Nederduitsch taalkundig woordenboek. A. B, C, D

[Doen]

DOEN, bedr. w., onregelm. Ik deed, heb gedaan. In het algemeen, werken, verrigten: eene goede daad doen, wat hebt gij hier te doen? Meenigvuldig zijn de overdragtige beteekenissen van dit woord: zijnen pligt doen, volbrengen; - een gebed doen, bidden; onregt doen, zich daaraan schuldig maken; - aalmoezen doen, uitreiken; - iemands zin doen, opvolgen; - iemand doen betalen, noodzaken te betalen; - van doen hebben, noodig hebben; - van zich doen, afleggen, van zich afwenden - doen weten, laten weten - in tabak enz. doen, tabak enz. koopen en verkoopen - eenen winkel doen, winkelwaren verkoopen - bescheid doen, geven - rekening doen, ontvang en uitgaaf toonen - dienst doen, dienen - met iemand te doen hebben, zaken te verrigten hebben, - met eene vrouw te doen hebben, minnehandel drijven; - ik wil daarmede niet te doen hebben, ik wil mij daarmede niet inlaten; - wat heb ik met u te doen? wat gaat gij mij aan? - wat is daar te doen? wat gebeurt daar? - ik heb er mede te doen, het smert mij, dat zij zoo ongelukkig is; - hij heeft niet veel te doen, heeft niet veel werk, of verkoopt niet veel; - zijn zoon maakt hem veel te doen, veroorzaakt hem groote moeilijkheid. Ook wordt het gebezigd, om het voorgaande niet te herhalen: gij hebt nu beloofd te betalen, maar zult gij het doen?

[p. 540]

Eenige spreekwijzen, met doen, zijn reeds verouderd, b.v.: eenen gemeenen raad doen, houden - offer doen, offeren - huwelijk doen, een huwelijk aangaan; hoewel men nog zegt: een goed huwelijk doen; - geween doen, rouw bedrijven, Byb. 1477 - iemand ridder doen, ridder maken - kristen (oul. kersten) doen, doopen - kond (oul. cond) doen, bekend maken - ter aarde doen, begraven - eenen bok doen, eenen bok offeren, Byb. 1477 - eenen dag doen, vieren - vijandlijk doen, vijandlijk handelen, enz.

Doen wordt ook als zelfstandig gebezigd: dat is mijn doen, mijne gewone wijs van handelen, niet; - hij is daar het doen en laten, ook zonder lidwoord, hij is daar doen en laten, hij kan daar doen en laten wat hij wil - op iemands doen en laten, op iemands geheele levenswijs, letten; - hij zit in een goed doen, hij heeft een goed bedrijf, middel van bestaan. Van hier doener (doender), doening, in zamenstelling gebruiklijk.

Het bedrijv. deelw. doende, doend (dat dikwerf, zelfs bij anders nette Schrijvers, doenend, doenende, doch zeer verkeerdlijk, gespeld gevonden wordt) heeft, in de gemeenzame verkeering, ook de beteekenis van bezig, werkzaam: hij is dapper doende.