Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Stellen]

STELLEN, bedr. w., gelijkvl. Ik stelde, heb gesteld. Eigenlijk, doen staan: stel een ieder op zijnen post. Ik wil mij aan de deur stellen. Ende stelde hem voor Pharao's aengesichte. Bijbelv. Voorts, plaatsen, over het algemeen: stel iemand in uwe plaats. Ik stel mij alles voor oogen. Gij hebt het slechts te boek te stellen. Het werd op mijne rekening gesteld. Zij stelt zich in gevaar. Wij stellen onze hoop op u. Stelt op den Heer in alles uw betrouwen. L.D.S.P. Aan eenig denkbeeld plaats geven, hetzelve, als het ware, onder zijne andere denkbeelden te boek zetten: stel eens, dat ik mij bedrogen heb. Als wij stellen mogen, dat het zoo is. Ik stel, dat het daarmede zoo gelegen is. Eene aaneenschakeling van denkbeelden bij geschrifte ontwikkelen: wilt gij dat smeekschrift voor mij stellen? Is die verhandeling al gesteld? Hij stelt uitmuntend. Schikken, rigten: het leger was nog niet in slagorde gesteld. Stel uw geschut naar behooren. Een speeltuig stellen. De noten stellen. De markt stellen. Zich ergens naar

[p. 673]

stellen. Hij moet zich naar werken stellen, zich tot den arbeid schikken. Ik kan hem naar mijne hand stellen, zoo rigten, als mij het beste handigt. Ik heb wat met hem te stellen, ik heb ten zijnen opzigte veel te beschikken, te regelen. Ik kan het buiten haar wel stellen, ik heb haar niet noodig om mijne zaken te schikken; ik kan haar wel missen. Hoe zal ik het nu stellen, hoe zal ik alles nu schikken en regelen? voor het overige is: de pijpen stellen, veel geraas maken. De wet stellen, den baas spelen. Borg stellen, eenen borg leveren. Zich zelven borg stellen, iets in eigen persoon verwaarborgen. Te pande stellen, als een onderpand verbinden. Zich zelven, zijn leven, zijne eer, zijn goed, te pande stellen, het verpanden. Te werk stellen, aan het werk zetten, tot werkzaamheid brengen. In het werk stellen, bewerkstelligen. Te weer stellen, tegenweer bieden. In het licht stellen, openlijk vertoonen, en ontwikkelen, ook wel eens: in den dag stellen: zult g' als op nieuw gesteld zien in den dag. L.D.S.P. Ten toon stellen, voor ieders oogen blootstellen; en dikwijls, in eenen kwaden zin, aan schimp en smaad onderhevig maken, even als ten smaad, ten spot, stellen: ons deerniswaardig lot stelt ons ten smaad, ten spot. L.D.S.P. Ergens eer in stellen, zich daarop verheffen. Hij stelt zijne eer in zijne schande, hij beroemt zich op dingen, die hem tot oneer verstrekken. Zijne zinnen ergens op stellen, daarnaar reikhalzen, daarop verzot zijn. Iets uit den zin stellen, zijne begeerte daaraf trekken; stellen wt der herten. Kil. Ergens prijs op stellen, het hoog waarderen. Iets op prijs stellen, den prijs daarvan bepalen. Men heeft zijn hoofd op prijs gesteld, eenen prijs, eene belooning, voor deszelfs levering uitgeloofd. Iets op geld stellen, het voor geld verkrijgbaar maken. Iets ter zijde stellen, zijne zorg of werkzaamheid daaraan onttrekken, het achter de bank schuiven. Iemand iets ter hand stellen, is, hem het in handen geven. Iemand in bewaring, in verzekering, stellen, is eene zegswijze, die, even als iemand op vrije voeten stellen, en meer anderen, waarin het werkwoord stellen voorkomt, geene opheldering noodig heeft. Eindelijk, is iemand te vreden stellen, hem alle misnoegen benemen: wij sullen hem te vreden stellen. Bijbelv. En iets op iemands rekening stellen,

[p. 674]

is, figuurlijk, hem daarvan beschuldigen. Van stellen komt stel, stellaadje, steller, stellig, stelligheid, stelliglijk, stelling, stelsel, stelwijze, gestel, gesteldheid, gesteltenis, even als gestalte, gestaltenis, stal, achterstal, pedestal, uitstallen, enz. van stallen. Zamenstell.: stelkunst, de kunst, om eene verborgene waarheid, door middel van het stellen van aangenomene denkbeelden, uit te vinden, de zoogenoemde Algebra; stelregel, een regel, dien men voor zich stelt; stelsleutel, anders stelhamer, waarmede men de snaren stelt; stelwijs, de wijs, waarop men iets stelt, enz. Aanstellen, achterstellen, afstellen, bestellen, bijstellen, herstellen, instellen, omstellen, onderstellen, ontstellen, opstellen, toestellen, tusschenstellen, uitstellen, verstellen, voorstellen, zamenstellen, enz.

Stellen, anders in het oudd. stielen, zweed. stalla, het welk van paarden gesproken, tot staan brengen beteekent; gelijk als stellen deze beteekenis in het hoogd. ook meermalen heeft; schijnt eigenlijk evenzeer de kracht te hebben van doen staan, als leggen die van doen liggen, en zetten die van doen zitten. Dus is staan het stamwoord van stallen, stellen; of wil men liever, dat deze woorden hunne beteekenis regtstreeks aan hunne twee voorste letters verschuldigd zijn, en deze de rust aanduiden, welke een ding verkrijgt, als hetzelve eene vaste plaats bekomt?