De lange mars der emancipatie

[p. 261]

Deel 3: Revoluties in de huidige wereld

[p. 263]

Inleiding

Er is geen twijfel mogelijk dat vanaf de Tweede Wereldoorlog de problematiek van revolutie of evolutie grotendeels draait om de situatie in de niet-industriële landen van de zogenaamde Derde Wereld. Het zijn deze landen waarop de ellende van het onderontwikkeld zijn, die zo afsteekt bij de technische vooruitgang en materiële welvaart welke het geïndustrialiseerde deel van de wereld heeft weten te bereiken, zwaar blijft drukken. Zij zijn niet alleen maar achtergesteld in vergelijking met de landen waar de rijkdom zich opzamelt - er is ook reden genoeg om vol te houden dat het ten dele hun nood en ellende is die de voortgaande accumulatie van rijkdom in de industriële wereld mogelijk heeft gemaakt. Lage lonen worden betaald aan plantagearbeiders of in de mijnbouw, en daarop berusten weer de lage prijzen die worden betaald voor de in niet-industriële landen geproduceerde grondstoffen, welke vervolgens naar de industriële landen worden vervoerd om er verwerkt te worden tot veel duurdere industriële eindprodukten. Het zijn deze lage lonen en prijzen die de voornaamste winstbron zijn geworden voor de vreemde ondernemers die in de Derde Wereld opereren. De bijna complete mislukking van vier UNCTAD-conferenties heeft aangetoond dat er in de industriële wereld weinig geneigdheid bestaat om van het meest voordelige aspect van haar economische verhoudingen met de niet-industriële wereld afstand te doen. Ook op de Wereldvoedselconferentie, in 1974 in Rome gehouden, was de houding van de meeste rijke landen in dat opzicht zeer negatief.

Dit voordelige aspect voor de rijke landen vormden lange tijd de dalende prijzen van de grondstoffen, die uit de Derde Wereld gehaald werden, en als gevolg daarvan de naar verhouding voortdurend omhoogschietende prijzen die in dat deel van de wereld betaald moesten worden voor afgewerkte industriële produkten of kapitaalgoederen.

Pas de kunstmatige opdrijving van de prijzen van olie en olieprodukten door de oliemaatschappijen en olieproducerende landen sinds de Midden-Oosten-crisis van 1973-'74 heeft deze vorm van uitbuiting van de landen van de Derde Wereld min of meer doorkruist - zonder dat daarmee nu de bevolkingen van de arme landen van de snel stijgende prijzen veel geprofiteerd hebben. En voor de volken die niet over olievoorraden beschikken, is met de stijgende prijzen, o.a. van kunstmest, de toestand alleen maar nóg nijpender geworden.

[p. 264]

Het hongerprobleem in een aantal van die landen beheerst zelfs sinds enige tijd de krantekoppen.

Het is de blijvende staat van armoede en, in de ergste gevallen, de involutie-trend in veel niet-industriële landen, zozeer in tegenspraak met alle mooipraterij over ‘ontwikkelingslanden’, die dat deel van de wereld in een geschikte voedingsbodem voor revolutie lijken te herscheppen. Waar het pad naar evolutionaire ontwikkeling gestremd is, lijkt revolutie het enig bruikbare alternatief te worden.

Toch blijft het een feit dat maar weinig onderontwikkelde landen sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog de weg naar een sociale revolutie zijn opgegaan. De meeste ervan zijn door een nationale burgerlijke revolutie heengegaan; maar deze heeft het heersend sociaal bestel en de machtsverhoudingen, voorzover het om de inwendige krachten gaat, niet wezenlijk veranderd. China, Noord-Korea, Vietnam en Cuba blijven geïsoleerde voorbeelden van een min of meer geslaagde sociale revolutie (en sinds kort kunnen wij Cambodja en Laos er nog aan toevoegen), al zijn zij belangrijk genoeg uit een oogpunt van numerieke sterkte en politieke invloed op andere landen.

Wij moeten daarom zowel de factoren, die sociaal-revolutionaire bewegingen in de huidige niet-industriële wereld bevorderen, trachten te evalueren, als de krachten die zich daartegen verzetten.

In het volgende, achtste hoofdstuk zal de nadruk worden gelegd op de constante of zich slechts langzaam wijzigende factoren, die samenhangen met de sociale en economische structuur van die landen, zowel als op de aanwijsbare algemene tendenties voorzover het de situationele en psychologische aspecten betreft. In het negende hoofdstuk, getiteld Voorkoming van revoluties, zal aandacht worden besteed aan strategieën die bedoeld zijn om een dreigende revolutionaire ontwikkeling tegen te houden. Tezamen kunnen deze twee hoofdstukken enig inzicht verschaffen in de sterkte van het revolutionaire potentieel dat op het ogenblik in de Derde Wereld aanwezig is.

Hoofdstuk 10, dat de Meningsverschillen over revolutionaire vooruitzichten en strategie belicht, heeft betrekking op de evaluatie van het revolutionaire potentieel door krachten die zeggen positief geïnteresseerd te zijn in het bevorderen van zulke ontwikkelingen. Het slothoofdstuk van dit deel, getiteld Na de sociale revolutie, handelt over de vooruitzichten voor de toekomst in landen waar de revolutie in eerste aanleg geslaagd is. Het Thermidor-vraagstuk zal daarbij onze voornaamste aandacht krijgen.