Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

(December)

(1 december 1794)

Op den 1 december wiert van 't stadthuijs afgekondigt dat alle degone vremdelingen logeerende, dezelve binnen den tijdt van 24 uren moeten komen overgeven, op pene van eene amende van 50 livres tournois, de wijkmeesters ook op heden om hetzelve te ondersoeken langs hunne wijken rondtgaende⁽¹⁶³⁾. Men zegt zulks te zijn omdat door alle de Fransche vrouwlieden op morgen de stadt moet verlaeten worden. (LXXIV gaset van 1 december, etc.).

(163) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 153; SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 39, nr. 24.

(4 december 1794)

- fol. 122 - Op den 4 december wierden van 't stadthuijs afgekondigt tot agt Fransche proclamatien, te lang om dezelve afsonderlijk te verhaelen, betrekkelijk tot het ontfangen der assignaten die in alle koopmanschappen als geit moeten ontfangen worden, dat er maer een soort van broot meer mag gebakken worden; de opening van den koophandel van Vranrijk; dat degone hunne gelt in specien zullen indraegen tegens assignaten als waere repulicaenen in de nieuwsblaederen zullen geannonceert worden en verscheijde andere artikelen nopende het inwendig bestier der Nederlanden, zoo breeder in 't vervolg der gasetten kan gesien worden. Nu word er een begin gemakt met het maeken van stallinge voor peerdevolk op d'onbebouwde plaetse op den Burg⁽¹⁶⁴⁾, om aldaer de hooftwagt te houden, zullende zoo men zegt zulks voltrokken zijnde, de schaedebeletters afgedankt worden. (LXXXV gaset van 4 december, etc.).

(164) In die periode kan hier enkel sprake zijn van de plaats waar het ‘Steen’, de oude gevangenis, stond. Dit gebouw brandde gedeeltelijk af in 1689, en werd niet hersteld. Na 1784 werden de ruïnes afgebroken en de vrijgekomen grond werd pas in de 19de eeuw bebouwd. Zie hierover B. BEERNAERT, Het Steen. Een benadering van de vroegere gevangenis, in: Van Middeleeuwen tot heden. Bladeren door de Brugse kunst en geschiedenis, Brugge, 1983, p. 21-28.

(5 december 1794)

Op den 5 december wiert bij hallegebode bij orders van 't collegie afgekondigt dat ingevolgen het besluijt van de Fransche republijcke op de martdaegen maer eene soort van graen meer zal verkogt worden, zullende zijn terwe die met de helft rogge vermengelt zal zijn⁽¹⁶⁵⁾. Niettegenstaende alle de voorsorgen die er genomen worden is het op den volgenden martdag wederom op d'Halle zeer ongerust geweest en door het overgroot gedrang zijn meer dan 25 vrouwspersoonen gekwest en gewond en veele bijnae doodtgetrappelt geworden.

(165) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 165r.; SBB., Van Huerne, 1794 II, nr. 61.

(8 december 1794)

Op den 8 december is bij hallegebode afgekondigt eenen brief uijt Brussel van den Franschen commandant de pueple, Huissemann waerbij den zelven zijne verontweerdinge te kennen geeft omdat de geltcontributien nog niet voltrokken zijn en laet weten dat hij voor het eijnde van frimaire alhier zal aenkomen om de strengste maetregelen te nemen voor diegone hieraen in gebreke gebleven zijn⁽¹⁶⁶⁾. (LXXVI gaset van 8 december, etc.).

(166) Zie SBB., Van Huerne, 1794 II, nr. 73.

(11 december 1794)

- fol. 123 - Op den 11 december wierden 's morgens bij hallegebode bij orders van de Fransche republicke afgekondigt verscheijde proclamatien welke hooftsaekelijk behelsende de wijse op welke verscheijde borgers genegen zijn het houwelijk op de wijse als in Vranrijk geplogen word aen te gaen, waerbij

[p. 162]

gevoegt zijn d'artikelen hoedaenig zulks moet gepleegt worden. Eene tweede proclamatie behelst een reglement nopens de bewindhebbers en ontfangers van de tholhuijsen en hoe de tollen moeten geheven worden⁽¹⁶⁷⁾. Behelsende de andere proclamatien verscheijde reglementen nopende de nieuw aengestelde committés zooals breeder in de gasetten kan gesien worden.

(167) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1793-1795, f. 168r.; SBB., Van Huerne, 1794 II, nr. 68.

(12 december 1794)

Op den 12 december is bij orders van 't magistraet der stadt Brugge afgekondigt dat er door de 94 wijkmeesters deser stadt tegens den 17 deser wederom moeten besorgt worden 200 pioniers om degone over 30 daegen vertrokken tot Duijnekerke te gaen vervangen. Zooals de voorgaende reijsen gedaen is zullen de wijkmeesters elk rond hunne wijken eene geltcollecte doen om in ider wijk de twee persoonen die vrijwillig hun hiertoe engaseeren eenen opleg boven de gestelde gase van 30 Fransche stuijvers te doen die sij voor hun werk daegs ontfangen. Weijnige daegen ziet men passeeren zonder dat er binnen dese stadt geene pioniers van alle de parochien van 't land van den Vrijen aenkomen, die alle naer West-Vlaenderen vertrekken, welke provencie langs alle zijden door de Fransche zeer versterkt wordt. (LXXVII gaset van 12 december, etc.).

(13 december 1794)

- fol. 124 - Op den 13 december wiert bij orders van de Fransche republicke bij hallegebode afgekondigt dat alle degone die in de requisitien eenige goederen gelevert hebben in de abdije van den Eechoute binnen de 24 uren moeten overbrengen eene nota van dezelve geleverde goederen, faute van welke degone hieraen tekort blijvende van hunne geleverde goederen niet zullen voldaen worden. Zulks zegt men te zijn omdat door de aengestelde Fransche agenten aldaer verscheijde requisitien in fraude en voor hun eijgen profijt gedaen zijn.

Heden was den martdag wederom zeer ongerustig en door het groot gewoel van vrouwspersoonen zijn zoo aen 't Boterhuijs als op d'Halle wederom verscheijde ongelucken voorgevallen.

(14 december 1794)

Op den 14 december heeft men 's morgens vernomen dat geduerende desen nagt in 't convent van 't H. Geesthuijs, nu gehuijsvest in 't gewesen clooster van de Theresianen⁽¹⁶⁸⁾, eene diefte met verscheijde braeken begaen is. Aldaer zijn verscheijde kassen opengebroken en niet alleen de cleederen van de pensionarissen⁽¹⁶⁹⁾ gestolen maer selfs de werken van de spellewerkkussens afgesneden. Ook zijn er gestolen eenige stukken lijnwaet en verscheijde andere effecten. De listigheijd met welke die diefte begaen is doet vermoeden dat zulks door bekende dieven die den toer van 't convent weten, moet gedaen zijn.

(168) Blijkbaar bedoelt Van Walleghem hier het Apostolinen-klooster, dat gevestigd was in het vroegere Theresianenklooster aan de Hugo Losschaertstraat. De Apostolinen verstrekten beroepsonderwijs, vooral kantklossen, aan arme meisjes (zie MV. 1791-1792, p. 183, n. 131). De zusters Conceptionisten, die gegroeid waren uit het H. Geesthuis in de Goezeputstraat en vanouds nog H. Geestzusters werden genoemd, verbleven toen in het vroegere klooster Engelendale aan de Jakobijnessenstraat (ENGLISH, o.c., III, 1985, p. 218 en IV, p. 186, p. 61).

(169) Pensionarissen is hier ongetwijfeld afgeleid van het Frans pensionaire, in de betekenis van kostganger.

(15 december 1794)

Op den 15 december is in 't licht gegeven een werksken getitelt: ‘De schelmstukken van Lebon, etc.’, versaemeling sub N. te zien. In dit werk siet men in een klaer daglicht afgeschildert de schrikkelijcke vreetheden die in de departementen van Vranrijk begaen zijn en wat schrikke dwijngelandije aldaer onder den dekmantel van vrijheijd geheerscht heeft⁽¹⁷⁰⁾. (LXXVIII gaset van 15 december, etc.).

(170) De ex-priester Guislain Le Bon oefende als beschermeling van Robespierre in de periode 1793-1794 als afgezant van de Nationale Conventie in de departementen Somme en Pas-de-Calais een waar schrikbewind uit. Na de val van Robespierre werd hij in Amiens geguillotineerd. (TULARD, FAYARD, FIERRO, o.c., p. 937-938).

(17 december 1794)

- fol. 125 - Op den 17 december om 10 uren 's morgens vertrokken van de Mart uijt d'Halle, waer zij door de wijkmeesters vergaedert waeren, 200 pioniers deser stadt naer Duijnekerke om degone te vervangen over eene maendt naer dezelve stadt vertrokken. Door de voorsorg van 't magistraet en wijkmeesters geschiet nu dese verplaetsing in 't beste order en de aengestelde mannen, te weten van ider wijk twee, vertrekken nu welgemoed omdat zij boven hun

[p. 163]

onderhout van 30 Fransche stuijvers daegs aen hunne vrouw en kinderen laeten tot 7 à 8 stuijvers Vlaems geit daegs voor ider man dan hun boven hunne gasie, door alle de wijkmeesters uijt het opgehaelde in hunne wijken gegeven wordt. Nauwelijks ziet men eenige daegen passeeren zonder dat er pioniers van alle kanten van het landt dese stadt doortrekken, alle welke tot versterkinge van West-Vlaenderen gebruijkt worden.

(18 december 1794)

Op den 18 december wiert bij hallegebode vanwegens de Fransche republicq afgekondigt dat niemant wie het wesen mag, inboorling deser stadt zijnde, zonder pasport meer mag buijten de stadtspoorten gaen, op pene van aengehouden te worden. Men weet nu voorseker dat den volksrepresentant Huijsseman alhier aengekomen is en om den agterstel van de nog niet teenemael betaelde contributie in specien niemant wilt laeten de stadt uijttrekken, welke grootelijks doet vermoeden zoo alles niet seffens betaelt wordt dat er verscheijde deser stadt als ottagen zullen weggevoert worden. (LXXIX gaset 18 december, etc.).

(19 december 1794)

- fol. 126 - Op den 19 december is bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt dat op de klagten gedaen door de aengestelde gecommitteerde tot het ontfangen van de contributie van een milioen Fransche livres in numerairen, tot last van de stadt Brugge opgeleijt, dat de menige afwesige begoede deser stadt die tot nog toe in 't publijk niet verschenen zijn en die vervolgens in gebreke blijven van het getauxeerde quote te voldoen, om welke en om de ongelucken waermede de stadt bedreijgt word te voorkomen aen de vrienden van de afwesige geordoneert wordt binnen den derden daege order op de saeken van hunne vrienden te stellen en het opgeleijde te voldoen, fautte van welke uijt den collegie commissarissen zullen benoemt worden door welke hunne goederen hiervoor zullen aengeslegen en verbuert worden totdat elks quote zal voldaen zijn⁽¹⁷¹⁾.

(171) Zie SAB., reeksnr. 122: Plakkaten, 2de reeks, reg. 37, nr. 24; SBB., Van Huerne, 1794 II, nr. 83.

(20 december 1794)

Op den 20 december was het in de marten wat geruster als naer gewoonte, ter oorsaeke geene militaire aldaer meer vermogen met eenige waepens te verscheijnen en het gewoel van 't volk alleen met hunne handen moeten tegenhouden, door welk besluijt nu geene op heden zijn gekwest geworden. Sedert d'aenkomst der Fransche is op heden in gebannen Vierschaere 's landts van den Vrijen d'eerste justitie gedaen en twee dieven zijn voor den tijdt van 15 jaeren tot het Provential Correctiehuijs van Gend verwesen geworden.

(22 december 1794)

22 december LXXX gaset van Gend, etc.

(24 december 1794)

- fol. 127 - Op den 24 december is bij orders van de Fransche republicke van 't stadthuijs afgekondigt en geaffixeert eene wijtloopige ploclamatie van 34 artikelen alle betrekkelijk tot de scharsheijd van levensmiddelen, welke zig door het heele voorheen bloeijende Nederland begint te veropenbaeren. In hetzelve wordt besonderlijk gehandelt hoe eenider zig om graen te konnen bekomen zal moeten gedraegen. Het stooken van genever, het maeken van ameldonk⁽¹⁷²⁾ en poijer wordt in hetzelve ook provisionelijk verboden en alles voorspelt de ongeluckigste rampen van hongersnood die over 't hooft van alle Nederlanders hangen, zoo niet haest de dreijgende rampen door d'aenkomst van de verwagt wordende vereenigde legers versogt worden zoo breeder in die proclamatie in de gasette vermelt wijtloopig kan gesien worden.

(172) Hier wordt ongetwijfeld amidon, Frans voor stijfsel, zetmeel bedoeld. Deze produkten werden vervaardigd uit graansoorten.

(25 december 1794)

Op den 25 december feestdag van Kerstdag gelijk den volgenden dag wiert in de kercken deser stadt alles zoo stil, zoo geduerende den nagt als dag doorgebragt alsof het gewone daegen der week zouden geweest hebben. In de

[p. 164]

kercken waeren geene versierengen opgestelt en het doen der diensten is alleen met het luijden van eene klok begonst geworden. Heden zijn zoo de pioniers en spanniers van Duijnkerke, Bergen, Nieuport als andere plaetsen alhier binnen Brugge, zoo van dese stadt als omliggende parochien aengekomen, alle voor eenigen tijdt wegens het streng winterweder afgedankt zijnde, terwijl er zoo men verneemt meer als 10 persoonen doodt door hetzelve zijn vervrosen geworden. (LXXXI gaset van 25 december, etc.).

(27 december 1794)

- fol. 128 - Op den 27 december saeg men wederom den martdag schrikkelijcker als oijt op de graenmart doorloopen. De menigte vrouwspersoonen door het aenhoudende vries- en sneeuwweder die op d'Halle vergaedert waeren wilden als naer gewoonte alle gelijk d'Halle afloopen om graen te bekomen, maer verscheijde der zelve door de gladdigheijd gevallen zijnde, liepen de menigte als vermoed over dezelve zoodaenig dat er de dochter van sr. Rijschman in d'Ezelstraete aenstonts doodtgetrappelt wiert en twee à drij andere gevonden wierden zonder dat men aen dezelve nauwelijks teeken van leven saeg. Dit geval dwong de Fransche soldaeten om een meerder slagting te voorkomen van met hunne sabels in den hoop te kappen waerdoor er meer dan 25 vrouwspersoonen ongeluckig gekwest wierden, alle welke ongelucken door alle borgers niet dan met weenende oogen betruert worden.

(29 december 1794)

Op den 29 december waeren 's morgens op de Mart geduerende den nagt, aen twee onbewoonde huijsen, door de gebroeders Bruggeman bewoont geweest hebbende, alle de ijzers der keldergaeten met gewelt afgebroken dusdaenig dat men zonder moeijt de kelders konde doorgaen, zijnde te verwonderen dat in 't midden van 't gesicht van d'hoofwagt dusdaenige braeken begaen worden. (LXXXII gaset van den 29 december, etc.).

(30 en 31 december 1794)

Op den 30 en 31 december telkens om drij uren naermiddag begonste tot den 6 uren het carilion op den thoren te speelen en geduerende dien tijdt wiert het geluijt van alle de klokken der stadt geduerende drij halve uren herhaelt, omdat zoo men zegt de stadt Bommel⁽¹⁷³⁾ onder den magt der Fransche gebragt is. Ach! gaeve den hemel dat wij dit jaer eijndigende een geluckiger mogten beginnen en dat wij haest van die gewaende vrijheijd en gelijkheijd voor goed mogten ontslaegen worden.

Eijnde van 't jaer ons heeren 1794.

(173) Hoogstwaarschijnlijk de Nederlandse stad Zaltbommel (prov. Gelderland).