Nederduitsch taalkundig woordenboek. W-Z

[Wereld]

WERELD, z.n., vr., der, of van de wereld; meerv. werelden. Het heelal: de groote beheerscher der wereld. Die de werelt gemaeckt heeft, ende alles, dat daerin is. Bijbelv.; waar dit woord intusschen doorgaans, even als elders, meer bijzonderlijk de aarde aanduidt: de Koningen der aerde, ende der geheele werelt. Bijbelv. De werrelt met een zee van water overtogen. Vond. Het nat is sonder droog, de werelt sonder lant. Cats. Des grooten Alexanders groothartigheit vint een gantsche weerelt voor zich te naau. Vollenh. Evenveel welk gedeelte van het heelal: hij onderstelt ook eene menigte van werelden. Een gedeelte der aarde: de ou-

[p. 153]

de, de nieuwe, de bewoonde, wereld. De gezamenlijke bewoners der aarde, de menschelijke zamenleving: het bijster woelen der weerelt. Hooft. Wat scheelt 't u hoe de werelt host. Poot. De waereld doet ter vierschaar komen. L.D.S.P. Een bijzonder deel der menschelijke zamenleving: wat zal de wereld er van zeggen? Men houw sich, hoe men wil, de wereld is vol gekken. Huijghens. Weet ghij niet, dat de heijlige de werelt oordeelen sullen. Bijbelv. De groote wereld, de beschaafde wereld, de geleerde wereld, enz. De nieuwghevonden wereld meest sonder letters leven. Spiegh. De goederen en genoegens der wereld: de gelukkige heeft de weerelt lief. Hooft. En hebt de werelt niet lief. Bijbelv. De verkeeringstoon, die onder de menschen gebruikelijk is: hij verstaat zijne wereld uitnemend. De wijde wereld intreden, is, zich midden onder de menschen begeven. Ter wereld komen, is, geboren worden. Der wereld afsterven, is, wansmaak in hare genoegens krijgen, en daaraan niet meer als te voren deelnemen. De wereld verlaten, is, in een klooster gaan, of sterven, naar de andere wereld verhuizen. Al de wereld beteekent, de menschen over het algemeen: al de wereld spreekt kwaad van hem. Van hier wereldlijk, wereldling, wereldsch. Zamenstell.: wereldbeheerscher, wereldbeschrijving, wereldbol, wereldburger, werelddeel, wereldgroote, wereldkennis, wereldkloot, wereldkoning, wereldkundig, wereldminnaar, wereldrond, wereldsgezind, wereldstad, wereldstelsel, wereldwijze, enz.

Wereld, Ottfrid. worolt, zweed. werld, hoogd. welt, eng. world, vries. wroad, oudd. ook weralt, en werolt, werd oulings ook voor tijd, eeuw, gebruikt, en is van het oude weren, zijn, worden, duren, afkomstig.