Nederduitsch taalkundig woordenboek. W-Z

[Winnen]

WINNEN. bedr. en onz. w., ongelijkvl. Ik won, heb gewonnen. Oulings, het land bearbeiden: die de aerde wercken of winnen soude. Bijbel. 1477. Zijn lant gaen ackeren en winnen. Boeth. Winnen, land winnen, Kil., bij wien win, winne, winner en landwinner, eenen landman aanduidt, en winne en hoeve voorts ook gelijkluidend is. Uit landarbeid, enz. verkrijgen en inzamelen: hoe veel hooi zoekt gij te winnen? Zaad winnen. De wijnen, die men verleden jaar gewonnen heeft, vallen zeer slecht. Halma. Bijen, en uitgelezen geur gewonnen op het velt. Vond. Dezen zin moet het verwante eng. gain ook gehad hebben, daar gainage en gainerij de opbrengst van het land aanduidt, 't welk iemands vassallen, bij wege van heerendiensten, bearbeiden. Daarentegen is winnen ook voortbrengen: winnende land, land, dat vruchten geeft, Kil. Vast opwast, bladers wint, Vond., dat is, voortbrengt, of, zoo men wil, verkrijgt, in welken zin winnen even gebruikelijk is, als het oude gewinnen: omdat hi van hem ghewan Walchren. M. Stok. Sullen dan die Deken ende dat Capittel eenen anderen Priester winnen. v. Hass. Gelukkigh, die Godts blijschap heeft gewonnen. Vond. Zoo wint men eeuwige eer. Poot. Bijzonderlijk is winnen door uitloving van geld verkrijgen: eenen knecht winnen. Die mughen sij winnen umb ihre penningen. v. Hass. Door vleijende woorden of handelingen verkrijgen: hij won hare genegenheid. Winnen de herten van 't volck. Kil. Door evenveel welken dienst, of anderen arbeid, verkrijgen: wat wint die knecht bij u? Wat wordt dat broodje zuur gewonnen! Winnen den kost met spinnen ende weuen. Kil. Door koophandel, of andere praktijk, verwerven: er wordt thans veel met geldschieten gewonnen. De eene geneesheer wint meer dan de andere. Won andere vijf talenten. Bijbelv. Dat men met woekeren wint, kan niet gedijen. Door naarijver behalen: welk paard heeft de zweep gewonnen? Winnen den prijs. Door wagen, en door middel van het spel verkrijgen: hoe veel wint gij reeds? Die vele duizenden van goude kroonen wonnen. D. Deck. Ik heb zelden iets met de loterij gewonnen.

[p. 214]

Hij won het spel. Van hier gewonnen spel: het is een gewonnen spel; ook figuurlijk, de onderneming is gelukt. Iemand gewonnen spel geven; ook figuurl., deszelfs overmagt erkennen; hetwelk men ook uitdrukt met iemand het gewonnen geven. Al strijdende verkrijgen: schoon men wingewest bij wingewest wint. David dan noch wan de burght Zions. Bijbelv. Voorts ook eene plaats bereiken, waarnaar men streeft: het voetvolck d'andre zij door stadigh trecken wint. Vond. Wint eens die duif de ruime velden. Dullaert. Iemand door overreding, of overtuiging, tot zijnen aanhang overhalen: wederom een zieltje gewonnen. Op dat ick er meer soude winnen. Bijbelv. Even als gewinnen, verwekken: kinderen winnen, Kil. En aen haer winnen ging dat overgodlijk zaet. Vond. Het winnen, is, in eenen of anderen kamp de overhand hebben: het zal mij eens benieuwen, welk paard het winnen zal. Die bezadigst blijft, wint het doorgaans. Het van iemand winnen, is, de overhand op hem behalen: hij won het van den anderen. Hier is winnen eigenlijk ten zijnen voordeele doen of zien uitvallen, even als in: winnen 't ghedinghe. Kil. In 't winnen van den grooten strijd. L.D.S.P. Ergens op winnen, of, ergens aan winnen, beteekent, door handel daaruit verkrijgen: ik win er geenen duit op. Wat wint gij wel aan dien tabak? Onz., ergens voordeel uit behalen: hij wint er niet op. In plaats van aan de suiker te winnen, verliest hij daaraan. Of ergens vordering en verbetering aan vinden: nu begin ik aan u te winnen. Wij winnen toch aan, of op, de wonde. - Spreekw.: zoo gewonnen, zoo geronnen, dat met weinig moeite, of langs oneerlijke wegen, gewonnen wordt, blijft niet lang bijeen. De winnende hand is mild, als het iemand welgaat, is hij doorgaans ook weldadig. Aan de winnende hand zijn, beginnen te winnen. Die waagt, die wint, om wat te winnen, moet men ook iets wagen. Van hier gewin, win, Kil. winbaar, winnelick, Kil., winner, winning, winsaem, Kil., winst. Zamenstell.: winzucht, enz. Aanwinnen, afwinnen, gewinnen, herwinnen, inwinnen, ontwinnen, overwinnen, uitwinnen, verwinnen, enz.

Winnen, bij Ottfrid. uuinnan, gewinnan, aannemen, verwerven, zweed. winna. Hiertoe behooren ook het fr. gagner, in 't middeleeuw. lat. guadagnare.

[p. 215]

In het zweed. is gagn, winst, overwinning, bij Ulphil. gageigan, winnen, in het gr. ϰαινομαι, lat. vinco, ik overwin.