Logo DBNL
De Fransche tyrannie (1674)

De Fransche tyrannie

(1674)–Abraham de Wicquefort–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Historisch Verhael van de Fransche Tyrannye.

DE Fransche Macht, met een gruwelijke woede in 't jaer 1672 tot de Nederlanden ingeborsten zijnde, en sich met verdrach van de stadt Uytrecht versekert hebbende, vestte daer de voornaemste zetel van hun heerschappy in dese gewesten. Doch dese wrede lieden, hun tyrannige aert niet lang verbergen konnende, quamen, op de tweede van Augustus in 't selfde jaer, op Loenen aen, + en, Kronenburg, een Slot, aen het selfde dorp, en aen de Vecht gelegen, vermeestert hebbende, borsten, gelijk een snelle stroom, tot het voorgedachte dorp in, 't welk sy in de selfde, en in de volgende dag, roofgieriglijk uitplonderden; gelijk sy eenige dagen daer na, en namaels weêr tot verscheide tochten hebben gedaen, en ondertusschen seer onbesuisdelijk en wredelijk met de genen, die hun gewelt niet konden ontvluchten, gehandelt.

Maer de genen van de Loosdrecht, (een

dorp, + wel twee uren gaens lang, en aen 't hoge gelegen) uit ontsach tot de Fransche macht in dese gewesten genootsaekt Sauvegarde in te nemen, en brantschatting te betalen, (voor 't welk een merkelijke somme in September, 1672, opgebracht was) schenen de baldadigheit en wreetheit der moedwillige Franschen te sullen ontgaen; te meer + om dat de Hertog van Luxenburg, op woensdag, de vijfde van October, 1672. hun gedeputeerden, met een andere merkelijcke somme gelts aenkomende, met wonderlijke betuiging van vrientschap ontfing, en, onder betooning van sijn begeerte en liefde tot het afgeparste gelt, met op sijn borst te kloppen, en andere vrolijke mijnen te maken, onder handttasting beloofde, dat hen selfs niet de minste ongelegentheit aengedaen sou worden, en dat sy, op Saterdag daer aen, tot hun volkome sekerheit, acte en geschrift daer af souden verkrijgen. Maer ik bid u, aenmerk hier hoe veel op de woorden en beloften van sulk een groot Hertog is te vertrouwen.

Op de selfde Saterdag, d'achtste van die maent zijnde, sag men 't krielen van krijgsvolk op de Hilversumsche Heide, van daer + een bende van hondert ruiters in de Loosdrecht quam afsakken, die, een beleefde schijn toonende, in 't voorby trekken yder vermaenden niet te vreesen, noch, uit vrees

van gewelt, iets wech te vluchten, dewijl niemant eenig leet aengedaen sou worden. Maer vermits de genen van Kortehoef, door het voordeel aengemaent, dat sy aen de koornmeulen van dat dorp hadden, onbeschroomdelijk aen hen de verdere deurtocht weigerden, soo moesten sy weêr te rug keeren; daer op sy sich omtrent de kerk van d'oude Loosdrecht beschansten. In de volgende dag, en noch meer op maendag + en dingsdag, borsten sy, soo de genen, die van nieus van het hooge quamen, als de genen, die te vooren in 't dorp waren, met groote baldadigheit tot plonderen, en tot hun gewone wreetheit uit. Sommige eigenaers wierden met felle dreigingen, en sware slagen gedwongen hun eige beesten van de stal af te binden, en aen de vyanden tot een roof over te geven. Uit het geheel dorp zijn naeuwelijcks twintig koejen gered, en wechgeraeckt; en de genen, die sy niet mede namen, wierden gekeelt en wechgeworpen.

Sy betoonden mede hun wreetheit aen + de menschen, van de welcken veel niet alleenlijk eens, maer oock tot twee of drie malen gantschelijck ontkleed, en naeckt uitgeschud wierden. Veel, hun vlucht over de verdroncke landen nemende, konden daer het gewelt der Franschen niet ontkomen, en, in 't water te klappertanden

staende, waren genootsaekt hun klederen aen dese onbesuisden tot een roof te geven. Geen ouderdom, noch jaren wierden verschoont, ja selfs geen oude vrouwen van tachtig jaren, van de welken een met een opgeraept dekentje, of wechgeworpe kleetje over haer naeckt lighaem een half uur gaens moest sukkelen, tot dat sy eyndelijk wat meer deksel vond. Vrouwen, die jaer en dag siek geweest hadden, en doodelijck krank waren, wierden van al het deksel, dat sy op hun lighaem hadden, berooft; 't welck van hun bed afgerukt wierd. Ja een kranke zieltogende dochter, die men met een veertje laefde, wierd niet verschoont; en men rukte haer ook het bed onder 't lijf wech: en de vader en moeder, die de krancke bewaerden, wierden naekt uitgeschud. Kinderen van weinig jaren, ja sommigen ook van vijf of ses weken, mogten hun kleertjes niet behouden. Een vrou uit de Loosdrecht, doch lest in de naeste buurt van Breukeleveen gewoont hebbende, en even voor dese tocht by haer kinderen in de Loosdrecht gevlucht, moest nu weder met de selfde wijken, en naer Breukele-veen trekken, daer sy haer kindt van acht dagen moest sien uit de luyeren rollen, en door die wrede handen op 't stroo wechwerpen. Sy pleegden geen minder wreetheit in de nieuwe Loosdrecht, en onder anderen aen een kraemvrou, die

niet meer dan veertien dagen out in de kraem, en van twee kinderen bevallen was, en die, beneffens haer kleine kinderen, van haer kleederen en deksel wierd berooft; ja ik meen dat haer het hemt self niet over haer naekte leden wierd gelaten: in voegen dat sy voor een lange tijdt niets had, om haer tedere schepselen te dekken, als haer uytgestrekte armen, terwijl sy, op stroo leggende, aen yder zijde een van dese teere vruchten had. De man, sich hebbende nu en dan voor d'af- en aenkomende krijgsbenden moeten versteken, nam sijn tijt waer om met d'andere kinderen, gelijk ook met de naekte kraemvrou, wech te geraken, die, met haer onnosele schaepjes, van de dijk af tot aen de Drecht, deur 't water moest baden, en op een heuveltje wachten tot dat haer man haer met een schou van daer quam halen.

Sommige vrouspersonen hebben ook de + geile driften van die dartele en baldadige menschen niet konnen ontgaen, maer in hun eer gewelt moeten lijden: in voegen dat, uit oorsaek van dese mishandelingen, alle d'inwoonders genootsaeckt wierden het dorp te verlaten, schoon sommigen door alderhande middelen, soo door vereeringen, als door 't inhalen van Sauvegarde, beproeft hebben of sy dese verwoedheit souden konnen ontgaen. En seker, in hoedanige staet

en bekommernis dese wijkelingen de volgende tijt deurgebracht hebben, blijkt hier uit klaerlijk genoech, dat 'er alreê in November des jaers 1673. omtrent vier hondert menschen, meest bejaerden, door de doodt zijn wechgerukt, en als versmolten.

Maer, mogt men seggen, dese baldadige en onbeschofte handel geschiedde buiten kennis van de Hertog van Luxenburg, dien dieshalven dese onbesuistheidt en dartelheit niet aengerekent kan worden. Seker, dat hy van de voorgedachte oneerbare wreetheden geen groote afkeer heeft gehad, bleek + ter selfde tijdt aen de Hovenier op de Hofstede van de Hr. Irgens op 's Gravenlandt, daer de Hertog self sijn herberg quam nemen. Dese man, moedernaekt uitgekleed, en met een oude hoet sijn schaemte eenigsins bedekkende, quam by de Hertog, het Hooft van dese onbesuisde hoop, sijn beklag doen over sijn gelede schade, en over 't gewelt, dat hem aengedaen was. Maer de deernis vond geen plaets by dese wreede mensch. Dese man wierd, soo naekt als hy was, gedwongen noch eenige huisdiensten te doen, te weten in een kamer de vederen, die uit een bedtijk geschud waren, op te ruimen, het braetspit te wenden, en soo voort, tot dat hy eindelijck een slecht kleetje kreeg, 't welck hy aenschoot.

Daer siet gy ten deel de handel der Franschen in de Loosdrecht, selfs tegen hun belofte, even voor hun overval aen d'inwoonders gedaen. Nu sullen wy u ook hun wreetheit, (of liever een gedeelte daer af) te Waverveen, en Botshol vertoonen.

De Franschen, sich meester van Uytrecht gemaekt hebbende, versekerden sich ook van de Huisen te Loenen, en Loenersloot, en konden dieshalven met weinig moeite, langs de Geusensloot, en de Demmericksche + Zuwe, op Waverveen en Botshol aenkomen, en op dese plaetsen sonder tegenstant roven en plunderen; vermits zy, niet onder 't Sticht, maer in Amstellandt gelegen, sich van geen Fransche Sauvegarde konden dienen.

Men maeckte,'t is waer, een schans aen den Uythoorn; en de Nes wierd met een Uytlegger versorgt: maer dit alles kon aen Waverveen, te verre buiten de voorgedachte posten gelegen, tot geen volkome bescherming verstrekken.

d'Ingesetenen van dese plaetsen, in + twee Compagnien bestaende, een van Waverveen onder de Capitain en Schout Christoffel Meyer, en een van Botshol, onder de Capitain en Secretaris Blokhuis, kregen verlof van selven, op 's Landts kosten, tot hun eige bescherming en veiligheidt, te waken, en door naeuwe wachthouding

den vyant te beletten veerder daer deur in de Provintie van Hollandt in te breecken. Voorts, dewijl dese huislieden onervaren in d'oorlog waren, en misschien te swak tegen de woede der Franschen, op hen aenkomende, souden zijn; soo wierd, niet sonder reden, noodig geacht dat sy met sekere + Uytlegger, d' Amstelsche Galey genoemt, met sevenentwintig mannen bemant, en door Kapitein Spelt gecommandeert, versterkt souden worden. Dese Uytlegger, met verscheide stukjes versien, nam sijn legplaets, om tegenweer te bieden, by de Byleveltsche brug.

De Fransche Commandant op 't Huis te + Nieurode sond d'eerste brandtbrief naer de voorgedachte dorpen, die, dewijl het ongeoorloft was toevoer aen de vyant te senden, noch tael, noch teken van contributie aen de Franschen sonden. De Markgraef de Genlis sond sedert een tweede brantbrief, van de vijfde van September, 1672. met bevel van tien schepen met hooy, yder twintig voer groot, binnen vier dagen tot Uytrecht te leveren, met byvoeging van dese straf, dat de Schout gevangen, en de plaets gebrant sou worden. Maer dewijl dit Veendorpen zijn, met geen of weinig weylanden versien, en bequamer om turf, dan om hooy te leveren, soo kon dese eisch geen uitwerking hebben.

De Franschen dan, om hun tyrannie, en

wreetheit op het Treurtoonneel van Waverveen + en Botshol te vertoonen, trokken vol vreucht met vier hondert mannen uit Uytrecht, en, deur Breukelen en ter Aa trekkende, vervoegden sich tot Demmerik, daer sy sich verdeelden, en sich voor een gedeelte naer Vinkeveen, en voor een gedeelte naer Meydrecht begaven, om Waverveen en Botshol van 't oosten en westen gelijkelijk aen te tasten.

De genen, die hun weg naer Vinkeveen namen, begaven sich, daer gekomen, van de weg af op de werven der boeren, om sich daer stil te houden, tot dat sy het sein der gener, die deur Wilnis en Meydrecht trokken, (welke weg vry wat langer was) souden vernemen. Toen de tijdt, tot d'uitvoering van dit rampsalig werk en van dese barbarische wreetheit gestelt, begon te naderen, stelden sy sich in ordening omtrent Ruigewilnis, met voornemen van, soo haest sy het sein souden vernemen, te Botshol in te trekken, en hun ooggemerk, van te plunderen, branden, en alle gruwelen te bedrijven, uit te voeren. De Sauvegarde, die ten einde van Vinkeveen stond, belette dat men eenige kuntschap aen de genen van Botshol en Waverveen bracht.

Soo haest de Franschen, van Meydrecht + naer 't West-einde van Waverveen afsakkende, het minste gedruis maeckten, qua-

men d'anderen, die sich te Vinkeveen verborgen hielden, gelijk vliegende duivels opspringen, om dit ongelukkig volk ook van 't oosten t'overvallen. De wipbrug te Botshol was opgehaelt; 't welk echter geen beletsel aen de vyanden gaf: want sy, deur 't water swemmende, lieten de selfde nederdalen; en toen renden sy ylings naer de Byleveltsche brug.

Dit Treurspel nam sijn begin op de vijfde van November, 1672. 's nachts te drie uren. Alles geraekte terstont in alarm. De huislieden, niet quaets vermoedende, wierden, na dat 'er twee van de hunnen doodtgeschooten waren, uit hun posten en wachtplaetsen verdreven. O hoe deerlijk was 't hier gestelt, daer men, van wederzijden besprongen, het getal der vyanden niet kende, en geen onderstant van Staten volck, aen d'Uythoorn leggende, vernam ! Te vluchten, en sich met alle voorsichtigheidt voor de woede der Franschen te verbergen was wel raedsaemste: maer hoe was 't mogelijk om soo te vluchten, en alles te verlaten? De genen, die te wacht waren, konden niet besluiten tot wijf en kinderen onder de Tyrannen der Franschen te laten. Sommigen, op hun bed in slaep gevallen, wierden door dese alarm onsachtelijk opgewekt. Eenigen waren te verre van huis, en anderen, om geen armoede te

lijden, souden gaerne hun goederen en huisgewaed gebergt hebben. 't Geroep en geschreeuw was soo naer en schrikkelijk, dat des menschen hart scheen te barsten, en dat de hairen tot bergen reesen. O ongelukkig volk! De vyanden, als sy iemant sagen, ('t welk sy lichtelijck konden doen, vermits de maen, door haer helder licht, de dag eenigsins vertoonde) schoten op hem los. Hoe 't kermen en geschreeuw, met een schrikkelijke weêrgalm, tot aen d'Amstel klonk; dit is met geen pennen te beschrijven, 't en zy men de selfden in een vloet van tranen doopt.

't Voornaemste oogwit der Franschen was de voorgedachte Uytlegger te vermeesteren, die daer gelegt was, op dat 'er geen turf uit de ronde Venen naer Uytrecht gevoert sou worden, en die met eenen belet sou hebben dat de Franschen daer naer hun believen hadden konnen rooven, plunderen en branden. Sy dan vielen met een + gruwelijke woede op d'Uytlegger aen, die, deur de Byleveltsche brug afgesackt, om daer door geen verhindering te lijden, sich met sevenentwintig scheuten vol gruis en schroot, en meer dan een uur lang, seer wel verdedigde, en, eindelijck vast geraeckt, van de vyanden, die fel schooten, en met handtgranaten wierpen, omringt wierd. Twee turf-ponten, op Bylevelt

leggende, brachten den Franschen groot voordeel aen. De Capiteyn Spelt, geen hulp te gemoet siende, en overwegende dat de + sijnen getroffen wierden, en verscheiden van hen buiten boort sprongen, gaf d'Uitlegger over. Hy, en sijn Luitenant, met twee of drie anderen, wierden gevangen, en vijftien doot geschoten, of doodelijk gequetst. d'Overigen geraekten met swemmen wech.

d'Ingesetenen, ten hoogsten verset, liepen nu hier, en dan daer, en quamen onwetende somtijts in 't grootste gevaer des levens. Het meeste gedeelte, door 't water, en de voor de wint geholpen, geraekte met bokken en schuiten van de dijk af, en deisde ylings, onder een stofreegen van koegels, naer de Lange Meyr. Roelant Doornstruyk, Secretaris en Vaendrig, die sich soodanig heeft gedragen, als aen een soldaet betaemt, was een van de lesten aen de dijk, en maekte sich een der eersten van de Nes te wesen, om de twee Compagnien, van de Heer Commandant Fullana daer gesonden, te bewegen tot derwaerts met hem te trekken, om de vyanden te verdrijven, en d'overheerde plaetsen weêr te vermeesteren.

+ Maer eer hy sijn woorden geeindigt had, zag men de vlam in verscheide plaetsen opgaen, en dit wreed schouspel der Fransche woede, met geopende gordijnen, op het treur-tonneel voor het aengesicht de om-

leggende dorpen vertoonen. Negenenvijftig huisen wierden verbrand, en het voornaemste van Waverveen, aen de Byleveltsche brug gelegen, van de vlam verteert en verslonden. Men heeft echter God hier voor, dat 'er niet meer verbrand zijn, te danken, niet de Franschen, die des Predikants huis in drie verscheide plaetsen, mitsgaders veel anderen, sonder gevolg, aengesteken hebben. In de Kerk heeft men (ik weet niet door welke devotie) niets anders gedaen, dan d'arme bos open gebroken, en 't gelt daer uit genomen. Het koorn van het dorp en van 't Diakens huis van Waverveen, by de Byleveltsche brug leggende, wierd verbrand; maer dat van Botshol verschoont, en 't huis, om het koorn, gespaert.

De Franschen konden echter hun wreetheit + niet uitvoeren, sonder eenigen van de hunnen te verliesen, van de welken tien of twaelf gesneuvelt zijn. Seker Snebschuit, met hennip geladen, wierd van de Franschen aengehaelt. Men lagh daer in een Fransch Capiteyn, en een Serjant, beide swarelijk gequetst. Desen, aen de voorgedachte Byleveltsche brug komende, wierden door het dak van des Bakkers huis, dat in de lichte vlam stond, in de Snebschuyt overstolpt; en de hennip, in brant geraekt, verbrandde dese Fransche Capitein en Serjant tot pulver, behalven het gebeente, dat

op de bodem van de Snebschuit wierd gevonden.

Maer sy toonden sich niet so heusch aen + de menschen, die sy achterhalen konden, van de welken veel gedoot, anderen gequetst, en eenigen gevangen wierden; behalven de genen, die in 't water sneuvelden. Sy maekten geen onderscheit van personen. Gelt en schatten, niet de Godsdienst, was des vyants doelwit; en sy vonden 'er meer gelt, dan sy of de hunnen gedacht en vertrout hadden; gelijk sy, naer dat men segt, op verscheide plaetsen met groote roem verklaert hebben.

+ d'Uytlegger wierd als tot een triumph en zegeprael wech gevoert, en, te groot zijnde om deur de Wilnische brug te geraken, naer de Heul te rug gebracht, daer men de dooden op het verdek ten toon lag, en veel van hun geroofde goederen verkocht. Dese doden wierden daer na, ten einde van de Geusensloot, over boort geworpen; en d'Uitlegger, te groot zijnde om deur de Nieuwersluis gevoert te worden, verbrandt, en 't geschut, de voorraet, en wat 'er meer was, naer Uytrecht gevoert.

+ Maer 't aenmerkelijkste onder al 't voorverhaelde is het geen, dat seker Leuntje Chielen over gekomen is. Dese vrou was, een uur voor des vyants koomst, van een

jonge zoon verlost, en noch qualijk te bed geholpen, toen 't geroep van de nadering der Franschen quam. Haer man, Kornelis Martensz. genoemt, liep uit om bescheit te bekomen, en, wederkomende, vond sijn vrou van 't bedde, en besich met sich op de solder te verbergen. Hy droegh haer van boven, en bracht haer, met haer nieu-gebore kint, in sijn Bok, (seker vaertuig, dus genoemt) en stak in aller yl van de wal af. De kraemvrou zat dus in natte kleederen; want daer was geen tijdt om drogen aen te trekken. De Franschen, terstont toeschietende, troffen de voorgedachte Kornelis Martensz. in sijn buik. Hy roeide voort, en hield met sijn een handt de wonde toe, om het bloed, en de vuiligheit in te houden, en voer met d'andere handt voort. Maer toen hy, flaeu wordende, uit oorsaek van de wonde, nederzeeg, stond de kraemvrouw op, vatte de riemen aen, en roeide met de sware bock meer dan een uur verre, namelijck van de dijck af, tot aen de Rijke Waveren, daer sy, te bedde geholpen, haer man, op sijn uitterste leggende, troostte. Sy wierd uit dese plaets naer Amsterdam gevoert, daer sy, twaelf dagen oudt in de kraem, en sterk, frisch en gesont zijnde, haer kindt, mede Kornelis genoemt, in de Zuider kerk ten doop hief.

Voorts, de Franschen, om in de betoning van hun wreetheit voort te varen, trokken ook, op de sevende van November, 1672. nieuwe stijl, uit Uytrecht naer Abkoude. Sy waren omtrent vijf hondert mannen sterk, van de welken sy veertig, deur water en ys, voorby het Slot naer het dorp lieten heen trekken, terwijl d'anderen, om onbekende + redenen, sich tusschen 't Slot van Abkoude en Baembrugge nederstrekten. Dese veertig mannen, in de nanacht tot het dorp invallende, schooten met d'eerste aenval twee inwoonders ter neder, en maekten sulk een schrikkelijk geroep en geschreeu, dat de dorpwacht, het gedruis hoorende, en niet wetende hoe groot het getal der Franschen was, sich, met de meeste inwoonders, beneffens hun wijven en kinderen, op het velt verschuilden, die, om de woede van hun vyanden t'ontgaen, ten meestendeel tot aen de kniejen in 't water staen moesten. Ondertusschen + staken de Franschen de brant in de voornaemste straten en huisen; en in die nanacht, van drie tot ses uren, wierden meer dan hondert gebouwen, soo huisen en schuren, als paerdestallen, van de brant verslonden. De Kerk self geraekte in twee plaetsen aen brant, die door d'yver der inwoonders, de welken uit het dorp geweken waren, en op het luiden van de klok, ('t welk dus bestelt wierd) weêrkeerden, met hulp

van eenige soldaten uit Weesp, gebluscht wierd: andersins sou het geheele dorp, van 't welk nu omtrent een darde deel is blijven staen, gantschelijk in d'asch geraekt wesen, schoon het echter soo verwoest en vernielt is, dat men Abkoude self in Abkoude + moet soeken, en dat het vuur en stael daer soodanige merktekenen heeft gelaten, dat de volgende eeuwen hen naeuwelijks sullen konnen uitwisschen. De mannen en wijven, die sy bekomen konden, wierden uit hun huisen gerukt, en ten deel aen de staerten der paerden, en ten deel by het hair aen de voeten der ruiters gebonden, en dus naer de plaetsen, daer sy in besetting waren, gesleept, soo sy onder weeg niet storven, door 't gewelt, dat hen aengedaen wierd. Seker, een sware slag voor Abkoude; 't welk, en noch erger, oock aen anderen overgekomen is.

Nichtevecht, seker dorp, aen de Vecht, + en niet verre van Weesp gelegen, kon ook de wreetheit en tyrannie deser beestelijke menschen niet ontgaen. Want sy, tot verscheide reisen, door loopende partyen, de plaetsen, omtrent dit dorp gelegen, en tot in het dorp self geravageert, en d'inwoonders uitgeplundert, ja sich voor den Hinderdam vertoont hebbende, quamen op de twintigste van Februarius, 1673, met omtrent ses hondert mannen te voet, en eenige dragon-

ders, in het voor-gedachte dorp Nichtevecht, met uitgedrukt bevel van alles af te branden, (gelijk een van hun Officieren daer na verhaelt heeft) sonder te voren eenige brandt-schattingh (voor soo veel als bekent is) geëischt te hebben. De inwoonders, van hun koomst verwittight, verlieten hun huisen, en alles, dat sy daer noch overigh hadden, om ter vlucht over het ys te Weesp te geraken. De Franschen quamen ondertusschen in het dorp, en trokken voort naer den Hinderdam, daer sy onder 't geschut van de schans, in dese + plaets gelegen, eenige huisen in brandt staken. Hier op geraeckte alles in d'omleggende garnisoenen in alarm. Uit den Hinderdam, als naest daer aen gelegen, wierden eenige krijgs-lieden gecommandeert. Maer de selfden, de vyant soo sterk, en sich selven te swak bevindende, poogden op de bequaemste wijse te retireren. Doch sy, bezet zijnde, wierden, na dat van weêrzijden eenigen doodt geschoten waren, tot een getal van sestigh gevangen. Toen ging het woeden van de dulle soldaten aen. Huis voor huis wierd in brandt gesteken. Het geheel dorp, de schoone kerk, en alle de woningen en hofsteeden, tot op een half uur daer rontom, moesten toen voor-houden: in voegen dat 'er in een geheele streeck van drie vierendeel uuren

gaens niet meer dan een eenig huis bleef staen; terwijl alle d'anderen of door de brandt seer beschadigt, of geheel verteert waren. Een oud man, die sich niet in-tijts uit de handen deser onbesuisde lieden had konnen wech maken, wierd in de volgende dag meest verbrant onder de puinhopen gevonden.

Dese goddeloose menschen, hun werck + afgedaen hebbende, gingen, als hun saken wel bestelt hebbende, en met roof geladen, al zegepralende naer Uytrecht, om aen de Hertog van Luxenburg, hun meester, rekening van hun bedrijf te geven; terwijl sy langs de geheele weg, omtrent ses uren verre, d'elendige gevangenen met alderhande barbarische wreedtheden plaegden. Want sy, sommigen geheel, en anderen ten deel uitgeschud, wierden door de paerden langs de scherpe wegen, met hagel, ys en sneeu belegen, voortgedreven: in voegen dat veel van hen onder weeg doodt bleven. d'Overigen, op de wreedste wijse gehandelt, wierden half doodt, en terwijl hen het bloedt langs de bloote benen, en langs d'andere leden afliep, t'Uytrecht binnen gedreven, daer sy, door de barmhertigheit van sommige burgers weêr in de klederen gesteken, en van spijse versorgt, na een langdurige quijning weder bekomen zijn, en hun gesontheit bereikt hebben.

Sie hier noch een proefstuk van de tyrannie der Franschen, dat van goede hant verhaelt word te Bodegraven gebeurt te zijn, 't welk wy, om dat het van onse Schrijver (ik denk uit onkunde, om dat een man niet alles kan vernemen) niet aengeraekt word.

+ Dese wrede gasten, namelijk d'onmenschelijke Franschen, in seker huis te Bodegraven de man en vrou vermoort hebbende, smeten alles aen stukken, en gaven 't aen het vuur ten roof; ja sy (ô gruwel!) tastten twee kinderen aen, het een een jongetje van vijf jaren, en 't ander een meisje van drie jaren oud, die sy soo drijvende in de brandt wierpen. Een Engelsch Capitein, dit werk aenschouwende, deê ylings dese kinderen uit het vuur rukken, terwijl dese Engelschman, dit gruwel-stuk der Franschen verfoejende, tot hen seide, dat het hen en hun Koning niet wel kon gaen, uit oorsaek van de schrikkelijke wreetheit en tyrannie, die daer gepleegt wierd. De Capitein, dese kinderen meê neemende, voerde hen naer Deventer, daer hy sijn besetting had, en bestelde het meisje daer in 't weeshuis, en behield het jongetje voor hem, 't welk, als hy 't voorhield hoe sijn ouders vermoort, en hy en sijn suster uit het vuur gered waren, seer jammerlijk schreide, en, de Capitein om 't lijf vallende, groote liefde aen hem, als aen sijn verlosser, en tweede vader betoonde.

Seker, treffelijke proeven van de Fransche goedertierenheit, en klare bewijsen van 't geen, dat wy, van hen vermeestert zijnde, te verwachten souden hebben. Doch ik hoop dat God, onse elenden aenschouwende, ons uit onse nooden sal redden; gelijk alreê eenige blijken daer af, naer dat ik vertrou, te voorschijn komen.

Voorts, om niet te lang in 't verhael van dese wreetheden te blijven, soo sullen wy, tot besluit, een Historie van gruwelijke en ongehoorde wreetheit, door het krijgsvolk van de Bisschop van Munster, en de Franschen gesamentlijk gepleegt, hier by voegen.

Toen in 't verlede jaer 1672, de Bisschop + van Munster optrok, om sijn gewelt tegen de stadt Groeningen aen te wenden, en dese Vesting te bemachtigen, trok hy ook sijn krijgsvolk uit Deutekum, een kleine Stadt, niet verre van Doesburg; welke plaets weêr met Franschen bezet wierd. Dese roofgierige wolven hebben, in 't uittrekken uit dit stedeken, niet alleenlijk de burgery alles, dat sy begeerden, afgenomen en afgeparst, en daer toe alderhande wreetheit en baldadigheit gebruikt; maer, met de Franschen verzelt, het dorp ....... niet verre van de voorgedachte Stadt gelegen, overvallen, en met d'onnosele huislieden seer wredelijk en erbarmelijk gehandelt. Sy, verstaende dat

seker boer, die daer woonde, berucht was van gelt te hebben, streefden met groote woede derwaerts aen, en, de deur met gewelt open geloopen hebbende, tastten voort de boer aen, wierpen hem ter aerde, en, schrikkelijk vloekende en tierende, wilden dat hy hen sou aenwijsen waer sijn gelt was. De boer, van sulk overylt gewelt verbaest, seide dat hy geen gelt had, en ook niet wist. Sy, hier op dese overmande man deerlijk slaende en smijtende, seiden: wy sullen 't u wel weten ter keel uit te parssen; en daer op namen sy een emmer met water, 't welk sy, deur een trechter, de boer in de keel gooten. Sy haelden toen sijn vrou; en dewijl de selfde meê seide dat sy geen gelt wist, en daer by persisteerde, wierd sy mede op gelijke wijse gehandelt, en het water haer deur de selfde trechter tot de keel ingegoten. Ja dese wrede en ontaerde menschen (soo men hen noch menschen mag noemen) met dese wreetheit niet vernoegt, maeckten toen de vrou, met haer hair, aen de hals van haer man vast; en dewijl sy noch hun gelt wilden weten, soo beval de krijgsoverste dat men de boer, met sijn voeten, aen de staert van een koe, daer by staende, vast sou binden, en hen van dit beest laten voortslepen, om hem dus, gelijk sy selven seiden, te parssen tot t'openbaren waer het gelt was. Men nam toen, tot ophoping



illustratieuitvergroten

en overmaet van wreetheidt, een onnosel kindt, omtrent drie jaren oud, aen dese mishandelde lieden toebehorende, en bond het, om d'onbesuistheit deser wrede krijgslieden te versaden, aen de voeten van dese rampsalige moeder; en dus wierden dese drie elendigen tot buiten het dorp gesleept, terwijl dese wrede beulen het selfde sonder meêdogen aensagen. Warelijk, een wonder, 't welk veel wonderen overtreft, dat de goddelijke wrake dit heeft konnen gedogen. Doch de Rechter aller rechteren sal te sijner tijdt de gruwelen deser ontaerde menschen weten te vergelden, en de verdrukten weêr uit hun druk op te helpen. Ik soude noch meer wreetheden, in die gewesten gebeurt, konnen vertoonen: maer my dunkt dat dit voorgedacht proefstuk genoech sal zijn om aen de leser te vertoonen met hoedanige bloetdorstige en wrede menschen wy te doen hebben, die hun uitterste poging doen, niet alleenlijk om sich meester van ons landt en goederen, maer ook van onse lighamen en geest te maken.

Memorie, of Verhael Van al 't geen, dat 'er gebeurt is in de Marsch en optocht des Konings van Vrankrijk, en van sijn heir, deur de Landen des Konings van Spanjen trekkende, gedurende de velttocht van het tegenwoordig jaer 1673.

+OP d'achtiende van Maymaent quam de Christelijkste Koning, met de Koningin, en sijn geheel Hof, te Rijssel, en vertrok in de volgende dag van daer, om sich te Kortrijck te vervoegen, daer hy sijn geheel heir had bescheiden, 't welk sich in 't algemeen in het dorp Harlebeke, anderhalve mijl van Kortrijk, legerde. De verstrooide troepen legerden sich daer omtrent, en bleven daer tot aen de drieëntwintigste van de selfde maent, in de welk sijn Christelijkste Majesteit optrok, om sich in 't dorp Deinse, aen de Rivier de Ley, twee mijlen van Gent, en onder het gebied van Kortrijk, en by gevolg onder de veroveringen van Vrankrijk staende, te vervoegen.

Op de vierentwintigste bleef sijn Christelijkste Majesteit, met sijn heir, in de geseide plaets; en hy sond ordre aen de Baron van Bellem, en aen andere plaetsen, onder

de Souverainiteit van Spanjen staende, en + die aen de vaert van Gent naer Brugge lagen, de bruggen, die men afgebroken had, weêr op te maken, op verbeurte van uitgeplondert en verbrand te worden: Dit was d'eerste vyandelijkheit, die dese Koning tegen d'ondersaten van sijn Katolijke Majesteit begon.

Op de vijfentwintigste van Maymaent sond hy eenige ruitery uit, om de bequaemste overtochten over de geseide vaert te besichtigen. De Hertog van Roanez, die over dese troepen gebood, noch geen brug gemaekt vindende, wilde pogen daer deur te waden. Maer dewijl d'overtocht ongebruikbaer wierd gevonden, vermits veel soldaten en paerden, een proef daer af nemen willende, verdronken waren; soo was hy genootsaekt soo lang te wachten, tot dat de bruggen, daer hy geduriglijk aen deê arbeiden, gemaekt waren. In dese selfde dag, de vijfentwintigste van de selfde maent zijnde, deê de Christelijkste Koning sijn geheel heir over de Ley trekken; en hy legerde sich op een half mijl aen Gent, tusschen + de geseide rivier de Ley, en de vaert van Brugge, by een Abdy, Drongen genoemt.

Toen, op de sesentwintigste, de bruggen over de geseide vaert van Brugge, tusschen de twee dorpen, Marienkerke en Lovende-

gem, een half mijl van Gent, opgemaekt waren, trok de Hertog van Roanez daer over, met omtrent drie duisent ruiters, die van 't heir afgescheiden waren; en daer na trok hy over de vaert, die van de stadt Gent naer 't Sas van Gent strekt, by een dorp, Riemerbrug genoemt, daer hy eenige ruiterwacht vond uit de besetting van de stadt Hulst, een stercke plaets, die aen de Hollanders + behoort. Hy dreef dese ruiters wech, en stiet voort tot aen de poorten van de geseide stadt Hulst, dwars deur 't geheel landt van Waes, dat aen de Koning van Spanjen behoort. Dit deê gelooven dat men dese ruiters van 't heir afgescheiden had, om Hulst, of 't Sas van Gent, ook aen de Hollanders behoorende, in te nemen. Maer men heeft ondertusschen bevonden dat dit niets anders, dan een list was; dewijl de Christelijkste Koning in de selfde dag, de sesentwintigste zijnde, om soo veel krachtiglijker vroed te maecken dat hy over de vaert wilde trekken, en de stadt Brugge vervaert maken, gelijck hy Gent vervaert had gemaekt, + van Drongen optrok, en te Landigem, een weinig veerder van Gent naer Brugge, post nam.

Op de sevenentwintigste van Maymaent deê sijn Christelijkste Majesteit sijn heir in slagordening stellen, om oversiening daer af te doen. Men geloofde dieshal-

ven dat het hem ernst was over de vaert te trekken: maer hy, in tegendeel, hield het in de wapenen de geheele dag lang, tot des avonts te seven uren, in de welke hy de Markgraef van Rochefort, generael Luitenant + van sijn heiren, met een troep van vier, of vijftehalf duisent ruiters van 't heir afscheidde, die weêr te Deinse over de rivier sette, en de geheele nacht tot aen Oudenaerden voorttrok, daer hy quam

Op Sondagh, d'achtentwintigste, des uchtens te twee uren. Hy dee daer niets anders, dan dat hy sijn troepen twee uren lang liet rusten. Hy vervolgde toen sijn weg weer met de selfde geswintheit naer Aelst, daer de voortocht van sijn troepen t'een uur na de middag begon te komen. Sy trokken met groote geswintheit over de + brug, om in 't dorp Lebbeke, 't welk onder het geschut van Dendermonde, naer de zijde van Brussel, legt, post te nemen. Mijn Heer de Graef van Monterey was door een besonder geluk te paert, om uit Dendermonde naer Brussel te vertrekken, toen men hem quam berichten dat de Franschen voor de poort waren. Hy had wel kennis van hun weg; maer hy was op dese groote spoedigheit niet verdacht; in voegen dat hy, in plaets van naer Brussel te trekken, sich des avonts te seven uren uit Dendermonde naer Antwerpen begaf.

+ Op de sevenentwintigste, des avondts, trok de Hertog van Roanez weêr over de vaert van Brugge, met alle de troepen, die 't landt van Waes deurgeloopen, en tot voor Hulst geweest hadden, en vervoegde sich weêr by 't heir van de Christelijkste Koning, die op d'achtentwintigste, des uchtens te twee uren, voor Landegem, opbrak, en weêr te Deinse over de Ley trok.

+ In de volgende dag, de negenentwintigste van Maymaent, vervolgde hy sijn weg, en legerde sich te Gavere aen de Schelde, daer sijn heir in die dag op bruggen overtrok, die te Gavere gemaekt waren; en hy trok voort tusschen de Schelde en de rivier de Dender.

Op de dartigste nam de Koning sijn legerplaets te Liedekerke, den Graef van Bossu toebehoorende, aen de rivier de Dender; en sijn heir legerde sich van Liedekerke + tot aen Nienove. In dese selfde dag, de dartigste zijnde, brak de Markgraef van Rochefort op by Dendermonde, en, op een brug, Kapelsbroek genoemt, over de vaert van Antwerpen, naer Brussel trekkende, legerde sich in 't dorp Sems, tusschen Vilvorden en Mechelen.

Op d'eenendartigste van Maymaendt, week des Konings heir niet uit sijn plaets, te Liedekerke; en in dese dag, terwijl sijn heir heen en weêr over de rivier de Dender

trok, en tusschen Brussel en Liedekerke uitliep, quam de Christelijkste Koning self, alleenlijk van drie hondert ruiters beleid, de stadt Brussel besichtigen; en hy verkoos + self de posten, die hy in de volgende dag nam, om sijn heir te legeren, 't welk, het landt van Aelst deurtrekkende, onderweeg soo schrikkelijk gerooft en geplondert + heeft, dat het verre de maet van 't geen overtreft, 't welk men ooit in de felste oorlogen tusschen Spanjen en Vrankrijk heeft gebruikt. Dit maekte sulk een ontsteltenis onder het volk, dat de menschen, liever het geen, dat sy op 't landt hadden, verlaten willende, dan daer blijven, ten meestendeel in gedrang naar Brussel vloden. Men had reden van te gelooven dat 'er stoffe was om van de trou der Franschen, soo veel de vrede aengaet, te twijffelen, dewijl sy de vrede op het landt niet onderhielden. Men maekte dieshalven alles tot tegenweer vaerdig, om, indien men aengetast wierd, sich te konnen verdedigen.

Op d'eerste van Junius, 1673, brak de Christelijkste Koning van Liedekerke op; en des uchtens te negen uren begon de voortocht van sijn heir in 't gesicht van Brussel te verschijnen. Sijn geheel heir quam 'er omtrent te tien uren, en legerde sich op het + hooge, achter Anderlek, naer de zijde van Hau tegen Brussel, hebbende aen sijn rechte

zijde de rivier, die van Hau naer Brussel loopt, tegen over d'Abdy van Vorst, en aen sijn slinke hant het dorp S. Anne Peter, tegen over 't huis van Dilbeke; en voor sich had het de kleine Beek, en het moerasch, 't welk van Dilbeke afkoomt naer de meulen, die langs de ruime weg by Anderlek staet, op de weg van Brussel naer Enghien. De Koning was gelegert in 't midden van sijn heir, in sijn hutten, en had een gedeelte van sijn krijgsvolk afgescheiden, daer over de Hertog van Roanez gebood, op de groote weg van Brussel naer Aelst, tusschen de poort van Brussel, de Vlaemsche poort genoemt, en de plaets, houdt de Lantaerne geheeten, om dat in dese plaets een lantman aen Kaiser Karel, die hy niet kende, een houte lantaeren deê dragen. De troepen Ruitery, onder de Markgraef van Rochefort staende, braken ook in dese dag van Sems op, tusschen Vilvoorden en Mechelen gelegen, en trok nader aen de weg, die van Brussel naer Leuven, voorby Crajenhem, strekt. Brussel scheen door dese middel becingelt, en had voortaen geen vrye uitgang, dan naer de zijde van de poort naer Namen.

+ In dese dag, d'eerste van Junius, bedreven de Franschen in hun voorttocht onbedenkelijke ongeregeltheden, en besonderlijk de genen, over de welken de Mark-

graef van Rochefort gebood, die in dese dag, d'eerste van Junius, Sacramentsdag zijnde, alle d'inwoonders van het dorp Saveltem overvielen, terwijl men 'er de Hoogmisse deê. Sy plonderden daer alles uit, namen 't heiligh Ciborium, wierpen 'er de Hostien uit, en dronken daer uit malkander toe, gelijk ook uit de kelken, die sy mee genomen hebben; de vrouwen en dochters, die sy vonden, wierden ook niet verschoont. En dewijl de Staten van Brabant, en al 't volk hun klachten daer over deden, aen Mevrou de Gravin van Monterey, die te Brussel was gebleven, om de volken soo veel te meer aen te moedigen, soo geloofde sy verplicht te wesen haer beklag daer over aen de Koning van Vrankrijk te laten doen, die sich hield als of hy 'er geen kennis af had. Mijn Heer Don Emanuel de Lira vervoegde sich by hem in sijn leger, verselt van de Baron van Dondelberg, Gedeputeerde der Staten van Brabant, en van een Gedeputeerde der Overigheit van Brussel, om over dese saek met hem te spreken.

Don Emanuel de Lira sprak tot de Koning + met groote eerbiedigheit, maer echter seer stoutelijk, besonderlijk hier over, dat de wachters van 't heir van Vrankrijk soo na aen de stadt Brussel waren gestelt, dat sy onder 't musket van de buitenwer-

ken waren gekomen, daer sy wel af gebleven souden hebben, schoon sy de plaets formeelijk wilden belegeren. Ja hun baldadigheit liep noch veerder: want sy waren soo onbeschaemt, dat sy de Spaensche schiltwachten te paert uit hun posten wilden drijven, om de hunnen in hun plaets te setten. De Ridder van Lotteringen, die in dese dag tot Veltmaerschalk in 't heir van Vrankrijk diende, deê dese voorstelling aen de Baron de + Courieres doen, die Legermeester van de Ruitery was, de welke de wacht aen de poort van Anderlek had, en die genootsaekt was aen de Ridder van Lotteringen te doen seggen dat hy aen hem berichte, dat hy, soo men sijn schiltwachten naderde, om hen uit hun plaets te drijven, aen hen had bevolen vuur te geven, en dat hy alle de genen, die sijn wachten souden willen aentasten, voor vyanden sou houden: in voegen dat de Ridder van Lotteringen de schiltwachten van 't Fransche heir op de helft van een pistoolschoot aen de Spaenschen stelde. Dewijl men aen de Franschen wilde betoonen dat men sich weinig met hun dreigingen bekreunde, soo hield men de schiltwachten de geheele dag lang in hun posten: maer des avonts trok men hen achterwaerts aen de dikke boom, die voor de watermeulen staet, tusschen de poort van Anderlek, daer de geseide schiltwachten niet afgesneden konden

worden, om warelijk te voorkomen dat de Franschen hen by nacht souden wechneemen, gelijk sy in de voorgaende nacht aen anderen hadden gedaen, die aen de Vlaemsche poort stonden, voorby het huis, de Hertog van Lotteringen genoemt, daer een getal van Franschen, op hen aenkomende, hen wech genomen had: want dewijl aen de Spaensche schiltwachten verboden was te schieten, en ook hun post te verlaten, so nam men hen wech, schoon sy hen daer na weêrom hebben gesonden; 't welk niet nagelaten heeft in des Konings heir een verachting te veroorsaken, die van een seer gevaerlijk gevolg is, als eenmael een gelijke toelating in de geest der soldaten ingedrukt word. Don Emanuel de Lira, ondertusschen seer krachtelijk over dese saken, en over 't geen, dat het Fransch heir soo na aen Brussel sich gelegert had, tot de Koning gesproken hebbende, kreeg van hem geen andere antwoort, als in algemeene bewoordingen, en dat hy noch geen geformeert dessein + had van het geen, dat hy doen wilde, noch wanneer hy optrekken sou. Hy liet echter niet na Don Emanuel de Lira seer eerlijk en heusschelijk te handelen; en hy gaf aen hem tot een geschenk een doosje, met sijn beeltenis, met diamanten verçiert.

Toen hy van de Koning was vertrokken, hadden mijn Heer van Pompone, en mijn

Heer van Louvois, sijn Geheym-schrijvers van Staet, een lang gesprek met hem, en beloofden aen hem dat sy in de volgende dag een korte antwoort van de Koningh, hun meester, aen hem souden leveren.

Op de twede van Junius quamen de troepen, over de welke de Markgraef van Rochefort gebood, die Leuven genadert was, weêr naer Brussel, en legerden sich op het hooge, tusschen het dorp Scharpenbeek, en dat van Diegem, niet meer dan een vierendeel mijls van Brussel, naer de zijde van Vilvorden. En dewijl de Koning in dese dag, de tweede van Junius, drie bruggen over de rivier Hau by Brussel, boven d'Abdy van Vorst, en een ander dicht by d'Abdy deê maken, soo wierd daer uit geoordeelt dat hy de plaets met ernst wilde aentasten, + dewijl 'er niets meer vry was gebleven, dan de zijde van Hau, en de poort van Namen. Het geen, dat dit gevoelen versterkte, was dat het geschut, en de voorraet van oorlog en lijftocht op de geseide tweede van Junius, so van Oudenaerde, als van de stadt Aeth quam in 't dorp van S. Pieter, tusschen de stad Hau, en 't leger der Franschen. Dewijl in de voorgaende dag mijn Heer van Pompone aen d'Heer de Lira had doen verhopen dat hy een korter antwoort van de Koning, sijn Meester, aen hem sou behandigen, en dewijl, in plaets van dat de Ridder

de la Hibier, Lieutenant van de Lyfwachten des Christelijkste Konings, by Don Emanuel de Lira quam, om aen hen een ordre te tonen, die hy aen de Marckgraef van Rochefort bracht, om de geenen te straffen, die de Kerck van Saveltem hadden gheplondert, sonder met eenigh ander bevel belast zyn; + soo vermeerderde dit het vermoeden, het welck des Koninghs twyffelachtighe antwoort had veroorsaeckt, namelijck dat hy misschien eenigh voornemen op dese plaets kon hebben. Men verdubbelde dieshalven alle vlyt tot de verdeedigingh van dese Stad. De Burgery wierdt in de wapenen gebracht, en in de plaetsen ghestelt, daer sy in tydt van noodt moesten wesen; op dat yder zyn post sou weten, daer hy, soo 'er alarm ontstondt, sich te vervoegen sou hebben. Men + kan de stantvastigheyt, die dese Volcken in dit voorval betuyghden, niet hoogh ghenoech uyt spreecken. De ongeregeltheden, die de Franschen op 't landt bedreven, hadden hen in dier voegen aengeprickelt, dat men groote moeyte had om hen te beletten des Koninghs versorgers aen te tasten, aen de welcken men toegelaten had in de Stadt te treden, om daer voorraet voor 't Huys te koopen.

Den derden van Junius verliep, sonder dat'er yets voorviel, behalven dat de Fran-

schen de bruggen, die sy in de voorgaende dagh op de rivier van Hau begonnen hadden, voltooyden; en de Koningh quam de stadt Brussel naer de zijde van het Gherecht, het welck op de wegh van 't Klooster van Boonendael staet, besichtighen. Hy dee oock alle de wegen omtrent Brussel naer die zijde besichtighen, en besonderlijck de ghenen, die naer de Abdy van Vorst, naer het Koninghlijck Casteel van Trevure, streckten.

+ In de selfde dagh, den derden zynde, op den avondt, trock eenige Ruytery over de brugh; en tusschen den derden en vierden, omtrent ter middernacht, deeden alle de Tromslagers en Trompetters van 't heyr sich door hun geluyt hooren; daer uyt men bemerckte dat 'er eenige beweegingh in het heyr sou zyn, het welck warelijck een uur na middernacht begon op te breecken.

+ De Hertogh van Roanez was de eerste, die uyt sijn wijck, naer de Vlaemsche poort zynde, begon op te trecken, om sich te twee uren des uchtens by des Koninghs heyr te vervoegen. De Dragonders, over de brugh getrocken, namen hun post voor de Schildtwachten der Spaensche Ruytery, die aen 't Gerecht stonden, het welck naer Boonendael streckt: en het gheheel heyr trock vervolghens met soo groote naerstigheyt over de vier brugghen, die men ghe-

maeckt had, dat sy des uchtens te neghen uren al over de revier waren. Een deel nam zyn wegh beneden Boonendael, en daer na deur de Vyvers van Oye, het welck in het Sonien-bosch is, op de breede wegh van Nivelle, en deur Boisfort, een plaets, daer men gemeenlijck des Koninghs jacht houd; en van daer vervoeghden sy sich in de vlackte van Trevure. Het ander deel nam zyn wegh boven het Klooster van Boonendael; en, van daer voor by de poort van d'Abdy van Kameren heen treckende, trocken dwars over de wegh, die van Brussel naer Namen streckt. Sy quamen toen in de vlackte, die tusschen Brussel, en het Dorp Krayenhem is, om sich by de anderen in de vlackte van Trevure te vervoeghen, daer het heyr sich leegerde; en de Koningh nam sijn verblyf in een Dorp by Trevure. In de selfde dagh, den vierden zynde, wierdt het Geschut, en al het reystuygh van 't heyr deur de stadt van Hau ghevoert; en van daer trock men naer braine Laleiu. In de volgende dagh, de vijfde zijnde, wierd het geschut, en 't reystuygh op de Rivier van Wavere ghelegert; en de Koningh sond in die dagh de Graef de Lorge uyt, met drie duysent + Paerden, om Maestricht te benauwen, daer de Graef van Montal, Gouverneur van Charleroy, alree met de Ruytery was ghe-

koomen, die hy binnen Tongeren en Maseyck had.

In dese selfde dagh, de vijfde sijnde, bleef de Koningh, met het overige van zijn heyr in sijn Leger by Trevure; ghelijck oock op de seste van Junius. Hy scheydde in dese dagh eenigh Voetvolck van zyn Heir af, om sich by zijn geschut te vervoegen, 't welck in de volgende dagh, en sevende voorttrock, om langhs de groote wegh van Maestricht te trecken.

In de selfde dagh, de zeste zijnde, quamen veel versorgers van des Koninghs huys te Brussel, om voorraet te bekomen, de welken berichtten dat het heir in de volgende dagh sou optrecken.

Op de sevende brack het Heyr warelyck op; en de Koningh trock in dese dagh in 't Dorp Nethe, tusschen Leuven en Thienen.

Op d'achtste legerde hy sich by de Abdy van Heylesem, een weynigh veerder dan Tienen, altyt in des Koninghs lant.

Op de negende nam hy zyn legerplaets by Tongeren, daer hy den tienden bleef. Maer hy sond van daer een macht van Voetvolck en Ruytery uyt, op dat zy sich by zyn andere troepen, die voor Maestricht waren, souden vervoegen.

Op d'elfde vervolgde hy zyn wegh naer

Maestricht, en nam syn verblyf in 't Oude Iongh, of Aldenbisen, daer de Grootmeester van de Teutonische Ordeningh woont, twee uren van Maestricht.

En op de twaelfde quam hy in 't Leger + voor Maestricht, daer oock een verstercking van omtrent drie duyzent Paerden quam, die van 't heir van Turenne afgesonden waren, en door de Graef van Koningsmarck beleyt wierden; en volgens het bericht, datmen van alle zyden heeft, volght het heir van de Mareschal de Turenne. De genen van Maestricht bereyden zich ondertusschen tot dappere tegenstant, die langh sou konnen duren, soo zy eenige hoop hadden van ontset te worden.

d'Ongeregeltheden van 't Fransch heir + hebben eerder toegenomen, dan afgenomen in hun tocht; en hun baldadigheyt is zo onverdragelijck geworden, dat de volcken als wanhoopigh zyn, en besonderlyck om dat zy gedoot worden, sonder sich te durven verweeren. Myn Heer de Louvois sond syn bevelen deur 't geheel lant, even als of hy in Vranckryck was: Ja hy heeft in de Stadt van Haui Postpaerden, en een Postmeester gehouden, om syn correspondentie te Doornick op te rechten; en de Gouverneurs der veroverde Steden op de grensen senden dagelycks hun bevelen in de Dorpen des Co-

ninghs van Spanjen; en op de minste weygeringh doen sy hen uytplonderen, even gelyck men in de tydt van de swaerste Oorlogh dee.

+ De Christelyckste Koningh sond zyn bevelen aen de volcken van 't Land van Luyck, om twintig duysent Boeren met hun geweer en gereetschap te doen komen, en in de wercken van Maestricht t'arbeyden. De Gedeputeerden van 't Landt vervoegden sich by hem, om aen hem te vertoonen, dat dit tegen 't recht van Neutraliteyt streed, 't welk zy tot aen dese tijdt hebben genoten. Maer aen hen wierdt geantwoordt, dat'er geen meer neutraliteyt was; en dat men de geen, die niet voor Vranckryck was, daer tegen achtte; en dat men den Koningh wel moest gehoorsamen.

 

EYNDE.


Vorige Volgende