Op de grens

[p. 152]

‘Veertig Indische Jaren’

De heer Leendert C. Admiraal zal een dikke vijftiger zijn, want hij was 17 jaar oud, toen hij voor het eerst in Indië kwam. Dat was in 1900. Volle veertig jaar is de heer Admiraal echter niet in Indië geweest. Er was een intermezzo, dat het grootste deel van de periode 1920-1930 besloeg. Doch voor de beantwoording van de vraag tot welke generatie van ‘Indischmannen’ de heer Admiraal behoort, is het van belang te weten, dat hij 17 jaar was en dat men toen schreef 1900. De heer Admiraal las onmiddellijk het toen pas verschenen boek van Bas Veth. Zooals gebruikelijk is, is hij anti-Bas hetgeen hem echter niet belet veel van Veth's meeningen te bevestigen. De heer Admiraal is een eerlijk man, die niet transigeert met zijn inzichten, en ook Bas Veth was een scherp opmerker en satyrist. Veel is op hem gescholden, maar men heeft wel degelijk nota genomen van zijn kritiek, zeer ten bate en ten voordeele van Indië.

Waar de heer Admiraal zich in herinneringen verdiept aan het Indië van 1900, is hij vaak vermakelijk, al vertelt hij niets nieuws. Het brood was zuur, het vleesch was taai, de huizen waren vochtig, men had het trasraam nog niet ontdekt en men plantte de erven vol triestige, half verwilderde, druipende boomen. In de hotels kreeg men gratis jenever en de soos was het sociale verzamelpunt, waar men ook de jeugd heenbracht, hetgeen door den heer Admiraal wordt afgekeurd, en terecht. De Inlander was volgzaam en gedienstig; hij verdroeg ongelooflijk veel van zijn gebieders, en niet minder van de vrouwelijke daaronder. De heer Admiraal waardeert den Inlander in hooge mate, maar hij moet natuurlijk ‘zijn plaats weten’.

Niet iedereen komt tot schrijven, en zij die wel tot schrijven komen, of van schrijven een beroep maken, verliezen te vaak hun onbevangenheid. Doch de heer Admiraal heeft nog dat onbesuisde van den gelegenheidsschrijver, die zich laat gaan, zonder zich te bekommeren om den verholen nijd en de giftige kritiek die altijd loert als een kaaiman in de modder. De toon van het boek is velen van ons bekend. Het is een toon, die men hier vaak kan hooren uit den mond van een bepaald slag medeburgers, en daaronder zeker niet de beroerdste. Men hoort hier de stem van den praktischen zakenman met een wijde belangstelling in allerlei richtingen voor het land zijner inwoning. Ook hoort men hier de stem van den man, die het

[p. 153]

goede met dit land voorheeft, maar altijd op conditie, dat een groot en voornaam deel van de leiding in handen blijft van hem en zijn geestverwanten.

De heer Admiraal behoort tot het oude liberale stelsel van de fatsoenlijke heeren. Hij ziet de fouten van dat stelsel, laat zich soms heerlijke waarheden daaromtrent ontglippen, en is toch blijkbaar geen voorstander van radicale hervormingen.

Voor een rechtvaardig oordeel over Holland, en het recht van repatrieëring, mocht ik toch wenschen, dat de heer Admiraal bij zijn komst in het Oosten iets ouder ware geweest dan 17 jaar. Hij kan in Holland niet werkelijk jong zijn geweest, hij kan er niet hebben deelgenomen aan het leven der gelukkige, lichamelijk reeds volwassen jeugd. Hij kan er niet hebben geflirt, niet op vrijersvoeten zijn gegaan. Hij kan er niet hebben geboemeld en niet in aanraking zijn gekomen met ‘de bohême’, die er toen werkelijk was. Hij was nog te jong om iets te voelen van de tachtigers en hun nabloeiers, iets van de opkomende arbeidersbeweging, die waarlijk zeer schoone en belangwekkende zijden had, al werden die natuurlijk altijd in de schaduw gehouden door de groote meerderheid van de ‘burgerlijken’. De herinneringen van den heer Admiraal aan zijn jeugd in Nederland kunnen nauwelijks die van den volwassene zijn, daar zij nog te dicht staan bij de periode van de korte broek en het befaamde klokje van gehoorzaamheid. Wie op zulk een jeugdige leeftijd in Indië komt, méént vaak vergelijkingen te kunnen maken, doch hij vergist zich. Hij kent niet het Holland van den volwassen, min of meer ontwikkelden, min of meer beschaafden Nederlander, want hij is nog niet in de gelegenheid geweest het te ontdekken. Later met verlof gaan helpt niet. De jeugdjaren zijn voorbij; de grijze levenservaring van het Indië uit het begin dezer eeuw zal als een natte deken hebben gehangen over de pogingen tot hervinding zijner zorglooze jeugd des heeren Admiraals. Wie weggaat uit het geboorteland wordt niet meer opgenomen in het volksleven als voorheen. Hij is ‘er uit’ en hij blijft ‘er uit’.

In plaats van op te groeien in de schoone periode van vóór 1914, welks tekortkomingen alleen door de socialisten helder werden gezien en uitgesproken, terwijl toch ook deze strijd om een beter bestaan voor de massa op zichzelf een schoone strijd was, leefde de heer Admiraal in het Indië van Bas Veth en dronk hij met volle teugen de moraal in van dien tijd, zooals die gepredikt werd aan de bittertafel in de soos, in het

[p. 154]

hotel van Moeder Zus-of-zoo, op Delische hari-besars, en door Wijbrands in zijn krant. Wellicht zouden Wijbrands en Zentgraaf door den heer Admiraal minder worden vereerd, indien niet de jaren van zijn geestelijke vorming in Nederland op zulk een ruwe wijze waren afgebroken om dood te loopen in dat Indië der pothoedjes en hangsnorren. Wellicht zou hij de oorzaken der huidige catastrofe in Nederland ook aan iets anders wijten dan alleen aan dien invloed van die twee socialisten, die thans nog in het buitenland uitgeweken zitten, en aan hun partijgenooten, die nimmer de macht in Nederland hebben uitgeoefend.

Het boek van den heer Admiraal biedt zooveel aanknoopingspunten, dat men er kolommen aan zou kunnen wijden, ook met instemming.

Zijn boek is te vergelijken met de ‘Letters from a selfmade merchant to his son’, indertijd zoo algemeen gelezen en gewaardeerd. Dezelfde eenigszins ruwe, praktische levenswijsheid vindt men hier. De heer Admiraal slaat zich op de breede borst en zegt: ‘Ik heb geen medicijnen gestudeerd en toch kan ik iedereen genezen van den hik.’ Wij kennen het type. Reeds Bas Veth heeft het beschreven. De zin zou als motto kunnen dienen op de titelpagina van dit boek, maar zij kan ook dienen als lijfspreuk voor zoovele typische ‘Indischmannen’, van de dagen der Compagnie af tot op onze dagen toe. De heer Admiraal is nog één van de besten daaronder, al ware het alleen omdat hij werkelijk verstand heeft en door en door oprecht is, twee eigenschappen, die zijn vrij praterig boek zullen redden van de vergetelheid.