De Afscheiding van 1834 in Zeeland. Deel 1. De Bevelanden en Zeeuws Vlaanderen

[p. 2]

[p. 7]

Woord vooraf

Nadat we de beschrijving van de Afscheiding van 1834 in resp. de provincies Groningen (3 delen), Friesland (eveneens 3 delen) en Overijssel (2 delen) hadden voltooid, wenkte ons Zeeland, het gewest waarin we 18 jaar werkzaam zijn geweest (Zeeuws-Vlaanderen).

In de hier nu volgende studie hebben we ons beperkt tot een stuk kerkhistorie van Zeeland, namelijk de Afscheiding van 1834 en de geschiedenis van de Afgescheiden kerken in Zeeland in de eerste decennia na hun ontstaan (waarbij we vanzelf ook aandacht hebben gegeven aan de zogenaamde kruisgemeenten). Als tijdslimiet is genomen 1869, het jaar waarin de landelijke vereniging van Afgescheidenen en Kruisgezinden tot stand kwam. Laatstgenoemde groep had zich in 1838 en volgende 19 jaren van de hoofdstroom van de Afgescheiden kerken gesepareerd.

Toen we met de voorstudie van ons boek begonnen, waren we oorspronkelijk van plan de resultaten van ons archiefonderzoek in één deel te publiceren. Maar het steeds toenemend aantal opgespoorde gegevens vloeide op den duur over de rand van een normaal eendelig boekwerk, zodat we besloten er twee delen van te maken.

In dit eerste deel hebben we de Afscheiding van 1834 op de Bevelanden en in Zeeuws-Vlaanderen behandeld. De volgende gemeenten komen dan aan bod. Op Zuid-Beveland: Nieuw dorp, Borssele, Goes, Baarland, Kruiningen-Yerseke, Krabbendijke-Rilland, Wolphaartsdijk, Heinkenszand en Kapelle-Biezelinge. Ook hebben we nog een apart hoofdstuk gewijd aan het korte bestaan van de Gereformeerde gemeente onder het kruis te Goes.

Op Noord-Beveland zijn pas in de jaren '60 van de vorige eeuw enige Afgescheiden gemeenten ontstaan: Colijnsplaat, Geersdijk-Wissenkerke en Kamperland.

Tenslotte komen in Zeeuws-Vlaanderen de gecombineerde gemeente Axel-Neuzen-Zaamslag (in oostelijk Zeeuws-Vlaanderen), Groede-Breskens (in westelijk Zeeuws-Vlaanderen) aan de beurt, terwijl we ook nog een hoofdstukje hebben geschreven over Sluis (eveneens in westelijk Zeeuws-Vlaanderen), waar echter slechts zo'n 20 jaar een mini-gemeente heeft gefunctioneerd.

In een tweede deel hopen we dan de Afscheiding van 1834 op Walcheren, Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland te behandelen.

Het is hier de plaats een woord van dank te richten tot de volgende

[p. 8]

personen: In de eerste plaats de gemeentearchivaris van Goes, L.J. Abelmann, die ons via zijn enthousiaste medewerker A.J. Barth talloze gegevens in fotokopie heeft doen toekomen over de Afscheiding in Goes en in de dorpen op Zuid- en Noord-Beveland.

Dank ook aan L.M. Hollestelle van het Rijksarchief in Middelburg en A.P. Willeboordse van de gemeente Borsele, die ons bij het verzamelen van gegevens zeer behulpzaam zijn geweest.

Dit is een bewijs voor de stelling, dat de historiografie van een bepaalde streek vooruitgebracht kan worden door een doeltreffende samenwerking tussen een ‘gedreven’, liefst enigszins ervaren historicus en niet minder geestdriftige kenners van de regio, die wegwijs zijn in de archieven. Daarbij kan de nog niet zo lang bestaande fotokopieertechniek een uitnemend hulpmiddel zijn. Dan vormt zelfs de grote afstand tussen b.v. Groningen en Goes geen beslissende belemmering meer.

In de tweede plaats zijn we niet minder dank verschuldigd aan G. Lievaart te Aduard (Gr.), die ons zeer heeft geassisteerd bij het bronnenonderzoek en die ook weer het register van persoonsnamen samenstelde.

Ook willen we hier noemen dr. C. Smits te Haren (Gr.), die een aanzienlijk aantal belangrijke documenten, betrekking hebbende op de erkenning van diverse gemeenten door de overheid, heeft opgespoord in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag.

Wat Zeeuws-Vlaanderen en dan speciaal het land van Axel betreft, van P.J. Baert te Hoek en R. Willemsen te Biervliet ontvingen we een groot aantal persoonsgegevens van Afgescheidenen uit die regio, terwijl de in oktober 1986 in Axel overleden D.J. Oggel ons in de laatste maanden van zijn leven nog schriftelijk met waardevolle informatie heeft gediend.

Tenslotte mogen we niet vergeten C.J. de Kruijter, archivaris van de Gereformeerde Kerken te Leusden, die met zijn grote kennis van de archivalia, ons steeds op het goede spoor wist te zetten.

In de aantekeningen bij de plaatselijke gemeenten kan de lezer tenslotte nog meer namen vinden van personen, die ons belangrijke inlichtingen hebben verstrekt.

Groningen, januari 1987

De schrijver