Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Stil]

STIL, bijv. n. en bijw., stiller, stilst. Al wat geen geluid geeft: alles was rondom ons even stil. Het is in de lagere scholen thans stiller, dan voorheen. Het is heel stil daarvan, men hoort daarvan geen gewag. Het is des nachts op de straat heel stil. Stille gebeden, een stil gepeins, een stil genoegen, eene stille vreugde, droefheid, liefde, zijn, die zich in geene woorden uiten, door geen geluid uitdrukken. Als bijw.: hij poogde ons stil te overvallen. De nijdigheit zocht eerst de poorten stil te ontgrendelen. Vond. Overdragtelijk, noemt men eene plaats, een tijdstip of ander ding stil, waarop, of waarbij geen of weinig geluid gemaakt wordt: het is een stil dorp, een stille avond, of nacht. In 't stille graf zingt niemand 's Heeren lof. L.D.S.P. Een stil geruisch, of gesprek, is een zacht. Eene stille mis is eene waarbij niet gezongen wordt. De stille week is de laatste week der vastendagen, wanneer men zich van alle luidruchtige verlustigingen onthoudt. De stille vrijdag is om dezelfde reden de goede vrijdag. En als bijw. is stil dikwijls, met weinig geluid: zij spraken zamen heel stil. Zij ademt in haren staap heel stil en geregeld. Daarentegen is stil zijn, in het geheel niet spreken: wees toch stil! Zich stil houden, is zwijgen: ick hebbe van oudts geswegen, ick hebbe mij stille gehouden. Bijbelv. Houd u stil, of blootelijk stil: als een tusschenwerpsel, is, zwijg! Stil zwijgen is gansch en al zwijgen. In de tweede plaats, wordt al wat zich niet beweegt, stil genoemd: gezonde kinderen kunnen niet lang stil zijn. Werpet mij in de zee, soo sal de zee stille worden. Bijbelv. Hij temt de woeste baaren. D'ontstelde zee wordt stil. L.D.S.P. Het wordt stil, of

[p. 700]

het is stil, beteekent, er is weinig of geene beweging in de lucht. Stil water, stil weder, stille wegen, stilte straten, stille scholen, enz., zijn die gene, waarin, of waarop, weinig of geene beweging is: stille waters hebben diepe gronden, figuurlijk, die weinig spreekt, denkt veel, is vol van overleg, loos en doortrapt. Stil staan is, geene beweging maken, om voort te gaan: stillestaen als waeteren, Kil. Ende de sonne stont stille, ende de mane bleef staen. Bijbelv. Figuurlijk: dat werk staat stil, er wordt niet aan gearbeid. De zaken staan stil, de handel wordt niet voortgezet. Ergens voor stil staan, is buiten staat zijn, om daarin door te dringen: waarvoor mijn kennis stil moest staan. L.D.S.P. Iets stil houden is, het van deszelfs vorige beweging afhouden: houd den wagen stil! of zelfs enkel, houd stil! rijd niet voort! Zich stil houden is, zich buiten alle beweging houden: kunt gij u zoo lang niet stil houden? Stil zitten is, zonder beweging zitten: zit toch stil! Figuurlijk, werkeloos blijven: stil sitten sal haer sterckte zijn. Bijbelv. Beter stil gezeten, dan vergeefs werk gedaan. Stil liggen is, zonder beweging liggen. Van een schip, een leger, enz. gesproken, niet vooruit streven.

In de derde plaats, is stil overdragtelijk, ingetogen, bezadigd: het is een stil mensch. Zij leidt een zeer stil leven. Ook in de uitdrukking van zich stil houden, zich bedwingen: hield ik mij niet gedwee en stil, en buigzaam voor uw' wijzen wil? L.D.S.P. Terwijl alles in oproer was, hielden zij zich stil. Voorts rusten vrede-lievend: tegen de stille in den lande. Bijbelv. Die, stil van zinnen, den vrede, 't dierbaarst pand, beminnen. L.D.S.P. Gerust, en zich op eene vermeende veiligheid verlatende: ende quamen tot Lais, tot een stil en seker volk, Bijbelv. Het stil gemoed, door u beveiligd, zingt uw weldaadigheid. L.D.S.P. Van hier stilheid, stillekens, stillen, enz. Stilletje, enz. Stilletjes, stillick, bij Kil., stilligheid, stilte, stiltenisse, bij Kil. Zamenstell.: stille gangers, bij Kil., holblokken, boertender wijze dus genoemd, omdat zij de stilheid van iemands gang in geenen deele bevorderen, stillesaet, bij Kil. stilzitting, stilstand, stilzwijgend, stilzwijgendheid, enz. Blad-

[p. 701]

stil, zoo stil, dat geen blad aan de boomen zich beweegt. - Doodstil, windstil, enz.

Stil, Kero, Ottfrid., hoogd., neders., angels., eng. still, zweed. stilla, heeft zijne beteekenissen te danken aan zijne twee voorste letters, waardoor stilte en rust aangeduid worden. Zie st.