Nederduitsch taalkundig woordenboek. P-R. S

[Rad]

RAD, z., n., o., des rads, of van het rad; meerv. raden, of raderen. Verkleinw. radje. Een platachtig rond ligchaam, doorgaans uit eene naaf, spaken, en een cirkelvormigen omtrek zamengesteld, of ook wel uit een enkel stuk gemaakt, en geschikt, om zich rondom eene as te bewegen: de gedaante der raderen - ende haer maecksel, als oft ware een radt in het midden van een radt. Bijbelv. Hiertoe behooren geen molensteen en slijpsteen, zoo als Adelung wil; doch men bezigt den naam van rad wel nopens andere platachtige ronde ligchamen, die veel naar een rad zweemen, ofschoon zij zich niet rondom eene as bewegen, maar door eene as, die in hun middelpunt vast geklonken is, rondgedreven worden, of zich ten minste door zulk eene as van een eigenlijk gezegd rad onderscheiden; zoo als een molenrad, uurwerksrad, enz. Daarentegen beweegt een vuurrad zich rondom eene as, en draagt het daarom

[p. 143]

dien naam, hoe weinig het anders ook een rad gelijken moge. Van de verblindende beweging van zulk een rad is nu waarschijnlijk de spreekwijze ontleend: iemand een rad voor de oogen draaijen, hem verbijsteren. Op een molenrad doelende, zegt men: hij draait het rad, hij is de bewerker van al wat voorvalt. Tot een wagenrad behoort de spreekw.: onder het rad raken, zich geweldig in de klem bevinden. Voorts beteekent het vijfde rad, of wiel, aan eenen wagen, iets, dat niet slechts overtollig is, maar, zelfs hindert. Zamenstell.: radbeslag, rademaker, raderwerk, radnave, radspaak, radvelge, enz. - Kraanrad, lierrad, spinrad, enz.

Rad, hoogd. rad, in Bretagne rat, in Ierland rit, in Wallis rhot, in Vriesland, red, fr. roue, ital. ruota, lat. rota, schijnt, door zijn' klank, het snelle snorren van een rad rondom zijne as uit te drukken, overeenkomende met het volgende: