Brieven aan familie en vrienden 1919-1941

[p. 885]

Verantwoording

Van een man als Walraven met een zo grote behoefte tot getuigen, kunnen we verwachten dat hij veel geschreven heeft. In de eerste plaats ex professo - hij was ten slotte journalist - daarnaast enkele novellen, een groter aantal berijmde anecdoten en vooral brieven, honderden, misschien wel duizenden. Het grootste deel is echter verloren gegaan of vernietigd, zoals de brieven die hij van 1909 tot 1914 vanuit Canada aan zijn familie schreef, talrijke brieven aan zijn broer Jaap, aan zijn vroegere vriend De Wolf, aan Du Perron (op één na), aan Beb Vuyk (eveneens op één na), aan D.M.G. Koch, aan Jacques de Kadt en verschillende anderen. Walravens eigen papieren, waaronder naar alle waarschijnlijkheid de brieven die hij ontving, zijn in de ‘bersiap-tijd’, de revolutietijd op Java na de oorlog, eveneens verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn toch nog een groot aantal brieven aan de familie, aan J.H.W. Veenstra en R. Nieuwenhuys, voorts enkele losse brieven aan verschillende personen.

De brieven aan de familie zijn in deze uitgave chronologisch gerangschikt, zodat de lezer Walravens leven tussen 1919 en 1940 doorlopend kan volgen. Tussen de familiebrieven door zijn twee brieven aan F.E.A. Batten ingevoegd, omdat ze Walravens ontmoeting met Du Perron in de correspondentie toelichten, in het bijzonder de enige brief aan Du Perronzelf die behouden is gebleven. Hij is eerst na de capitulatie, na Du Perrons dood bezorgd.

De brieven aan Veenstra en Nieuwenhuys die beiden omstreeks dezelfde tijd, in 1941, met Walraven correspondeerden, zijn in tegenstelling tot die aan de familie gescheiden gehouden. De verdeling in rubrieken houdt verband met het streven naar een eenheid van toon in de toelichting en commentaar. Deze werden voor zover dit de brieven aan de familie betreft, door F. Schamhardt geschreven; de brieven

[p. 886]

aan Veenstra en Nieuwenhuys zijn door henzelf toegelicht; ook Beb Vuyk voorzag haar eigen brief van een korte inleiding. Enkele losse brieven zijn niet opgenomen. Daar is er één van achttien dicht getypte vellen bij, gericht aan Mej. J.W. Goote (geschreven tussen 26 en 29 september 1938) bij de dood van Walravens vriend Dr. Arie Goote. De familie gaf echter geen toestemming deze brief te publiceren. Verder zijn er nog twee korte briefjes aan Dr. J.C. van Leur, bestuursambtenaar op Java. Het zijn niet meer dan bedankbriefjes die niets toevoegen aan het beeld van Walraven. Hetzelfde kan gezegd worden van twee andere, eveneens korte briefjes aan J. Geshoff die toen door Java rondreisde. De volledige correspondentie van Walraven zal, het zij in origineel hetzij in kopie, te zijner tijd ter beschikking worden gesteld van het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te 's-Gravenhage.

Walravens brieven zijn in deze uitgave integraal afgedrukt met alle voor de hand liggende bezwaren daaraan verbonden als herhalingen, overlappingen, uitweidingen en zelfs onjuistheden, óók op gevaar af dat sommige mensen die in de brieven voorkomen - en hierbij denken we in de eerste plaats aan de familieleden - zich gegeneerd en zelfs gegriefd zullen voelen. Tot op zekere hoogte is dit begrijpelijk. Het bleek echter niet mogelijk stukken uit de brieven weg te snijden zonder de structuur aan te tasten en het beeld van Walraven te misvormen. Juist die stukken die men uit overwegingen van piëteit of anderszins zou moeten schrappen, blijken voor de kennis van de figuur van Walraven onontbeerlijk. We hebben het één tegenover het ander moeten afwegen, maar ten slotte gekozen voor wat ons met deze brievenuitgave altijd voor ogen heeft gestaan: een zo volledig mogelijk beeld van de mens Walraven, met zijn deugden en gebreken, met zijn kwaliteiten en tekortkomingen, met zijn oordelen en vooroordelen. Walraven staat centraal in zijn correspondentie. Zijn verhouding tot de mensen die in zijn brieven voorkomen - en hoe kan het anders bij een zo sterk persoonlijk levend mens - tekent in de eerste plaats hemzelf en niet de mensen. Hij was nu eenmaal die hij was. ‘Hier sta ik, ik kan niet anders, God helpe me!’ schreef hij eens.

[p. 887]

Wie meer van Walraven lezen wil dan deze brieven, kan de bloemlezing Op de grens raadplegen (in 1952 bij G.A. van Oorschot verschenen). Daarin staan vier van de vijf novellen die Walraven schreef, verder brieffragmenten en een keuze uit zijn werk dat in tijdschriften en dagbladen verscheen. Vooral de beschrijvingen van Indische stadjes - ‘binnenplaatsen’, zegt men - zijn ongeëvenaard.

Walravens oudste zoon schreef in het te Djakarta verschijnende culturele maandblad Oriëntatie (september 1950) een Herinnering aan mijn vader die voor de kennis van Walraven bijzonder belangrijk is. Het artikel vormt een deel van een groter geheel dat nooit gepubliceerd is. Het is wel in handschrift aanwezig. In dagbladen en tijdschriften is bij de verschijning van Op de grens nogal wat geschreven. Een beschouwing van Albert Besnard over Walravens positie in de voormalige Nederlands-Indische maatschappij steekt ver boven alle andere besprekingen uit. Ze is te vinden in het Algemeen Handelsblad van 25 april 1955.

Amsterdam, juli 1966.