soon, de Hartog van Anguien, en meer anderen, binnen Uytrecht, daer hy heerlijck ingehaelt wierd. De Soldaten stonden, gelijck gesegt is, van de Tollesteeg-poort af, tot aen sijn logement. Toen hy, met sijn Karos, aen de Tollesteeg-poort gekomen was, wierd hem daer, door de Gouverneur Stouppa, de Stadts sleutelen in een rode fluweele sack, in een silvere schuttel leggende, aengheboden, die hy aennam, en weer aen de gedachte Gouverneur over-gaf. Hy, binnen gekomen, vont de Magistraet van de Stadt aen de Poort te samen vergadert, om hem te verwelkomen, en dus reedt hy, sijn soon Anguien, Luxenburg en des Seaux by sich hebbende, in sijn Karos, tusschen twee rygen van Soldaten deur, d'een van Franschen, en d'andere van Switsers, terwijl hy van vijf andere Karossen gevolght, en het geschut in de Stadt over al losgebrandt wierdt, naer sijn logement, 't welck was in de huysen van de Heer Burgermeester Nellesteyn, en van de Raetsheer Jakob Martensz. die aen malkander stonden, en daer af men de muur deurgeslagen had. Condé, in sijn logement gekomen, ging, met sijn soon, de Hertog van Anguien, in de veynsters leggen, terwijl het krijghsvolck voorby trock. Daer na gaf hy gehoor in de groote Sael van des Burgermeestershuys, eerst aen de Bisschop, in sijn geestelijck gewaed, daer na aen Luxenburg, en vervolgens aen de Staten, en aen tien of twaelf, van d'oude Raden. Des avondts wierdt Condé by

[p. 192]

Luxenburgh vergast, daer hy tot aen tien uren bleef, en in de volgende dagh weder Luxenburgh in sijn Logement vergaste.

Op Woensdagh, de drie-en-twintighste, reed Condé, van de Grooten gevolght, de Stadt deur en om.

Donderdaghs, de vier-en-twintigste, wierdt hy van de Gouverneur Stouppa vergast. In dese dagh vertrock oock het Regiment van Languedok uyt dese Stadt.

Op Vrydag, de vijf-en-twintigste, steeg Condé, Luxenburgh, en het heel Fransch Hof te paert, en reden na Naerden, van daer sy, het geheele landt onder water gesien hebbende, 's avondts weer hier t'Uytrecht quamen.

Saterdaghs, de ses-en-twintigste van April, trok het Regiment van Champagne van hier. De Stadts-boden, met Soldaten verselt, gingen oock de genen, die hun tax noch niet betaelt hadden, aenspreecken. In dese dag ging een vrou langs de straet met haer twee kinderen, die onversiens doodtgeschooten wierden, een vrou, door een droncke Franschman van haer koeck-pan berooft, eyschte de selfde weder; daer door eenige ontroerenis ontstondt. Sy, hier over van hem gedreyght dat hy haer sou doen hangen, stack (ô gruwel!) sich selve met een mes doodt.

Sondaghs, de seven-en-twintigste, wierdt weer afgelesen, dat de geen, die sijn tax noch niet, of slechs half had betaelt, de selfde binnen acht-en-veertigh uren moest opbrengen, of dat hy anders aen d'Intendant overgelevert, en van hem geexecuteert sou worden. Te Kuylenburgh wierdt veel krijgsvolck te samen geruckt, om met eenige duysent mannen yets tegen Hollandt voor te nemen. Ook trocken hier deur twee Compagnien Switsers,

[p. 193]

daer in de volgende dag noch twee op volgden, die hun weg naer Woerden namen.

Dingsdaghs, de negen-en-twintighste, trocken omtrent ses hondert mannen van hier de Waert-poort uyt; en wierden in de volgende dagh van de Hertogen van Anguien en Luxenburgh, met eenige troupen gevolght; doch sy quamen des avondts weer binnen, sonder yets uytgericht te hebben, vermits de veelheyt van water omtrent de Hinderdam hun voornemen gestuyt had.

Op Donderdag, d'eerste van May-maent, quam het Regiment van Chastelnau, met veel reystuygh en muylen, uyt Harderwijck hier binnen.

Vrydags, de tweede, vertrock van hier het Regiment van Navarre. Van hier vertrocken oock hondert en vijftigh mannen naer Woerden, om de wegh te besichtigen, die in de volgende dagh van de Hartogh van Anguien gevolght wierdt, doch op d'avont wederkeerde. De Prins van Condé lag ondertusschen seer swaer aen 't voetëuvel; in voegen dat hy in eenige dagen niet uyt sijn kamer quam.

Op Sondagh, de vierde, hebben omtrent vier duysent mannen van de Hollanders de Nieuwer-sluys, by Loenen, aen de Vecht gelegen, in besetting genomen, en voort sterck gemaeckt. Hier op is in de volgende nacht een gedeelte volcks, met eenig geschut, van hier derwaerts gesonden.

Maendaghs, de vijfde, wierden noch vijftien of sestien mannen uyt yder Compagnie van de Franschen, en veertig van de Switsers derwaerts gecommandeert; gelijck oock veel volks uyt de byleggende Stedekens, onder het beleyt van de Hertogen van Anguien en Luxenburg, beneffens noch andere Groten van de Franschen, die alle buyten bleven; hoewel noch in die selfde avont een groot gedeelte van 't volck weer binnen quam, vermits zy

[p. 194]

geen kans sagen om de Hollanders op te slaen, dewijl de selfden alree te sterck begraven waren.

Op Dingsdag, de seste, wierden weer drie mannen uyt yder Compagnie derwaerts gecommandeert, die palissaden, kruywagens, schuppen en spaden mede namen, om sich tot Breukelen te begraven, daer zy sich op 't huys te Guntersteyn, en te Nieuwenroode versterckten, en te Breukelen twee stercke afsnydingen maeckten.

Woensdaghs, de sevende, gingen de Hertogen van Anguien en Luxenburgh de wercken besichtigen, vervulden het geen, dat'er aen ontbrack, en braken alles wech, dat hen in de wech stondt, gelijck oock de Hollanders van hun sijde. Hier door wierden, beneffens een groot deel huysen te Breukelen, oock veel schone Landthuysen, en Lusthoven vernielt en verdelgt. In dese dag viel oock een schermutseling voor, daer in twee Hollanders, gequetst sijnde, gevangen, en des avonts hier binnen gebracht wierden.

Donderdags, d'achtste, seer vroeg, meenden de Hollanders, met rode en blauwe rocken gekleedt, om sich als Switsers te vertonen, de Vaert met verrassingh te vermeesteren. Maer dewijl het alree soo licht wiert, dat de Toornwachter de Ruytery, die tot voltrecking van d'aenslag volgde, van verre sag aenkomen, en hy sulcks bekent maeckte, soo moesten sy, met twee of drie gequetsten achter te laten, vertrecken, sonder yets te verrichten.

Op Vrydagh, de negende, 's uchtens seer vroeg, wierden drie schuyten met Franschen, die omtrent Breuckelen gelegen hadden, hier binnen gebracht.

Saterdaeghs, de tiende, wierdt uyt yder Compagnie seven mannen gecommandeert, in alles omtrent vijftien hondert mannen uytmakende, die

[p. 195]

alle van hier naer Breuckelen vertrocken: en in verwisselingh quamen omtrent drie of vier hondert mannen hier weer binnen, die daer gelegen hadden. De Franschen brachten hier van Nimegen acht halve Cartouwen.

Sondags, d'elfde, vielen verscheyde schermutselingen van weynigh belangh voor. Dagelijcks wierd'er oock nieuw volck, tot aflossingh der anderen, gesonden. Daer wierdt mede een verdragh, het lossen der gevangenen aengaende, gemaeckt, gelijck in de Ontwaeckte Leeuw, (fol. 97.) te sien is. Condé hieldt ondertusschen het bedt, uyt oorsaeck van sijn ongesontheyt.

Dingsdaghs, de dartiende, viel weer een harde schermutselingh voor, omtrent Breuckelen en Nieuwersluys; en veel gequetsten wierden hier binnen gebracht. 't Regiment van Auvergne trock tot aflossingh naer Breuckelen, en dat van Piedmont wierdt, in plaets van 't voorghedachte, buyten de Waertpoort geleght.

Op Woensdagh, de veertiende, wierdt te Seyst plaets tot de legeringh voor d'afkomende krijghsbenden afgesteken. De vijftiende wierden twaelf halve Cartouwen op S^t. Jans Kerckhof gebracht. Op de sestiende wierdt krijgsraet gehouden.

Saterdaghs, de seventiende van May-maent, zijn drie Regimenten, dat van Pikardyen, Navarre, en van de Seaux, in omtrent twee duysent mannen bestaende, die aen de Bilt gelegen hadden, hier deur naer Breuckelen, tot aflossingh der gener, die daer waren, getrocken. Ondertusschen wierdt groote toestel tot een ghewichtighe aenslagh ghemaeckt.

Sondaghs, d'achtiende, dee de Bisschop in de Domkerck van de Predickstoel afkondigen, dat de Processie in de volgende Donderdagh deur de Stadt

[p. 196]

sou omgaen. Condé gheraeckte van 't bedt, en in de klederen.

Maendaghs, de negentiende, verschenen omtrent vijftigh mannen van het Staetsche volck voor de groene Kamp. Men geraeckte hier door in groote onrust; en de Franschen vreesden dat Woerden belegert sou worden.

Dingsdaghs, de twintigste, vertrocken de Hertogen van Anguien en Luxenburg, met hun gevolg, naer 's Gravenlandt, daer sy eenige benden vergaderden, om een groote aenslagh uyt te voeren.

Tusschen Woensdagh en Donderdagh wierden de Dorpen Leksmont, Heykop, en het overighe landt van Vyanen door de Franschen uytgeplondert, vermitds sy daer een Leger formeerden. Sy meenden in de selfde nacht oock het Huys te Muyden te verrasschen; 't welck hen misluckte. En hoewel de Hertogen van Anguien en Luxenburgh, met hun gevolgh, in de volgende dagh weer binnen Uytrecht quamen, soo namen sy echter post te Muyderbergh, daer sy, en de genen van de sijde der Staten, te Muyden zijnde, een lange tijdt heftighlijck tegen malkander schoten. De Franschen openden ondertusschen de Zeedijk tusschen Muyden en Naerden, en maeckten deuren daer in, om het water af te tappen, en dus de Vlotschuyten, die als Batteryen in de Vaert tusschen de twee voorgedachte Steden lagen, op het droge te setten, en door dese middel te vermeesteren. Maer dewijl men elders, in de selfde dijck, de sluysen opende, soo swol het water binnen dijcks wel twee voeten, en sette meer landts onder, selfs tot alhier aen de Waert: in voegen dat d'aenslagh der Franschen op dese schuyten vruchteloos was; en sy genootsaeckt waren van hun voorgenome aenslagh af te staen, na dat sy omtrent twee hondert van de hunnen

[p. t.o. 196]

[p. 197]

hadden verlooren Van de zijde der Staten wierden ondertusschen te Nieuwersluys twee groote Batteryen opgeworpen, daer sy swaer geschut op plantten, en gedurighlijck van daer heftig schoten, ghelijck oock uyt Muyden tegen de Franschen, die sich omtrent Muyderberg gelegert hadden, sonder dat de selfden veel daer op antwoordden.

Donderdaghs, de twee-en-twintighste, naer de nieuwe Stijl H. Sacraments-dagh sijnde, wierdt alhier het Sacrament, met een openbare Processie en Ommegangh, onder het lossen van 't geschut, met groote statie, deur de Stadt omgedragen. Alle Gereformeerden wierden gedwongen hun huysen te sluyten: invoegen dat eenigen, des uchtens hun veynsters geopent hebbende, gevaer liepen van geplondert te worden. Hier en daer wierdt oock al eenige baldadigheyt gepleeght. Wat de Processie, of Ommegangh aengaet, sy wierdt op dese volgende wyse uytgevoert.

Des voormiddaghs, omtrent de klock 10. uren, na dat de Hooft-Misse in den Dom was ge-eyndigt, is'er een ontallijck getal Kinderen, soo Jongens als Meysjes, uyt de Noort-zijde van den Dom gekomen, gaende door de Dom-steegh, en korte S^t. Jans-straet, rontom die Kerck, en van daer door de Buur-straet, achter Sint Pieter, over de S^t. Martens Dam, door de oude Munsterstrans, en over 't oude Munsters Kerck-hof, weder in den Dom met dese statie.

1.	Een groot vergult Kruys.
2.	Een roodt Vaendel, daer een Bisschop in geborduert was.
3.	Een roodt Vaendel, daer Maria met Christus in haer arm in-stond.
4.	Veel kleyne jongens, gaende by paren, met witte Hembden gekleedt als Papen.

[p. 198]

5.	Een seer lange rey van jonghe Kinderen en Vrouw-volck, hebbende elck Wasse-keerssen en groente in haer handt.
6.	Verscheyde kinderen seer kostelijck toegemaeckt, voor de welcken ging een kleyne jongen, gekleet als een grauwen barvoeter Monnick; daer na volghde een groote Juffrouw, met een kroon op haer hooft, hebbende een kintjen in haer arm, wierdt van Engelen geleydt, en van drie gevolght die haer slip ophielden: onder dese kinderen waren de meeste Engelen: d'een had een swaert in de handt, d'ander een pijl, de derde een Kelck, etc.
7.	Verscheyde Kloppen, geduurigh singende.
8.	Veel vrouw-volck met Wasse-keerssen.
9.	Een wit Vaendel, daer de Maegt Maria in stondt.
10.	De Geestelijckheyt van de Kloppen, bestaende wel over de 500. op haer hooft een swarte sluyer hebbende, daer onder vele songen.
11.	Een groote menigte Juffrouwen.
12.	Veel mans-persoonen, waer onder de laetsten songen.
13.	Eenige Monnicken van verscheyde Ordre.
14.	De Priesters met witte hembden gekleet.
15.	Veel Lakkayen van Condé.
16.	Den Bisschop Neercassel, de welck gingh onder een roode Pavilloen, van vier voorname Fransche Officieren gedragen; en wiert van twee andere Papen, seer kostelijck gekleet, gevolgt, hebbende het Sacrament ('t welck niet anders is als een Wit Ouweltjen in een goude kas gesloten) in de handt, daer yder, die het selve passeerde, voor knielen moest: soo dickwils hy een Autaer rencontreerde, van de welcke drie op de wegh gestelt waren, gingh hy met het Sacrament voor het Autaer uyt het Pavilloen en dede dienst, hefte het Sacra-

[p. 199]

	ment eens op met meer andere Aperyen: daer na trad hy weder met sijn twee Papen onder het Pavilloen, en gingh voort.
17.	De Gouverneur Stoupa, gevolght van een seer groote menighte van allerley volck. Duc de Luxenbourgh, Duc d'Enguin, en Prins van Condé, waren hier niet present, alsoo de laetste sieck was, en d'andere twee na Muyden waren, doch den selven avondt t'huys quamen.

De wegh, langhs de welcke het Sacrament passeerde, was aen beyde zijden met Soldaten gerangeert, apparentlijck om alle dis-ordre voor te komen.

Alle de huysen van de Roomschgesinden waren seer opgeschickt met groente, schilderyen, festonnen, Engelen, Kruyssen, etc. De geheele korte S^t. Jans-straet was met zeylen overdeckt, en ghemaeckt als een groenen Hemel: aen het eynde voor het huys van de Fransche kramer van Riemen, stont een Autaer seer kostelijck met een geheel silver Servies verçiert.

Op het eynde van den Doms-steegh, voor het huys van den Apoteecker Müs, was een groote groene poort, boven de welcke was een teecken IHS. met goude letteren, daer met drie vergulde Lelyen onder stondt:

A la gloire de Dieu,	} Dat is: {	Ter eeren van Godt, en
Et à l'honneur du Roy,	} Dat is: {	Tot lof van de Koninck.

Voor het huys van de Wijnkooper van Aelst, by't S^t. Jans Kerckhof, was het wapen van Vranckrijck, gehouden van vergulde Engelen, met dit opschrift:

Io	} Dat is: {	Juicht,
LVDoVICVs	} Dat is: {	Lodewijck
trIVMphat.	} Dat is: {	Zegepraelt.

[p. 200]

Voor het huys van Joncker Meyster was mede een Autaer, met een groene poort, alsmede voor het huys van den Advocaet Zutphen, over de oude Munsterstrans.

Op de Brugh voor de Heere-straet stondt mede een poort aen beyde zijden, met het wapen van Vranckrijck, en in't midden met goude letteren.

Vive le Roy

Langh leef de Koninck.

In de Lijn-merckt, voor 't huys van de Walvisch, dat seer kostelijck verçiert was, stont recht boven de deur een Christus, hangende aen het kruys, met dit op-schrift:

In MysterIo InsangVIneo sangVInea hoDIe reCoLItVr passIo.

Dat is:

In dese bloedeloose verborgentheydt wordt heden de bloedige Passie geviert.

Boven het Kruys stondt het wapen van Vranckrijck, met dit op-schrift:

O salutaris hostia	} Spes unica fidelium
In qua confidit Francia	} Da Robur, serva Lilium.

Aen de Noordt-zijde van het huys stondt dit op-schrift:

VotIVa soLeMnItas InVIDIa obstInatos frangIt haeretICos.

Aen de Zuyd-zijde van het huys stondt dit op-schrift:

InVItI pLaVDIte nVMInI haeretICI.

Veel diergelijcke dingen stonden door de geheele Stadt, de welcke in dien men alle had willen opteyckenen, men een geheel Boeckjen had van doen gehadt.

Vrydaghs, de drie-en-twintigste, quamen hier verscheyde schepen uyt de gewesten van boven.

Saterdaghs, de vier-en-twintighste , geviel om-

[p. 201]

trent Breuckelen een heftigh gevecht: en veel ghequetsten wierden hier binnen gebracht.

Sondaghs, de vijf-en-twintigste, quam alhier de Hertogin van Mekelenburgh, suster des Hertogs van Luxenburgh, beneffens de Hertogin van Vendosme. De Drie Leden sonden, op d'aendieninge der Franschen, de Heer van Dijckvelt, een welsprekent man, van verscheyde anderen verselt, in het Staten Jacht naer de Vaert, om dese Mevrouwen te verwellekomen, die echter in alle stilte, met een Karos over Wijck te Duursteede, binnen quamen, terwijl een Regiment van de Tollesteeghpoort af in ordeningh geschaert stond. Dese Mevrouwen wierden in 't Huys te Vleuten, op Sint Jans Kerckhof, gelogeert, daer sy, op die middagh, door de Prins van Condé, die men daer in een stoel bracht, getracteert, en gecomplimenteert wierden; gelijck oock daer na door de Gedeputeerden van dese Stadt. In de volgende dagh wierden sy, in de Karos van Luxenburgh, ter Misse gebracht, en

Op Woensdagh, d'acht-en-twintighste, vertrocken sy van hier over Arnhem naer Parys, en wierden van de Hertogh van Luxenburgh uytgeleydt.

Tusschen Woensdagh en Donderdagh was'er in het Dorp Westbroeck een gevecht tusschen tachtigh Hollanders, en vijftigh Franschen. De Staetschen kregen tien, en de Franschen twee gevangen.

Donderdaghs, de negen-en-twintighste, trocken Condé en Luxenburgh, neffens d'Intendant, met het Jacht der Staten, naer Breuckelen, en keerden des avonts weerom, na dat sy op alles goede ordeningh gestelt hadden. In dese dagen wierdt hier opentlijck met trommelslag voor de Bisschop van Munster geworven.

Saterdaghs, d'een-en-dartigste, wierden eenighe

[p. 202]

Switsers en Franschen naer 't landt van IJsselsteyn gecommandeert, om aen andere Franschen, in het landt van Vyanen leggende, te beletten de beesten daer wech te halen, en te roven.Sy schooten op malkander los; in voegen dat'er van weerzijden eenigen doodt bleven; en tien van hen wierden hier gevangen binnen gebracht.

Dingsdaghs, de darde van Junius, 's avondts omtrent t'acht uren, wierdt in 't Stadthuys, op de trap van Hasenbergh, een nieuw geboore kindt gevonden. Hier op wierdt.

Woensdaghs, de vierde, afgelesen dat de geen, die de schuldigen wist aen te wijsen, een vereeringh van twee hondert guldens sou ghenieten. Condé, Luxenburg, en veel Grooten reden van hier naer Ameyde, en quamen op d'avondt weer binnen. De Heer van Maerssenbroeck keerde oock weer uyt Vranckrijck, en van Parys, daer hy weynigh vernoegingh had bekomen.

Donderdaghs, de vijfde, quam'er, terwijl Condé ter maeltijdt by Luxenburgh was, een gherucht van dat Woerden was beleghert; doch dit stilde haest. In dese dagh wierdt strenge straf tegen de genen, die degens droegen, afgekundigt, en aen de Serjanten belast de sodanigen aen te tasten.

Vrydaghs, de seste, wierden hier drie gevangenen binnen ghebracht in een ghevecht omtrent Woerden gekregen, in 't welck de Franschen wel omtrent vijftigh verloren.

Maendaghs, de negende, quam van Amersfoort een Compagnie Lijfwachters, en een Compagnie Switsers van Wijck, die dagh over dagh voor Condees huys wacht hielden.

Sondaghs, de vijftiende van Junius, quamen hier omtrent twee hondert Franschen, die by Aerdenburg gevangen, en nu te Middelburgh gelost waren.

[p. 203]

Maendags, de sestiende, wierden veel Hollantsche Officieren, die in de Graef gevangen, en nu gelost waren, hier door naer Gorkum gevoert.

Woensdags, d'achtiende, quamen hier weer eenige Schepen met Soldaten. Condé trock oock naer Vianen, met voorneemen van dat sterck te maken, gelijck men alree het werck begon aen te vangen.

Saterdaghs, d'een-en-twintigste, quam hier de Prins van Tarante, de soon van d'oude Prins, en wierd in 't huys van de Heer de Gruyter gelogeert.

Sondags, de twee-en-twintigste, quam alhier van Amersfoort vijftien hondert mannen te voet, en acht Compagnien te paert, van de welcken de lesten in Abstede, buyten de Tollesteeg-poort, ingelegert wierden. Des avonts kregen de Grooten hier tijding, dat Maestricht op Vrydag, de twintigste, aen de Koning met verdrach overgegaen was. Hier op moesten soo terstont alle de Soldaten in de wapenen, en naer de wallen, daer zy, onder het lossen van het geschut, en 't luyden van alle de klocken, victorie schoten. Daer waren oock veel Roomsch-gesinden, die, tot een vreuchdeteeccken, teertonnen aenstaken. In de volgende nacht ontstaken de Franschen hier op de Domstooren brandende fakkels, tot een Seyn aen de genen van Woerden, op de welcken, gelijck men voorgaf, de Hollanders een aenslagh voor-hadden. De Prins van Condé reedt oock schielijck met fackels uyt.

Maendags, de drie-en-twintigste, sijn de voorgedachte vijftien hondert mannen, die in de voorgaende dag hier gekomen waren, naer Wijck vertrocken. Des namiddaghs wierd weer victorie geschoten, geluyd, en in de Domkerck het Te Deum Laudamus gesongen, en des Konings Wapen boven 't Autaer gehangen.

[p. 204]

Woensdaghs, de vijf-en-twintighste, trock de Hertogh van Luxenburgh, met d'intendant, naer Maestricht, om daer de Koning te spreken.

Donderdags, de seven-en-twintigste, wierdt een Soldaet op de Neude gehangen, om dat hy overlopen wilde. Een Boer, van hem beschuldigt dat hy hem sulcks aengeraden had, wierd in 't Tuchthuys gebracht.

Saterdags, d'acht-en-twintigste, trock de Prins van Condé naer 's Gravenlant, daer groote toestel wierdt gemaeckt. Veel Ammunitie wierdt naer de Rendevous, die te Seyst was, by malkander ghebracht, en het krijgsvolck in alle stilte van Muyder-Berg, en van de posten daer omtrent afgevoert, eerst naer 's Gravenlant, en soo naer Scyst. Men gaf voor dat sy 't oog op Heusden hadden.

Woensdags, de tweede van Julius, quam Luxenburg, met d'Intendant, hier weer binnen Uytrecht. Condees reystuyg wierd oock in schietschuyten gescheept, en naer boven gesonden.

Vrydags, de vierde, begon het heir der Franschen, by Leksmond gelegert, op te breecken, vermits het door 't hoog water benaut wierd.

Saterdags, de vijfde, vertrock van hier de Prins van Condé, met de Hertog van Anguien, sijn soon, en sijn geheel gevolgh, na dat de Magistraet van Uytrecht, de verlichtingh van hun Provintie aen hem gerecommandeert hebbende, afscheyt van hem had genomen. Hy nam sijn weg op de Graef, terwijl alhier het geschut gelost wierd.

Op Sondag, de seste, quamen hier van Leksmond de Regimenten van Navarre, Piedmont en de Seaux, en wierden by de Stedelingen ingelegert, 't welck hun inleegeringh soo verswaerde, dat yder burger ses Soldaten in sijn huys had, daer door veel van hen in stilte wech trocken.

[p. 205]

Maendags, de sevende, quam noch meer krijgsvolck aftrecken, dat, Ruytery en Switsers sijnde, buyten de Waertpoort gelegert wierd.

Dingsdags en Woensdags, d'achtste en negende, wierd op de Neude by Trommelslag aen de Soldaten voor gelesen, dat sy van de geenen, by de welcken sy geinquartiert waren, geen sout, bier, peper of asijn souden hebben te eysschen, noch hen eenig geldt, of tractement afparssen, maer sich met het vuur en licht van de huyswaert laten genoegen, op straffe van Stroppade.

Woensdaghs, de negende, wierden de burgers noch meer met inquartiering belast, dewijl'er dagelijcks meer krijghsvolck binnen quam; 't welck sijn oorsaeck uyt de gedurige regen, en uyt het hoog water had.

Vrydags, d'elfde, stortte de solder boven de deurgang op de Kamer der Staten in; vermits de selfde te swaer met graen was beladen. Seecker, een wonder, dat daer door niemant beseert wierd, of doodt bleef; dewijl daer niet alleenlijck de wandel-plaets voor de kamer is, daer in de Staten vergaderen, maer oock tot een ghedurige deurgangh tusschen St. Jans Kerckhof, en een andere straet verstrekt.

Saterdaghs, de twaelfde, wierden hier de Franschen gemonstert. In de Lauwerstraet stortten een huys, en drie woningen in, daer drie menschen onder doot bleven.

Sondaghs, de dartiende, quamen veel Soldaten alhier, daer mee de Burgers seer geplaeght wierden: want de genen, die vertrocken, namen alles mee, dat los was, en de ghenen, die aen-quamen, wilden alle vervarsching hebben. Sy brachten seven gevangenen mee.

Maendaghs, de veertiende, wierden de Switsers gemonstert, en twee duysent sterck bevonden.

[p. 206]

Dingsdaghs, de vijftiende van Julius, vertrock het Borbonsch Regiment van hier naer Wesel; en namiddaghs quam het Regiment van de Koningin uyt Wijck hier weer binnen.

Woensdaghs, de sestiende, vertrocken van hier verscheyde Heeren in stilte naer Hollandt, en wierden t'Oudewater, om dat sy geen pasport hadden, aengehaelt, en moesten daer eenige tijt blijven.

Donderdaghs, de seventiende, wierdt de Ruytery, hier buyten legghende, ghemonstert, en twee duysent sterck bevonden. Alle de Sauvegarden wierden oock, op lijfstraf, op ontboden. De Boeren, hier over in groote noot gheraeckt, quamen in groote menighte hun klachten voor Luxenburg doen, die, door hun gekerm bewoogen, anderen beloofde te senden.

Maendags, d'een-en-twintighste, trock Luxenburgh, met eenige troupen, omtrent Wijck te Duurstede, om dat het krijghsvolck van de Staten daer alles in rep en roer hielden.

Vrydaghs, de vijf-en-twintighste, bracht een party Franschen hier elf Hollandtsche Soldaten binnen, die sy by Kuylenburgh hadden gevangen. Een Kistemaecker, in sijn stoel sittende, wierdt by ongeval door sijn wijfs voorsoon deurschoten.

Saterdaghs, de ses-en-twintighste, wierden hier drie wechgeloope Soldaten binnen gebracht, die namaels te Breuckelen, in tegenwoordigheyt van hun Compagnie, daer leggende, opgehangen wierden.

Dingsdags, de negen-en-twintigste, quamen hier binnen twee Parlements Heeren, beneffens d'Intendant, die heerlijck verwellekoomt wierden.

Vrydags, d'eerste van Augustus, quamen hier veel hooghe Officieren, soo van d'Engelschen, als van de Franschen. D'Italiaensche Commedianten

[p. 207]

openden hier hun tooneel, daer Luxenburgh, Stoupa, en veel andere Grooten dickwijls hun vermaeck schepten.

Saterdagh, de tweede, is, door d'onachtsaemheyt der Franschen, de brandt in een tonnetje bussekruyt geraeckt, daer door het huys van de Heer Reuver, op de nieuwe Graft staende, opsprongh, en by-na gheheel verbrandde. 's Avondts wierden twee stropers op de Neude opgehangen.

Woensdaghs, de seste, gaf Luxenburgh nieuwe Sauvegarden, die hy wel twee weken te vooren belooft had, na dat meest alles op 't platte landt bedorven was.

Saterdaghs, de negende, wierdt alhier veel voeragie binnen gebracht.

Sondaghs, de tiende, wierd een plechtelijcke bededagh gehouden, en in stilte aen de Predikanten belast te bidden, dat Godt des Koninghs hart tot vrede geliefde te neygen; om, gelijck het schijnt, Godt en 't volck te bedriegen; dewijl hun hart nergens minder, dan naer vrede trachtte. De Switsers wierden echter gheoeffent; en hondert en vijftigh mannen, met eenige granaetwerpers, ginghen op een tocht uyt.

Maendaghs, d'elfde, wierden twee ghevanghen binnen ghebracht, om dat sy eenige moedwil hadden gepleeght. Oock quamen vier mannen van der Staten volck overlopen.

Woensdagh, de dartiende, was de Majeur Stoupa by de Secretaris Nieuwstadt, tot de welcke hy seyde dat men, indien hy geen tapyten aen de Marckgraef de la Freseliere bestelde, de Burgermeeester daer over in hechtenis sou nemen. De Secretaris, dit aen de Burgermeester vertoont hebbende, bracht tot antwoort aen Stouppa, dat'er geen tapyten meer voor handen waren, als alleen-

[p. 208]

lijck in de kamer der Staten, die sy oock van daer haelden.

Donderdaghs, de veertiende, des uchtens, quamen eenige Franschen, met een gestoole koe, buyten de Waertpoort, daer sy een vrouw op een stoep vonden, die uytghegaen was om brandewijn te halen. Sy schooten dese vrouw doodt, op dat sy hen niet sou beklappen. 's Avondts quam het gheheel Garnisoen in de wapenen, 't welck, met het lossen van hun musketten, daer het grof gheschut oock onder speelde, de dagh van S^t. Louis vierde, hoewel de selfde eerst in de volgende dagh behoorde geviert te worden.

Vrydaghs, de vijftiende, wierdt het Regiment van de Koningin buyten de Ganse-steegh geexerceert.

Saterdaghs, de sestiende van Augustus, wierden vijf hondert ghepreste mannen uytghesonden, om het gat aen de Leckdijck te stoppen, daer sy eenige dagen met wercken besich waren. Naer Woerden wierdt veel gelts, tot betalingh van die besettingh, gesonden.

Sondagh, de seventiende, was Uytrecht in allarm, op 't gerucht van dat het Staten volck in de Betuwe was gevallen. Luxenburg trock dieshalven uyt, met veel volcks, en vier stucken geschuts, tot aen Wijck, en quam in de volgende dagh weerom. Ondertusschen wiert t'elckens veel varsch volck naer Breuckelen ghevoert, om de genen, die daer lagen, af te lossen.

Dingsdaghs, de negentiende, 's uchtens omtrent te drie uren, hebben drie persoonen, aen d'Oostzijde van de Dom, eenige stenen van een toeghemetselde Autaer, daer achter Christus beelt aen 't Kruys in een steen gehouwen stondt, uytgebroken. De Roomschgesinden strooyden dieshalven

[p. 209]

uyt, dat dit door mirakel inghestort was, en deden het selfde voort openbreecken. Seker Persoon, sijn geestigheyt in dit voorval tonen willende, maeckte daer op dit aerdigh Gedicht.