Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1798

[Augustus]

(2 augusti 1798)

Op den 2 augusti wiert van de kanten van het canton van Dixmude opgebragt en in de militaire hooftwagt gebragt eenen priester genaemt De Kok, welken voor d'ongeluckige tijden kapelaen van 't de parochiale kercke van St.-Gillis geweest heeft en van Brugge geboren is, welken men nu zegt uijt Vrankrijk gevlugt en geemigreet te zijn, zoodat er grootelijks gevreest wordt dat het proces van desen heer, mogelijks met de straffe des doodts zal gewesen worden. 458 gasette van quintidi den 15 thermidor 6de jaer.

(4 augusti 1798)

Op den 4 augusti, zijnde saterdag, op welke met zooveel voordeel voor de stadt, voor de schaedelijcke veranderinge den graenemart plagt gehouden te worden, was het heden zoo gerust alsof zulks noijt hadde gepleegt geweest, de buijtenlieden zig allengkens aen de verandering gewennende. In plaets van martdag was het heden de venditie in 't steenhuijs die alle donderdaegen der weke gehouden wiert en nu allen vijf daegen gehouden wordt.

Desen naermiddag heeft men binnen dese stadt geseten op een boerewaegen zien opbrengen en in egte van vangenis bewegen, twee priesters uijt een kanton van West-Vlaenderen omdat men hun in huijs bevonden heeft, besig zijnde met misse te lesen. Dit bewijst genoegsaem dat de H. religie tot den wortel staet uijtgeroijt te worden.

(6 augusti 1798)

Op den 6 augusti, zijnde nonidi den 19 thermidor ende maendag, was het ingevolgen het hiervooren gemelde besluijt graenmart, dog waeren maer zeer weijnig waeren ter mart gebragt omdat zulks voor de landtslieden zeer ongereguleert is in hun werk, waerdoor aen alle neeringdoende persoonen groote schaede toegebragt wordt. 459 gasette van nonidi den 19 thermidor 6de jaer.

(7 augusti 1798)

Op den 7 augusti, zijnde decadi den 20 thermidor, heeft men tot schande van het christendom voor d'eerste mael door de Fransche 's morgens om 10 uren den afgodisten dienst zien verrigten in de schoone parochiale kercke van St.-Walburge. Eerst zijn door den municipaeltijlige op den predikstoel alle de nieuwmaeren van de decade afgelesen en de trouwen, geboorten, afstervingen, etc. geduerende de decade voorgevallen, waernaer op den doxal eenige patrioticque liedekens door het militair krijgsmusik gespeelt wierden, waernaer eene oratie door een meester van de centraele schole op den predikstoel afgekondigt wiert. Niettegenstaende den decadidag heeft men heden op den Burg op een schavot door den scherpregter gekleet in 't root 6 uren zien tentoonstellen Gabriel De Clercq, sonen van Pieter, oudt 22 jaeren, boerewerkman van stijle, geboortig van Ledeghem en lest gewoont hebbende tot Paesschendaele, voor 20 jaeren in d'ijzers gecondemneert zijnde als overtuijgt van tot Paesschendaele dronke zijnde eenen man op 't kerkhof aldaer doodtgesteken te hebben.

(8 augusti 1798)

- fol. 49 - Op den 8 augusti is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie eene wijtloopige proclamatie afgekondigt, hooftsaekelijk behelsende dat de menigvuldigheijd der onorders en diefstallen die daegelijks ten allen kanten van dit departement gebueren, meerderendeels daeruijt spruijten dat men een groot deel der gendarmerij niet voorsien kan van de noodige peerden en bij gevolge den dienst met de noodige spoedigheijd niet verrichten kan, waerom alle borgers versogt worden om ten tijtel van leeninge eene som aen de gendarmerij te verschieten, die verdeelt zal zijn tusschen de cantons en communen⁽³⁹⁾.

Desen naermiddag is voor het tribunal correctioneel gevonnist geworden den klokluijer van de parochiale kercke van St.-Salvators wegens den voorval op palmsondag, hiervooren fol. verhandelt en is gecondemneert in eene boete van hondertvijftig livres en vier maenden opsluijting. Den beeedigden priester Van Cuijl die de meeste schult in desen voorval verwekt heeft is vrijgesproken geworden. Ook is voor hetzelve tribunal ter gehoor gebragt eene domesticq van d'heer Pulinks en verder in egte van vangenis beweegt welke dochter gistermorgen besig zijnde met koken, op het zien van de nieuwigheijd naer de kercke van St.-Walburge gelopen is en aldaer de gemelde afgodisschen dienst ziende plegen, luijdop heeft geseijt ‘dat het ongepermiteert was eene zoo schoone kercke voor zulken kerterschen dienst te gebruijken en dat zij wenschte dat alle de Fransche door den duijvel zouden gehaelt worden’, waervan zij seffens door de schaedebeletters die in de kercke met gedekten hoofde stonden in egte van vangenis beweegt wiert.

(39) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 46, nr. 20.

(9 augusti 1798)

Op den 9 augusti heeft men sedert d'aenkomst der Fransche in Brugge d'eerste openbaere executie militaire met grooten toestant zien verrigt worden. Naermiddag om vijf uren is de heele besettinge deser stadt zoo voet- als peerdevolk met het krijgsmusik en vliegende vaendels op de Mart in parade gekomen, wenneer tusschen dezelve vanuijt de vangenis beneden de Coupure die tevooren het vrouwetugthuijs was, aengebragt wiert eenen moordenaer en deserteur vergeselschapt met eenen beeedigden pater, genaemt Bonaventure, gewesen Discalspater, die weijnig voordeel voor zijne ziele konde bijbrengen, terwijl hij langs den weg al schreeuwen en blijgeestig ging, even alsof hem niets ging gebueren, waeruijt men genoegsaem konde afmeten dat hij zig in de vangenis dronke gedronken hadde. Aldus wiert hij van de Mart tusschen de militairen en het spelen van 't krijgsmusik langs de Steenstraete vergeleijt tot op het gewesen kerkhof buijten de St.-Catherinepoorte, tusschen den toeloop van eene bijnae ontelbaere menigte menschen alwaer eijndeling ontrent den 7 uren gekomen zijnde, is hij op hetzelve kerkhof ter plaetse waer het kruijs gestaen heeft, naerdat zijne sententie afgelesen was door de militaire door den kop geschoten en seffens begraeven geworden. Desen was eenen jongelink, oudt 27 jaeren, geboortig van Vrankrijk en sedert de revolutie tot den militairen dienst geprest zijnde, was hij over circa ses maenden van zijn corps afgeweken en in West-Vlaenderen dolende, heeft hij aldaer eenen man hebbende 7 kinderen jammerlijk vermoort. Met desen in een herberg ontrent Scharbakke gedronken hebbende en vernomen hebbende dat hij gelt bij hem hadde heeft den zelven agtervolgt en eenige moordaedige slaegen toegebragt hebbende in 't water geworpen, welken nog levende poogde daeruijt te kruijpen, wanneer hij zijn eene handt heeft afgesneden en dan moordaedig doodt gesteken heeft, welke moordaedigheijd afgespuert zijnde is korts daernaer in egte van vangenis beweegt geworden. 460 gaset van duodi den 23 thermidor 6de jaer. [22 i.p.v. 23 ???]

(10 augusti 1798)

Op den 10 augusti is het groot vaendel op den hallentooren opgesteken en geduerende drij uren als op de decadidaegen op 't carilion gespeelt geworden. Ten twalf uren was er groote parade op de Mart en 's avons is ook aldaer geduerende een ure op 't krijgsmusik gespeelt geworden.

Heden door de Fransche de feest geviert wordende van den berugten en moordaedigen strijt van het kasteel der Thuilliers in welke op den 10 augusti zooveel onnoosel bloet vergoten wiert, zijnde nogtans op heden geene verdere pligtigheden door de Fransche verrigt geworden.

(11 augusti 1798)

- fol. 50 - Op den 11 augusti, zijnde quartidi den 24 thermidor ende saterdag, saeg men eenider als herheven wegens den eersten martdag sedert de bijnaer ongelovelijcke veranderinge die op heden als naer de gewoonte onser aloude voorhouders alleen op den saterdag gehouden wiert. Zulks was oorsaek dat men heden eene overgroote menigte eetwaeren van alle slag op de marten te koopen vond en dat alle de inwoonders deser stadt neeringdoende welvaerden, waeruijt men oogtelijkelijk ziet wat overgroote schaede door de Fransche wegens de seltsaeme verandering der marten aen eenider tot totale reuunie toegebragt wordt.

(12 augusti 1798)

Op den 12 augusti in den vroegen morgen, zijnde sondag, wiert door de administratie municipael deser stadt, niet verselt nogtans van militaire, in menigvuldige huijsen der stadt eene tweede nauwkuerige opsoekinge gedaen of er geene verborgen priesters of emigranten gevonden wierden, dog niemant is gevonden geworden, door welken middel er ook een nauwkuerig ondersoek gedaen wiert nopende de diensten der catholijcke priesters die met de grootste stilte in de huijsen der borgers verrigt worden. 461 gaset van quintidi 15 [25] thermidor 6de jaer.

(15 augusti 1798)

Op den 15 augusti, zijnde den alderpligtigsten van de hemelvaert van de Alderheijligste magt Maria, die men voorheen zoo solemnelijk heeft zien vieren in alle de kercken der stadt, zoo door het luijden van alle de klokken, verrigtingen van solemnele diensten, omdraegen van processien, versieringen van huijsen en straeten en een oneijndig getal van andere loffelijcke godtvrugtigheden welke ter eeren van de Alderheijligste moeder Godts op haeren voornaemsten feestdag verricht wierden, is alles op heden zoodaenig onderbleven alsof zulks noijt hadde verricht geweest. Want niet alleen in de parochiale kercken zijn alle diensten onderbleven, maer ook in de capelle van Blendekensgasthuijs waer jaerelijks de goddelijcke diensten zoo solemnelijk verricht wierden. Van 's morgens ten vijf uren waeren in die capelle vergaedert eene menige godtvrugtige persoonen en reets was er voor het beelt van Maria eene menigte warschkeersen ontsteken wanneer er eenen municipaelen bedienden met eenige schaedebeletters aenkwaemen die alle het vergaedert volk de kerke deden uijttrekken en dezelve tot den 8 uren slooten. De kercke wiert alsdan tot den 9 uren geopent tot het doen van eene misse die alsdan door den beeedigden proost van die capelle gedaen wiert, waernaer die capelle waer voorheen zoo grooten toeloop was, geduerende den heelen dag is gesloten geworden. Alsdus ziet men nu niet alleen alle de godtvrugtigheden onderblijven maer ook alle de vruegdebedrijven en ontsteken der vruegdevieren die omstreeks verscheijde straeten deser capelle jaerlijks verricht wierden.

Om onse ongelucken nog te vergrooten zijn er desen morgen van Gend aengekomen een groote menigte Fransche troupen die bij de borgers in de sesdendeelen C. en D. twee en twee zijn beleijt geworden.

(16 augusti 1798)

Op den 16 augusti zijn 's morgens ten 2 uren de menigte Fransche troupen, gisteren aengekomen, in alle haest naer Duijnkercke vertrokken, welke stadt zoo men zegt door de Engelsche bedreijgt wordt.

Heden, zijnde nonidi den 29 thermidor ende donderdag, was het de gefixeerde graenmart, wanneer er wederom tot overgroote schaede van alle de handeldrijvende persoonen deser stadt maer zeer weijnige eetwaeren aengebragt wierden. 462 gaset van nonidi den 29 thermidor 6de jaer.

(17 augusti 1798)

- fol. 51 - Op den 17 augusti, zijnde decadi den 30 thermidor, is als naer gewoonte geduerende drij uren op 't carilion gespeelt en uijt alle de huijsen zijn de drijcaleurige vaendels uijtgesteken geworden. Ten elf uren van desen morgen saeg men den afgodisschen Fransche dienst in de parochiekercke van St.-Walburge, boven den ingang van welke nu in groote letters uijtgedrukt staet ‘temple de la loi’, in 't volgende order verricht worden. De heele militaire besettinge deser stadt in de waepens aldaer aengekomen zijnde met den etat-major en de members van de geconstutioneerde magten en municipale bediende zijn door eene member van dese laeste op eene verheven tribune die in 't midden der kercke geplaest stont, afgelesen de besonderste nieuwmaeren geduerende de decade voorgevallen, de wetten, huijwelijcken, geboorten en afstervingen welke geduerende de decade voorgevallen zijn, waernaer door de militaire musicanten eenige patrioticque liedekens op den doxal gespeelt wierden. Eenen professor van de centrale schole van den Duijne begaf zig alsdan op de tribune en dede eene aenspraeke of oratie, zonder nogtans van religie van Godt of van zijn gebodt te handelen, waernaer het gedommel van 't krijgsmusik desen afgodisschen dienst eijndigde, waernaer de militaire hun naer de Mart begaeven waer dat er groote parade was. Niemant saeg men in de kerk met ontdekten hoofde, maer gelijk men op de Mart zoude geweest hebben en de kerk en autaeren waeren van alle hunne vercieringen ontbloot, alleen saeg men tot schande van de christene weijrelt op den hoogen autaer, op de plaets waer het Heijlig der Heijligen gestaen heeft, opgeregt het beelt van vrijheijd dat in de feesten of de Vrijdagmart of elders gedient heeft en door het volk in versmaeding van 't zelve roste baebe genoemt wordt. Aldus ziet men nu met betraende oogen onse Heijlige tempels onteeren, in welke den goddelijcken dienst met zooveel godtvrugtigheijd plagt verricht te worden.

(19 augusti 1798)

Op den 19 augusti, zijnde sondag, saeg men geene de minste godtvrugtigheijd meer in de parochiale kercke van St.-Walburge, nog geene waere catholijcke meer die kercke frequenteren waer nogtans sedert d'omwerpinge van den catholijcken godtsdienst, de meeste drooge diensten en godtvrugtigheden wegens d'expositie van 't beelt van Onse-L.-V. van den roosencrans in 't midden der kerk waeren verricht geworden. Nu ziet men in die overschoone kerk tot overgroote schande voor het christendom geen de minste sieraeten op de autaeren meer, nogte autaerkleederen en alleen ziet men met afschrik op den hoogen autaer staen het afgodissche beelt van vrijheijd en eene tribune in 't midden der kercke, zoodat desen toegewijden tempel des heeren nu verandert is in eenen heijdenschen tempel en door geene catholijcke meer zal gefrequenteert worden.

Heden was geduerende den gepasseerden nagt de guilottinne in 't midden der Mart geplaest en ten 3 uren 's middags wiert naer dezelve gevoert op eenen waegen in zijne gewone kleederen en zonder priester bij zig te hebben, eenen man, geboortig van Adeghem, oudt 54 jaeren, op welke hij gekomen zijnde in eenen korten oogenblik door het mes van dit bloedig moorttuijg het hooft van 't lichaem afgesneden wiert en seffens in eene mande geleijt zijnde is hij naer het gemeene kerkhof buijten de St.-Catherinepoorte vervoert en aldaer begraeven geworden. Desen man die wel scheen bereijt te zijn om te sterven was geenen moordenaer, maer door den crimineelen regtsbank overtuijgt van diefte met braeke en geweldigheijd op de persoonen waer hij de diefte begaen heeft gedaen te hebben, welke daeden nu ook door een nieuw uijtgegeven decreet van Parijs met de doodt gestraft worden, waerom hij niet in 't root als de moorders gekleet was. Desen was van over drij maenden gecondemneert, maer van sententie geappaleert hebbende, is hij maer heden bij orders van 't tribunal van cassatie van Parijs gexecuteert geworden. 463 gaset van duodi den 2 fructidor 6de jaer.

(20 augusti 1798)

- fol. 52 - Op den 20 augusti naermiddag ten ses uren verscheen op de Mart de heele Fransche besettinge, zoo voet- als peerdevolk met het krijgsmusik, tusschen welke van de vangenis aengebragt wiert eenen soldaet, den welken voor het schelden en slaen van een zijner overheden ter doodt door den krijgsraed veroordeelt was, welken aldus op de Mart gebragt zijnde, zonder priester bij zig te hebben, als blijmoedig met eenen neusdoek in zijne hand tusschen de gewaepende magt vergeleijt wiert tot op het gemeene kerkhof buijten de St.-Catharinepoorte waer hij andere in exempel door zijne medemaets door den kop gebrant wiert. Wanneer desen op de plaetse van d'executie gekomen was, smeet hij zijne veste af en weijgerde met eenen neusdoek verblint te worden in teeken dat hij voor de doodt niet bevreest was, zig aldus zonder verblint te zijn laetende doodt schieten. Zoo men in 't algemeen zegt, zoude hij indien hij pardon gevraegt hadde hetzelve zeker bekomen hebben, maer dat hij zulks niet heeft willen vraegen, voorseker moede zijnde van onder de Fransche troupen te dienen, waerom hij als met een blij gemoet door zijne medemaets is ter doodt geleijt geworden.

(22 augusti 1798)

Op den 22 augusti is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centraele administratie afgekondigt een zeer wijtloopig besluijt behelsende de maetregelen voor de inschrijvinge voor den zeedienst, tot welke alle zeevaerende persoonen van 18 tot 30 jaeren zullen geriquireert worden⁽⁴⁰⁾. Men vreest in 't algemeen dat er par eersten een tweede requisitie zal gepubliceert worden, waerdoor alle bekwaeme jongelingen van 20 tot 25 jaeren tot het haetelijk zoldaetenleven zullen geprest en geriquireert worden.

(40) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 46, nr. 26, 27, 28, 29, 30 en 31.

(23 augusti 1798)

Op den 23 augusti zijn in den morgen wederom eenen grooten nomber Fransche troupen aengekomen, welke gelijk nu bijnaer alle daege geschiet tot het grootste overlast bij de borgers in de sesdendeelen E. en F. zijn beleijt geworden.

In den naermiddag kwaem er eene tijdinge van Blankenberge dat de Engelsche poogden te landen, waerom seffens den trommel alarm sloog en alle de troupen die des morgens meer als vijf uren verre gekomen waeren, wederom seffens moesten optrekken naer Blankenberge zoodat het geduerig weg en weder marcheeren voor de troupen zeer lastig valt en grooten overlast voor de borgers deser stadt is veroorsaekende. Tegen den avond heeft men vernomen dat de Engelsche schepen, die geduerig de geheele kust afswermen, wederom uijt het gesicht verdwenen zijn en dat eenige matroosen alleen hadden gepoogt versch water te lande te haelen, dog dat zij seffens zijn verjaegt geworden. 464 gaset van sextidi den 6 fructidor 6de jaer.

(25 augusti 1798)

Op den 25 augusti is bij hallegebode van 't stadthuijs en trommelinge rond de stadt bij orders van de centraele administratie het volgende besluijt afgekondigt, behelsende dat zij overwegende dat den artikel I van de wet van den 4 fructidor 2de jaer afschaffende de gemeijne tijdtrekeninge of ouden stijl voor alle de civile gebruijken en gesien den artikel II der geseijde wet bevelende dat alle de gebruijken die niet zouden overeenstemmen met den republicaenschen almanak, moeten in het toekomende gereguleert worden op de decaeden en complementaire daegen, overwegende dat tot hiertoe het gebruijk van te masscheren toegelaeten is geweest op eenen tijdtstijp, die niet overeen en stemt met den republicaenschen almanak, den welken moet den regel maeken van onse vermaeken, besluijt dat het gebruijk van te masscheren op de daegen gekent in den ouden - fol. 53 - almanak, onder den naem van carnaval, afgeschaft is en dat dese gebruijken gestelt zijn en blijven op de complementaire daegen. De tegenwoordige deliberatie en verandert niet aen de oude politijke ordonantien die ten desen opsicht zijn gegeven geworden⁽⁴¹⁾.

(41) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 46, nr. 32, Van Walleghem vermeldt hier verkeerdelijk de wet van 4 fructidor i.p.v. 4 frimaire.

(26 augusti 1798)

Op den 26 augusti, zijnde nonidi den 9 fructidor ende sondag en vervolgens martdag zijnde nogtans niet een kraem op de Mart gestelt geworden, hetwelk ook voor niemant noodig was, vrugteloosen arbeijd te doen want men niet eenen boerenwaegen met waeren saeg naer de mart aenkomen, zoodat het behalvens eenige kleenigheden van fruijt en noten eveneens was alsof het geenen martdag en zoude geweest hebben. Hieruijt ziet men klaer dat niettegenstaende de Fransche door alle soorten van middels den gewonen almanak en vervolgens de gedagtenis der sondaegen en H. daegen willen teniet doen, daermede de grootste moeijte zullen hebben om het volk die daegen te doen vergeten, die van eenider tevooren zoo pligtig geviert wierden.

Desen naermiddag wiert van 7 tot 8 uren op 't carilion gespeelt, het groot vaendel op den thooren opgesteken en de drijcaleurige voor 't stadthuijs opgehangen wegens de Fransche feest aen d'ouderlingen toegewijt, welke morgen zal geviert worden. 465 gaset van nonidi den 9 fructidor 6de jaer.

(27 augusti 1798)

Op den 27 augusti, zijnde decadi den 10 fructidor, is de feest der ouderlingen op de volgende wijse geviert geworden. Onder het bijnae onophoudelijk spelen van 't carilion zijn 's morgens ten 10 uren op den Burg de militaire besettingen deser stadt zoo voet- als peerdevolk met den etat-major en krijgsmusik, de members van alle de vereenigde magten met hunne vaendels, eene reek jonge zoo vercierde maegdekens en eene reek van de oudste persoonen deser stadt, vanwaer zij in vollen treijn gegaen zijn naer de St.-Walburgekercke, nu den tempel der wet en onder den toeloop van eene overgroote menigte volk om dese nieuwigheden te zien op eenen opgerechten theater in 't midden der kercke, dezelve pomperijen en musik op den doxal verricht hebben gelijk op de twee voorgaende decadidaegen, behalvens dat de twee oudtste persoonen der tegenwoordige op den theater gekroont wierden. Aen dese persoonen waeren circulaire brieven toegesonden en men hadde geduerende den nagt hunne huijsen met groen verciert, zelfs waeren eenige ontrent wonende gebuers desen avond zoo tot van hunne huijsen te verlichten. Ten 12 uren alles in de kercke geeijndigt zijnde, is den treijn langs de Vlamingstraete gekomen naer de Mart waer er ten bijwesen van alle groote krijgsexercitien verricht wierden. Nu gelijkt de overschoone kercke van St.-Walburge aen geene katolijcke meer omdat er niet alleen de sieraeten der kerk maer ook reets verscheijde beelden der Heijlige weggenomen zijn. Boven den autaer waer het beelt van de H. Walburge gestaen heeft, is nu een afschrift voor tijtel ‘la loi’ geplaest, de schilderije in den hoogen autaer verbeeldende de verrijsenisse geschildert door Suv,e, primus van Parijs, is weggenomen en in plaets der zelve is er een verdiep in swart gemakt in welke geplaest is een vrijheijdtswit beelt van plaester, vrouwegroote en voor welke men veel wijerook gebrant heeft. Boven de tafel van den autaer, waer Godt zoo menigmael gerust heeft en het cruijsifix en candelaers gestaen hebben, is nu verciert met groen en bloemen, tusschen welke de jonge maegdekens op de taefel van den autaer geseten geplaest waeren. Aldus ziet men tot hoeverre de Fransche in hun afgodisschen handel gevoordert zijn.

(30 augusti 1798)

Op den 30 augusti schijnt de tijdinge van over eenige daegen verbreijt dat den generael Bonaparte door de Engelsche krijgsgevangen genomen is en dat zijn vlote teneemael verslaegen en verspreijt is bevestigt te worden, welk gevegt ontrent Alexanderijen zoude voorgevallen zijn. Mogte dese tijdinge bevestigt worden! En mogten de oogen van alle mogentheden open gaen, dat wij 't zij door vrede of oorlooge uijt den overvloet van verdriet waerin wij gedompelt liggen nog eens mogten verlost en de H. religie herstelt worden. 466 gaset van tridi den 13 fructidor 6de jaer.