Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1791 en 1792

[p. 105]

Merckenweerdigste voorvallen 1792

[p. 106]

Begin van 't schrikkeljaer ons heeren Jesu Christi 1792
Jaerschrift
In aL ongegronD gekLap VoorWaer, begInt 't sChrIkkeL en 't eenDUYst seVenhonDert en tWeeennegentIgste Iaer

[Januari]

(2 januarij 1792)

- fol. 1 - Op den 2 januarij verscheen in 't licht: ‘De geestelijcke stormklok ofte de algemeene wekker, om te voorsien tegen het bedrog, etc.’, gedrukt tot Rijssel en uijt welk stuk versaemeling N. te zien, zoo men ziet de deugsaeme geestelijcke van Vrankrijk, op eene onbetaemelijcke wijze door den hekel gehaelt worden, die den civiquen eedt voor die ongeluckige natie niet willen afleggen en hun niet willen onderwerpen aen eene wet gansch tegenstrijdig aen hunne religie en goede seden. Ook: ‘Almanach de cabinet pour l'année, etc.’, zijnde een curieuse almanack van de keij. en kon. loterije en uijt welke men ziet hoe nu wekelijks die loterije tot Brussel, Gend en Bergen getrokken wordt, in welke ook de nombers zal in voegen die geduerende het jaer 1792 zullen getrokken worden. (I gaset van den 2 januarij, etc.).

(3 januarij 1792)

- fol. 2 - Op den 3 januarij in den naermiddag voor den twee uren wiert in de collegiale kercke van St.-Salvators ontdekt eene stoute en loose dieverije. Eene beregtinge uijtgegaen zijnde, was den koster niet konnen medegaen, maer in de kerk verbleven wanneer hij ontdekte dat een jonge dochter, in verscheijde capellen eenige dwaelen en kerkgoederen ontweerde, die sij alle in een pakje saemen oprolde, waerom hij haer in een capelle opsloot zonder dat zij daer uijt konde geraeken en zulks aen den heer paster toegekomen zijnde verwittigde, den heer paster ging zulks besigtigen en sond ondertusschen om de schadebeletters om haer gevangen te nemen. Sij sprack tot den heer paster zeer schoone woorden opdat hij haer zoude uijtgelaeten hadden, zeggende onder ander dat het een kwaeden sin was die haer was overkomen en dat hij haer uitlaetende alles zoud laeten liggen en zulks noijt meer zoud hebben gedaen, dog alles voor haer vrugteloos, want de schaedebeletters toegekomen zijnde, hebben haer met het gesloten pakje beweegt in hun wagthuijs op den Burg, van waer zij bij orders van den heer borgmeester, nog desen naermiddag is - fol. 3 - beweegt wordende.

[p. 107]

(5 januarij 1792)

Op den 5 januarij wiert 's morgens om 11 uren, onder het geloop van menige nieuwsgierige, de voormelde jonge dochter van uijt de vangenisse naer 't collegie overgeleet om wegens haere faitelijkheden door 't collegie onderhoort te worden, want sedert haere gevangneming verneemt men nog veele beswaernisse die haere begaene faitelijkheijd konnen beswaeren. In haere sakken is gevonden een schroo⁽¹⁾ neteldoek omset met een breeden kant, ook kerkgoedt, een nieuw groot luijkermes⁽²⁾, eenige fleskens met riekende water en ander kleenigheden. Over eenige daegen is sij uijt haeren lesten dienst bij d'heer Genelles bij St.-Salvators moeten voor het stelen van 18 tinne taljooren, wanof er door haer zijn weergebragt geworden. Sondag lest is ook in de kercke van St.-Salvators het blat liggende op de communiebank bij 't tabernakel gestolen. Saterdag naermiddag is in de kercke van St.-Jacobs eene diefte van twee blompotten, staende op den autaer, gedaen. En zoo men hoort zijn er nog eenige kerken van diergelijcke kleijnigheden bestolen geworden, alle welke faiten haer seker zullen te last opgeleijt worden. (II gaset van den 5 januarij, etc.).

(1) Een schroo; een reep of strook (DE BO, o.c., p. 1013).

(2) Luijkermes: een mes met houten hecht waar het lemmer in dichtklapt (DE BO, o.c., p. 654).

(7 januarij 1792)

- fol. 4 - Op den 7 januarij wiert er voor 't comtoir principael van Zijne Majesteijt den keijser ende koning⁽³⁾ veroorsakt een groot disorder door eenen schilwagt, voor 't zelve comptoir staende, van onse laest toegekomen besetting in root en groene monture. Desen hadde de vermetentheijd van verscheijde persoonen, zoo buijteal[s] stedelieden, die mits den martdag te naer ontrent zijnen post kwaemen, niet alleen met zijn gewier weg te stooten, maer dezelve te schuppen en verscheijde slaegen toe te brengen, tot zoo verre dat d'heer De Net en eenen anderen gebuer daer ontrent woonende daeraf klagten gedaen hebben aen den heer borgmeester en aen den heer commandant. Seffens wiert heelen den handel onderhoort, verscheijde schaedebeletters kwaemen om de saemengerotte menigte volks te verspreijden, die het ongelijk van den soldaet gesien hebbende niet konden verdraegen en om alle welke seffens te stutten, den heer commandant geboot dat den schilwagt meer als een ure voor den tijdt zijnde seffens af te lossen, die van zijn post seffens naer 't prison geleijt wiert en die naer 't hooren van getuijgen, zijn moetwilligheijd met eene lijfstraffe, geëvenredigt aen zijne misdaedt zal moeten betaelen om dus alle dusdaenige wanordert te konnen voorkomen.

(3) Kantoor van de belastingen geheven door de centrale overheid. Het had bureau's op verschillende plaatsen in de stad. Gezien de context gaat het hier wellicht om het bureau achter de Halle. Cfr. Den grooten Brugschen Comptoir Almanach, 1792, Brugge, 1792, p. 169; en zie MV. 1789, n. 143 en MV. 1790, n. 452.

(8 januarij 1792)

- fol. 5 - Op den 8 januarij is in den morgen alhier binnen Brugge eene arme vrouwe, inwoonende in d'herberge Het Vliegende Peert ontrent het Minnewater, in het kraembedde bevallen van een wanschepsel, hebbende bij eene misgeboorte de volgende hoedaenigheden: het kint is van een volwassen geboorte, hebbende het hooft van eenen aep ofte baviaen en boven op het zelve twee, dog teenemael onvolwassen hoorens, zijnde vervolgens het aensicht teenemael het maksel van een baviaen, het heele lijf, armen en handen tot zelfs de teeldeelen-zijnde een meijsken heeft de heel gedaende van eenen mensch, gelijk ook den sliekeren been en voet, maer den rechter been en voet merckelijk langer als den anderen heeft de gedaente van eenen klouw van een baviaen en is vervolgens nae proportie van den anderen been en voet veel dunder en slacker, zoodat dit kint voorwaer als een wonder der natur aensien wordt, niettegenstaende welke misgeboorte is dit wanschepsel als mensch deser naermiddag in de parochiale kercke van O.L.V. gedoopt geworden en aen hetzelve is den naem van de H. Anne gegeven geworden.

[p. 108]

(9 januarij 1792)

Op den 9 januarij vernam men 's morgens dit misbooren kint geduerende den nacht overleden te zijn, welke menige nieuwsgierige opwekte - fol. 6 - om hetzelve te zien en om de arme moeder te onderstuenen. Ik zelfs hebbe hetzelve met eenige ander gaen besigtigen en inderdaedt zoo bevonden als hiervooren verhaelt is, zijnde hetzelve geduerende desen naermiddag met de gewone ceremonie op 't kerkhof van O.L.V. begraeven geworden. De moeder van 't kint bevint haer naer gestaetheijd welvaerende en presumeert desen toeval in de maendt meij lest ontmoet te hebben, wanneer zij aen een der bavianen die vertoont wierden, eene mocke⁽⁴⁾ hadt willen geven, die haer op 't lijf poogde te springen, waerdoor zij met schrik bevangen is geworden. (III gaset van den 9 januarij, etc.).

(4) mocke: mokke, een makaronvormig koekje van peperkoekdeeg gebakken (DE BO, o.c., p. 707).

(12 januarij 1792)

Op den 12 januarij verneemt men een onaengenaeme tijdinge onlangs op een parochie op 't bischdom van Gend voorgevallen te zijn, waer eenen heer pastor met naeme De Pachter, die grooten patriot hadde geweest en die mogelijks daeraf nog blijken gaf, door eenen keijserlijcken officier met zijnen wandelstok is doodtgeslaegen geworden en dat den officier daerover vastgenomen en in egtenis gestelt zijnde, zeffens in eene apoplexie is gevallen en zonder eenige hulpe te konnen toegebragt worden overleden is.

Heden verscheen in 't licht: ‘Brief van mijnheer J.B. de Schodt, prijster en vicaris van den constitutioneele bisschop van het noorden’, welke versaemeling N. te zien. (IV gaset van 12 januarij, etc.).

(13 januarij 1792)

- fol. 7 - Op den 13 januarij 's morgens om 11 uren is bij orders van 't gouvernement generael der Oostenrijksche Nederlanden door den keijserlijcken en koninglijcken commisaris vernieuwt het magistraet 's Landts van den Vrijen, onder welken heer de nieuwbenoemde heeren den gewonen eed van trouwe ontluijkt hebben, zijnde verscheijde zoo borgmeesters, schepenen als mindere bediende in plaets van d'oude gediende heeren aengestelt geworden.

(14 januarij 1792)

Op den 14 januarij 's morgens om thien uren, begonde het carilion op den thoren te speelen, wanneer om 11 uren het magistraet der stadt Brugge is vernieuwt geworden en door de nieuwverkose heeren op den voet als hiervooren en onder aen den zelven heer commissaris den eedt van trouwe ontloken hebben zijnde gelijk in 't magistraet 's Landts van den Vrijen, verscheijde nieuwe heeren⁽⁵⁾ in plaets der oude gediende in bediening gestelt geworden, zijnde in plaets van d'heer Coepieters⁽⁶⁾, tot borgmeester van schepenen aengestelt d'heer Caloen⁽⁷⁾ en den heer Caloen, borgmeester van den Commune, zijnen broeder⁽⁸⁾, is in zijne bediening waer (hij) in hij voor de verandering was gebleven. Ter deser oorsaek saeg men in den dag waer ontrent de nieuwe heeren collegianten zijn wonende veele vlaggen gehangen en 's avons veele inluminatiën ontsteken, dog welke door het streng weder van heden veel naegelaeten wiert.

(5) Voor de namen van de nieuwe magistraten en voor bespreking van hun politieke opinies verwijzen we naar VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 258-260 en II, p. 42-47.

(6) Zie MV. 1788, n. 58.

(7) Betreft Joseph-Jean van Caloen (1737-1807). Hij was achtereenvolgens schepen (1771) en burgemeester (1788-1790) van het Vrije. In 1792 werd hij burgemeester van de schepenen van Brugge. Van Caloen was ook afgevaardigde voor de Staten van Vlaanderen. In 1793 werd hij als gijzelaar door de Fransen meegenoemn (VAN CALOEN, o.c., p. 301-307; VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 258 en II, p. 42).

(8) Betreft Jean-Adrien-Joseph van Caloen (1734-1813), zie MV. 1788, n. 59.

(15 januarij 1792)

- fol. 8 - Op den 15 januarij kwart voor 11 uren 's morgens hoorde men op 't onvoorsiens de schelle op den Hallenthoren en ook seffens meest van alle andere klokken der stadt alarm klippen en het brandvendel was op den thoren langs den westenkant uijtgesteken ter oorsaek van eenen hevigen brand ontstaen in den

[p. 109]

kelder van d'heer Puijenbrouke in Hemerijcke⁽⁹⁾ wonende, in welcke lag eenen grooten voorraed van hoeij en stroij, smedekolen en andere brandstoffen welke brand gevat hadden door eenen ast in den zelven kelder staende, waerop men droogde terwegraen aldaer in menigte op de solders liggende en maer dese weke van Wendune aengebragt, van een zeeschip dat aldaer met menige andere koopmanswaeren gestrant was. Op 't klippen der menige alarmklokken, was seffens de heele stadt in beweging, de speijten, brandtonnen en eemers wierden van alle zijden aengebragt, wordende meest alle langs een schip over het water van Dijver geleijt, die ingang van den kelder ook langs daer gelijk in Hemerijcke uijtkomende. In den beginne konde men met de brandspeijten door den overvloed van rook die uijt den kelder ademde weijnig of geen effect doen, en men begonst bijnaer te wanhopen van de behoudenisse van het huijs, uijt welke - fol. 9 - men reets den rook langs alle zijden zoo door vensters als dak saeg uijtvliegen dog stuenende op de goede klokkesteene voute, die boven den kelder was en geen moedt verloren gevende, begonde men van verre der handt een overvloed van waeter in den kelder te speijten, 't welk wel den rook en doom vermeerde, maer de ontsteken brandstoffen begonde te verdooven, tot zoo verre dat het gelukte dat er tot in den kelder konde gespeijt worden en dat korts naer den elf en half uren het vier teenemael uijtgedooft was en de speijten ophielden van wercken. Geluckig is aen desen huijse geen voorder schaede gebuert, hoe de schaede in den kelder veroorsakt aenmerckelijk is, door de menige brandstoffen en andere effecten die meest alle verbrand en in een overvloed van water zijn swemmende. Geduerende desen droeven voorval, hoewel geluckig in 't midden van den dag voorgevallen te zijn en dat men den overvloed van water ter [hand] hadde, saeg men menige militaire onser besetting in de waepens en alle devoiren aenwenden te meer omdat ten huijse van d'heer Puenbroucke verscheijde oversten woonen en ook veele van hun hoeij en stroij in den kelder lag. Ten uijtkante van de stadt nogtans veroorsakte desen brand en het menig klippen der klokken eene groote alteratie ter oorsaek van d'ongegronde vrees van d'aenkomste der Fransche, want heden just - fol. 10 - den 15 januarij zijnde was het just den dag op welken men van over meer dan eene maendt geseijt heeft de Fransche de stad Brugge en het heele Nederland te zullen overrompelen, dog menige wierden op 't vernemen van den brand uijt hunne ongegronde vreese getrokken en beginnen nu van alle die ongerijmtheden te swijgen, ziende dat er geen de minste apparentie is, dat onse landen door de Fransche zullen overvallen worden vooraleer den oorloog tusschen Zijne Majesteijt den keijser ende koning Leopold den II en Ludovicus de XVI, koning der Fransche natie, officielijk zoud bekent gemakt zijn, van alle welke volgens alle nieuwsblaederen tot nog toe geen de minste schijn van waerheijd of apparentie is.

(9) Naam van een huis in de huidige Kartuizerinnenstraat, cf. DE FLOU, o.c., V, kol. 849.

(16 januarij 1792)

Op den 16 januarij is van Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert de keijserlijcke en koninglijcke bekentmaekinge⁽¹⁰⁾, vergunnende aen alle de inwoonders van Vlaenderen eene volkomen vergetentheijd van den obstant en eene geheele en volstrekte amnistie van alle de crimen, etc., waerdoor den obstant vergeselschapt is, zoo dese in zijn geheel in de vierde gasette van den 12 deser kan gezien worden. Alle vredelievende inwoonders van Vlaenderen hierover ten hoogsten verheugt zijnde, omdat men nu verhoopt onder de regeering van een zoo minsaemen en vredelievenden keijser een volkomen rust en vrede te zullen genieten, etc. (V gaset van 16 januarij, etc.).

(10) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 239r.-v.; reeksnr. 122: Plakkaten, 8 jan. 1792, reg. 35, nr. 31.

[p. 110]

(19 januarij 1792)

- fol. 11 - Op den 19 januarij verscheenen in 't licht: ‘Onderwijs door bevel van onsen Alderheijligsten vader Pius den VI, paus, etc.’ ook ‘Opwerpingen aengaende de constitutioneele religie die de schuermaekende priesters, etc.’, welke versaemeling N. konnen gesien worden, alle welke stukken in den grond en genoegsaem bewijzen de schuering der waere religie die er in Vrankrijk begaen wordt en die, dat Godt behoeden mag, eene volkomen ondergang zoud konnen teweeg brengen⁽¹¹⁾. Dit alles niettegenstaende verneemt men nu met het grootste genoegen dat de gevlugte broeders des konings op 't point zijn van in onderhandelinge te treden tot het vereffenen van heele die gewigtige saek, en dat met die vereffening alle de menigte gevlugte uijt Vranrijk naer hun vaderland zullen moeten terugkeeren. Hiermede vervallen alle de gerugten hiervooren op 't eijnde van 't voorleden jaer aengemelt, den heelen handel op de grensen van Vranrijk is ontdekt, alle de opperbevelhebbers der gewerfde troupen zijn gevlugt en verspreijt, omdat het verraed aen 't daglicht gekomen is, terwijl dese onder voorwensel van een leger tegens de contrerevolutie der Nederlanden op te rechten in meijning waeren van met de vlugtelingen heel Vranrijk te overvallen welke aldaer een bloedbad zoud teweeg gebragt hebben, etc. (VI gaset 19 januarij, etc.).

(11) Zie noot 147 van MV. 1791.

(20 januarij 1792)

- fol. 12 - Op den 20 januarij wiert sekeren man genaemt Zuerens, matsenaersknaepe, op de volgende wijze geapparendeert. Voor d'heer De Deurwaerder, raedtpensionaris deser stadt tot het doen van eene commissie naer zijn kasteelgoedt boven Thourhout gelegen gesonden zijnde, heeft onder den weg ontmoet d'heer Van Kuijl, desen hem uijtgehoort hebbende tot welk eijnde zijne commissie bestrekte en dunkende hieronder bedrog te schuijlen, omdat den heer De Deurwaerder ten tijde der revolutie eenen der grootste patriotten en hij eenen der grootste fijgen geweest hadde, is hij seffens naer Brugge gekomen en heeft zulks aen 't magistraet aengeklaegt waerom er vier schaedebeletters aen de poort gestelt zijnde, desen Zuerens op zijne aenkomst hebben aengehouden en hem met de branceletten aen zijne handen hebben geleijt tot in hunne wagthuijs op den Burg. Aldaer wiert hij tot op zijn hemd ondersogt en niet anders bij hem bevonden dan een geschreven commissie, betreffende de huijssaeken van d'heer De Deurwaerder om welke reden door de heer Suerens vergoeding van eere zal gepretenteert worden. Zoo hier als door 't heele Nederland wordt er nae alles zeer nauwe reflexie genomen om d'inlandsche verraederijen te konnen ontdekken, temeer er in d'abdije van Tongerloo in Brabant eenige canons, 4000 fusieken, 20000 cartdoucen en ander krijgstuijg gevonden is, alle welke selfs tot agter de tapijten verborgen waeren⁽¹²⁾.

(12) De machtige norbertijnerabdij van Tongerlo in de Antwerpse Kempen gold als een bekend centrum voor de patriotten in de Brabantse Omwenteling.

(21 januarij 1792)

- fol. 13 - Op den 21 januarij zijnde martdag was er op de Mart een groot disorder: terwijl joffrouw de weduwe Vervaeke naer linwaetmart in d'Halle⁽¹³⁾ gaende en mogelijks te naer den schilwagt staende voor d'hooftwagt gaende, heeft desen haer zoodaenig met d'hiele van zijn geweir gestooten dat sij sterk bloedende op den gront viel en niet dan met moeijte konde men naer haer huijs beweegt worden. Diergelijcke voorvallen nu en dan op verscheijde posten der militaire, besonder van de laest ingekomen root en groen monture voorvallende, is men niet zonder redens bevreest hieruijt vroeg of laet groote disorders te zullen voortkomen, welcke een bloedbad zoo van de borgers als soldaeten zoud konnen teweeg brengen.

(13) De lijnwaadmarkt werd gehouden in de lijnwaadhalle, d.i. het achterste deel van de oude halle. Cfr. situering op een plan van de Markt en de aangrenzende gebouwen, 1760 (SAB., reeksnr. 107: Kaarten en plannen, nr. 139); zie ook L. GILLIODTS-VAN SEVEREN, Mémoriaux de Bruges, II, Brugge, 1920, p. 220-221, nr. 678.

[p. 111]

Heden tusschen 6 en 7 uren 's avons onstont er schielijk brand in de schouwe van joffrouw de weduwe Breijdel bij d'Eijermart⁽¹⁴⁾, tot zoo verre dat men geduerende meer als eene halve ure eenige vlamme en menige vuursperken uijt dezelve saeg vliegen, dog door de goede voorsorgen die men seffens van binnen in 't huijs gebruijkte wiert den voortgang der vlammen belet en het vuur in de schouwe uijtgedooft, zoodat hierdoor geene groote beweging in de stadt gemakt wiert.

(14) Zie MV. 1790, n. 200.

(22 januarij 1792)

Op den 22 januarij was er in 't commediehuijs waer de Fransche commedie vertoont wiert een disorder dat - fol. 14 - d'alderongeluckigste voorvallen zoud konnen veroorsakt hebben⁽¹⁵⁾. In eene der logiën hadden hun geplaest eenige Fransche gevlugte officieren of zoogenaemde koningsgesinde democraten⁽¹⁶⁾, met de witte cocarde op den hoedt, eenige der menig vergaederde persoonen . in de parteere begonden hun uijt te jouwen en te roepen ‘Gourt, gourt’ en andere twistsoekende woorden. Dese in plaets van hunnen hoedt hierom te verbergen, hingen dezelve in 't gesigt van alle met de cocarde vooruijt, welke den haet en 't geroep verdobbelde, tot zoo verre dat den heer commandant generael Bielen⁽¹⁷⁾, alhier in besetting liggende en in de commedie ook tegenwoordig zijnde, dese gebood om alle disorders te verwijderen hunne cocarden te verbergen en seffens om twee compagniën gewaepende mannen sond, welke de heele parteere en 't commedie afsetteden, waerdoor den obstant, die anders voorseker dadelijkheden zoud veroorsakt hebben stuttede. De commedie wiert voorgespeelt en het meeste deel der weldunkende aenschouwers, om aen geene ongelucken onderhevig te zijn, vertrokken hun uijt commediehuijs, nu zegt men telkens de commedie met gewaepende troupen te zullen afgestelt worden tot voorkoming van alle disorders, welcke van dat gevolg zal zijn dat menige weldunckende persoonen hun in de commedie niet meer zullen laeten vinden.

(15) Zie VANDEN BERGHE, Jacobijnen, I, p. 264.

(16) Het begrip ‘democraat’ klinkt hier wat eigenaardig want bedoeld worden de contrarevolutionairen. Met ‘democraat’ bedoelt Van Walleghem iemand die zich actief met politiek bezighoudt.

(17) Het is niet duidelijk wie hier wordt bedoeld. In andere Brugse bronnen wordt deze figuur de Biëlbleu, de Bielle (COPPIETERS, Journal, p. 211 en 221) en de Biela genoemd (SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 241v.) Misschien kan hij worden geïdentificeerd met generaal-majoor baron de Lilien (E. CRUYPLANTS, Dumouriez dans les ci-devant Pays-Bas Autrichiens, Brussel, 1912, I, p. 17).

(23 januarij 1792)

- fol. 15 - Op den 23 januarij saeg men door eenen kleijnen voorval een overgroote beweginge die groote ongelucken zoud konnen veroorsakt hebben. Op de Vrijdagmart eenen man genaemt Ouvenaegel wonende, die beschonken was, hadde tegens eenige persoonen groote woorden die voor zijn duer blijvende staen, is hij uijtgekomen met eene pistole en heeft dezelve, dronken zijnde, afgeschoten, op welke seffens de militaire der hooftwagt van de Vrijdagmart zijn toegekomen om te zien welk het geschil was, waerdoor het gebuerde dat eenen man zijnde, eenen blouwer, aen eenen der zoldaeten eenige slaegen toebragt en wegvlugte tot in de Beenhouwersstraete tot waer door de militaire agtervolgt wordende is hij gevlugt in d'agterpoort van d'heer Van Ockerout die openstont, en die desen heer niet wetende wat er schilde agter den gevlugten toesloot welke het gevolg was dat de militaire seffens het huijs van desen heer afsetteden en hunnen belediger uijt het zelve, die reets langs een ander huijs ontvlugt was, wilden hebben. Hierop saeg men op den tijdt van eene halve ure alles in beweging en de heele Beenhouwersstraete veele met stokken, vorken en ander getuijg vol menschen. De hooftwagt op de Mart en Vrijdagmart wiert verdobbelt, het canon op de Mart wiert geponteert en langs alle zijden - fol. 16 - wierden buijtengewone patrouilliën door de militaire gedaen, door welke seffens eenige moetwillige wierden aengehouden. Seffens vergaederde het magistraet den heelen naermiddag en alle de schaedebeletters waeren ontrent de plaetse van den opstant, waerdoor de vergaederde menigte verspreijt wierden, naerdat de soldaeten versekert waeren dat den gonen die hun hadde beledigt, langs een ander huijs ontvlugt was. Uijt alle dit ziet men hoe licht

[p. 112]

de heele stadt aen de grootste gevaeren bloot gestelt is en hoe verbitterd het gepuepel op de militaire nog is, wanneer zij of hunne medeborgers door de militaire aengerand worden, etc. (VII gaset 23 januarij, etc.).

(24 januarij 1792)

Op den 24 januarij is van 't Stadthuijs afgekondigt en bij hallegebode en trommelinge geaffixeert eene zeer wijtloopige ordonantie⁽¹⁸⁾, behelsende hooftsaekelijk dat het magistraet der stadt Brugge bij orders vanwegens het gouvernement der Nederlanden gelast zijn geworden tegens alle oproerigheden en verspreijding der oproerige schriften en libellen de strengste maetregelen te gebruijken en ondervindende dat, niettegenstaende de goedertieren insigten van Zijne Majesteijt den keijser en koning Leopold den II waerbij Z.M. onder menige andere voor de provencie van - fol. 17 - Vlaenderen alleen, vergunt en toegestaen heeft eene generaele en volkomen amnistie van alle de delicten en wanorders die geduerende de ongeluckige troubels hebben plaetse gehad, gepubliceert in de balcon van 't Stadthuijs den 16 deser zig nog menige twistsoekende persoonen verstouten van uijt te stroijen oproerige schriften en libellen het houden van geheijme en ruststoorende vergaederingen en 't voeren van diergelijcke oproerige discoursen. Dat andere onderhouden geheijme onderhandelingen met de Brabansche en Fransche democraten en dus niet anders betragten als de ongeluckige troubelen wederom te doen herleven, die zoo gelucki sedert d'aenkomst der k. en k. troupen in dese landen gecesseert zijn, ordoneeren zoo sij ordoneeren bij desen dat het edict van de 22 november 1787 (onder het placaet geannexeert en 't welk men in vervolg mijner beschrijving zal vinden), in alle deelen ten opsichte van de verspreijders der oproerige schriften en libellen, zonder oogluijkinge zal geëxecuteert worden. Verbiedende op swaere lijfstraffen en arbitrare correctiën het houden van geheijme en ruststoorende vergaederingen het voeren van oproerige discoursen en het houden van eenige geheijme onderhandelingen met de Brabansche en - fol. 18 - Fransche democraten, op alle welke door het magistraet der stadt Brugge nauwkuerige ondersoekingen zullen gedaen worden, opdat de gewenschte taste, die niet dan door twistsoekende en ruststoorende persoonen onderbroken wordt, in alle deelen zoud konnen behouden worden.

(18) Zie SAB., reeksnr. 120: Hallegeboden, 1786-1793, f. 240r.-241v.

(26 januarij 1792)

Op den 26 januarij is van Stadthuijs afgekondigt en geaffixeert eene strenge k. en k. ordonantie⁽¹⁹⁾ behelsende dat Z.E. den generael commandant De Bielen in dese stadt Brugge in garnisoen liggende, vanwegens het gouvernement generael gelast is geworden het publik te informeeren dat er door de militaire zal vuur gegeven worden op alle degone die stoutmoedig bestaen te roepen ‘Vivat Van der Noot⁽²⁰⁾, vivant de patriotten’ of andere diergelijcke oproerige termen gelijk ook op alle die, welke vermetentlijk eenige militaire zullen aenranden of twist en ruststooren, saemenrottingen en vergaederingen maeken en onderhouden, zullende zelfs degone die hun bij diergelijcke saemenrottingen begeven, alwaer 't dat zij van 't onverdraegelijk en strafbaer crim onschuldig waeren, hun ook aen 't zelve blootgestelt vinden, opdat dus alle minnaers der waere rust hun zouden wagten van in de versaemelingen van diergelijcke ruststoorders te begeven, om aen geen gevaeren blootgestelt te zijn. (VIII gaset 26 januarij, etc.).

(19) Ibid., f. 241v.-242.

(20) Zie MV. 1790, n. 153.

(27 januarij 1792)

- fol. 19 - Op den 27 januarij was de diefachtige vrouwspersoone, die als hiervooren fol. [3] versnelt St.-Salvatorskercke bestolen heeft, uijt de vangenisse

[p. 113]

losgelaeten naerdat sij bij sententie veerthien daegen te water en te broot geseten hadde, ter oorsaek dat er geduerende haere detentie geene merckelijcke voordere beswaerenissen t'haeren laste gegeven waeren, dog dese heden nauwelijcks uijt de vangenisse losgelaeten zijnde, heeft alweder haeren diefachtigen en loosen handel voortgeset. In den naermiddag gaende ten huijze van sr. Smit, mercenier, wonende Geltmunstraete, waer zij voor d'heer Genelles in welken dienst sij over eenige weken gewoont heeft, vraegde twee stukken zitse⁽²¹⁾ en welke sij zoo nauw als mogelijk was bedong om op haer geen suspicie te hebben en beloofde dat sij voorder van des zelfs calendise zouden gehadt hebben, nauwelijks met de stukken ter goeder trouwe weg zijnde, heeft sr. Smit kwaede suspecie krijgende haer eenige straeten agtervolgt, tot dat sij gegaen is in de kerke van O.L.V. waer sij, reets gekwelt zijnde, heeft den zelven haer uijt de kerk doen komen en haer de stukken afgenomen hebbende, heeft haer eenige slaegen toegebragt - fol. 20 - waermede hij haer heeft laeten loopen. Hieruijt blijkende en te vreesen zijnde dat dese in haer diefachtigen handel voortgaende, zelfs van op den dag van haere slaeking tot een ongeluckig eijnd zal komen.

(21) zitse: waarschijnlijk een soort stof.

(28 januarij 1792)

Op den 28 januarij was er wederom een groot disorder op d'hooftwagt op de Mart waer eenen boer, zonder erg en buijten zijne wete, te naer de militaire op de plaetse van hunne wagt gegaen zijnde met d'hiele van 't geweer zoodaenig gestooten wiert in zijn zijde, dat hij naer eene herberg moest gedregen worden en waer hij in perijkel van zijn leven meer dan geduerende twee uren bloedt gespouwt heeft. Niet alleen op d'hooftwagt maer op verscheijde andere wagten en plaetsen hoort men daegelijks van diergelijcke moetwilligheden die de militaire aen de borgers toebrengen, om in welcke te voorsien eenige gedeputeerde heeren van 't magistraet in den naermiddag zijn komen inspectie nemen naer den gequesten en naer de plaetse der hooftwagt, waer zij met consent, van d'overste der militaire hebben beraemt tot voorkoming van diergelijcke disorders van aen beijde zijden der hooftwagt een balie te stellen opdat besonder de boeren hun aen zulkdaenig perijkel niet meer zouden bloot stellen en dus in hunnen weg niet meer zouden verhindert worden. Nog desen naermiddag zijn ten deser eijnde op beijde zijden van d'hooftwagt twee paelstaeken geplaest langs welke eerstdaegs de baliën zullen geplaest worden.

(30 januarij 1792)

- fol. 21 - Op den 30 januarij was 's morgens het collegie onophoudelijk vergaedert over een groot disorder geduerende den nagt in d'herberge De Croone Imperial in de Predikheersstraete voorgevallen. Aldaer besloten bal voor d'heereknegten zijnde, waer niemant dan met eene caerte toegelaeten wiert, zijn er ingekomen twee fouriers van de militaire die met gewelt wilden ingang in 't bal hebben, welke hun om alle moeijlijkheijd te voorkomen toegelaeten wiert, mits zij hunne sabels zouden afleggen 't welk sij deden. Dog geduerig in 't bal eene groote verwerring toegebragt hebbende zijn zij vertrokken, eijsschende hunne sabels van de knegten welke niet wetende waer die geleijt waeren, is er eene overgroote moeijlijkheijd en gekijf ontstaen zoo verre dat sij de knegten uijtmakten voor dieven en eijndelinge hunne sabels vonden ter plaetse waer sij die geleijt hadde. Hierop hebben de knegten en menige andere hun nog meer beginnen uijt te schelden, tot zoo verre dat zij in den hoop hebben beginnen te kappen en eenige gewond hebben. Hierop seffens eene wagt schaedebeletters toegekomen zijnde, hebben zij dese twee fouriers en eenige der besonderste zoo gekweste als andere

[p. 114]

aengehouden en in arrest gestelt, waerom zij desen morgen verscheijde mael over en weer het collegie zijn overgeleet en naer genomen oorconden zijn de fouriers aen de militaire overgelevert, die zooveel te strenger zullen gestraft worden, omdat aen dese op swaere straffen verboden is in eenige openbaere ballen te gaen, die door de borgerije gehouden worden. (IX gaset 30 januarij, etc.).