Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796

[Februari]

(1 februarij 1796)

Op den 1 februarij is vanuijt de capelle van St.-Amandus naer de parochiale kercke van St.-Salvators vertransporteert, het alderheijligste sacrament, welke sedert menigvuldige jaeren in die capelle was rustende en tot groot nut van 't publik was, wanneer iemant met de heijlige sacramenten van de naestwonende moest geadmistreert worden. Zulks komt in 't algemeen aen eenider zeer vremt voort omdat men niet weet welke hiervan de oorsaek wesen mag, en het gevoelen gegront wordt dat alle kercken en capellen van hunne effecten zullen ontrooft of gesupprimeert worden, temeer omdat men heden verneemt dat alle de verbreijde gerugten van een aenstaenden vrede teenemael valsch zijn en dat den verwoestenden oorloog met alle kragt staet voortgeset te worden. CXCVI gaset 1 februarij, etc.

(2 februarij 1796)

- fol. 14 - Op den 2 is geaffixeert en afgekondigt van de predikstoelen de vastenbulle voor het jaer 1796, uijtgegeven door de heeren vicarissen-generael van het vaceerende bischdom van Brugge, welke versaemeling sub N. kan gesien worden⁽²⁰⁾. Dese bulle teenemael betrekkelijk op de bekeering der sondaers en versagting van den aenstaenden vasten, handelt niet een woort op de ongeluckige tijdtsomstandigheden die wij nu beleeven, nog ook op de toelaeting van spijsen die gewonelijk aen het krijgsvolk vergunt worden, zelfs is er uijtgelaeten den taux van eenen schelling die men jaerelijks moet geven voor de versagting der spijsen en het woort verandert in het geven van eene aelmoesse naer elks beliefte, welke men genoegsaem siet te zijn om de bulle aen geene cretiquen, zooals het gepasseerde jaer gebleken heeft, blootgestelt te worden.

(20) De vastenbullen voor 1795 en 1796 zijn niet bewaard in SAB., reeksnr. 502: Vastenbullen en ook niet in het Historisch Fonds van de Brugse Stadsbibliotheek.

(4 februarij 1796)

Op den 4 februarij is bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs bij hallegebode en trommelinge rondt de stadt afgekondigt eene zeer strenge proclamatie waerbij verboden wordt wegens de tijdtsomstandigheden geduerende de aenstaende vastenavonddaegen zoo op de straeten, commedien als ballen te masqueren of eenige obstentatien te gebruijken op pene van seffens aengehouden en volgens extinctie van 't cas gestraft te worden⁽²¹⁾. CXCVII gaset 4 februarij.

(21) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 329.

[p. 119]

(7 februarij 1796)

- fol. 15 - Op den 7 is bij hallegebode van 't stadthuijs afgelesen een besluijt der administratie van het departement der Leije waerin geseijt wordt dat sedert het besluijt van den 26 frimaire, 't welk aen alle de hooftplaetsen van het departement gebiet een zeker getal graen te leveren, in de vraeg van 50000 quintaelen graen die van het departement der Leije geeijscht worden, maer zeer weijnig van dezelve leveringen gedaen zijn⁽²²⁾. Daerop wordt geboden aen de municipaliteijten der hooftplaetsen aenstonts de militaire magt te vraegen ten laste van de veragterde in de levering. Daerenboven zal in de levering maer de helft roggegraen mogen gelevert te worden.

(22) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 331-333.

(8 en 9 februarij 1796)

Op den 8 en 9 februarij zijnde de twee vastenavonddaegen is alles zoo gerust afgeloopen alsof het andere daegen zouden geweest hebben en zonder dat men eenige bewegingen of disorders langs de straeten hebben plaetse gehadt, zoodat er zelfs geene patrouillien zijn moeten gedaen worden. Zijnde nogtans een groot disorder voorgevallen in eene herberge op de Burse bewoont door Carpels, 's avons in den bal alwaer een groot gevegt was en de Franschgesinde wilden vraeke nemen over Flammé die overleden is als fol. 11 te zien, van welke voorvegters meer als 20 in de wagt gesteken wierden. CXCVIII gaset van 8 februarij, etc.

(10 februarij 1796)

- fol. 16 - Op den 10 is bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt een besluijt van het departement der Leije waerin geseijt wordt: hoewel het grootste deel der communen van het departement voldaen hebben aen de gegeven beveelen nopens de gedwongen leening, zijn er nogtans andere die uijt onagtsaemheijd of andere voorwentzels, tot nog toe hunne lijsten van de belastbaere borgers niet gesonden hebben, etc.⁽²³⁾ De sagte middelen geen uijtwerksel op hun gehadt hebbende, is het tijdt hun door strengigheden te dwingen, etc. Vervolgens wordt aen die veragterde autoriteijten bevolen: 1. op het ontfangen van dit tegenwoordig besluijt te versaemelen en niet te scheijden voordat hunne lijsten gemakt zijn; 2. aen den voorgaenden artikel zijn onderworpen de municipaliteijten die geschreven hebben dat in hunne commune geen borgers waeren die in de gedwongen leening konden betaelen, etc.; 3. worden der maetregelen aengewesen om de betaelingen ten spoedigsten te doen inkomen en boete gestelt voor degene die - fol. 17 - onder eenige pretexten daerin tekort zouden blijven.

(23) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 334-339.

(11 februarij 1796)

Op den 11 februarij is bij orders van de municipaliteijt bij hallegebode van 't stadthuijs de volgende proclamatie afgekondigt: de municipaliteijt en arrondissement van Brugge ingevolgen de bevelen haer toegekomen vanwegens het departement van de Leije, belast alle de vremdelingen, gelijk ook haere insetene, zoo binnen de stadt als platten lande van den Vrijen, appendansche en contribuantsche heerlijkheden, bij dewelke vremdelingen woonen of logeeren, ten eijnde van de paspoorten derzelve vremdelingen over te brengen in het committé van police der stadt Brugge, hetwelke daertoe zal vaceeren des morgens van 10 tot 11 uren en des naermiddags van 3 tot 4 uren, welke paspoorten van de vremdelingen logeerende binnen dese stadt, zullen moeten aen het voorseijde committé overgebragt worden binnen de 24 uren nae de publicatie deser en ten aensiene van degone wonende ten platten lande binnen den derden daege nae dezelve publicatie, alles op pene van responsabiliteijt en dat degone al zulke vremdelingen logeerende zonder over te brengen hunne paspoorten als verstekers van suspecte persoonen zullen vervolgt worden⁽²⁴⁾. CXCXI gaset van 11 februarij, etc.

(24) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 339-340.

(12 februarij 1796)

- fol. 18 - Op den 12 is bij orders van de municipaliteijt van 't stadthuijs bij hallegebode afgekondigt een bevel waerbij geboden wordt niet elders greijs te

[p. 120]

leggen als langs de beijde zijde van de Coupure ten eijnde van de putten te vollen die aldaer door het wegnemen van aerde veroorsakt zijn⁽²⁵⁾.

(25) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 340-341.

(13 februarij 1796)

Op den 13 februarij vernam men 's morgens met het aenbreken van den dag dat onder de menigvuldige dieften die binnen dese stadt alle nagte begaen worden en over welke geen recht nog te naespueringen gedaen worden, geduerende desen nagt een overgroote diefte met differente braeken begaen is ten huijse van sr. Baes, lijnwadier wonende in de Langestraete. De dieven aldaer de zulle onder de voorduere opengebroken hebbende en door desen middel in den huijse gekropen zijnde, hebben langs de voorduere ontrooft alle de winckelgoederen die in den winckel bevonden wierden, voor de weerdije van meer dan tweeduijsent guldens, zoodat de ongeluckige van den zelven - fol. 19 - huijse, die teenemael gerenueert zijn, niet dan ijdele boorden gevonden hebben.

Desen morgen zijn langs de Smedepoorte deser stadt naer Vranrijk, onder een groot geleij Fransche soldaeten, vertransporteert ontrent 100 mannen Engelsche troupen, die op een gestrant transportschip te Vliessinge door de Fransche genomen waeren.

(15 en 16 februarij 1796)

Op den 15 en 16 februarij saeg men binnen Brugge met het grootste hertzeer d'eerste alderongeluckigste uijtwerking die de gedwongen geltleening der Fransche in de Nederlanden uijtgeschreven nae zig sleept; zijnde geduerende dees twee daegen de meubelgoederen en effecten van d'heer Carneijen, heere van Maele⁽²⁶⁾, wonende in St.-Jansstraete, publikelijk door eenen deurwaerder verkogt geworden, zoo nogtans dat men in de venditie genoegsaem bemerkt heeft dat weijnige borgers tenzij eenige baetsugtige op de goederen geboden hebben en alle dezelve voor een geringen prijs ten profijte van den zelven heer zijn ingekogt geworden. Boven dese openbaere schending van eijgendom is het casteel van desen heer met eene wagt Fransche die hij alle daegen moet betaelen beleijt geworden, dit alles niettegenstaende de opofferingen die desen heer voor de Fransche legers gedaen heeft. CC gaset 15 februarij, etc.

(26) Jean Charles, graaf de Carnin de Staden werd in Ieper geboren op 18 januari 1746 als zoon van jonkheer Jean François Florentin, grootgrondeigenaar, overleden te Staden en van Charlotte Jeanne Le Poivre de Vinderhoute de Merendree, overleden te Vinderhoute. Hij was gehuwd met Marie Charlotte Jacoba de Joigny de Pamele, ook afkomstig van Ieper. Hij woonde in de Sint-Jansstraat nr. 11 te Brugge waar hij overleed op 2 mei 1826. Hij was de laatste baron van Male te Sint-Kruis. Dit goed was nog in handen van de familie de Carnin de Staden tussen 1830 en 1891, toen het verkocht werd aan Paul de Lemarre.
Jean Charles, graaf de Carnin de Staden, was oud-schepen van het Brugse Vrije en zou nog lid worden van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. (Zie SAB., Hedendaags Archief, Registers van de Burgerlijke Stand, 1826, akte nr.376 en P. VANDERSCHAEGHE, Male, stede ende paercke, Brugge, 1987, p. 65).

(17 februarij 1796)

- fol. 20 - Op den 17 naerdat men nu tusschen alle de ellenden die eenen ongeluckigen oorloog nae zig sleept, eenige maenden hadde bevrijt geweest van het logeeren der troupen, heeft men heden tot onser alle groot ongeluk zien hernieuwen, door het inkomen van drij batalions Fransche troupen, die twee en twee in de sesdendeelen A. en B. bij de borgers beleijt wierden. De ongeluckige oorloogsrampen schijnen nog te zullen vergrooten omdat men nu verneemt dat de wapenschorting gebroken is en dat den oorloog niettegenstaende alle de gerugten van vrede die er verspreijt zijn met meerdere kragt staet hernomen te worden.

(18 februarij 1796)

Op den 18 februarij is bij hallegebode van stadthuijs bij orders van het opperbestier van het departement der Leije afgekondigt dat degone die op den gefixeerden tijdt niet zullen volkomen aen den voldoeninge van hun aendeel in de gedwongen leening aen de Fransche, ten hunnen opsicht met alle riguer de militaire magt zal gebruijkt worden⁽²⁷⁾.

Nog twee batalions Fransche troupen heden aengekomen en bij de borgers in de sesdendeelen C en D. beleijt, doen genoegsaem zien wat al rampen wij nog te verwagten hebben. CCI gaset van 18 februarij, etc.

(27) Niet aangetroffen in de Hallegeboden.

(21 februarij 1796)

- fol. 21 - Op den 21 hoorde men binnen dese stadt Brugge en nog meer buijten de stadt eene hevigen kanonade langs den kant van Oostende, waerdoor men niet zonder redens ongerust was, omdat de spraeke was dat de Engelsche eene landing langs de haeve van Oostende poogden te waegen, dog ontrent den avond wiert men geruster gestelt op 't aenkomen van eene estafette die volgende

[p. 121]

omstandigheden van het voorgevallen op heden op dese wijse aenbragt: ‘eenen Franschen kotter van 18 stukken canon gisteravond op eene reede van Engelant genomen hebbende drij Engelsche prijsen waervan eene ontrent 100 mannen Schotsche troupen aen boord hadden en de andere twee onbekent, heeft desen morgen van 7 tot 9 uren gevogten tegen drij Engelsche kotters in het gesicht van dese stadt; hij heeft zijne drij prijsen ten elf uren binnen gebragt, het gevegt heeft zeer hartnekkig geweest, want zij met schroot geschoten hebben, waerdoor verscheijde van onse republicaenen gekwest zijn geworden, waernaer de Engelsche kotters vertrokken zijn’.

(22 februarij 1796)

- fol. 22 - Op den 22 is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de administratie central van het departement der Leije afgekondigt het volgende onderricht: ziende dat zommige cloosters van haer arrondissement van tijdt tot tijdt persoonen van de beijde geslagten admitteren tot het uijtspreken van beloften, makt haere geadministreerde indagtig de twee volgende artikelen van de constitutie. Tijtel II art. 12 de oeffeninge van de rechten van borger wordt verlooren door de vereening met alle vremde corporatie die eenig onderscheijt van geboorte zoude onderstellen of eenige godtsdienstige beloften vereijsschen. Tijtel XIV art. 352 de wet herkent geene beloften van godtsdienst, nog eenige verbintenis strijdende met de naturelijcke rechten van den mensch. Vervolgens zij verwittigt degone van haere geadministreerde welke door vooroordeelen zouden geropen worden in cloosters - fol. 23 - dat zij hun niet zouden laeten misleijden door eene bedregelijcke verblinding en door speculatien van geltsugt die noijt hun uijtwerksel zouden bekomen. De tegenwoordige verklaeringe zal gedrukt, afgekondigt en aengeplakt worden in de twee taelen overal daer het zal noodig wesen. De administrateurs uijtmaekende de administratie van het departement der Leije. Geteekent Honoré Vallé, president; Marchand, De Kersmaeker, administrateurs; Charles Joret, commissaris van het uijtwerkende bestier en Henissart, oppersecretaris. Voor overeenkomstige copije, Honoré Vallé, president; Henissart, oppersecretaris⁽²⁸⁾.

Van heden af worden de nieuwe Fransche segels mits de oude vernietigt zijn en welke voor alle acten moeten gebruijkt worden, uijtgegeven op het comtoir der douane bij d'academie⁽²⁹⁾. Nu is ook het postcomptoir, altijdt agter St.-Walburgekerk geweest hebbende, verplaest en in d'oude straete van St.-Walburge in het huijs van d'heer Bouwens geplaest geworden⁽³⁰⁾. CCII gaset 22 februarij.

(28) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 441-442.

(29) Het bedoelde douanekantoor was gevestigd in het Tolhuis, op het huidige Jan van Eyckplein, dus bij de Academie in de Poortersloge: zie MV. 1795, f. 59-60, n. 53.

(30) Het Postkantoor te Brugge was gevestigd bij en uitgebaat door de familie Van Zuylen van Nyevelt: zie MV. 1788, f. 188; L. JANSSENS en M. MEURRENS (red.), De post van Thum und Taxis, 1489-1794, Brussel, Alg. Rijksarchief, 1992, p. 91-93; Catalogus van de gelijknamige tentoonstelling, Brussel, 1992, nrs. 118-119, p. 52 en nrs. 165-166 en 168-171, p. 64-65. Beschrijving van dit posthuis (nu Koningsstraat...): L. VAN RENYNGHE DE VOXVRIE, Descendance de Jean-Bernard van Zuylen van Nyevelt, Brugge, 1964, p. 11, n. 10. Een opstand van dit huis in SAB., reeksnr. 108, Oude plannen van huizen, nr. 60. De hier door Van Walleghem aangehaalde verplaatsing van het postkantoor is een tot hiertoe onbekend gegeven. Wel was bekend dat de directeur, Marie Dominique van Zuylen, wegens zijn onverzoenbaarheid met het Franse regime op zeker ogenblik zijn functie opgegeven heeft en er pas in 1816 in hersteld werd: J. GAILLIARD, Maison de Zuylen, s.l., s.d., p. 149-150 (met dank aan de heer G. Van Renynghe de Voxvrie voor deze verwijzing). Nog op 15 januari 1796 was door de Franse overheid een rapport opgemaakt over het Brugse postkantoor, waarin over Marie Dominique van Zuylen werd gezegd: ‘... ci-devant individu peu agréable au public, d'un caractère extrèmement bornu, hautain et grand anti-patriote’: L. JANSSENS en M. MEURRENS (red.), o.c., p. 92. De Fransen en Van Zuylen droegen elkaar duidelijk niet in het hart. Deze onenigheid leidde tot een breuk in februari 1796, niettegenstaande een brief van Van Zuylen dd. 18 januari zou kunnen laten vermoeden dat deze als directeur op post kon blijven (aldus in bovenvermelde publicaties van Janssens en Meurrens). Het huis in de Sint-Walburgastraat, waar de post toen volgens Van Walleghem overgebracht werd, was in 1792 bewoond door de weduwe Bauwens: SAB., Hedendaags Archief, Bevolkingsregisters 1790-1812, A2, 2de wijk, nr. 58.

(25 februarij 1796)

- fol. 24 - Op den 25 is bij orders van de administratie central van 't stadthuijs bij hallegebode afgekondigt het volgende: de administratie gesien hebbende het schriftelijk versoek van den commissaris van het uijtwerckende bestier bij haer oversien het besluijt van den 4 thermidor 3de jaer en gesien de verklaeringe van haer derde komptoor. Overwegende dat men ten onrecht de uijtvoering van het gemelt besluijt heeft bepaelt aen godtsdienstige ceremonien, genaemt processien. Overwegende dat de schikkingen van den derden artikel geenen twijffel laeten nopens het insicht van den wetgever. Overwegende dat indien het haere plicht is de vrijheijd te hanthaeven van de godtsdiensten volgens den inhout van de constitutie, het ook niet min haere plicht is de wanorders te voorkomen die er zouden konnen ontstaen indien dese vrijheijd niet besloten was in regtmaetige paelen. Gehoort hebbende den commissaris van het uijtwerckende bestier, besluijt. - fol. 25 - 1 art. de schikkingen van het besluijt van den 4 thermidor 3de jaer, zijn toepasselijk niet alleen aen de ceremonien, genaemt processien, maer ook aen alle andere godtsdienstige ceremonien, vervolgens daer wordt verboden aen allen minister van godtsdienst langs de straeten te gaen verselt met bellen, waschkeerssen, vaenen, roedraegers of andere toebehoorten betrekkelijk tot den godtsdienst. 2 art. de overtreders zullen vervolgt worden als stoorders van de publicke ruste. 3 art. de commissarissen

[p. 122]

van het uijtwerckende bestier bij de municipale administratien zijn gelast op hunne verantwoordelijkheijd in nun respectif bewind te zorgen voor de uijtvoering van het tegenwoordig, 't welk zal gedrukt, afgekondigt en aengeplakt worden in de twee taelen overal daer het noodig zal wesen. Gedaen in de sittinge van den 4 ventose 4de jaer de republijke, door de administrateurs, uijtmaekende de administratie central van het departement der Leije. Tegenwoordig de borgers Honoré Vallé, president, Marchand, Guinard, De Kersmaeker, administrateurs; Charles Joret, commissaris van het uijtwerkende bestier en Henissart, oppersecretaris. Honoré Vallé, president⁽³¹⁾. CCIII gaset 25 februarij, etc.

(31) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1795-1796, f. 456-457.

(28 februarij 1796)

- fol. 26 - Op den 28 saeg men tot ongenoegen van alle welpeijsende d' eerste uijtwerksels van het hiervooren gemelt gegeven besluijt in het begraeven van verscheijde lijken. Onder andere saeg men het lijk van sr. Kerkhove⁽³²⁾ dat tot St.-Gillis met een vollen dienst begraeven wiert op dese wijse naer d'aerde draegen. Vier kerckedienaers in borgerskleederen, komen naer het huijs van den overleden en draegen zonder eenige andere ceremonie het lijk tot aen de kerkkeduere vanwaer hetzelve tot in de kerke door de heeren van den choor beweegt wordt. Naerdat den dienst over het lijk gedaen is wordt in de kercke de gewone pligtigheijd die in het begraeven der doode plaetse heeft gedaen, waernaer het lijk door de vier draegers tot aen den put op 't kerkhof wordt gedraegen en begraeven wordt. 't Is bijnaer ongeloovelijk hoeveel de kercken en hunne dienaers, de waschlichtmaekers, de beijde armeschoolen en vaene- en cruijsedraegers door dees ongeluckige verandering zullen verliesen. Van gisteren af wordt ook het alderheijligste aen de zieken alleen door den pastor in stilte gedraegen zonder dat er waschlicht ontrent is.

(32) François vande Kerckhove overleed op de leeftijd van 42 jaar. Hij was gehuwd met Brumona Christiaens (SAB., Doop-, trouw- en begraafboeken van de stad Brugge, 1796, boek 72).

(29 februarij 1796)

- fol. 27 - Op den 29 waeren de stellingen van den voorgevel van het bisschoppelijk paleijs weggenomen, aen welke sedert eenige daegen gewerkt was en in welk paleijs nu de committés van de centrale administratie van het departement der Leije in vollen swang zijn, waer men dese nieuwigheijd saeg. Boven de duere van hetzelve paleijs zijn twee groote lijsten van wit plafon geformeert op welke in groote swarte letteren uijtgedrukt staen dese woorden: ‘entre des buraux, des l'administration centrale du departement de la Lijs’. Boven hetzelve zijn de twee ronden in welke gewonelijk de bisschoppelijcke waepens geformeert waeren, nu geplaest de woorden liberté en in 't ander egalité, welke ronde met bloemkransen omringt zijn. Dus is nu dit paleijs teenemael geoccupeert voor d'ongelijcke wetten die wij te verwagten hebben en reets uijtgevoert worden⁽³³⁾. CCIV gaset van 29 februarij, etc.

(33) De Franse commandant Lacombe had samen met St.-Michel en Richard (‘les répresentants du peuple’) én echtgenoten op 1 augustus 1794 zijn intrek genomen in het bisschoppelijk paleis. Dit paleis werd opgevorderd als hoofdkwartier voor de Franse legerstaf (zie K. PRIEM, Het kerkelijk leven te Brugge aan het einde van het Ancien Régime, Leuven, 1993, p. 115).