Op de grens

[p. 217]

Du Perron overleden

Dat het bericht van Du Perron's dood uit Zwitserland kwam, kan er op wijzen, dat zijn vrienden in West-Java langs telegrafischen weg om inlichtingen hebben gevraagd. Want Du Perron had vele vrienden hier in Indië en hij was iemand om wie men zich voortdurend bekommerde. Men dacht aan hem, meerdere malen per dag. Aan hem en zijn vrouw, Elisabeth de Roos in de wereld der letteren, en aan zijn kleinen jongen, Alain, al vaderloos, terwijl hij nog niet den schoolleeftijd heeft bereikt.

Nu moet ik over hem schrijven als een doode, omdat het mij gevraagd wordt, maar ook omdat ik er mij toe verplicht gevoel. Wij kenden elkander van verre reeds eenige jaren, doch onze persoonlijke kennismaking had plaats in Juli van het vorige jaar. Daar viel toen niet aan te ontkomen, want in Augustus zou hij naar Nederland vertrekken. Zij, die mij kennen, weten, dat ik het onheil heb voorvoeld, en dat ik het hem heb gezegd om te trachten hem hier in Indië te houden. Het bleek niet te voorkomen, dat vertrek. Hij vertrok op 12 Augustus 1939 met het vrachtschip ‘Stentor’ en moest in Port Saïd overgaan op een Nederlandsche mailboot, omdat intusschen de oorlog was uitgebroken. Via Engeland kwam hij eindelijk in Nederland aan.

Hij wilde in Europa leven met zijn ‘strijdkameraden’ en de strijd zou gaan tegen N.S.B. èn Moreele Herbewapening, tegen gif en tegengif! Zoo schreef hij het me zelf in Mei van het vorige jaar. ‘Er moeten in Holland toch nog wel menschen genoeg zijn die van allebei deze kolders niets moeten hebben. In ieder geval, je hebt daar weerklank, en je richt er iets uit, zooals we met Forum, na vier jaar, duidelijk gezien hebben. In deze samenleving is het woord ten slotte altijd aan de meest “praktische” lieden, en dat zijn lieden, die altijd “iets grootsch” verrichten, met de duidelijke resultaten van er “iets grootsch” mee te verdienen. Ik vrees, dat ik nooit zelfs iets kleins zal verdienen en om in armoê van de pen te leven, daarvoor zit je in Europa beter. Je hebt het er misschien iets harder, maar je krijgt meer terug voor wat je doet, de “uitwisseling” is grooter, en je lééft meer - op het terrein “van den geest” dan, dat het terrein is van de niet-verdieners. Als ik hier in Indië moest blijven zou ik eindigen met me geheel aan te sluiten bij de Indonesiërs. En dat doe ik toch liever niet’.

[p. 218]

Dit laatste zou hem persoonlijk toch gemakkelijk zijn gevallen. Hij sprak het Soendaneesch als zijn moedertaal. Geboren als hij was op het particuliere land Kampong Melajoe, bij Meester Cornelis, destijds eigendom van zijn vader, was het Soendaneesch vermoedelijk de taal die hij leerde vóór het Nederlandsch. Hij kende het idioom van deze rijke volkstaal door en door. Met zijn enorm geheugen reciteerde hij pantoens en ‘sisindirans’, die hij toepaste op allerlei levensomstandigheden, als het auditorium het slechts kon waardeeren. Hij leefde in Indië tot zijn 21ste en vertrok toen naar Europa met zijn beide ouders. Toen hij op zijn 38ste hier terugkwam, waren de ouders dood, en bleek het familiefortuin opgeteerd, of in elk geval verloren. Maar Du Perron was tot volle rijpheid gekomen, een aristocraat van den geest, zooals hij een aristocraat was onder de ‘Indische jongens’. Want ook dit laatste was en bleef hij toch door alles heen. Hij hield van Indië, van West-Java, speciaal van de streek rondom Buitenzorg, waar de aarde rood is, en het zangerige Soendaasch wordt gesproken. Waar de bronnen gevonden worden voor de geschiedenis der Nederlanders in deze landen en waar alles nog spreekt van het verleden, waarin Du Perron opgroeide als kind van een Indischen ‘toewan besar’ en van een echte Indische ‘njonja besar’, zooals men ze thans niet meer aantreft. Dit was het merkwaardige in hem, dat hij met zijn enorme kennis van Europeesche culturen, waaronder in de eerste plaats de Nederlandsche en de Fransche, met zijn enorme belezenheid en de ongelooflijk rijke schatkamer, die zijn geheugen was, toch volkomen het Indische kind bleef. Hij genoot van een ontmoeting met een ouden schoolvriend in den trein (‘Sèh Eddy, ik lees die stukken van jou sèh! Djempol sèh!’); hij genoot van echt-Indisch eten en praatte erover in Indische termen van waardering; hij leefde op bij een wandeling door den Plantentuin op Zondagmorgen, als al het wandelende volk daar tezamen kwam. In het oude huis, de ‘besaran’ van Kampong Melajoe, had hij voor een paar maanden kamers gehuurd en daar gewoond, en hoe weemoedig het alles voor hem moet zijn geweest, hij sprak er telkens van, alsof hij alleen dáár had teruggevonden, wat hem naar Indië had gedreven. O, ik ben er zeker van, dat hij nog hier met ons op Java zou zijn, als hij vrij was geweest. Als hij niet getrouwd was geweest met zijn door en door Hollandsche vrouw, die hier niet scheen te kunnen aarden, en die toch ook de toekomst in Europa vreesde.

[p. 219]

Nochtans schreef hij mij op 2 November 1939 - zijn veertigsten verjaardag! - hoe mooi hij Holland vond in Bergen, in Noord-Holland, waar hij logeerde bij den dichter A. Roland Holst. Veel heeft hij nog gewerkt in die weinige maanden, die hem vóór den inval nog geschonken werden. Vooral op Multatuligebied, een materie, waarin hij zich de laatste jaren bizonder had verdiept, heeft hij nog veel verricht. Hij vond in het Multatuli-museum verschillende Maleische teksten van het Saïdjah-lied uit den Max Havelaar en publiceerde die met commentaren. Hij verzamelde alle portretten van Multatuli en schreef daaromheen een interessant artikel in Elsevier's. Hij schreef de felle brochure ‘Multatuli en de Luizen’, en hij schreef haar, terwijl hij ziek was, in bed. Hij schreef vermoedelijk nog heel wat meer, ook in opdracht van uitgevers (vertalingen enz.), voor tijdschriften en voor de letterkundige rubriek van het ‘Bataviaasch Nieuwsblad’. Want Eddy du Perron rustte nooit, al was hij geen ‘verdiener’. Hij stak vol plannen, aan sommige waarvan ook reeds gedeeltelijke uitvoering was gegeven.

Een nieuwe Indische roman zou zeker gekomen zijn, maar ook dat letterkundig werk van onderzoek en snuffelen trok hem aan, zooals men het kan vinden in ‘De Man van Lebak’ en in ‘Tweede Pleidooi’, van een juridische scherpte in de bewijsvoering en van een polemische scherpte, waar het bestrijding of weerlegging van anderen geldt. Zijn roman ‘Schandaal in Holland’, door weinigen geprezen en door sommigen afgewezen als niet scheppend literair genoeg, is nochtans de vrucht van een diepgaande studie inzake het einde der 18de eeuw, den Patriottentijd, een periode, die zooveel punten van overeenkomst vertoont met de huidige. Een roman, vermoedelijk geschreven als uitvloeisel van zijn onderzoek hier in Indië naar Prozaschrijvers vanaf Dirk van Hogendorp tot aan Multatuli, van welk onderzoek de resultaten persklaar liggen, doch tot heden niet zijn verschenen.

Al dit werk, met daartusschen door de veertiendaagsche bijdragen aan ‘Kritiek en Opbouw’ soms fel van spot en satyre, soms gemoedelijk en causeerend, maar altijd de groote attractie van het blad in die dagen, al dit werk geschiedde met een door ziekte ondermijnd lichaam.

Hij had hier in Indië longontsteking en dysenterie door te maken; zijn zenuwgestel had veel geleden om allerlei redenen; dubbel troffen hem de gebeurtenissen van het laatste jaar. Ook hierom had ik hem zoo gaarne in Indië gehouden, daar

[p. 220]

het mij leek, dat hij hier beter zou kunnen herstellen en meer in vrede zou kunnen leven.

Ik zal niet trachten te schetsen, wat er in mij omgaat bij deze tijding, die ik heb verwacht met vrees, doch ook met droevige zekerheid. Dit zou niet zoo hebben kunnen zijn, als Du Perron mij en de mijnen niet zeer na aan het hart had gelegen. Zijn naam zal niet vergeten worden, evenmin als die van Marsman of Slauerhoff of welke van zijn groep men in dit droevig verband nog zal moeten noemen. Er zijn in Nederland nog tal van aan het groote publiek onbekende journalisten, wier lot het concentratiekamp, zoo niet de dood is. Eens zullen hun namen bekend zijn en zij zullen het blijven, als die van Egmond en Hoorne eeuwenlang opstaande boven hun graven als van wrekende schimmen, die roepen om vergelding. Velen in Indië hebben Du Perron gekend en aan velen van hen ben ik gebonden door hem, die zoo zeer de kunst verstond banden te leggen en te onderhouden. Die met al zijn niets ontziende felheid in den pennestrijd toch nooit een vriend met hardheid beoordeelde, nooit een brief onbeantwoord liet, overvloedig was in het geven van bewijzen van aanhankelijkheid en voortdurende herinnering. Wat hij schreef, kan elk lezen in elk handboek der Nederlandsche letterkunde. Hoe eerlijk en trouw hij was, hoe beminnelijk en eenvoudig, hoe vol van attenties voor de nederigsten onder zijn kennissen, dat weten slechts zijn intiemen. En het best weten dat misschien zijn Indische vrienden, want Indië was zijn geboorteland, dat zijn liefde bezat en het schijnt wel, dat wij hem daar hebben gezien, zooals hij werkelijk was. Wij zullen hem in groote liefde blijven gedenken, altijd.