Nederduitsch taalkundig woordenboek. A. B, C, D

[Als]

ALS, een voegwoord, dat in verscheidene beteekenissen voorkomt, en in eenige nog gebruiklijk is.

Als duidt, vooreerst, eene gelijkheid tusschen personen en zaken aan, en kan, in deze betrekking, bijna overal, met gelijk verwisseld worden: zoo heet als vuur - zoo goed als goud - ik drink zoo geern water, als wijn. In eenige gevallen kan het woordje zoo ook weggelaten worden: hij spreekt als een engel - ik snelde haar te gemoet, als op vleugelen - de een is als de ander, d.i. zij zijn gelijk - schoon als de Godin der liefde. Doch voor sommige bijv. naamwoorden, als goed, veel enz., en voor de bijwoorden, kan deze uitlating geen plaats hebben; b.v.: dit is goed, als dat, voor zoo goed - ik heb veel geld niet, als gij, voor zoo veel - ik schrijf fraai als hij, voor zoo fraai. - Zoo ook kan als, somwijlen,

[p. 222]

uitgelaten worden; b.v.: zoo ziek hij was, ging hij echter te voet. In andere gevallen gaat dit nogthands niet aan; b.v.: hij mag een zoo zeldzaam vernuft bezitten, als hij wil.

Ook wordt als bij of gevoegd, of voor alsof gebezigd: hij was zoo gerust; alsof hij niets te vreezen hadde - ik moest mij houden, alsof ik van de zaak niets wiste - zij kwamen, alsof, ook even alsof, zij geroepen waren. Zonder of, in dezelfde beteekenis: als sy met Judas seyden. Aldeg. Doch, in dit geval vordert het tegenwoordige gebruik verandering in de woordvoeging, en wil dat het werkwoord onmiddellijk achter als geplaatst worde: als zeiden zij met Judas. Als stond hem niets te vreezen - als knersteze op de tanden. Vond. Als ware het; waarvoor men dikwerf, schoon verkeerdlijk, hoort en leest: als 't ware. Als wistet gij niet, dat ik zoude komen. Alsof, en als, in den zin van alsof, hebben de aanvoegende wijs der werkwoorden achter zich; niet alsof zij dezelve regeren, maar dewijl de onzekere toestand der rede die vordert.

Als wordt ook in de onderrigtende schrijfwijs gebezigd, wanneer men een voorbeeld bijbrengt, of enkele deelen van een geheel aanvoert: de woorden, op heid uitgaande, zijn van het vrouwlijke geslacht, als: waarheid enz.

Om eene nadere bepaling van datgene te geven, waarvan gesproken wordt, gebruikt men als, op deze wijs: ik moet dit als eenen pligt beschouwen - ik wil u dit als eene kleine erkendlijkheid geven - het kleed, welk ik als bruidegom aanhad. Men kan hierbij aanmerken, dat, wanneer als tusschen naamwoorden staat, dezelfde naamvallen voor en achter hetzelve plaats hebben: hij spreekt als een geleerd man - ik behandelde hem, als den zoon van mijnen vriend. Bij wederkeerige werkwoorden kan het, somwijlen, twijfelachtig schijnen, of het zelfst. naamw., dat als voor zich heeft, in denzelfden naamval, als de werkende persoon, en dus in den eersten naamval, moete staan, dan of hetzelve het wederk. voornaamw. behoore te volgen. Men behoeft, in dit geval, het werkw. slechts te herhalen, om den waren naamval te kennen: hij gedraagt zich als een eerlijk man, d.i. zoo, als een eerlijk man zich gedraagt; derhalve niet als eenen eerlijken man.

Om twee zaken, op eene eenvoudige wijs, met elkan-

[p. 223]

der te verbinden, wordt als ook bij zoo wel gevoegd: zoo wel de kleine als ook de groote - hij bezit zoo wel deugd als verstand.

Ook wordt als zeer dikwijls, in den zin van toen, terwijl, wanneer en indien, gebezigd. Toen, terwijl: ik meende juist te vertrekken, als ik uwen brief ontving - als ik daarmede bezig was. Wanneer, indien: naauwlijks had ik tien jaren bereikt, als ik merkte enz. Gij zult mij gelooven, als ik u zeg enz. - als gij het goedvindt.

Oudtijds was als ook in den zin van daar, dewijl, gebruiklijk: als du een mensche sijtste en niet God. Bijb. 1477; doch in deze beteekenis wordt het niet meer gebezigd.

Eindelijk moet nog aangemerkt worden, dat als zeer dikwijls, schoon verkeerdlijk, in de plaats van dan, achter den vergrootenden trap der bijvoegl. naamwoorden, gelijk ook achter niet, niets, niemand, geen, anders, te veel, enz. gebruikt wordt, b.v.: zoeter als, voor dan, honig - ik weet, dat gij meer doorzigt hebt, als, voor dan, ik - ik heb niets anders, als, voor dan, dit - gij hebt het van niemand, als, voor dan, van mij gehoord enz. Deze misstelling, waarvoor men zich zorgvuldiglijk moet wachten, is, onmiddellijk na de komst van den Hertog van Alva (1568.) in gebruik gekomen; en, voor dien tijd, zal men bezwaarlijk eene enkele plaats kunnen aantoonen, waar als achter den vergrootenden trap, en dus voor dan, gebezigd wordt. Zie verder bij dan.