|
| |
| |
| |
Hier volgen die heiligen steden, so ick se versocht heb, in Jhrlm en de buyten Jhrlm, hoe dat die plaetsen gelegen waren ende mij gewesen syn van onsen leytsluden, welck waren die brueders vanden berch Syon.
Den Ven dacht Augusto op onse heilige vader sinte Dominicus dach in setter der Predicker oorden, smorgens vroech, waert een singende misse gedaen op ten hogen autaer in die kercke vanden Minre brueders opten berch van Sion van den heiligen Geest. Die misse uut wesende, soe waert daer gedaen een sermoen in Latijnen, seer devotelic ons vermanende, hoe dat wy ons souden hebben ende dat geeynt synde, soe ghingen die brueders van Syon ende voort alle die pelgrims, een devotelicke processie, hebbende bornende wassen kerssen in haren handen ende blootshoofts, tot allen devoten plaetsen, die daar syn binnens convents ende kercke vanden voerscreven cloester.
Aldus ist te weten, hoe dat die kerck van den cloester is die plaetse ende saele, daer ons Heer Jhs mit synen discipulen dy paeschlam nutten oft at.
Voort dat hoge altaer staet op die plaetse daer ons Heer in geset heeft dat nieuwe testament ende gaf syn gebenedide lichaem synen apostelen in een spise ende syn duerbare bloet in enen dranck ende voort dachlicx is gevende allen devoten menschen; welcke plaetse tusschen die pelgrims onder den autaer, op welcke ick onwerdige misse hebbe gelesen. Aan die rechter syde van- | |
| |
den autaer staet noch een ander autaer, op die plaetse daer ons here Jhs wiesch die voeten van synen apostolen, op welck ick oock gecelebreert hebbe. Vanden choor quamen wy buyten den choor ende kercken recht achter den choor ende is die stede recht, daer die apostolen ontfingen den heiligen Geest in vierigen tonghen op den Pinxt dach.
Op dese plaetse so gaet men op mit trappen ende hier plach te staen een capelle ende is nu vervallen. Onder die kerck des berchs van Syon ende oock buten, is die stede daer begraven lagen die propheten ende coninghen van Israhel als David, Salomon en Roboam, Achab, Ezechias, Manasses etc. In dese plaetsen en mogen geen korsten in gaen, dan alleen de ongelovige Sarasinen. Van daer quamen wy voort beneden af te gaen met trappen aen die pant vanden brueders ende is een cleen capelle mit enen autaer, op welcke staet een stuck van der calommen, daer onse heer Jhs aen gegeesselt waert ende is enen voet lanck. Op desen altaer heb ick drie mael misse gedaen. Ende is die plaetse daer ons salichmaker, na dat hy verresen was, hem openbaerden op den paeschdach synen apostelen mit besloten doren ende noch eens Vry daech daerna, wanneer sunt Thomas daer was mitten anderen apostelen. Dese plaetsen syn binnent convent van den minrebrueders.
Doen gingen wy voort buyten den voerscreven convent ende begroeven ons doden int weest, opten berch van Syon zuen, mit een recommandatie ende soe eynden die processie.
Ten anderen buten tconvent vanden Minrebrueders ende hoer kerck westwaerts, staet enen boech in die kerckmuer, in welcke sy ons seyden, dat die plaets was, daer dat paeschlam waert gebraden, dwelc ons heer Jhs at met synen discipelen ende daer ruerende aen staet een dore, daer met gaat op coninck David
| |
| |
ende Salomons graft mit meer andere propheten ende coningen, welck die Sarasynen seer versuecken.
Van deser plaetsen westwaert te gaan tot die plaetse daar Cayphas plach te wonen, LXVI screyen is dat, op welcke plaetse wonen Armenii ende een proper kercke ende is genoemt sint Salvatoors kercke. Opten hogen autaer leget enen groten swaren grauwen steen ende was die steen, die die engelen hadden gedaen vanden grave ons Heren, wanneer die drie Marien quamen ten grave ende spraken die een totten andere. Wien sal ons af doen oft nemen den steen vanden grave?
Aen die rechter syde vanden autaer staet een gat in een manier van een dore, wesende hooch V spannen mynder spannen ende bycans drie mynder spannen breet ende is die kercker ons heren Jhs ende daer staet een cleyn autaer binnen ende is een enge plaets, in welcke plaets ons heer Jhs wonderlicke gepinicht is geweest alle den nacht, als evangelisten scriven. Ende sunte Jheronime seyt: datmen yrst in Gods ordeel sien sal, wat men onsen Heer in dien nacht aangedaen heeft ende geleden heeft. Voor inden ganck vander kerckmuur staet een gat ende men seyt ons, dat daer die haen stont, die daar creyden, wanneer Petrus den Heer loechenden. Voor int incomen is een prieel, inden welchen staan drie bloemkens, die cleyn ende jonck waren, te weten olieven, lamoenen ende moerboemkens, in welcke plaets wiesch petercelie ende was die plaets daer sunte Peter onse Heer loechende bij den knechten, als sy hem wermden. Voort westwaert is die plaets omtent L screden oft treyen, daer die apostolen van malcanderen scheyden, over al die werelt hem gevende om te predycken dat woert Gods. Ende oock suldi weten, hoe wel dat die Evangelisten dat nyet en scriven, dat ons salichmaker geleden heeft. Van deser plaetsen te gaen noort waert soe staet Annas huis, omtrent II grote worp weechs
| |
| |
ende nu tertijt is een kercke, genoemt der Engelen kerck; voor int incomen staet enen verolmden boom, aen welcken boom nu ter tyt ront omme des booms staen reyn gescickerde pelvijsen ende willen seggen dat op die plaets ons heer Jhs gebonden stont, wanneer sy hem brochten gevangen vanden berch Olyveti ende stont daer also lange, wes Annas op stont oft mocht sitten, want in der nacht was, als Jhs daer gebrocht was; in die selve plaetse lochende sunte Peter den heer in die tegenwoerdichheyt des dienstmaechts, als sunt Jan bescryft.
In welcke kerck staen twe altaren. Aen die rechter syde, alsmen in coemt inder kercken; ende daer staet een van desen altaren twe; ende is die rechte plaetse in welcke onse Heere waert gevraecht na synre leringe ende na synen discipelen ende waert geslagen aen syn gebenedide wangen van een vanden dieners, seggende, sult ghi den biscop aldus antwoerden? Om weder te comen van Annas huis na den cloester vanden bruederen, quamen wy voorby die plaets, daer die joden wilden nemen dat lichaem Marie der moeder Gods, alst die apostelen droegen doot na dat dal van Josaphat, om te begraven. Oeck voor by dat hol daer sunte Peter bescreiden, dat hy onsen Heer geloechent hadde.
Westwaert te weten, aent beginsel vander kercken vanden berch van Syon, is die plaets daer Maria gemeynlick plach te horen die sermonen, die hoor lieve soen Jhs prekende was.
Alsmen gaet uut die kercke vanden Mindebruederen suytwest LX treden oft daer omtrent, is die plaets daer Maria gestorven was; op welcke plaets leget verheven enen blauwen steen in een manier van enen autaer. Hier plach te staen een capelle, nu verdestrueert, maer is int viercant beset met stenen mueren; in welcke capelle plach sunt Jan Evangelist misse te lesen voor Maria, die moeder Gods, daer nae dat ons Heer ten hemel gevaren
| |
| |
was. Van daer oostwaert X treden staet enen steen ende is die plaets daer Maria gesalft waert na die manier vanden joden. Voortgaende na dat convent ende kerc vanden bruederen voers, is die plaets, daer die lotinge ende kiesinge gescieden van sunte Mathijs ende waert apostel in Judas plaets ende daer staet enen ronden steen ende is de plaets daer sunt Jacop die Minder biscop geordineert waert.
Ende niet verre van daer is die plaets daer Sante Steven ende Gamaliel anderwerf begraven waert ende siec lach ende wolde niet eten, voordat ons Heer verresen was. Voortgaende van de berch Syon na ons logys, so wonen voor Jhrlm die Armeny ende is die plaets daer sunt Jacop onthooft waert; op welcke plaats staet een autaer ende hanget een bornende lampe; daer terstondt by is die stede daer Xrs openbaerden die III Marien na dat by verresen was, wanneer sy quamen van den grave opten heiligen Paeschdach.
Item den sesten dach van Augusto tsavonts, so gingen wij nae den tempel vanden Heiligen Grave ende na den berch van Calvarien, die welck tsamen staen onder een dack. Desen tempel is een suverlick verheven werck van buten ende is een schoon kerck van binnen; van desen tempel hebben die ongelovigen den sloetel. Dat slot staet soe hoech, datten een mit een leder moet aen climmen, alsmen dat ontsluit. Ende wanneer die gardiaen mit syn broeders en de pelgroms daer inne is, soe wort den tempel toe gesloten, weder omme wes smorgens ende wy worden getelt ende dan wy ons devotie daer in hebben gehalden. Het is te weten dat die kercke des tempels is ront hebbende LXXIII pylaerne; behalven die fundamenten daer sy op staen syn lanck XXX voet. Dat graft ons Heren staet int middelt van der kercke ende over dat graft staet een ront gat, alsodat die croft des heiligen Graft staet bloot onder den
| |
| |
hemel; maer die kercke genoemt Golgathana is gevoecht aan den tempel ende is lanckachtich ende is voor een choor der kercken des heilige graefs gevoecht ende sy is een wenich leger, wesende niet te minne onder een dack.
Die spelunck, in welk staet dat Graft ons heren ende is lanck VIII voeten, mer die sijn clein. Ende is buten om bedeckt inz marmorsten, maer binnen in ist een steen ruts, gelyckerwijs alst was, doen ons heer Jhs daer in woert begraven. Die door van deser speluncken, daermen gaet, staet also datmen daer in gaet van den oosten ende is seer cleyn ende leech, also dat een half int ingaen moet crupen wanneer hij.(....) Dit heilige graft is aen die rechter hant, alsmen daer in coemt noortwaerts staende aen die want, ende is buten mit grauwen mormersteen verheven vander eerden, boven drie hant breet; ende also lanck als die crocht oft steenruts is binnen, so lanc is dat heilige graft boven verheven. Voort ist aen allen syden besloten, als dat daer gheen licht of locht van buten in en mach schinen, want ten heeft geen vensteren. Voor dese speluncke, daer dat heilige Graft in staet, is noch een ander spelunck van eender leencte van eenre wyt ende van eenre gedaente van binnen ende oock van buten.
Also dat die ghene die daer buten is, laet hem duncken dat dese twe een syn; als ghy daer in gaet, so coemt gh yrst in dese spelunck. Ende in dese waren die vrauwen oft drie Marien wanneer sy seyden, wie sal ons desen steen af leggen van desen graven. Ende hier in dese spelunck staet enen steen, daer die heilige Engel op sat, seggende Hy is verresen, Hy en is hier niet ende vonden den steen af gedaen; ende dan gaet ghy voort door een clyen leech doorken in die ander spelunck, daer dat Heilige Graft staet, op welck ick misse ghedaen heb door die gratie Gods; ende daer
| |
| |
hangen XXX lampen en branden int Heilich Graft. Dese twe speluncke syn gesceyden mit een muere.
Die wyt vanden Heiligen Grave spelunck is, wanneer die priester misse leest, soe mach daer niemant in dan die diender ende noch twee personen. Voor dese speluncken staen twe stenen bancken op elck sy, een van stenen gemaeckt ende is mormer stenen. Nu volgen voort die ander heilige steden, in manieren als wy die versochten in desen tempel. Inden yrsten so worden wy geleyt in die capelle van Onser Liever Vrouwen aen die noortsy. In desen voersz tempel ginck die gardiaen mit synen broederen voor ende deden een devotelicke processie ende songen die letanie ende wy pelgroms volchden na, mit bornende lichten hebbende in onsen handen. Ten yrsten so eest te weten, dat wy quamen aenden hogen autaer der selven capellen, want dat is die plaets daer Jhs yrst openbaerden synre gebenedider Moeder, nadat hy verresen was. Als oock sunte Ambrosius becrivet al en bescrivent ons niet die Evangelisten. Aen die rechter syde van desen hogen autaer, op welcke staet een stuc van der calomme, daer ons heer Jhus aen gebonden was in Pylatus huis ende waert daer aen gegeesselt ende is enen voet lanck.
Aen die lochterkant des hogen altaers is een altaer ende is die plaets daer dat heilige Cruis stond een tyt; daerna dat vonden was van Helena ende noch een stuck is daer inne verborgen. Int middelt van deser capelle leget enen ronden rinck oft arckel van mormersteen en is die stadt, daer dat Heilige Cruis waert geleet op een dode vrouwe ende waert verwect, waer men kende dat warachtige cruis ons Heren buyten die ander crucen, daar dic moorders aen hyngen. Uut deser Capellen, na dat sermoen gedaen was, so ginck die processie IIII trappen neer ende wy volchden na; ende daer voor die capelle vander nederste trappen van dese viere VI
| |
| |
voet voort te gaen int Suyen, leget een wit ront marmersteen ende daer binnen in staet een roont gaetken, op welcke ons heer Jhs stont daer nae dat hy verresen was ende openbaerden hem Maria Magdalena in gedaente van enen hofman. Noch is daer een rond wit marmorsteen, van dit gaetken daer ons Heer stont Oost waert te gaen XVII voeten voort, op welcke middelt vanden mormersteen stont Maria Magdalena ende seyden, ‘segget my hebdi den Heer genomen?’ wanneer ons heer openbaerden Magdalena; van den marmorsteen daer Magdalena stont, hondert en XI voeten leget enen steen, hebbende twe gateren, willen sommige dat, ons Here daer inne gevangen sat mit synen gebenediden voeten, dwelc ick niet engelove, want die reden dat niet en eysschen. Van daer III trappen neder gaende, voort XXV voeten, is die warachtige plaets waer Xrus gehanden ende gevangen sat, ende verwachten dat cruis, dattet bereit was, ende op dese plaets staet een altaer ende is een capelle staende op een steenruts. Ende oeck ghenaemt is byden VI setten, wesende in den tempel der kercker ons Heren. In welcke plaetse onse Heer wonderlicke geleden heeft vanden Joden. Voort te gaen een wenich, daer staet een altaer, op welcke stede die dienders, die den Heer cruisten, deilden die clederen ons Heren ende worpen dlot daer omme. Ende dese plaets is LXXXIIII treden van die plaets daer Magdalena stont, wanneer ons Heer haer openbaerden.
Van deze plaets daer sy die clederen deilden te gaen XIII tree, achtar dat choor vanden Grieken te gaen, is een grote crocht totter yrster trappen toe ende van deser trappen totter andere trappen tot die nederste trappe voort XV treen, is die plaetse daer Helena die keyserinne plach te halden hoer devotie; in welcke staet een autaer ende daer hangt een bornende lampe. Van hier noch dieper te gaen noch XI trappen ende dan noch voort
| |
| |
vander nederste trappe XIIII treen, daer staet een autaer op die plaetse daer die heilige Helena vant die drie crucen. In den welcken ons Salichmaker ende oeck die twe moordenaers aen gehangen waren, welcke crucen vanden Joden so diep onder die aerde in een steenruts gegraven waren ende uut vresen des doots van Judas gewesen worden, niet Judas die onsen Heer verraden hadde, mer een ander oock so genaemt Judas.
Wanneer wy dese plaets versocht hadden, gingen wy weder uut dese XIIII treen, opclimmende oeck die XI trappen ende quamen weder daer Helena plach haer devotie te halden ende haer penitentie dede. In welcke plaetse staet een altaer uut middelt ende noch een cleyn altaer op die noortsyde. Van daer syn wy weder gegaen den wech die wi quamen, in dese crochte weder omme op climmende die XXIX trappen ende die III treen mit die yrste trappe, die welck is die XXXste trappe int tellen. Van deser trappen te gaen voort XIII treen staet een altaer ende daer staet binnen in enen steen bycants een elle lanck ende is ront als een pylaerne, opten welcken Hij bespot ende bespogen ende gecroont waert mit doornen.
Voort te gaen van deser plaetsen tot die yrste trappe om op te climmen opten berch van Calvarien syn XXIX treen ende dan climmen wy op XVIII trappen ende so quamen wij boven opten berch. Weet oock de XIXe trappen is nauwe II vynger hooch, waer om die sommige die een niet en tellen. Van die opperste trap tot dat gat daer ons Salichmaker gebenedide cruis in stont, is XII voeten. Voort ende is beleet mit een plate, die vergult is. Dit gat en is in sy selver niet ront mer meer viercant, hoewel dat nu tertyt ront beleet is ende dat om die pelgroms, dat si daer niet en af soude breken ende also diep dat ic grondel, wanneer ic mijn hant uut steke een wenig boven gewrichte van mijnen
| |
| |
ellenboge; binnen dat gat staet een cleyn gaetken diet nauwe besuect, dat men daer enen vinger in steect. Hier boven desen berch staet een suverlicke cappelle getimmert, in welcken hangen veel bornende lampen; van boven tot beneden is een grote score in desen berch alsoe dat men daer een hoeft in mach leggen ende schoorden, wanneer onsen Heer synen geest gaf oft soude geven inden handen syns hemelschen Vaders.
Hier boven staen drie altaren op welcke ick misse heb gedaen. Van dat gat, daer dat heilighe cruis in stont omtrent X oft XI treden, is die plaets daer onse heer Jhs op den cruis genagelt waert ende is gescockend mit versceyden costelicke steenderkens. Voort te gaen vander nederster trappen vanden berch van Calvarie XX treyen is die plaets, daer onse heer Jhs gesalft waert nae manieren, alsmen die Joden salfden; welcke plaets gemaect is in een manier van enen grave ter slechter aerden; ende is oock van costelicken roden stenen gemaect na forme van groten plevijesen. Noch XXI treyen voort van hier te gaen, staet die plaetse ook getekent, in welck stont Maria die moeder Gods ende sunt Jan Evangelist, aen siende horen lieven soon Jhm hangende aan die galge des cruses. Van die plaats daer ons Heer gesalvet waert tot voor dat Heilige Graft te gaen is van een XXXV treyen, van waer wy in gingen in dat heylige graft mit alre eren ende reverentien ende devotien ende. Daer hangen XXX lampen en bornden recht boven dat Graft ons Heren, also dat my bange waert vander cracht de lennten, doen ic misse dede op dat heilige Graft.
Is die processie weder omme. Nadat wy gesongen hadde een misse op dat heilige Graft, is die processie weder omme in die capelle gegaen van Maria die Moeder Godts, daer hoor lieve Soon haer openbaerde, daer na dat Hij verrezen was opten heiligen paesch dach. Daer
| |
| |
nae waert ons gewesen sonder processie te gaen vander nederste trappe vanden berch Calvarien te gaen voort XL treyen een wenich ooc om gaende die capelle ende daer inne die plaets, daer dat hooft onser yrster auders Adam gevonden waert. In welcke capelle staet een autaer ende daer after siet men die schuere vanden berch van Calvarien tot onder die aerde. Ende deese capelle is gewyd in die ere Onser Liever Vrouwen ende sunt Jan ende die stede is genoemt Golgata. Oeck leget hier begraven Govaert van Belioen aen die rechter syde int ingaende, diewelck dat heilich lant want, wesent coninck van Jhrlm. Syn broeder Boudewyn aen die slincker syde ende ooc meer ander coningen; maer dese twe liggen verheven in tonnen buyten der eerden. Uut deser capelle te gaen daer Adams hooft vonden waert XXXII treyen voort, is weder die plaets daer ons heer Jhs gesalvet waerr. Van welcke plaets te gaen uuter kercken XXXV treyen voor den tempel is een steen plat ter eerden als een wit plavussteen viercant, op welcke plaets wilmen seggen dat onze Heer daer weder viel, als hy syn cruis dragende was unt groter moycheit. Dese plaets is omtrent X treden van die kerckdore van des tempels.
Van dese dore voort te gaen op die plaets daer onse Here ghesalvet was syn XXV treen ende soe makent tsamen XXXV treen. Voor desen tempel staet ene capelle gewyt in die eere van allen Engelen ende noch II ander capellekens die een in die ere van sunt Jan Baptist endie die ander in die ere van Maria Magdalena.
Voort daer na dat ick gescreven hebbe die plaetse als ickse betreden mit gemeynlicker ende dachelicxer mynder treden. So sal ick ons vermanen ende cortelicken bescriven die VII Secten of natien van versceyden menschen, die inden tempel wonachtich syn ende willen wesen goede korstenen.
| |
| |
Inden yrsten syn inden tempel vanden heylighen grave Latynsche ende syn die minre broeders van sunte Franciscus orden, dwelck syn geestelicke ende devote mannen, hebbende dat choor van onser Vrouwen, daer ons heer Jhs openbaerden synre liever moeder in hoer bedryf ende woonstat, die welck daer moeten bliven nacht ende dach verwarende dat Heilige Graft. Dese hebben een cloester op den berch van Syon ende een vrouwen cloester van sunte Clara. Inder stadt van Jhrlm wonen oock Latynsche korstianen, als van mannen ende vrouwen mit horen kynderen, wesende seer devoet; mer deser en is niet veel ende wonen onder tribuyt vanden Sarasynen, wesende onder den Turck. Dese Latynsche syn onderdanich onsen heiligen Vader den Paus in allen manieren als wy; hebben den gardiaen voor een hooft in die stadt vanden Paus.
Ten anderen syn daer Griecken inden tempel ende hebben dat meeste choor tot horen gebruicke.
In welcke choor leget enen viercanten steen, daer een viercant gat inne enen palm breet ende men wil seggen dat dat middelt van der werelt is. In horen dienst spreken en singen sy Griecx. Also dat haer leken ende weerlicke luden mogen singen; hoer priesteren nemen wijfs; niet een wyf als hen geconsenteert waert, mer na dat dat wyf doot is, nemen sy weer een ander. Oeck dragen sy lange baerden; sy doen misse ende consacreeren in gedesemt broot tegen tverbot der heiliger Kercken. Hoe dat sy misse lesen, heb ic boven verclaert ende gescreven.
Saterdaechs en vasten sy niet ende eten vleis. Sy dopen haer kynderen als wy over een silveren of ander scale ende worden niet gehauwen over die fonte, om dat men niet onreyn en soude maken. Terstont alst ghedoopt is, so vormet die priester mede, ende geen biscop en doet dat, dwelck verboden is vander Heiliger
| |
| |
Kercken. Sy geven dat sacrament haren ondersaten onder beyde die gedaente als des broots ende wyns; oec en geloven sy niet dat die heilige Geest voort gaet vanden vader ende van den soon, waer om sy af gesneden syn vander Heiliger Kercken van Romen; want sy doen tegen den raet ende Concilio Niceno, daer overdragen waert opten banne dit te geloven. Oeck en maken sy geen acht van den paus banne, haer aangaende. Voort hebben sy meer ander punten. Oeck yst te weten dat die Griecken syn meniger hande, want daer isser noch een deel die sich selven geven onder den stoel van Romen. Noch is daer in Jhrlm een ander natie van volcke genoemt Suriani van een stadt geheiten Sur oft als die sommige willen nadat lantscap van Syryen, waer om sy worden oock geheiten Siri; van welck volck oock een oft twe altyt is nacht ende dach altyt inden tempel vanden Heiligen Grave.
Dese natie seggen dat korsten menschen syn; van desen volck woent daer veel int Oosten onder verscheijden coningen en de princen, sy en halden gheen gelove der Latijnen ende syn seer bedriechlick; stelen ende roven en halden zij voor geen sunde. In horen dienst halden sy die Griecxe manier ende volgen den Grieken in haren manieren. Oeck hebben een kerck in haren gebruick binnen Jhrlm op de plaets daer sunt Jan Evangelist moeders huis plach te staen ende wonen onder die Sarasynen ende hen gelyck.
Ten vierden syn daer eenrehande volck genoemt Armenii. In Jhrlm syn sy principalick wonachtich in Armenien by Anthiochien ende is, als my dochte een seer devoet volck ende laet my duncken, dat gheen religioser onder die Roomsche Kerck also devoet en mogen wesen, als sy sijn. Hoor overste heit Catholican, welcke syn sy onderdanich in allen geboden. Sy hebben een manier van veel crucen te maken ende veel inclinatien, bycant
| |
| |
ter eerder toe; en is een simpel volck, ooc seer devotelicken singen sy ende bewesen onse pelgroms grote reverentie ende ere. Dese syn contrarie den Griecken in veel punten. Die XL dagen vasten sy, sonder visch te eten ende olie, sommige vierdagen eten sy vleysch, sommighe hoochtijden, die wij vieren, die sy niet en vieren, als den korsdach. Sy hebben een schoon kercke ende cloester op die plaetsche, daer sunt Jacop die Minder onthooft waert, door haer pant te gaen een vrouwen cloester oft gasthuis van haerder secten; oeck hebben sy een cloester op die plaets daer Cayphas plach te wonen. Sy hebben eertsbisscoppen, abden, ende andere prelaten, als wy doen inder Latynscher kercken. Nochtans syn sy afgesneden vander Roomscher kercken. Sy heffen die hostie wanneer sy geconsacreert hebben, in een pateen ende syn ons gelyck seer inder missen, hebben de kelck, pateen ende misgewaet als wy.
Ten vijfden syn daer oock Nestoriani ende hebben desen naem van enen ketter, genoemt Nestorus; nochtans heiten sy hem selven oock korsten te syn, hoe wel dat sy contrarie syn dat gelove, te weten dat sy niet en geloven, dat Maria is geweest maget ende die moeder Gods. Mer sy seggen, dat Maria is geweest die moder Xri na die menschelicheit ende meer ander ketterien; waer om sy oock af gesneden syn van die Roomsche kerck. Het is oock een goet simpel volck, hebbende ooc hoor prelaten, als wij doen, behalven dat haer overste heit in haer sprake Jacelich, welck sy houden in die plaets vanden paus. Sy singen in Caldeuscher sprake ende sy doen misse mit gedeesemt broot ende geven jonck ende out hoor Sacramenten onder die gedaenten vanden broy ende wyn. Haer jurisdictie is gelegen in Oosten ende seetmen, dat sy meerder van machten syn dan die heel kerck inl West gelegen; ende is oock een devoet volck ende doen veele abstinencie van vastinge.
| |
| |
Ten sesden syn daer ook tot Jhrlm Jacobiten ende heyten nae enen, genoemt Jacob, welck haer meester was; ende was geweest een discipel van enen patriarch van Alexandrien, die welck hem heeft geleert veel ketterien. Dese bewonen dat lantschap van Asia meest ende houden hein oock voor kerstenen ende seggen dat sy bekeert syn van sunte Matheus apostel. Inden yrsten besnyen sy haer kynderen, barnen mit een heet yseren in haer wangen oft voor haer voorhooft oft inden slaep. Sy onderhouden die lere van Sunte Matheus apostel aenden vierden capittel, hoe datmen doopen sal inden vuer ende inden Heiligen Geest. Sy en biechten genen menschen, dan God alleen. Oeck geven sy haren kynderen dat Sacrament onder gedaente van broot ende wyn, wanneer sy noch suyckende syn haerder moeder borsten: na den ogen van buyten te sien een devoet volck ende doen veel abstinentien ende gaen oetmoedelicken gecleet, hebbende oec hoer prelaten, als die andere voorgenoemt. Dese syn oock af gesneden vander Roomscher kercken.
Ten sevende syn daer in Jhrlm een volck genoemt Georgiani na den heiligen Ridder sunt Joris, welck sy hebben voor een sunderlinge patroen; ende in groter eren hauden sy hem. Deser luden wonen daer veel in Jhrlm ende hebben veel heilige steden ende verwaren den berch van Calvarien ende dat gat, daer dat heilige cruis in heeft gestaen hebben, sy oeck die kerck daer Annas huis plach te staen. Sy volgen den Griecken in hare dwalinge, waer om sy oock afgesneden syn vander Roomscher kercken. Dese syn oeck niet te min seer devoet ende gaen oeck oetmoedelick ghecleet; haer priesteren dragen ronde crunen ende hoer weerlicke luden dragen viercante crunen. Welck is een ontsiende volck van den Saracenen ende een strytbaer volck. Also dat sy van allen horen vianden ontsien
| |
| |
syn. Sy wonen inden Oosten, al by die bergen genaemt Caspios.
Ten laetsten syn in Jhrlm oeck inden tempel Judeanen genoemt van dat lantscap van Judea. In welcken regneert paep Jan oft priester Jan mit synen ondersaten. Dit volck heeft bekeert Sunt Thomas apostel. Ende daer en boven heeft hem paep Jan mit synen ondersaten gegeven onder die heilige kercke van Romen den IIII paus genoemt Sixtus genoemt van dien naem. Inden jaer ons heren dusent IIIIe en LXXXII. Dese hebben oeck onder hem; dat sy werden gebrant in hoerder joncheit mit een heet yser in hoor voorhooft mit een teken des heiligen cruis oock op ander plaetsen als boeiten ende meynen dat hen die erfsunde daer door afgenomen; oock consacreren sy als die Griecken. Ende geven jonck ende out dat Sacrament onder broot ende wyn ende mit ander dwalinge; die sy hebben; niet tegenstaende dese punten sy syn seer devoet in horen dienst.
Sonderlinge in sommige hoochtijden uuten anderen secten ende volck in hore missen ende dienst Gods, hebben sy wonderliche manieren, als ick gesien heb snachs voor onser Vrouwen avont tot half Oext omtrent middernacht oft wenich daer nae; soe hebben sy begonnen, die Judianen van des tempels van den heilighen Grave in Jhrlm, te singen haer metten ende voort hoor misse, welck duerden bijcans na mynder bester meyninge tusschen VIII ende IX uren smorgens. Onder welcken dienst sy dansen ende maken haer selven seer moede, also dat sy gans af syn ende dicwil sieck van arbeit. Of welcke reyse sy dansen om dat Heilige Graft in sulcke maniere. Inden yrsten waren daer twe bonghen, oft ketels hadden geweest mit coerden, ende dan waren daer twe, een ygelick een aen synen hals, ende daer sloegen sy mit horen handen op in een maniere van
| |
| |
enen heerslach; noch wasser twe ende een ygelich had een halt in syn hant, omtrent een half elle lanck, die waren beide een wenich op gecloeft ende gesaecht; daar hongen binnen twe plaetssen boven malcanderen ringhen inne ende die maekten een geluyt; daer na dansten sy al singende; oeck gongen daer drie van horen pries teren mit cappen van costelicken laken, gescoten mit goudraet, gemaect op onse maniere, ende waren gegerwet, als: die int middelt ghinck hadt boeck, daer in stont sunte Matheus evangelio gescreven, mit beyde synen handen op syn hooft staen. Die aen die slincker syde ghinck, enen bisschopsstaf op syn scoudere had liggen. Voort quam daer een ander, hebbende een tabernakel in syn hant aen enen stock gevauwen, gemaect van menigerhanden verwen ende was van syde, seer proper gescakeert ende gemaect. Wanneer hij tooch dat coordeken, so waest ontsloten int ront ende daer dansten sy al singende om dat Heilige Graft uut horen choor aen die suytsyde gelegen, tot dat sy daer weder om quamen ende voor den selfden choor tooch hij weder dat cordeken ende doen was dat tabernakel weder ghevauwen. Ende die ander vier oft 5 hadden cruiskens in hoor handen daer sy op steenden, als sy moede waren, om een wenich te pauseren oft rusten.
'tFundament dat sy hem moede maecten, dat hebben sy uuten sauter, daer David scrivet: Heer alle mijn beenderen sullen u seggen glorie en de lof. Item in den tempel van Betleleem, heb ik gesien, als wij die plaetsen versochten daer ons heer Jhs geboren was, hoe dat die mannen ende vroowen vanden Judeanen hoerder X of XI in twe oft drie manieren circulen maecten ende namen malcanderen mitter hant, om te dansen ende songen mit luder stemmen ende maecten hem oock moede, als die priesteren deden onder den dienst Gods. Want sy daer geen bonge en hadden, so namen sy een
| |
| |
becken ende dan lenen sy een cleet opter eerden ende daer sloegen sy mit horen handen op ende daer dansten sy nae.
Dit duerden tot in den dach toe tot geheelder devotien ende viericheit tot God. Ick weet int seker, souden wy hem in sulcken arbeit na volgen, wy en quamen inder kercken niet. Want wy en connen niet een sermoen gehoren sonder slapen of clappen.
Van deser secten niet meer. Noch salmen weten dat daer meer natien ende secten van volck is in Jhrlm, hoe wel dat sy allen geen bewaerders en syn van den Heiligen Grave, nochtans comen uut verren landen ende doen hoor pelgrimagie ende bevaerden als wij Latijnsche.
In den yrsten die Mariniten, welck wonen int lantscap genoemt Phenitia onder den berch van Lybano ende syn onderdanen der Roomsche Kerck, als wij syn ende ons gelyck inden gelove ende in die ceremonien. Item meer anderen, hoeweldat ketteren syn, nochtans willen sy ende scriven hem korstenen menschen als die Nubianen, Caldeeuschen mede Egipteneros, Moren, Madianiten ende Persen mit meer anderen, die oeck versuecken devotelick dat Heilige Graft, hoe wel dat dese af gesneden syn vander heiliger kercken van Romen.
Oock wonen der Joden, welck ick laet drijven ende Saracenen, welcke Saracenen principael Jhrlem ende allet lant van beloeften hebben in genomen ende int gebruyck hebben, hoe wel dat die Soudaen verjaecht is vanden Turck ende nu tertyt hoor heer is die Turck. Dese Saracenen syn in groten dwalinge ende onderhauwen de wet van Machumeth, welck sy houden voor een propheet ende is een sunderlinge bode geweest, geseynt van God almachtig alleen tot hem luden ende is sittende aen die slinckerhant Gods almachtig. Dit volck is een oncnysbaer volck, uuter naturen onschemel ende gelycken beter beesten dan menschen, te spreken nae manieren. Sy
| |
| |
hebben so veel wiven als sy moghen voeden oft onderhauden; wat sy geloven, dat onderhalden sy wael. Hoor wiven gaen gestopt voor haer aensichten; ende dat syn oft heiten edele vrouwen die gaen mit rode oft groene schooen ende pantoffelen; ende hoer nagelen op die vyngeren verwen sy mit roeden eerder, als edele vrouwen.
Dese Saracenen vervolgen seer die Joden, hoe wael dat sy onder tribuyt syn meer dan eenige andere natie. Die Saracenen geloven hoe dat ons heer Jhus Xrus is een van den alder meesten propheten, ende ontfangen door cracht des Heiligen Geest ende geboren vander reynder Maget Maria. Oock belyen sy dat hij is die warachtige God ende Soon Gods, mer dat hi so veel geleden ende den doot gestorven is voor ons, dat en willen sy niet geloven en dat hi verresen soude wesen, waer omme sy bespotten die heilige platsen, daer wy daer om te versoecken komen. Dit halden sy oock voor waer, dat hy op gestegen is inden hemel, wanneer hem beliefden sonder enige doot te smaken ende sittet aen die rechter syde syns hemelschen Vaders ende Machumet hoor propheet aen die slinker syde. Soude ick voort bescriven van andere dwalinge het soude te lanck vallen. Aldus willen wy voort vervolgen die heilighe plaetsen, die wy voort versochten ende ten yrsten binnen Jhrlm. Item den VII dach van Augusto hebben wy versocht die heilige steden binnen die stadt van Jhrlm gelegen buiten den tempel vanden Heyligen Grave ende des berchs van Calvarien ende gongen den langen berch, die ons heer Jhs ghinck geladen uit Pilatus huis mitten groten swaren cruis ende last na den berch van Calvarien. Dese plaetsen worden ons gewesen vanden bruederen des berchs van Syon als ick nu scriven sal.
Inden yrsten, die plaets daer plach te staen des rycke
| |
| |
mans huis, welcke siel begraven is inder hellen, welck dat Evangeli helt voor een parabel, als ons sunte Lucas bescrivet in synen XXI capittel. Ende daer naest stont een huis welck een steen gelegen boven die dore ende was costelick behouwen. Ende was die plaetse daer Symon die melaets te wonen plach. In welcke ons heer Jhs vergaf Maria Magdalena alle haer sunden.
Van daer quamen wy tot dat huis der heiliger vrouwen Verona en quam ende gaf haren doeck, wanneer Xrs ghinck geladen ter doot mit seinen heiligen cruys. In welcken dructen ons salichmaker syn gebenedide aensicht, alsmen noch thoont te Romen.
Dit huis is vervallen ende staet op een hoecht in een maniere van een berchsken, hebbende achter noch een verheven muer ende van dier straten van beneden op te sien, soe wies daer gras ende is VI C treden oft daer omtrent van Pylatus huis. Van daer quamen wy op enen wech ende plach doen tertyt te wesen enen driewech, daer drie straten vergaderden ende is die plaets daer die joden dwongen den alden Symeon Cyreneum dat hy Jhm syn cruis soude helpen dragen, op welcken driewech, want Jhrlm verdestrueert is, soe staet nu een huis getimmert, also dat nu syn mer twe wegen ende daer hart by waert ons gewesen die plaets daer stonden een deel vrouwen van Jhrlm ende screyden uit medelyden ons salichmakers. Dit Jhs siende keerden hem om seggende: Ghi dochteren van Jhrlm en wilt niet screyen op my, mer over u selven ende op u kynderen.
Van daer quamen wy voorop een stede daer Maria die moeder Godts stont, siende haren lieven soon Jhm dragen syn cruis ende mit doornen gecroont also jammerlicken begaet, also dat Maria van haer selven waert, op welcke plaetse heeft Helena een kerck gemaect ende is nu een pertstal, als ic sclver gesien heb in tegenwoerdicheit den peerden daer in staende. Voort quamen
| |
| |
aen een straet daer enen stenen boge staet over een straet op welcken boge sietmen twee witte brede stenen en syn wit.
Op den enen stont ons heer Jhs ende op den anderen stont Pylatus ende sey: Ecce homo. Ende op die selve stenen stonden Xrus ende Pilatus veroordelden hem ter doot. Boven dese poort staen stenen twee cleyn clommen, also dat die manier heeft van drie cleyn vensteren, alsmen siet op die een syde vanden boge ende niet op die ander syde. Ons waert geseit dat heel Jhrlm is dicwil verdestrueert, gehelick ende gans om geworpen vanden vianden ende versceyden princen, mer noyt desen boge.
Door desen booch gingen wij in Pylatus huys, in welcken ons Heer gegeesselt waert, gebonden, gecroont ende veel meer ander versmaetheit waert aan gedaen. Dese plaets daer dit geschieden, is gemaect in een manier van enen ronden toorne, gewolft, onderset mit II oft III pylaernen, welck anders niet en siet dan ofter lage duvenmessche. In dese plaetse quamen wy door sunderlinge gunste des vochts oft Turcks van Jhrlm. Dat huis van Pylatus heeft doen ter tyt een paleis geweest, gaende te wers over die straet: nu staet aen die een syde van die strate, in welck woent die voecht van Jhrlm, welcke noden V of VI pelgroms te gast. Van hier ter lofter hant te gaen scoeps tegen over, staet Herodes huis ende daer gaet men op mit trappen.
In welck ons heer Jhus besculdiget waert vanden Joden ende van Herodes versmaet ende is nu een schoel der ongelovigen. Van Herodes huis voort te gaen na den berch van Calvarien, is also lanck dat ic las II rosen cranskens stijf, waer uit mach een ygelick overleggen wat wech onse lieve Here Jhs ende Salichmaker droech syn gebenedide cruis op syn hals. Voort so gingen wij den selven tyt na Salomons tempel in welck ons heer
| |
| |
Jhs wonderlicke miraculen gedaen heeft ende menich costelick sermoen om die hertneckige Joden te leren den wech der salichheid.
Ten yrsten quamen wy aen een poort genaemt Poorta Speciosa, in welcken boge hongen VII lampen en bornden ende voort sagen wy andere poorten daer men in gaet in Salomons tempel, hebbende ooc lampen hangende in bogen vander poorten. Desen tempel van Salomon is gelegen op enen berch, genoemt Moria. Dese plaets te weten vanden kerckhof te spreken, is wael enen boochscut weechs lanc ende heett een suver kerckhof beset mit verscheyden bomen van vigen, oliven ende versceyen vruchten. Oeck en soude mer niet sien yet, dat onreyn is oft mocht verstoren den ogen der menschen. Het is scande ende sunde, dat wy laten also onreyn liggen onse gewyde plaetsen te weten onse kerchoven, buyten die Saracenen. Dese tempel is gemaect nae manieren vanden Griecken ende is een ront werc ende breet ende is gedect mit loot ende een uit gehouwen werck uut stenen. Hoe dat desen tempel van binnen gestelt is, weet ic niet af te scriven, want men geen pelgroms daer in en laet gaen. Desen tempel hebben sy also eerwerdich, dat sy daer in gaen mit bloeten voeten Item aen desen tempel buten den kerckhof ende buten der mueren staet een piscyn ende heit in Latynen Piscina Probatica, in welcken sy wiesschen haer offerhande, eer dat sy God geoffert worden ende had V portaelen. Dese piscijn en is niet viercant mer lanc ende was droge sonder water. Van daer gaende aen die rechterhant, quamen wy aen een kercke, die welch staet aen dat erve ende plaetse, daer plach te staen Joachim ende Annen huis; ende is die plaetse daer Maria die Moeder Gods waert geboren, welcke plaets staet onder dat paviment vander kercken, te climmen door een viercant gat also nauwe, dat men daer qualick door mach ende is een manier van
| |
| |
eenen overwolfden kelder ende so klimt men door een viercant gat weder uit. Om dit te besien moet men hebben licht, want onder dat aartryck is duister. Ende hier is een ander piscyn, die welck Ezechias dede timmeren. Van hier quamen wy voort aen Sunte Stevenspoort, daer hi door wort geleyt, om te worden gestenicht, alsmen ons daer wiset die plaets daer by, daer hy gesteynt waert. Van hier gingen wy weder in ons logys oft herberge, te weten int patriarch huis. Ende daer by staet een kerck, daer sunt Jan Evangelist geboren was; oeck den kercker daer Sunte Peter is gevangen sat ende plach te wesen een kercke. Item opten VIII dach van Augusto inden dageraet vroech, syn wy geseten op ons eselen ende syn uut den berch van Syon gereden na Bethanien, wesende twe mylen van Jhrlm ende leget achter den berch van Oliveten. Ten yrsten quamen wy tot dat huis van Symon, die melaet, by wie ons Heer Jhs at ende quam Maria Magdalena ende brocht een bus mit costelicken salven ende staende by die voeten ons Heren, heeft sy gecust syn voeten ende nat gemaect mit haren tranen ende gedroecht mit haren haer. Ende is by cans een vervallen huis.
Een wenich voort sagen wy dat graft, daer Lazarus IIII dagen doot in lach, en Jhs verwecte van der doot. Dat graft is verheven ende gemaect van mormer steen. Boven dat graft hangen V bornende lampen wesende besloten in een cleyn kercxken. In dese selve kercke staet een camer, in welcke sy seggen dat Maria Magdalena XIIII jaer penitentie dede, na dat ons Heer haer haer sunden vergeven hadde. Die plaetse is al soe enge, datter nau binnen en souden staen VI oft VII menschen ende daer is oock die plaets daer ons Heer stont ende riep: Lazare, coempt daer buten. Dese plaetse wort seer gheert vanden Saracenen. Voort te gaen quamen wy aen een casteel geheiten Magdalium, welcke toebehoor- | |
| |
den Maria Magdalena ende is vervallen by na; het heeft noch enen boech overwolft, dat eenen mensche daer droege onder staen mach voor den regen. Daer hart by stont Martha huis, daer ons Heer dickwils te gast gebeden was ende is ghelick vervallen; daer en is niet anders dan enen hoep steens.
Bethanien is van Jherusalem twe mylen. Uit Bethanien reyden wy voort Oostwaert totten berch van Oliveten, op welcken wech lach enen steen, op welcke in een gehuechenisse dat onse Heer daer preecten ende voerseye die tekenen, die souden geschien voor dat oordeel Gods. Voort te gaen aen die slinckerkant daer is die plaetse, daer ons Heer Jhs leerden syne discipulen, hoe............. (Hier ontbreken 4 bladzijden uit het handschrift.)
| V. | | |
| ue | | |
| staen | | |
| van | | |
| hem | | |
| apen | | |
| on | | |
| | | gaen |
| | | van |
| | | sien |
| | | screyede |
| daer | | |
| te St. | | |
| Van | | |
| waer | | |
| die | | |
| ende | | |
samen in Jhrlm totten coninck Herodes; daer staet een schoon olyfboom.
Daer nae quamen wy voorby een kercke, welcke Griecken hebben tot een cloester ende is die stede daer
| |
| |
Helyas die propheet geboren was. Daer terstont by gewesen die stede, daer die engel nam den propheet Abacuc mitten haer, ende voerdenen in Babilonien ende setten hem daer neder byden cuyl der leuwen, daer die propheet Daniel in was geworpen vanden coninck ende Abacuc spysden den propheet Daniel; in welcke plaetse stont dat huis van Abacuc.
Van daer quamen wy aen dat graft van Rachael, op welcke stont een scoon piroen. Ende staet opten wech alsmen reyst na Ebron. Dit graft is een boochscut weechs van Bethleem. Van daer quamen wy in Bethleem, in welcke stat coninck David geboren was. Die kerck van Bethleem is CC en XXVII voeten lanck ende LXXXVII voeten wyt. Voort heeft dese kerck L pylaernen van enckelen marmorstenen gemaect ende is also schoon, alsmen met ogen sien mach. Als wy door dese kerck gongen wy drie trappen neder oft daer omtrent in een suver cleyn capelleken, onder welcks hoge autaer is die stede daer Xrus geboren waert. Ende was hier voormaels een verwoest huis. Daer hart by staet een ander autaer ende vier voeten daer van is die stede daer die cribbe ons Heren stont. Dit autaer ende stede schynt dat uytgehouwen is uit een steenrutsche, welcke plaets is een devote plaetse. Dit autaer is versciert mit marmorsteen ende ander costelicke stenen, op welcke ick misse heb gelesen. Maer die plaetse daer Jhs geboren waert ende een deel vande plaetsen vander cribben is niet verschiert mit alsulcke stenen, maer bloot, alst doen was. Inden hoeck van desen capelleken, alsmen gaet int convent vanden minrebroeders, leget enen steen, hebbende een ront gat, op welcke stede seggen sy dat die sterre bleef staen, wisende den nieuwen geboren coninck; ende daer comt men int convent. Alswy quamen int convent, soe gongen die brueders een devote processie mitten pelgroms, hebbende te samen een bornende kersse in horen handen.
| |
| |
Ten yrsten quamen wy door dien omganck des cloosters tot een altaer, daar Xrs besneden waert. Van daer tot een altaer ende is die stede daer die drie Coningen bereyden haer offerhande om Xrs te offeren. Van daer gingen wy die X trappen neder op die stede, daer Xrus geboren was ende daer die cribbe plach te staen ende daer staet een autaer uitgehouwen uit steenrutsche ende is die stede, daer die Coningen offerden gout, wyroock ende mirre. After dit autaer hebben langen tyt veel vanden onnoselen kynderkens gelegen, die worden gedoot van herodes. Van daer weder om gaende int cloester gingen wy een deel trappen op in een onder capelle, daer dat lichaem van sunte Jheronimus langen tyd begraven lach ende na te Romen ghebracht. Ende in dese stede heeft hy die bibel overgeset uuter Hebreusche ende Griecxer spraken in Latyn. Hier heeft die heilige doctoor langen tyt syn devotie gehouwen. Ende daerby is een autaer daer Sunte Eusebius syn discipel begraven, was. Van hier quamen weder int cloester ende eynde ons processie. Daer na aten ende droncken ende bleven daer tot middernacht. Ende doen worden daer missen gedaen in dese stede van den pelgroms mit grote innicheyt ende devotie.
Des daechs daer na gingen wy uuten convent ende Bethleem oostwaert te versuecken die steden, die daer buten syn gelegen ende quamen ten yrsten aen die toren, Ader genoemt, ende is die stede daer Jacop die Patriarch een weynich tyts is gebleven na Rachel synre huisvrouwen doot. Desen thoren wordt genoemt in den bibel Genesis XXXVI capittel Turris Gregis. In Duytschen der kudden thoren. Dit is die stede doen Xrus geboren waert, die engel sprack totten herderkens: Ic kundige U grote blyscap, want ons is huden geboren die Salichmaker der werelt. Dese plaets is oeck heel vervallen. Ende hevet sich noch in een maniere van enen kelder; oft een kerck is geweest oft een schoon huys, dat en is niet wel
| |
| |
sienlyck; nochtans gelycket best oft een geweest weer.
En daer by is die stede daer die heilige Engelen loefden ende songhen in die ure der geboerten ons Heren: Gloria lof ende eer moet syn God inden Alrehoochsten. Niet ver van daer staet een vervallen capelle in die engel stede, daer die engel openbaerde Joseph in synen slaep seggende: Staet op, neemt dat kynt mit syn moeder, ende vlyet in Egypten ende weest daer soe lange, dan ick U segge. Daer is oock die stede daer Maria die Moeder Gods benachten, als sy vloe in Egypten.
Ende alsmen ons daer seyde, storten sy haer meechdelick melck uit haren borsten, welcke eerde is wit als cryt. Dese eerde wordt gegeven den vroukens, die geen melck en hebben ende oeck die niet gebaren en kunnen; door cracht der aerden, dat Maria dae haer melck gestort heeft ende sy dat nemen in dranck, baren sy ende hebben melck in haer borsten.
Daer is oeck enen berch daer David Galiat versloech mit een slinger; daer is oock een acker genoemt Boos, daer David dootsloech den leuwe ende den beer.
Bethleem is gelegen op enen berch niet hoech ende is een enge berch, streckende hem uuten oosten int westen in der lancheit ende int weesten coemt men in Bethleem.
Als wy dese plaetsen ende steden versocht hadden, soe reden wy na dat Joetsche gebercht, welck oock seer swaer te ryden is. Ende daer by stont een fonteyn, in welck men wil zeggen, dat sunte Philips doopten Ennuchum. Van daer quamen wy tot een stede daer Maria die moeder Godts, daer nadat sy Xrus ontfungen had mit die engelsche groet, is gegaen door die geberchte, gruetende Elyzabeth haere nichten, welck plach te wesen Zacharias huis, daer na een schoon kercke, alsmen noch sien mach aen dat gewulft, dat noch ein deel daer staet in welcke stede wert gemaect die Magnificat. Boven in den selven huise heeft wel eer een kerck gestaen,
| |
| |
die nu al heel vervallen is. Ende daer eyschede hy een scryftaefel ende screef van synen soen, Johannes is synen naem. Oeck opdie selve stede propheteerden Zacharias seggende: Gebenedyt sy den heer God van Israhel, want hy gevisiteert heeft ende die verlossinge syns volcks gedaen heeft. Van deser steden voort, alsmen mit enen boech schieten soude, waert ons die stede gewesen in welcke sunt Jan Baptista geboren waert; ende plach te wesen een devote kercke, daer nu in stonden gestaldt koyen ende scapen.
Daer by quamen wy by dat huys, daer die rechtverdige alde Symeon te wonen plach, die ons Here ontfynck in den tempel in synen armen seggende: Nunc dimittis Domine.
Van daer reysden wy weder na den berch van Syon ende omtrent een halve myle of min voer Jhrlm staet en cloester van Griecken moniken ende syn Georgiam ende heit ten heiligen Cruis, in welcken by den hoghen autaer een boom gestaen heeft, alsmen seit, van welck dattet heilige Cruis gecomen is, te weten een palmboom. By dit cloester sietmen, dat eer gestaan heeft die schonen hof des Conincks Salomon.
Vandaer so quamen wy weder in Jhrlm ende rusten desen dach voort.
Ten laetsten, te weten, den XIIII dach van Augusto op onser Vrouwen Avont tot halfoext, syn wy gegaen int dal van Josephat. In welck dal is een kerck getimmert ter ere van Maria die moeder Gods, in welcke staet dat graft van onser Liever Vrouwen. Dese, eer daar Jhrlm verdestrueert waert vanden Romeynen, waert een schoon verheven kercke buyten der eerde.
Die Romeynen togen een deel vanden berch van Syon ende van Calvarien ende van Jhrlm in Torres Cedron ende in dit dal van Josaphat, waer omme dat aertryck verhuecht is ende int dal van Josaphat; alsoe dat men
| |
| |
nu moet gaen in dese kercke mit XVIII trappen neder in die eerde; ende daer is dat graft van Maria die Moeder Gods, gemaect van witte mormer steen, op welck men misse mach doen ende men gaet daer uut en in mit twe doeren; heb ict wel onthauwen, so hingen boven dit graft en bornden XXX lampen.
Dese kerck is seer vochtich ende rymiteyt, want dat water van Torrens Cedron dickwyls daer in vloyt oft loopt, alst seer regent ende water loopt van den berge.
In dese selve kercke leggen begraven Joachim op die een syde ende Anna op die andere syde. Voor dese kercke, eer datmen daer in comt, daer staet een vierkante plaets, gepaveyt mit witten steen, ende heeft XIII trappen neder te gaen, eermen coemt op dat paveytsel. Ende dan comtmen voort neder te gaan in dese kercke die XVIII trappen. Dese plaetse ende dat graft van Maria die Moeder Gods syn die Saracynen seer devotelicken erende, als ich sach op onser Vrouwen Avont, als wy daer vesper songen mitten minrebrueders in tegenwoordigheid van veele kerstenen, die daer wonen onder tribuyt van den Turck ende oock Saracynen, die daer comen, om te sien onsen dienst ende syn sunderlinge seer devoet om aen te roepen, bystant ende hulpe te hebben ende vertroost te werden van Maria die Moeder Gods. Want sy hebben dat geloof, dat Maria moeder ende maget gebleven is, nae dat sy den soon Gods gebaert hadde, als sy oock te voren was, ende dat sy hem ontfynck ende altyt maecht gebleven is.
Hier leget aen dese stede ruerende dat dorp Gethsemani. In welck dorp staen veel verscheyden graven van grote ende heilige mannen ende oock anderen. Opten dach onser Liever Vrouwen Hemelvaert, bleven wy in Jhrlm, om te houden onse devotie ende hoerden den dienst Gods opten berch van Syon; die priesters lasen daer missen voer den pelgroms.
| |
| |
Den XVI dach hadde die gardiaen van den bruederen, die pellegroms al te samen te gast geladen ende daer waert een ygelich pelgrom gegeven een pappieren huisken ende daer inne besloten van die heilige plaetsen, te weten stucxkens van steenderen daer sulcke dingen geschiet waren. Daer na quam daer een becken over die tafel ende daer worp een ygelich syn offerhande, alsoe groot en so cleyn als hoor God int hert seynden ende synen stoet verdragen mocht ende devotie.
Item om te scriven vanden wech vander Jordanen ende hoer gesteltenisse en sal ic niet scriven, want ic ende meer anderen vanden pelgroms niet en reysden om de grote heite wille, die daer was int lant. Want wy hadden die honts dagen, die periculoos ende daer en boven hadden wy gehadt doden ende veel siecken int in ryden van Jhrlm; mer terwylen dat sy daer reysden, so gingen wy die daer bleven, ten vierden mael inden tempel vanden Heiligen Grave ende vanden berch van Calvarien ende versochten daar alle die heilige steden. Doe wy samen ten dorden mael waren snachts, om te versuecken dese plaetsen uut devotie, so heeft die gardiaen als hauwer van de paus gemaect XXIIII ridderen opten Heiligen Graft, stavelende horen eed ende lasse hem voor, alle punten die sy mosten sweren te ouderhouwen ende sworen dat op dat heilige Evangelie te onderhouwen ende sy worden ridders geslagen Den XVII dach van Augusto saten wy op onze ezelen ende hebben oorlof genomen opten berch van Syon vanden gardiaan ende van synen broederen ende syn weder gereden na Jappha.
Opten wech comende saghen wy liggen aen die rechter syde Emaus ende leget int westen II mylen van Jhrlm ende is genoemt Nycopolis; voort ryende quamen wy inder nacht daer sunt Jan Baptist in synen jongen dagen een weinig tijts geweest hadde, tot Bethuet ende daer
| |
| |
sliepen wy onder den blauwen hemel, aten ende droncken van dat gene, dat wy van Jhrlm gebracht hadden. Na middernacht, als wy een wenich geslapen hadden, mosten wy tsamen weder op sitten ende volgen dat geleye ende quamen omtrent X uren smiddaechs in een dorp, genoemt Lidda, ende is die stede daer die ridder sunt Joris onthooft waert; opwelcke stede staet een autaer ende plach te staen een schoon kerck, nu vervallen.
Daerstaet noch een deel vant gewulf ende dese steden verwaren die Griecken monicken ende hier sloegen wy pelgroms in die grote heyte tsamen neder voor die kerckmuere van Sunt Joris ende lagen op die bloete aerde. Daer quamen ons die ongelovige ons besien ende onse manieren, als wy doen, wanneer die heydenen trecken door onse landen oft steden ende daer neder slaen Want gelyck als die Egipteners oft die heydenen trecken, so togen wy oock. Men en weet daer van geen herbergen te spreken. Hier hadden wy ghebreck spisen ende drank. Ten laetsten cregen wy eyer voor ons gelt ende cranck broot ende scerp waters genoch. God gaeft, dat wy noch cregen uit onse schepen drie bullen wyns voor ons gelt, want dit was omtrent drie mylen van Jappha.
Tsavons als die heyte over was, reysden wy na Jappha ende quamen daer laet inder nacht mit grote swaricheyt ende verdriet, om die heren wille van Gasa ende Mal cassael, die welck wolden dat wy horen ondersaten yet at copen souden van spisen ende dat wy daer souden benachten ende dat onse geleye verlengt soude geworden hebben, welck ons patroen niet doen en wolde, noch die pelgroms oock dat niet en begerden. Als wy quamen tot Jappha soe en mochten wij niet logeren in onse kelders, als wy te voren hadden gedaen, want die Turcken hadden hoer peerden daer in ghestald. Desen nacht bleven wy oock onder den bloten hemel ende was den XVIII dach van Augusto.
| |
| |
Aldus sal noch een ygelic weten, hoe datmen niet en mach comen in die heilige stadt van Jhrlm, hi en moet van allen syen op climmen tghebercht. Want Jhrlm leget alsoe hoech ende soe suverlick, datmen uuter stadt mach sien Arabien ende tgebercht van Arabien ende van Nebs ende oock Phasga ende oeck die playn oft slechtigheid vander Jordanen ende van Jherico ende die Doy zee, want Jhrlm leet rontomme int Oost oft West, Noorde oft Suyde, hoe datmen daer in comt oft waer datmen daer uut gaet oft siet, altyt hebt ghi voor u bergen liggende, nochtans also verre van Jhrlm, dat men geen quaet der stat van gedoen en can. Hoe wael dat dit eertryc leget int gebercht nochtans, alsment wel besiet, so eest een vruchtbaer lant van allen greyn en de coren; mit lichten arbeit toelen syt, nyet veel te messen, alsmen in onsen landen doet. Daer heeftemen goeden weyt, garst; ende goet suet broot, aten wy opten berch van Syon. Die ackers synder veel, oft mit ons bogaerden waren oft hoeven van plasantien.
Daer wassen veelrehande vruchten die mit ons niet en syn, te weten: ceder appelen, appelen van gerangien, ende garnaten, die al dat jaar hangen inden bomen, vigen, olyven, melonen, druven, van Pincsten tot sunt Martensmisse toe, quoerden appelen als torven ende ander vruchten, die wy hier niet en hebben of en kennen.
Daer is veel cathoons ende syde in den lande, wildbraets mit hopen, wat een versieren mach. Also dat mach heyten dat lant van beloften, als een geheel overleggen wil, ende is overvloyende van melch ende honinch, als God den kynderen van Israhel belooft hadde. Ick hebbe daer gereden, daar selenecums ende rosemaryn ende andere welrukende cruyden.
Den XIX dach van Augusto derselver maent, als wy ons cortesyen den Mockers betaelt hadden, te weten
| |
| |
dat drinckgelt ende dat overdrach vanden eselen, gelyck als wy overcomen waren mit den patroen vanden ongelovigen ende dat geleye vernuecht was, hebben wy Jappha verlaten, smorgens omtrent X uren ende syn gegaen alte samen in aken ende hebben ons so laten setten in ons grote schip: te weten in ons grote corveel, welck lach voer Jappha, een groot stucweechs in die see, danckende Got dat hy ons gespaert hadde, dat wy ons bevaerde ende pelgrimagien volbracht hadden ende det wy waren verlost uuten handen van den ongeloovigen ende voort uut alle allendicheyt, laet ons God bidden altesamen, dat wy also moeten versuecken dat hemelsche Jherusalem, als wy versocht hebben dat aertsche Jherusalem, tot dat profyt van onsen sielen. Amen.
|
|
Auteursrecht onbekend