Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1779

Merckenweerdigste voorvallen 1779

Begin van het jaer ons heeren Jesu Christi 1779

[Januari]

Regtveerdig justitie gedaen voor het landtshuijs van den Vrijen binnen dere stadt Brugge den 2 januarius 1779.

- fol. 133 - Regtveerdige justitie gedaen binnen de stadt Brugge voor het Landtshuijs van den Vrijen op den 2 januarius 1779. Omdieswille dat gij Pieter Isenbaert, sone van Arnout, oudt ontrent den 38 jaeren ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, U zooverre hebt vervoordert vanop op den 30 julij van den gepasseerden jaere - fol. 134 - 1778 volgens dat gij in Uwe absentie wettelijck zijt overtuijgt geworden van te hebben begaen een grouwsaeme moordt ter parochie van Adeghem ende aldaer sekeren man met naem Pieter Potvliege met een mes te hebben toegebragt tot 14 grouwsaeme steken, hem dan met hetzelve mes den buijck openrijppende, hem alzoo grouwsaemelijck ter doodt brengende ende van nog een anderen man een ure voor dit grouwsaem fait uijt colere te hebben gebeten een stuck uijt zijne kaeke, hem ook willende ter doodt brengen - fol. 135 - hadde gij door andere niet belet geweest. Van alle welcke volgens wettelijcke getuijgen in Uwe absentie is gebleken, den regter om genoegen, zoo is 't dat heere ende wet, burgemeester en schepenen 's landts van den Vrijen, U Pieter Isenbaert, soon van Arnout, condemneren alzoo sij comdemneren bij deren van in portraite gehangen te worden voor het landtshuijs van den Vrijen, en voorders van naederhandt gevonden wordende - fol. 136 - te worden gerabrackt tot dat er de doodt naervolgt condemnerende Uwe goederen aen degene die toebehooren de lasten en misen van justitie alvooren geduceert. Aldus gedaen in gebannen vierschaere den 2 januarij 1779 en ten zelven daege geexecuteert. Hij wiert aen de galge waeraen men ordonairelijck is hangende, zoo perfect uijtgebeeldt zijnde, gehangen alsof hij daeraen levendig zoude gehangen hebben, ten twee uren volgens gewoonte afgedaen wordende.

Lesten lijckdienst gedaen in de kercke van St.-Walburge

- fol. 137 - Op den 8 januarij wierden naermiddag in de kercke van St.-Walburge gedaen de zielvijgilien alsook het kerckhof en kercke besproeijt met gewijt waeter op dezelve wijze gelijck men op Allerzielendag is doende, alsook daegs daernaer 's morgens gedaen een solemnele misse van requiem tot laevenisse van alle de zielen die oijt zoo op het kerckhof als in de kercke begraeven waeren, zijnde dere diensten de laeste van riquiem die er nog in deze kercke zouden gedaen worden.

Nieuwe ordonantie wegens de confrerien en het ommedraegen der bussen.

- fol. 138 - Op den 9 januarij wiert wegens het bevel van d'heeren van het collegie van Brugge bij allegebode en placaete aengekondigt als dat op de klagten gedaen wegens de menigvuldige confrerien en gilden die hier hedendaegs meer ende meer vermeerderen, nu in de cloosters en parochiekercken seer menigvuldig zijnde, waerom bij deren geboden wiert als dat ider confrerie in den tijdt van drij weken zijnen tijtel van aenkomste moeste toonen, vermogende voortaen door de stadt met geene bussen meer om te gaen om eenig geldt, nog eenige andere ommegangen te doen, uijtgenomen - fol. 139 - nogtans de confrerien van het H. sacrament en de wekelijcksche en maendelijcksche bussen van den armen, zullende alle andere dies contrarie doende gestraft worden op dezelve wijse gelijck men met de publicke bedelaers is handelende⁽¹⁾.

(1) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 120, Hallegeboden, 1775-1786, f. 79r.-79v.; SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 30, nr. 143.

Lesten dienst gedaen in de kercke van St.-Walburge, het vertreck uijt dezelve met al de Heijlige saecken en d'inkomste in het schoon gebouw der Jeusuiten, hoedaenig geschiet.

Op den 10 janurarius wiert 's morgens ten tien en alf in de kercke van St.-Walburge door den prelaet Van den Eechoute gedaen een solemnele misse tot danckzegginge van alle de weldaeden die oijt in dere kercke van Godt bekomen waeren, ten - fol. 140 - eijnde dies den te deum laudamus gezongen wordende, naermiddag ten drij uren wiert in de voornoemde kercke door zijne edele doorlugste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaender, etc., onder het spelen der weckers ende het luijden van alle de klocken van St.-Walburge, met het hoogweerdigste voor de laeste mael gegeven de benedictie, welck gedaen zijnde processionelelijck uijt d'oude kercke van St.-Walburge gedregen wierden alle de reliquien die in de dere kercke geviert wierden. Alle de Heijlige vaeten, het H. Chrisma - fol. 141 - en d'Heijlige Olie, benevens het waeter der H. vonte, door den bisschop voornoemt het Heijlig der Heijlig gedregen wordende, gaende alzoo in volle order vanuijt d'oude kercke van St.-Walburge langs d'Hoogstraete over de Plaetse Maelenberg voorbij het huijs van Oostenrijck over St.-Jansplaetse door de St.-Jansstraete tot in het schoon gebouw van de gewese paters Jeusuiten. Geheel den weg langswaer sij gingen met sant bestroeijt liggende, in dese nu gekomen zijnde, wierden - fol. 142 - daer ingeplast en gestelt alle de Heijlige saecken voornoemt, door den bisschop den benedictie met het Alderheijligste gegeven wordende en dere schoone kercke aen d'Heijlige maegt Walburge toegewijt en toegeheijligt wordende, dit alles gedaen zijnde is den bisschop gegaen op de predicstoel en heeft aldaer begonst een schoon sermoen, hetwelck circa vijf quaertier uers geduerde, in hetzelve veel schoone saecken ophaelende, onder ander met (met) wat blijdtschap David voortijdts d'arke op den berg Sion vervoert hadde, voor dezelve - fol. 143 - spelende en dansende, hoe zijne vrouwe Michol, hem bespottende, gestraft wiert, met wat blijdtschap voortijdts d'eerste christenen nu drijhondert jaeren lang onder het jock der bloedtdor[s]tige keijsers geleeft hebbende, gesaementlijck met de paus Silvester ingingen d'eerste kercke van Latranen, die den keijser Constantinus den Grooten hadde doen stigten, hoe sij uijt hunne hollen en spelonken daer sij nu langen tijdt heijmelijck geleeft hadden, met hunnen autaer die alsdan anders niet en was als eene kiste, waer alle de Heijlige saecken - fol. 144 - in besloten waeren, dezelve met groote blijdschap daerin draegende, hoedat d'heeren disch- en kerckmeesters van St.-Walburge benevens alle de parochianen nu niet genoegsaem en konden verheugt zijn over zoodaenig een verkregen gifte van onse genaedige zouveraine Maria-Theresia, hoedat sij haer voor dezelve niet genoegsaem en konden bedancken, hun met dezelve veel gelucks wenschende, prijsende ook ten hoogsten zijnen voorsaet Joannes Robertus Caimo, bisschop van Brugge, die dit loffelijck werck nu reets voltrocken begonst hadde, hij toonde eenider aen met wat eerbiedigheijdt - fol. 145 - men behoort te zijn in de kercken en op wat manieren de kercken door veel onduegende menschen onteert worden, hij eijndigde zijn sermoen met veel ander beweegredens, dienende tot stigtinge van eenider, dit sermoen nu geijndigt zijnde heeft den bisschop gedaen het solemneel lof naer hetwelck hij zelfs gegaen is naer de vonte het H. waeter daerin gietende. Hierover wierdt door de parochianen van St.-Walburge groote vruegt betoont, want veel - fol. 146 - huijsen langswaer de processie passeerde in den dag schoon gepareert waeren, de straeten met veele wimpels en vlaggen behangen. 's Avons was de vruegt niet minder want er veel lugtfijseijen afgeschoten wierden, veel huijsen met waschligten en torsen verciert zijnde en daer zoude meer geviert en gepareet geweest hebben, hadde het wegens de kortheijdt der daegen en koude niet belet geweest.

Afbeelding hoedaenig d'oude kercke van St.-Walburge geweest heeft.

Daegs naer de voltreckinde deser wiert d'oude kercke van St.-Walburge gesloten en daer geen voorderen dienst meer gedaen en om in 't toekomende eenigsints te konnen - fol. 147 - sien hoedaenig dees oude kercke van St.-Walburge geweest heeft, zal ik de hoedaenigheijdt der zelve hier ten besten doenelijck bijvoegen. Dees kercke was een oudt Spaens gebouw, van buijten met geen de minste vercierselen verciert zijnde, uijtgenomen den thoren die nu circa 10 jaer geleden daerop gestelt was, zijnde dezelve tamelijck hoog en scherp, rondtom schoon verciert zijnde. In de St.-Walburgstraete was den ingang van het kerckhof nevens de kercke, zijnde - fol. 148 - hetzelve afgeset met een ijser duere, dees kercke hadde drij ingangen: eene op het kerckhof, een in de St.-Walburgstraete en d'ander uijtkomende al de Bogaerstraete zijnde aldaer eene voorpoorte eer men aen de kerckduere was. Dees kercke was van binnen door d'oudtheijdt seer verslegt, hoewel dat er nogtans veel sieraeten in waeren, die dezelve nog eenigsints schoon dede schijnen, aen ter regter kant stonden ter zijden drij schoone autaeren, al den anderen kant vier, daer waeren in de voorkercke drij bueken, - fol. 149 - in welckers middelste stont den predicstoel aen den ingang van den thoren, waeragter stont de vonte, nevens de bueke van den choor was nog eene bueke ten eijnde staende den autaer van Onse-Lieve-Vrouwe van den Thuijn en op welcke ook was het tabernaekel waerin het Alderheijligste ruste, staende boven de duere van dees bueke het beeldt van Onse-Lieve-Vrouwe van den Thuijn, hetwelck in deze vervoeringe ook medegedraegen is geweest, nevens dees duere was nog een capelleken van den H. Joseph en nevens de - fol. 150 - duere van den choor was den autaer van d'Heijlige Walburge, boven de choorduere stont een schoon kruijs, daeronder staende Maria en Joannes, den choor was rondtom met goude leeren behangen en nevens den hoogen autaer was het sacristie. Daer waeren in dees oude vervallen kercke nog menigvuldige andere vercierselen zoo van beelden, schilderien als andersints, dog alles door d'oudtheijdt seer vervallen, zoodat het niet zonder reden was dat de schoone kercke van de gewese paters Jeusuiten aen de Heijlige Walburge toegeeijgent wiert.

Den pastor van St.-Gillis gesonden naer het Capucineclooster tot Oostende.

- fol. 151 - Op den 13 januarij wiert d'heer Galliard, pastor van St.- Gillis voor den tijdt van ses jaeren gesonden naer het Capucineclooster tot Oostende en voor deren tijdt wiert eenen anderen in zijne plaetse gestelt om dees patorie te bedienen, of dit was uijt dwanck of uijt zijnen liberen wille en konde niemant wel weten, want er nu eenige weken geleden een saecke voorgevallen was die hij seer ter herten trock, doordien hij den pastor van St.-Donaes met nog eenige andere geestelijcke persoonen met eenige swaere saecken hadde - fol. 152 - betigt, die sekerlijck onwaeragtig waeren en waerom onder hun een swaar proces ontstont, zoodaenig dat deren heer Galliard hoorende sekerlijck ongelijck te hebben daeraf bijnaer sot wiert, niet in staete meer zijnde van misse te lesen of iet anders te doen.

Alle de goederen in de zilweverije verkogt.

Op den 15 dito wierden op de Langereije in de zeelweverije verkogt alle de getouwen en allamen tot dees weverije dienende om daer niet voorder meer te weven, hoewel daer over eenige jaeren een groote ravaese hadde geweest, want er nog 34 getouwen in wesen stonden, dewelcke al geweven hadden, ook wierden verkogt alle - fol. 153 - allamen dienende tot lijndraeijen, alsook de drooge baene agter de Poorterije dewelcke negenhondert voet lang was, teenemal in hout afgeset zijnde en die de compagnije daer voortijdts hadde doen maecken.

Ordonantie wegens het aenveerden der recruten der militaire.

Op den 22 januarius wiert wegens het bevel van onse genaedige zouveraine Maria-Thresia, koninginge van Hongarien, etc., etc., van de stadt Bruijssel afgesonden een nieuw placaet wegens het aenveerden der recruten van de militaire hetwelck alhier binnen Brugge aengeplackt - fol. 154 - en afgekondigt wiert, welckers besonderste pointen luijdeden aldus, als dat van nu voortaen alle degene die onder stadts- of majesteijtsbediening waeren, zoo buijten als binnen de stadt vermogten nieuwe recruten te werven, zullende eenider die een nieuwen recrut aen konde brengen, ontfangen 10 patakons, maekenden 28 guldens Vlaems courant geldt, zullende daeraf het handtgeldt moeten betaelt worden, niet min vermogende te accorderen als voor 14 guldens, als dat ideren recrut niet korter en vermogt te zijn als 5 voet en 2 duijmen, - fol. 155 - niet jonger vermogende te wesen als 18 jaer, nog ook niet ouder als 40 jaer, maer dat die dewelcke nog hunnen vollen wasdom niet hadden en die nog stonden te groeijen ook vermogten aenveert te worden. Ter deser oorsaecke wierden van daegs naer de publicatie deser door de stadtszoldaeten deser stadt Brugge alsook door alle de bediende van het Brugsche Vrije publikelijck zoldaeten gewerft, de zoldaeten langs dere stadt met den trommel gaende alsof het militaire zoude hebben - fol. 156 - geweest, ook daegelijcks veel nieuwe recruten aenbrengende, want sij tot 's avons laet in alle herbergen gingen, ook op de Mart in een herberge gelogeert zijnde, alwaer voor ider die drincken wilde eene halve bier opgeleijt was. Ook bragten de souverins van het Brugsche Vrije daegelijcks veel nieuwe recruten op, want sij voor ider goeden loon ontfingen. Dit alles was ter oorsaecke dat er in het leger volgens het gemeen gerugte wel vijfentwintigduijsent koninginsche zoldaeten door de Pruijsensche gesnevelt waeren, - fol. 157 - want alzoo beijde de legers besloten hadden van voor drij maenden in de winterquartieren te gaen, zoo zijn de Prijsensche hun van agter verraederlijck aengevallen, hun alzoo zonder groote moeijte ter doodt brengende, waerom den oorloog wederom par eersten op het bloedigste zal hernomen worden.

Eenen winckel bestolen binnen Brugge.

Op den 22 januarius wiert 's avons ten huijse van Sr. Poorter, winckelier in de Steenstraete, tusschen 7 en 8 uren begaen eene diefte, want naerdat van twee manspersoonen volgens presumatie de fenteneelen die - fol. 158 - al van binnen waeren sluijtende, opengebroken waeren met een ijser, zoo hebben sij ligt den opschijvenden venster opengedaen en zijn daerin gesprongen seer rasselijck uijt den winckel die daer nevens was staende, nemende 12 lappen calemande, 2 ... 3 stucken gedruckt fuijsteijn met nog eenige andere goederen, maer den voornoemden Poorter eenig gerugt hoorende is seer rasselijck naer voort gekomen, siende den dief besig met eenige stucken aen zijnen medemaet over den venster te geven, waerom den (den) dief hem met waschligt siende seer rasselijck over den venster gesp[r]ongen is. - fol. 159 - Door haeste wel d'helft van hun gestolen goederen langs den weg verliesende, dewelcke daegs daernaer door de klinckers deser stadt uijtgeklonken wierden, nog meer als d'helft van de gestolen goederen thuijs gebragt wordende.

De goederen van het schip van Trieste verkogt.

Op den 26 januarius wierden binnen Brugge in d'hostelrije genaemt Het Hof van Commercie verkogt alle de goederen die alhier met het schip van Trieste gekomen waeren, bestaende in alle soorten van cruijdenierswaeren, - fol. 160 - verwen, wollen, wijnen liqueren, etc., zullende hetzelve schip van tijdt tot tijdt alhier aenkomen groodt voordeel voor d'aerebeijders en veel ander persoonen bijbrengende.

Eene bulle door den bisschop uijtgegeven wegens den begonsten oorloog.

Op den 30 januarius wiert door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaender, etc., uijtgegeven eene bulle dewelcke teenemael was handelende van den tegenwoordigen oorloog, hoedat ons Godt door dezelve om onsen zonden komt te straffen, hoedat wij, - fol. 161 - (Godt gave) van neen misschien, nog van d'overblijfselen der zelve zullen gevoelen. Hij toonde aen hoedat onse genaedige zouveraine Maria-Theresia daegelijckx eenen overvloet van traenen is stortende opdat den almogenden Godt haer en haer volck zoude spaeren en een blijde victorie zoude gelieven te verleenen, hoedat wij met kragt ende magt zoo door onse gebeden als door d'hulpe van alle degeen die zonder wettelijcke re(n)dens tot den strijdt bequaem waeren haer behooren ter hulpe te komen, dit alles - fol. 162 - toonde hij aen met veel beweegredens der schrijfture, zoodat niemant dees bulle zonder groodt gevoelen en konde lesen, door dere ende door het geduerig werven wierden daegelijcks veel nieuwe recruten gewerft, want er sommige daegen wel agt of tien geingaseert wierden, dit was ter oorsaecke dat de koninginne veel volck noodig hadde, waerom ook alle de tugthuijsen opengestelt wierden, mogende alle die daerin waeren daertoe bequaem zijnde zoldaet worden, waervan uijt het tugthuijs van Brugge op den 7 februarij - fol. 163 - 's avons negen persoonen naer de Poermolen gedaen wierden, alle voor ses jaer moetende dienst aennemen, ook vermogten alle andere die in de gevangenissen waeren en die niet grootelijckx misdaen hadden dienst aennemen om welcke oorsaecke Ritsing met zijn complicen waervan fol. 120 gehandelt is ook dienst aengenomen hebben.