Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[December]

(1 december 1790)

- fol. 529 - Op den 1 december vernam men 's morgens dat de volontaire der gildens geduerende den heelen gepasseerden nagt sterke patrouilliën hebben gedaen en dat sij verscheijde bekende fijgen of keijsersgesinde hebben opgelicht en in vangenisse beweegt, verscheijde der zelve verlaeten de stadt Brugge en redden hun door de vlugt omdat sij wel zien hoe meer het eijnde van 't patrioticq naedert, hoe grooter den haet van 't volk op hun wordt. De huijsen van de gevlugte worden door de bediende der stadt bewaert en hunne papieren worden versegelt. Onder meer andere is gisteren gevlugt de gravinne van Gistel⁽⁴⁶²⁾ en de heeren Coene, in 't huijs van welcke gravinne sondagavond voor meest alle de fijgen een pragtig feest gegeven was om hunne vruegt te betoonen over de overgaeve van de Staeten van Namen, die voor altijdt de verontweerdinge van d'andere provenciën van d'unie over zig hebben getrokken naer zoo groote rijkdommen uijt de revolutie te hebben genoten, ziet hierover een resultat heden in 't licht verschenen aen de Staeten van Vlaenderen uijt het souverijen congres waerin die waerheijd bevestigt wordt, siet in hetzelve ook verscheijde berichten waerdoor de maeren van gisteren bevestigt worden en waerin betoont - fol. 530 - wordt dat alle de hope om die provencie wederom te heroveren nog niet is verdwenen of de Oostenrijckers verders te beletten van in 't land te dringen, (welcke versaemelinge N. 3 onder de stukken N. 80 kan gesien worden).

(462) Men bedoelt hier waarschijnlijk Isabelle-Claire d'Affaytadi de Ghistelles (^o 1770-1808), gehuwd met Anselme de Peellaert (1764-1817). Zij was de dochter van Eugène d'Affaytadi, graaf van Gistel en Marie-Anne de la Coste. (Annuaire de la Noblesse, 1852, blz. 92), (R. COPPIETERS, Notices généalogiques et historiques sur quelques familles Brugeoises, Brugge, 1942, blz. 186).

(2 december 1790)

Op den 2 december wiert bij orders van 't magistraet bij hallegebode en trommelinge afgekondigt dat op arbitrare correctie alle saemenrottingen worden verboden, dat

[p. 134]

ook geene jongens tropwijs langs de straeten vermogen te loopen en dat alle degone die hun op diergelijcke manieren des avons langs de straeten zullen bevinden zullen aengehouden worden, om dus alle disorders te voorkomen. Tot heden naermiddag was alles gerust, maer tusschen twee en drij uren veranderde het heele schouwspel wanneer men verscheijde, zoo te voet als te peerde, van het patrioticq leger, gelijk ook menige volontaire, vrijdag en saterdag lest vertrocken, saeg aenkomen met de sekere tijding dat de keijserlijcke troupen tot Brussel zijn aengekomen en dat Brabant reets onder de gehoorsaemheijd des keijsers is, d'estafette met die sekere tijding kwam ontrent den avond aen 't magistraet en seffens wiert de heele stadt hieraf verwittigt, 't welk aen ider de grootste ontsteltenis veroorsakte terwijl men nu op eenmael siet, naer zooveele victoriën, naer - fol. 531 - zooveele bloedtstortingen en opofferingen voor het vaderland, naer zoo menige devoiren, triumphen en geltopofferingen, teenemael de heele Nederlandsche vrijheijd en patrioticq vernietigt en onse landen wederom gebragt onder de gehoorsaemheijd van het Huijs van Oostenrijk. Eene tijdinge, zoo schrikkelijk als de voorgaende, wordt alhier op heden verbreijt dat er veele ongeluckige volontairen van Eecloo, Maldeghem, Aijghem en van verscheijde andere plaetsen, die in afwagting van den vijand door Loven getrokken waeren, ongeluckig door de keijserlijcke troupen zijn omgebragt, van welke nogtans men met ongedult sekerder tijdingen is afwagtende.

Ziet nu lief naegeslagt hoe ongeluckig onse regeerders, de zoogenaemde heeren Staeten, het souvereijn congres en den heer Van der Noot zelfs, die reets meest alle vlugtig zijn, de dappere strijdende vaderlanders tot op den lesten oogenblick naer den slagbank hebben gebragt en leert hieruijt lieve nakomelingen altijdt zooveel mogelijk uwen oppervorst onderdaenig te zijn, nu - fol. 532 - ziende hoe wij door zooveele vorsten, die alleen maer wilden regeeren voor de baetsugt en ijdele glorie, zoo schandelijk bedrogen zijn, want gelijk verscheijde van dese opperregeerders, alleen maer voor den trek en glorie, genoegsaem wisten dat de Nederlanden reets van over eenige maenden in d'overeenkomst tot Reijchenbach gesloten, onder de gehoorsaemheijd des keijsers moesten wederkeeren, waerom moesten zij tot den lesten oogenblick zooveel vraekroepende bloedt, op hun en hunne naekomelingen te vreken, laeten vergieten en zoo menige geltsommen laeten verkwisten in plaets van die te verdeelen aen die ongeluckige die voor 't welvaeren van 't vaderland verminkt, gewond ende gekwest zijn; immers het verloop van tijdt zal ons gaen leeren hoe wij door die wanschepsels, predikatie en opstokerijen van den geestelijcken staet⁽⁴⁶³⁾ bedrogen ende misleijt zijn geworden, dat wij alle mogelijks wel eens vroeg ofte laet van 't Huijs van Oostenrijk maer al te zuer (waervan ons Godt behoede) zullen moeten betaelen. Desen avond zaeg men nog den laesten schets van de wijse op welcke alle Nederlanders verleijt en - fol. 533 - bedrogen zijn, wanneer men in den avond nog welgemoet met slaende trommels saeg aenkomen ontrent tweehondert mannen volontaire, alle wel gewaepent, die met de barge van Vuerne aengekomen waeren. Dese op de Mart gekomen zijnde en de maeren vernemende waermede de heele stadt vervolt is, makten seffens halte om niet voorders meer voor de verraeders des landts te marceeren; zijnde dezelve voor desen nagt in 't clooster der eerw. paters capucinen geïnkwartiert geworden. Om alle wanorders te voorkomen, zijn geduerende desen nagt door de volontaire der gildens sterke patrouilliën gedaen geworden.

Heden verneemt men in de XCVI gasette: uijt Weenen Zijne Majesteijt den keijser uijt Presburg als koning van Hongariën terug gekomen tot Weenen. Uijt Londen nopende de bemiddelinge en de vereffening der geschillen met het Spaensch hof. Uijt Brussel eenen trompetter vanwegens den veldtmarechal De Bender naer de stadt

(463) Men bemerkt hier het ontstaan van antiklerikalisme. Te Brugge had het antiklerikalisme reeds een goede voedingsbodem gevonden bij de royalisten, democraten en in sommige gevallen bij de volksmassa. Royalisten en democraten waren kritisch gezind t.o.v. geestelijkheid niet alleen omdat de revolutie voornamelijk door de geestelijkheid geleid en in stand gehouden werd maar ook omdat de clerus verantwoordelijk was voor het anti-royalistisch en anti-democratisch fanatisme dat onze gewesten overspoelde. Na het mislukken van de revolutie voelden de Bruggelingen zich bedrogen door de geestelijkheid. Zij hadden hen immens tot fanatisme opgehitst, en er toe aangezet dienst te nemen in het leger der patriotten. De revolutionaire sfeer werd door de geestelijkheid gecreëerd d.m.v. plechtigheden, processies en diensten voor de revolutie. Vooral toen de revolutie aan het doodbloeden was, waren de geestelijken de laatsten die er de moed probeerden in te houden door het organiseren van processies. Die processies versterkten immers het solidariteitsgevoel en deden de hoop op een overwinning heropflakkeren. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 250, 253).

[p. 135]

Brussel met eene depeche gesonden, den inhout der zelve en de antwoorde die de prelaeten, edele ende gedeputeerde van de drij hooftsteden van Brabant daerop gegeven hebben.

(3 december 1790)

- fol. 534 - Op den 3 december vertrokken 's morgens met de bargie de volontaire van Vuerne elk naer hun huijs en affairens terug, zeer misnoegt omdat zij tot den lesten moment reets zoo verre gebragt waeren.

Met het aenbreken van den dag zaeg men hoe geduerenden desen nagt alle de staeken van vrijheijd, geplant met zooveel luijster als bedrog, zooals in 't vervolg van dit deel te zien is, teenemael tusschen elf en twalf uren tot tegens den grond waeren afgesaegt en boven met calsijdesteenen toegeleijt even alsof er noijt geene vrijheijdtsstaeken en -hoeden gestaen hadden, zoodat het naegeslagt voor de laetere tijden de overblijfsels van de Brugsche heldendaeden eens in den grond zal vinden begraeven liggen.

Om agt uren van desen morgen hadden de heeren van de parochiale kercke van St.-Anne, volgens vooraf gedaene annonce vastgestelt als naer gewoonte voor 's landts welvaeren, onder het luijdop lesen, den ommegang te gaen. Honderden menschen waeren als naer gewoonte voor de H. Bloetcapelle gekomen de heeren afwagtende, dog geene kwaemen te voorschijn, dese met het begraeven van het eijnde der vrijheijdtsstaeken ook geheel hunne godtvrugtigheijd begraevende. In de kercke van de eerw. paters discalsen zijn ook seffens alle de vercieringen weggenomen geworden - fol. 535 - welcke aldaer, als hiervooren fol. 523 verhandelt, geplaest waeren. Desen morgen verneemt men ook dat de religeusen van 't clooster der chartruesinnen gisteravond in 't beluijk en 't slot der zelve gegaen zijn naerdat alle de werklieden, daer nog in menigte werkende, waeren afgedankt, dus zijn dezelve in 't slot gegaen eer de sekere tijdinge alhier was aengekomen dat de provencie van Vlaenderen onder de gehoorsaemheijd des keijsers is overgegaen, welke men heden segt gisterennaermiddag binnen Gend par trompette geproclameert te zijn. Aen de volkomen scheijdinge van het geheele patrioticq leger is er geen twijffel meer, want men heden niet anders ziet aenkomen van alle zijden als voet- en peerdevolk van hetzelve reets geschuert en afgedankt leger; veele van dese die voor het vaderland alles hebben gewaegt, ziet men zonder kousen of schoenen, hunne kleederen geschuert en zoodaenig verarmoed dat zij nauwelijks van hunne ouders en vrienden gekent worden, temeer omdat veele in seven à agt daegen geenen pré hebben getrokken daer onse opperregeerders zoo overvloedige sommen noodeloos verkwist en gestolen hebben.

Op 't ontfangen van de tijdinge dat de stadt - fol. 536 - Gend, op bevel van de zoogenaemde heeren Staeten, onder de gehoorsaemheijd des keijsers is overgegeven geworden, vergaederden seffens alle de leden der ambagten en neeringen op hunne respective vergaederplaetsen, waer ook het resultat van alle was de stadt Brugge zonder eenigen tegenstant onder dezelve gehoorsaemheijd over te geven. Geduerende desen naermiddag zaeg men geluckiglijk alle onse volontaire, zoo met de Gensche barge als met verscheijde billanderscheepen aenkomen, welcke, gelijk die van Eecloo, etc., ook op 't point geweest waeren van te worden geslagoffert zoo zij drij uren voorder hadden gemarceert. De aenkomende dragonders van het patrioticq leger verkoopen hunne peerden, zoo op Steenbrugge als alom langs den weg voor hetgone hun met de equipage geboden wordt, gelijk ook het voetvolk voor hetgone dat hun geboden wordt hun krijgsgetuijg verkoopen.

[p. 136]

Zoo men verneemt zijn tot Brussel en Gend de kostbaere magasijnen, alle op de kost van 't land geformeert, opengestelt en aen 't volk tot buijt gegeven, zoodat alle de kleederen, hemden, cousen, schoenen, laekens, etc., aldaer als geplondert zijn.

- fol. 537 - Zoo men desen avond uijt Oostende verneemt zijn aldaer ook de vaderlandsche troupen, in besetting liggende, afgedankt geworden en dat men aldaer ook op 't ontfangen van de tijding, als vooren vermelt, alle de vrijheijdtsboomen en -hoeden en alle de verdere patrioticque teekens en effecten in een groot vier verbrant heeft, gelijk ook twee stukken vol pruijmen en dat men aldaer reets verscheijde andere faitelijckheden, ten regarde van de zoogenaemde patriotten begaen heeft, want het seker is dat de inwoonders van de stadt Oostende zeer verheugt zijn omdat de ruste zal gaen herleven en omdat den koophandel die geduerende den heelen tijdt van het patrioticq in den grond gedompelt lag wederom als voorheen onder de gehoorsaemheijd des keijsers zal gaen bloeijen en herleven⁽⁴⁶⁴⁾. Seffens verneemt men daer ook de swarte cocarde opgesteken te zijn en ‘Vivat Leopold’ geropen te zijn, zijnde nogtans tot heden binnen Brugge eenige cocarden gedregen geworden.

Geduerende heel desen dag en nagt was het magistraet vergaedert en de volontaire der gildens op de hooftwagt onder - fol. 538 - de wapens om dus alle wanorders en plonderingen te voorkomen waerin onse stadt Brugge geluckig geene voorbeelden geduerende de heele gepasseerde revolutie gesien heeft, zoodat ook verders desen nagt in de grootste stilte is doorgebragt geworden.

(464) Jozef II had Oostende op 11 juni 1781 tot vrijhaven uitgeroepen, een gunstige economische maatregel voor die stad. Vandaar dat er daar een belangrijke groep keizersgezinden te vinden was. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 34).

(4 december 1790)

Op den 4 december 's morgens om agt uren trokken naer gewoonte de wagt op de volontaire onser hooftgildens met het gewoon krijgsmusiek, waeruijt men vermoed dat niettegenstaende het overgaen der landen aen Zijne Majesteijt den keijser ende koning door dezelve gildens nog eenigen tijdt de wagten voor 's stadtsveijligheijd zullen gedaen worden.

Heden saeg men den heelen dag van alle zijden menigvuldige, zoo ruterije als nationeel voetvolk met hunne peerden, equipage en waepens aenkomen. In den naermidd(i)[a]g kwaemen ook aen verscheijde billanderschepen met volontaire, zoo van dese stadt als van 't Brugsche Vrije, alle genoegsaem verblijd dat zij niet voorder gemarceert waeren. Alle de gecasseerde der nationeele troupen, vremde zijnde, begeven hun naer 't collegie waer zij een pas en reijsgelt bekomen om seffens te vertrekken, want men anders met reden zoude moeten bevreest zijn voor groote onheijlen die door d'overgroote menigte verarmmoede troupen zoud konnen veroorsakt worden.

(4 december 1790)

- fol. 538bis - Op den 4 december 's morgens om 8 uren trokken naer gewoonte de wagt op de volontaire onser hooftgilden met het gewoon krijgsmusik, zoodat men zegt, niettegenstaende het overgaen der landen aen Z.M. den keijser, dat die gilden bij consente van 't collegie nog eenigen tijdt voor de stadtsveijligheijd in de waepens zullen blijven de hooftwagt formeeren.

Heden saeg men den heelen dag van alle zijden menige, zoo ruterije met hunne peerden als nationeel voetvolk, aenkomen; des naermiddaegs kwaemen er, zoo met volontaire als voetvolk, verscheijde billanderschepen aen, gelijk menige met de barge van Gend zoodat men heden, zijnde martdag, den dag door niet anders saeg als

[p. 137]

nationeele troupen, ten meerderen deele zeer arme, komen, gelijk als gisteren door de ruterije aen zeer geringen prijs de peerden en equipage verkogt wordende; meest alle de gecasseerde der nationeele troupen, vremde zijnde, begeven hun naer 't collegie, waer zij een pas en reijsgelt bekomen, want men met reden bevreest voor groote troubels die door de menigte van ons leger zouden veroorsakt worden en dus alle de vremde seffens de stadt moeten verlaeten⁽⁴⁶⁵⁾.

(465) Vanaf hier (f. 583 bis) beschikken we slechts over de in klad geschreven tekst van van Walleghem. De rest van het handschrift tot 1801 (van Walleghem's dood), is een eerste versie die nog moest bewerkt en overgeschreven worden. Vermoedelijk werden deze teksten op het moment van de gebeurtenissen zelf opgetekend. Tot 1796 is de tekst geschreven op losse bladen; elk blad wordt telkens opnieuw gefolieerd van 1 tot 4. We hebben, gemakshalve, de nummering van de folio's laten doorlopen. Vanaf 1799 (1797 en 1798 ontbreken) is het klad ingebonden in katernen. Het geheel is van nu af slordig en onduidelijk geschreven en opgesteld; van Walleghem voegt gegevens bij tussen de regels, verwijst naar folio's van vroegere delen zonder aan te geven welke folio's het zijn, hij vermeldt slechts de datum van de Gazette van Gent zonder er zaken uit op te nemen - dat moest dan gebeuren tijdens het overschrijven - en tenslotte geeft van Walleghem de nummers niet op waaronder zijn verzamelde bronnen geklasseerd zijn. Interessant is dat de tekst van folio 583 bis tot folio 539, de kladtekst is van deze vanaf folio 538. We bekomen zo informatie over de werkwijze van van Walleghem. Bij vergelijking van beide teksten valt op dat van Walleghem grondig de zinsbouw en het woordgebruik van de oorspronkelijke tekst verandert; de inhoud blijft dezelfde.

(5 december 1790)

Op den 5 december, niettegenstaende de sondag, wiert een placaet van 't magistraet geaffixeert en - fol. 539 - des naermiddaegs rondt de stadt uijtgetrommelt⁽⁴⁶⁶⁾, behelsende dat den Heere en Wet ondervint dat door het draegen van differente teekens de ruste, binnen dese tot nog toe zoo gelukkig onderhouden, zoude konnen gestroot worden, ordoneeren, op de boete van 50 parasijse, aen eenigelijk geene hoegenaemde teekens of cocardes meer te draegen; op gelijke aen alle vrije winkeliers en andere ordoneerende daeraf geene toog of vente meer te doen; zullende nogtans vrij staen aen degene der gildens, in uniforme zijnde, de gewone cocardes van hunne gilde te draegen. Dus ziet men in eenmael, het draegen van zoo menige teekens eijndigen, welke als hiervooren vermelt, zoo stiptelijk geordoneert waeren te draegen.

Ontrent den noen was heden de heele stadt in beweging op 't ontfangen der maeren uijt^(466bis) Oostende, Mariekercke, St.-Laurijns, St.-Jans in Oremo en verscheijde andere plaetsen dat er daer schromelijke moorden, plonderingen, brandtstigten, etc. worden aengeregt door het grouw, welke ten besten par memorie te melden; tot zoo verre dat den pastor van Mariekerke, St.-Eremo en verscheijde andere reets binnen deser stadt Brugge zijn komen gevlugt, gelijk ook eenige paters capucinen van Oostende, etc.. Seffens wierden hier op 't ontfangen deser maeren alle de poorten gesloten, - fol. 540 - alle de leden der ambagten en neeringen hielden hun op 't order van 't magistraet gereet op hunne gewone vergaederplaetsen, want er ontrent den twee uren meer als 3000 menschen op de Mart en voor 't Stadthuijs stonden, om dus op 't minste wanorder de troubelen in den beginne te konnen demperen terwijl ider in beweging scheen, dog geluckig door dese goede voorsorgen en door de goede order onser volontaire gildens in 't doen der patrouilliën in de waepens liep alles zonder disorder af, zoodat^(466ter) men met den avond alle bewegingen gescheijden saeg en eenige meest verdagt aengehouden wierden.

Op den 6 december vernam men 's morgens met veel genoegen dat de disorders in Oostende, meest door de visschers veroorsakt, beginnen op te houden en dat dezelve zoo groot moet geweest hebben als men gisteren heeft opgegeven, welke te melden.

Heden, gelijk gisteren, zijn er nog verscheijde billanders met nationeele troupen en volontaire aengekomen zoodat er maer weijnige meer zullen volgen. Nu zegt men met sekerheijd dat de keijserlijcke troupen tot Gend zijn aengekomen en dat dezelve par eersten binnen Brugge zullen volgen terwijl, om de troubels, ons magistraet des zelfs verhaesting par estafette aen den generael Bender versogt heeft. (XCVII gasette van den 6 december).

(466) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 4 december 1790, reg. 36 nr. 41.

(466bis) De volgende zin werd hier door van Walleghem tussen de regels bijgevoegd. We zien geen verband met de andere zinnen, nl.: ‘Welkers pastor nog dede; desen in de parochiale kercke van St.-Salvators gepredikt hadde’.

(466ter) Ook de hiernavolgende zinnen heeft van Walleghem tussen de regels bijgevoegd. ‘Nombers uijt Brussel 19, 63, 89, 7, 1 nu onder den tijtel van k. en k. loterije. Heden nog den gewonen biddag als naer gewoonte in O.L.V. kerke voortgeduert, gelijk ook in d'andere kerken zal gedaen worden’.

(7 december 1790)

- fol. 541 - Op den 7 december saeg men 's morgens op de Mart aen de hooftwagt met eene asgrauwe verwe uijtgeschildert de waepens van Vlaender benevens de schilderhuijsen⁽⁴⁶⁷⁾ balie, waertegens de fusieken hebben gestaen, die alle in patrioti-

(467) Vermoedelijk wordt hier het schildwachthuisje bedoeld.

[p. 138]

que caleuren waeren afgeschildert, gelijk ook in d'hooftwagt en alom reets alle patrioticque caleuren met eene gelijcke verwe zijn uijtgedaen geworden, dus in teeken dat de troupen van Z.M. hier eerstdaegs worden verwagt, zoodat men vanaf [nu] alles in 't eerste order siet alsof er noijt geen patriotismus hadde plaetse gehadt.

Siet nu in den tijdt van eenige daegen verandert eene revolutie, die aen 't Nederland zoo menige millionen gekost heeft en in welcke zoo menige duijsent keijserlijcke en vaderlander[s] zijn gesnevelt en voor d'uijtvoering van welke zoo menige devotiën en devoiren gedaen zijn, die nauwelijks door 't naegeslagt zullen konnen gelooft worden. Bemerkingen, etc. Bovendien verneemt men nu met 't grootste ongenoegen dat er van alle zijden op 't Brugsche Vrije ongehoorde vreetheden tegens de geestelijcke heeren worden aengeregt, reets meenige alhier gevlugt gekomen zijnde; ook worden er ten allen kanten menige huijsen teenemael gerenueert en geplondert, van welke de naedere ongeluckige tijdingen verwagt.

(8 december 1790)

- fol. 542 - Op den 8 december 's morgens om agt uren wierden de volontaire van d'hooftwagt op de Mart, zijnde van de gilde van St.-Jooris, bedankt over hunne bewesene diensten tot hiertoe met zooveel eere tot behoudenisse deser stadt gedaen, vervolgens wierden hunne ses stukken canon weggenomen en d'hooftwagt gesloten even alsof er in dezelve noijt geene volontaire zouden gestaen hebben. Sedert eenige daegen heeft ons volontaire peerdevolk ook hunne werkingen gestaekt en hunne wagt in de Wollestraete is ook gesloten geworden. Des avons wierden de gildens door de gedeputeerde van 't collegie over hun loffelijcken dienst bedankt met versoek van nog eenigen tijdt in 't Vrije voor stadts veijligheijd daegelijks de wagt te houden, 't welk met dankbaerheijd gecontinueert wiert en van heden aldaer onderhouden. Aen elke gilde is een stuk wijn geschonken en een jaerlijcksche vermeerderinge op hun emolement van 60 guldens; te melden de groote dienst die dezelve hebben gedaen en hoe tot heden alle troubels binnen de stadt Brugge, tot voorbeelt van alle andere steden gelukkig zijn onderhouden, op alle welke verscheijde bemerkingen te maeken etc.

Om 4 uren van desen naermiddag kwaemen met de Gensche barge aen drij oversten der keijserlijcke troupen om de cartieren uijt te stekken voor de troupen die morgen voorseker verwagt worden te logeren. En alzoo - fol. 543 - men voorseker desen dag de keijserlijcke troupen verwagt, was er langs den Steenweg van Steenbrugge en langs den Weg van Maele een oneijndig getal menschen vergaedert om de k. en k. troupen, tevooren zoo gehaet, te zien aenkomen; dus ider in zijne meijning bedrogen zijnde.

Heden is ook in de capelle van O.L.V. van Blendekkens voor 's landts welvaeren 's morgens om 8 uren uijtgestelt het Alderheijligste, om 10 uren gesongen eene zeer pligtige misse, naermiddag gedaen sermoen en pligtig lof, heden een jaer zijnde, als fol. [86], dat d'eerste processie wegens de revolutie vanuijt die kerk omgedregen is geworden.

(9 december 1790)

Op den 9 december 's morgens tusschen 9 en 10 uren kwaemen langs de Cruijspoorte drij k. husaren te peert die hun seffens begaeven naer 't collegie en hun schriftelijcke commissie overgaeven, naer welke zij hun begaeven naer de Vrijdagmart. Ontrent den 1 uren kwaemen er ontrent 50 mannen husaren te peert aen die hun langs de Mart ook naer de Vrijdagmart in de logementen begaeven. Een halve ure laeter

[p. 139]

kwaemen nog langs de Catalinepoorte aen ontrent 200 mannen voetvolk, zijnde een corps jaegers in blouwe monture, ten - fol. 544 - meerderen deele in 't Luxemburgsche geworven, die hier ook tot nadere orders geïnkwartiert wierden. Op 't aenkomen van dese k. en k. troupen waeren langs den weg, zoo van Steenbrugge als binnen dese stadt, eenige met patriotique teekens, welke dese seffens deden afleggen, sniende selfs de bavorosen⁽⁴⁶⁸⁾ van de kleederen met een mes af, dus gerustelijk zonder eenige andere disorders de stadt inkomende.

Geduerende desen naermiddag wiert den commandant Bompré⁽⁴⁶⁹⁾ pligtiglijk met eene carosse vanuijt d'abdije van den Duijne gehaelt, die sedert de revolutie, ziet fol. [51], hadde in egtenis geweest en naer die abdije vervoert was, als fol., omdat hij tot nog toe den eed, aen den k. en k. gesworen, niet heeft willen afleggen.

Heden naermiddag saeg men niettegenstaende de strenge ordonantie van 't magistraet deser stadt van den desen eenige met swarte cocarden verschijnen, onder welke was den heer Van Hese, priester deser stadt Brugge⁽⁴⁷⁰⁾, welke alle seffens desen avond op 't collegie wierden ontboden ende zonder verdrag de boete van 50 guldens zullen moeten betaelen om dus door 't draegen van verschillige teekens alle onheijlen te voorkomen. (XCIX gasette van den 9 december, etc.).

(468) De bavorose of baverooze is de omgeplooide kant van een kleed of vest, van aan de kraag tot op de borst; (ook ‘omleg’ genaamd). (L.-L. DE BO, o.c., blz. 82).

(469) Volgens het dagboek van burgemeester Coppieters stond ridder Paul-Lodewijk Maréchal de Bompré zelfs als kapitein aan het bevel van de Oostenrijkse troepen in 1789; met de Oostenrijkse restauratie verscheen ook Maréchal de Bompré weer op het toneel. Als overtuigde royalist werd hij dan ook in de Wet van 14 januari 1792 terug als (maar nu als eerste) schepen opgenomen. Met de definitieve Franse bezetting was zijn politieke rol uiteraard uitgespeeld. Hij was ook nog voogd van het hospitaal van de Potterie. (S.A.B., Doopregister O.-L.-Vrouwparochie 1720), (IDEM, Resolutieboeken 1747-49, folio 235-236, 1751-53, folio 89v, 92-96, 1788-91, folio 2, 1791-94, folio 19), (IDEM, Almanakken 1775, Bi-hh, blz. 127), (CH. VAN RENYNGHE DE VOXVRIE, Tablettes des Flandres, o.c., dl. VIII, blz. 333-334, dl. III, blz. 314, 325-329), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 10, 152-153, 259; dl. II, blz. 8-9 42-43), (P. VERHAEGEN, Journal..., o.c., blz. 23, 46, 160, 163), (E. REMBRY, De bekende pastors van Sint-Gillis te Brugge (1311-1896). Brugge, 1890-96, blz. 217), (Zie voetnoot 344 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’, 1789).

(470) Jan (Joannes Franciscus Andreas) van Hese werd geboren te Brugge (Sint-Salvatorsparochie) op 30 november 1757 als zoon van zilversmid Joannes en Laurentia de Wulf. Hij volgde wellicht humaniora bij de paters augustijnen. Op 18-jarige leeftijd werd hij student te Leuven; op 17 januari 1776 werd hij er aanvaard in het Lelie-college aan de Alma Mater. Na deze Leuvense jaren bracht hij enkele jaren door op het Brugse seminarie. Zijn priesterwijding volgde op 10 maart 1781. Met tegenzin wellicht aanvaardde hij op 16 juni 1784 zijn benoeming als onderpastoor te Pittem, hoewel volgens A. Van den Abeele deze Pittemse periode geen donkere tijd voor hem zou worden. In juli 1789 moest hij zich terugtrekken in Brugge, want er waren intussen gegronde klachten gerezen tegen deze priester: onheuse omgang met het vrouwelijk geslacht. Bisschop Brenart ontzette hem dan ook op 16 juli 1789 ad interim uit zijn priesterlijk ambt. Vanaf die tijd dateert zijn onblusbare wrok tegen Brenart en andere hoge geestelijken. Van Hese dacht namelijk dat hij gestraft was om politieke redenen, want hij was een openlijk en fervent aanhanger van de jozefistische vernieuwingen (o.a. de oprichting in juli 1786 van één algemene confrerie). Zo werd deze priester een van de leiders van de keizerlijke groep. Tijdens de Brabantse Omwenteling sprak hij zich onverdroten uit tegen de patriotten en werd daarom zeer dikwijls lastig gevallen. Hij trachtte de argumentatie van de jezuïet F.X. de Feller (zowat de ideoloog van de traditionalisten) te ontzenuwen en sprong in de bres ten voordele van andere keizersgezinde priesters die door hun oversten gestraft en soms mishandeld werden. Van deze groep was hij dus te Brugge leider en symbool. Tijdens de eerste Franse overheersing stelde hij zich sterk anti-Frans op, omdat die teveel geleek aan de Brabantse Omwenteling, en bleef hij trouw aan de keizer. Toch werd hij hiervoor later niet beloond met een kanunnikschap (van Sint-Donaas), zoals hem beloofd was. Hoewel hij dus anti-Frans was, legde Jan van Hese op 11 oktober 1797 als één der weinige Brugse priesters de eed van haat af tegen het koningdom. Daarenboven werd hij hierdoor priester op de Sint-Salvatorsparochie, maar werd er niet aanvaard door de parochianen. Later werd hij de ‘kapelaan van het schavot’ en dus aalmoezenier van de terdoodveroordeelden. Hij werd er besmet door een pestlijder. Op 6 april 1802 verzoende hij zich met het Vicariaat, maar een maand later (2 mei 1802) overleed hij aan de pest. Van hem zijn ook bekend: het beruchte boek ‘Legenda Aurea’ van 1791 en zijn kroniek ‘Journal historique’. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvators 1757), (Y. VANDEN BERGHE, De Brugse publicist Jan van Hese (1757-1802), in: Brugge in de revolutietijd (1770-1894), o.c., blz. 21-29), (V. ARICKX, Geschiedenis van Pittem, Pittem, 1951, blz. 112), (B. JANSSENS DE BISTHOVEN, De parochiepriesters en de zielzorg in de 18de eeuw, in: Het bisdom Brugge..., o.c., blz. 221), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 99, 246, 280-290, 316), (A. VAN DEN ABEELE, Jan van Hese studeerde te Leuven, in Biekorf, 84, 2, 1984, blz. 164-166), (Zie ook E. HOSTEN - E.I. STRUBBE, L'occupation française à Bruges en 1792 et 1793, Journal contemporain de Jean van Hese, Brugge, 1931).

(10 december 1790)

- fol. 545 - Op den 10 december saeg men 's morgens op 't k. en k. comtoir geplaest de waepens van Z.M. den keijser ende koning die in 't begin der revolutie zoo schandig waeren in stukken gesmeten, siet hiervooren fol. [47]; ook geduerende desen nagt het heele bewint van 't zelve comtoir aen de k. en k. commissarissen overgegeven zijnde, daer nu ook een schillewagt voor staende van de ontrent 50 mannen k. en k. voetvolk die gisteravond tusschen 9 en 10 uren langs de Catalinepoorte waeren aengekomen. Om 10½ hoorde men d'eerste mael het carilion op den thooren ter eeren van den k. en k. Leopold tot naermiddag om 4 uren spelen. Om 12 uren begaeven hun de heeren van ons magistraet en 's Landts van den Vrijen, geseten in verscheijde carossen, buijten de Cruijspoorte ontrent de Fortune⁽⁴⁷¹⁾ ter onthaelinge van de k. en k. troupen die aldaer korts daernaer aenkwaemen; op 't arrivement van welke de gedeputeerde aen den generael Wurtemberg, sittende te peerde, de sloters van de stadt aenbooden. Op dese legde den generael met minsaemheijd zijne hand in teekens dat hij d'overgaeve van de stadt accepte[e]rde, dan deden de gedeputeerde eene breetvoeri(n)ge redevoeringe luijdop tegen den heer generael die van elk konde gehoort - fol. 546 - (vervolg van den 10 december) worden; in dezelve aen den generael de stadt Brugge onder de gehoorsaemheijd aen den k. en k. overgevende en naer vervolgens genade voor de stadt en Landt van den Vrijen versoekende, met eene volkomen vergetentheijd van alle het gepasseerde, antwoorde den heer generael hun op eene minsaeme wijze, die ook van elk konde verstaen worden, dat de gedeputeerden mogten uijt naem van Z.M. versekert zijn dat, zoo wanneer de k. en k. troupen de stadt gerust mogten intrekken, van hunne kant geen de minste disorders zouden voorvallen en dat hij voor alles borge geeft, dat Z.M. alle het gepasseerde in de Nederlanden aensiet als niet gebuert en voor altijdt zal vergeten⁽⁴⁷²⁾, waernaer er nog verscheijde woordenwisselingen, zoo van de kant van de gedeputeerde als van den generael, hem genade voor de troupen van 't patrioticq leger, gelijk voor de deserteurs van het k. en k. leger versoekende, waerop den generael antwoorde dat deesaengaende door Z.M. de beste rangementen zoude gemakt worden. Nauwelijks was de deputatie geëijndigt of een oneijndig getal menschen deser stadt, aldaer vergaedert, staeken de hoeden op en riepen: ‘Vivat Leopold, vivat den k. en k.’, 't welk door den generael en door het alle het

(471) ‘De Fortune’ was een herberg, gelegen buiten de Kruispoort. We hebben zijn preciese plaats niet kunnen lokaliseren. (Zie fol. 115 van het 14de deel van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

(472) Leopold II had in zijn 2 manifesten (3 april-14 oktober 1790) de algemene amnestie beloofd, hierdoor won hij het vertrouwen van zijn opstandige onderdanen. (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. 1, blz. 257).

[p. 140]

peerdevolk, de hoeden opstekende in de locht, met alle minsaemheijd beantwoort wiert, dus seffens de genegentheijd - fol. 547 - van 't volk voor Z.M. den keijser siende. Vervolgens dan reede de gedeputeerde geseten in carossen voorop en den generael, geseten te peerd vervolgde dezelve tusschen een luijstelijk peerdevolk van zijn husarenregiment en agter welke nog circa 300 mannen peerdevolk van 't zelve regement volgden die aldus om 1 ure in 't beste order op de Mart verscheenen, de stadt gerustelijk inkomende, alle seffens van de Mart in verdeelingen naer hunne aengewesen stallingen en in menige aubergen vertrekkende. Den generael De Latour⁽⁴⁷³⁾ stapte op de Mart van zijn peert af en begaf zig te voet naer het huijs van d'heer Jaques Hertebout op de Mart waer hem de gedeputeerde van 't magistraet van Oostende verwellekomden en hem de stadt overgaeven met ontrent dezelve woordenwisselingen als door onse gedeputeerde, hierboven gemelt, gehouden, waernaer hij zig vervolgens begaf naer 't Hof van Commercie om aldaer zijn logement te houden.

Ontrent den 2 uren saeg men langs de Cruijspoorte naer de Mart aenkomen ontrent 4000 mannen voetvolk k. en k. troupen die door de lange voyagie zeer waeren afgemat en vanuijt Hongariën naer de Nederlanden bestemt waeren, alle in de waepens zijnde, - fol. 548 - ook zoo gerust als het peerdevolk de mueren onser stadt inkomende. Naer een korte wijle op de Mart verbleven te hebben, begaeven hun de menigte troupen naer onse casernen, die al van over 6 à 7 weken waeren gesuijvert en waeruijt, zoo men daerop reflectie genomen hadde, men hadde konnen bespueren dat de Nederlanden reets van over lange waeren overgelevert aen de gehoorsaemheijd van den k. ende k.. Seffens wiert ook de hooftwagt op de Mart beset in welke de gildens sedert de revolutie de wagt hebben gehouden, voor dezelve wierden eenige groote stukken canons met de toebehoorten, eenige poer- en bagazewaegens geplaest, bijnae ongelovelijk zijnde van hoe menige bagagewaegens agter de troupen volgden. Seffens wierden ook de poorten beset, de magasijnen en comtoiren, zoodat dit last der borgers nu volkomentlijk zal ophouden en men hoopt dat nu de dierbaere rust zal herstelt worden.

(473) Graaf Maximiliaan Antoine Charles Joseph de Baillet de Latour (1737-1806) was een der meest populaire figuren uit de Belgische militaire geschiedenis. Hij begon in 1775 zijn loopbaan in Oostenrijkse dienst. In 1788 werd hij erfelijk maarschalk van Luxemburg, in 1790 Feldmarschalleutnant en tegelijkertijd leider van het beroemde Waalse regiment dragonders. Bij de onderdrukking van de Brabantse Omwenteling speelde zijn regiment een doorslaggevende rol. (Catalogus. De Brabantse Omwenteling 1789-1790, o.c., n^o 3/19).

(11 december 1790)

Op den 11 december wiert van 't Stadthuijs bij orders van d'heeren van 't magistraet afgekondigt⁽⁴⁷⁴⁾ dat den Heere ende Wet ondervint dat de algemeene ruste, tot nog zoo geluckig binnen onse stadt onderhouden, zoude konnen gestoort worden door de verscheijde gesintheden; ordoneeren aen eenider malkaer daerover geene insuriens of schelwoorden, veel min gewelt - fol. 549 - aen te doen, op pene van te vervallen in eene boete van 50 guldens of swaerder straffe ingevolgen d'extinctie van 't cas zulks zal vereijsschen; volgens depeche van d'heeren Staeten van den 9 deser deser aen 't magistraet toegesonden, op gelijcke boete, aen alle de gecasseerde troupen der nationeele verbiedende nog te draegen eenige besondere uniformenkraegen, baveroosen of opslaegers van diffrent caleur, op pene zelfs van als stoorder van de gemeene rust aengehouden te worden. Den Heere ende Wet verders, inkerende hunne ordonantie van den 4 deser⁽⁴⁷⁵⁾ en op amende in dezelve gestatueert, verbiedende eenige hoegenaemde cocarden of teekens te draegen.

Heden tegens den avont was het gerugt algemeen dat er 6 mannen van het corps jaegers gingen door den kop geschoten worden en dat er desen avond ging stantrecht gedaen worden, omdieswille dat dezelve hadden bestaen, meest op Schipsdaele, in d'herbergen geïnkwartiert liggende, den heer pastor van St.-Pieters⁽⁴⁷⁶⁾ met gewelt tot 40 pond groote in gelde en andere effecten af te heerschen, benevens aen hun wijn en bier te doen geven zooveel zij begeerden en in 't zelve huijs zoo faitelijk waeren

(474) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 11 december 1790, reg. 36 nr. 42.

(475) Zie S.A.B., Plakkaten, 2^e reeks, 4 december en 11 december 1790, reg. 36 nr. 41 en nr. 43.

(476) De pastoor is Jacobus Lietaert, die we niet verder hebben kunnen identificeren. Beschuldigden zijn de Oostenrijkse soldaten, François Dissiot, Jacques Acord en Henri Denis. De herbergier Carel Staelens en zijn vrouw Anna Clarisse van de herberg ‘In 't zoet Bier’ gelegen aan Scheepsdale werden beschuldigd deze soldaten opgestookt te hebben. Deze laatsten werden op 27 december 1790 na scherp vermaan vrijgelaten. (Een verslag van de gebeurtenissen door verscheidene getuigen en betichten vindt men terug in het Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de Tighten..., o.c., cahier 15, fol. 6 e.v. en in het Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelijke Informatien..., o.c., cahier 12, fol. 19, die zich in het R.A.B. bevinden, in het fonds Brugge onder de nummers 659, 725).

[p. 141]

gedrongen. Dit stantrecht waere zooveel te noodiger omdat de troupen nog andere kleijne dieverijen begaen, 't publik door 't gelt bedriegen, etc., welke te melden.

(12 december 1790)

- fol. 550 - Op den 12 december zijn 's morgens naer Oostende vertrokken ontrent 100 mannen peerdevolk met den heer generael, wirwaers ook gisteren ontrent 400 mannen voetvolk vertrokken waeren.

Nopende het voorgevallen van den heer paster van St.-Pieters verneemt men heden nader dat er gisteravont geen stantrecht gedaen is meer dat den heer colonel der jaegers alle zijne manschap in een bilk daer ontrent heeft doen vergaederen en alle de mannen een voor een voor d'oogen van de dienstmaert van den heer paster heeft laeten komen, van welke zij seffens twee van de daeders kende, die ook seffens hunne medemackers beklapten, dus zal hun proces worden opgemakt, dog zoo men zegt is voor hun de tusschenspraek zeer groot opdat de lijfdoodtstraffe in eene lijfstraffe zoud verandert worden, zelfs door onsen eerweerdigen heer bisschop en besondere heeren, om dus een exempel te geven, want dat er door 't volk ook iet tegens de militaire begaen wiert; ook nopende de weerdinnen uijt d'herberge het even zoo is te melden, die de soldaeten daertoe heeft opgestookt, in genade ontfangen te worden om het nemen van hun fout en nu ook in egtenis is beweegt.

(13 december 1790)

Op den 13 december wiert aen alle de volontaire gildens een gedrukt biliet gesonden om, bij orders van den heer generael Latour, aen 't magistraet over te brengen den 15 en 16 deser van - fol. 551 - 's avons ten 6 tot 8 uren generaelijk alle de waepens, cibernen en oorloogstuijg die aen hun door den staet zijn gegeven geworden; waerom van nu af generaelijk de waepenoeffeningen van de volontaire der gildens en alle andere zijn opgeschort geworden en nu ook door de volontaire deser stadt, die tot heden nog in 't Vrije de wagten hebben onderhouden, teenemael zijn opgeseijt geworden, nu door de militaire alleen de wagten geformeert wordende. Bemerkingen, etc. (XCIX gasette van den 13 december).

(15 december 1790)

Op den 15 december 's morgens was er door den etat-major onser besettinge vastgestelt van 23 mannen gedeserteerde van de k. en k. troupen in 't begin der revolutie en die nu reets waeren opgelicht, ingevolgen het pardon van Z.M. den keijser dat maer tot den 12 februarij 1791 moet plaetse hebben, van dezelve tot meerdere sekerheijd met de barge van Gend verderop nae Luxembourg te senden, dog tot onser aller vruegt en voldoeninge vernam men dat geduerende desen nagt om 2½ uren eene estafettte was aengekomen met het pardon generael van Z.M. den keijser voor alle de gedeserteerde der k. en k. troupen die wegens de revolutie waeren gedeserteert, ingevolgen hetwelcke de gemelde 23 mannen wierden seffens op vrije voeten gestelt mits de wedergave van de pré die zij sedert - fol. 552 - hunner aenhoudinge hebben genoten, waermede dezelve hun seffens hebben mogen naer hunne woningen begeven of waer zij begeerden. Die jonst van Z.M. den keijser stelt duijsenden herten gerust die nu veele hun verborgen hielden, andere verlaetende hunne ouders, vrouwen en kinders waeren gevlugt in vremde landen om niet weder dienst te moeten aennemen en mogelijks verre in vremde landen te moeten vertransporteert worden. Indien die toegeventheijd van Z.M. den k. en k. dus zoo egt is als men dezelve nu verbreijt, mag men die aensien als het eerste weldaedt aen zijne Nederlandtsche volkeren gedaen, als men aenmerkt hoe groote straffe die deserteurs schuldig zijn omdat zij, wanneer Z.M. in noot was, hem hebben verlaeten en ten

[p. 142]

deele door hunne oorsaeke de schoone Nederlandtsche provenciën voor eenigen tijdt hebben doen verliesen, die hij sonder de tusschenkomst van de hoven van Berlijn, Londen en 's Gravenhage mogelijks noijt meer onder zijne heerschapije zoude weergekregen hebben; dus mag dese daedt van menschlieventheijd aensien worden als het eerste weldaedt van een grooten keijser ende koning onder welkers heerschapije elk nu vertrouwt door de goddelijcke voorsienigheijd gelukkig te gaen leven. Nu zijn ook alle de aengehoudene, wegens de - fol. 553 - voorgevallen troubelen geduerende de revolutie aengehouden, binnen dese stadt als degene 's Lands van den Vrijen in vrijheijd gestelt, als is den heer Michot, vermelt fol. [525] en alle andere, gelijk ook alle degene die in correctiehuijsen waeren opgesloten, als zijn Vos, Du Pré, Van Hove en meer andere die wegens den staet waeren aengehouden, zoodat men nu eerst eene volkomen rust begint te ontmoeten.

Geduerende desen naermiddag waeren alhier van Oostende aengekomen een piquet k. en k. peerdevolk, verselt door den heer generael Latour, die zijnen intrek in 't Hof van Commercei nam naer de gemelde stadt onder het bewint van Z.M. den keijser en koning gestelt te hebben en naerdat aldaer eene pligtige misse, gevolgt door den Te Deum, benevens eene heele illuminatie der stadt, hadde plaetse gehadt.

(16 december 1790)

Op den 16 december 's morgens om 8 uren saeg men van de Mart verplaetsen naer de batereijen op onse stadtswallen de groote stukken canons, voor d'hooftwagt gestelt sedert d'aenkomste der k. en k. troupen benevens veele andere. Om 10 uren begonde het carilion op den thoren te spelen en verscheen op de Mart het peerdevolk onser besetting, kostelijk gemonteert, benevens een uijtgelesen escadron voetvolk die hun - fol. 554 - (vervolg 16 december) alle in eene linie tot aen 't Hof van Commercie plaetsten, dweers over de Mart. Ontrent den 11 uren kwam Z.E. den generael Latour met den heele etat-major van het voet- en peerdevolk te voet aen, hun over de Mart naer de kathedraele kercke van St.-Donaes begevende, waer door den heer kanonik Matthijs⁽⁴⁷⁷⁾ (die over jaer met een soldaet gewandelt heeft) en door andere heeren canonikken eene alderpligtigste misse in volle musik wiert afgesongen om den hemel te bedanken over de geluckkige wederkomst der stadt Brugge onder de gehoorsaemheijd van den k. en k. Leopold den II, gevolgt door den Te Deum Laudamus die afgesongen wiert door onsen eerw. heer bisschop, die geduerende de misse in pontificael gewaet op zijnen troon hadde geseten en wegens eenige beletsels de misse niet konde celebreren; zulks geschiedende onder het luijden van alle de klokken deser stadt en van onse kathedraele. Z.E. den generael met de colonels waeren in 't midden van den choor geplaest op een kostelijk gestoelte met goudt verrijkte tapatijen omset, nevens hun den heelen etat-major geplaest zijnde. Op beijde zijden van den choor waeren geplaest d'agtbaere heeren onser - fol. 555 - magistraeten en in de kercke bevonden hun generaelijk alle de heeren geestelijcke, zoo der abdijen de prelaeten ook in den choor geplaest zijnde, collegiale, parochiale kercken deser stadt, alsook alle degene der biddende orders, dog wegens de menigte menschen zonder order of tour van rang, gelijk ook de kinders der militaire kreigsschole, nu reets alle, gelijk hunne meesters, in militaire uniforme zijnde; ook bevonden hun in de kerk het voetvolk onser besetting en op de Burg stont een uijtgelesen detachement in de waepens die geduerende de misse eene drijvoudige salvo uijt de musquetterije gaeven; geduerende de misse stont ook op de Mart in slagorder het k.k. peerdevolk en de canons wierden op de veste onophoudelijk gelosbrant. 't Eijnde die pligtige misse vertrok Z.E. den generael naer 't Hof van Commercie op de forme als hij gekomen was, duijsenden jongers en nieuwsgierige volgden den generael onder het opsteken der hoeden en het onophoudelijk roepen:

(477) Kanunnik Karel Philippus Matthijs werd geboren te Maldegem op 9 juli 1732. Na eerst school te hebben gelopen in Brugge, ging hij te Leuven filosofie en theologie studeren. Hij behaalde er tevens de licentie in de rechten en werd later rector magnificus van de Leuvense universiteit. Op 21 juni 1766 verkreeg hij de 5de prebende van het kapittel van Sint-Donaas en kwam hij dus naar Brugge terug, waar hij (vanaf juni 1767) de titel ‘kanunnik gradueel in de rechten’ meekreeg. Zo werd hij ook advokaat-fiskaal bij het Geestelijk Hof van het bisdom Brugge. Kanunnik Matthijs behoorde te Brugge tot de groep van democratisch (anti-Oostenrijks) geïnspireerde intellectuelen, rond de advokaat Ysenbrandt, pensionaris de Deurwaerder,... Vanaf 24 oktober 1789 werd hij door d'Alton dan ook onder bestendige controle geplaatst. Het was bijgevolg niet zo verwonderlijk dat hij werd opgenomen in het ‘comité om de stad te helpen besturen’ van november 1789. Hij zetelde er als afgevaardigde van de democraten en ‘over de clergie’. Hij geraakte er echter stilaan op de achtergrond. Na de Brabantse Omwenteling vluchtte hij uit Brugge weg en werd een tijdlang pastoor van het Vlaams dorpje Caster in Frans-Vlaanderen. Terug in Brugge, werd hij vicaris van het bisdom Brugge (met de Pauw, Jooris en de Gryse) en kwam daarmee in de plaats van de overleden kanunnik Van Parijs. Volgens latere Franse berichten had deze intellectueel er heel wat invloed: ‘homme d'esprit et a beaucoup d'influence’. In 1798 weigerde kanunnik Matthijs de Franse eed af te leggen en hij werd daarom, door het besluit van het Directoire van 4 november 1798, verbannen. Omdat hij boven de 60 jaar was, werd hij echter (met nog 37 andere priesters uit het gedeelte van het bisdom Brugge in het Leiedepartement, waaronder ook kanunnik de Pauw) ondergebracht in het seminarie vanaf 7 februari 1799. Voordien was hij enkele maanden opgesloten geweest in een hospitaal. In juli 1799 moest hij, weerom met de Pauw, voor de correctionele rechtbank verschijnen, omdat hij zich in geschriften fel had uitgelaten tegen de beëedigde priesters. Hij werd daarom ook tijdelijk gevangen gezet in o.a. de gevangenis van het vrouwentuchthuis. Daarna bleef hij tot 4 april 1800 (burgerlijk) gevangene in het bisschoppelijk seminarie. Toen werd hij, net als de andere gevangen gezette priesters, vrijgelaten. Vanaf dat ogenblik trok Karel Mathijs zich terug in zijn geboorteplaas Maldegem. De bisschop van Gent benoemde hem nog tot ere-kanunnik van het kapittel van Sint-Baafs te Gent en als ‘synodaal examinator van het bisdom van Brugge’. Hij overleed als rustend priester te Maldegem op 8 oktober 1807. (S.A.B., kroniek P. Ledoulx, o.c., dl. II, blz. 340-342), (A.C., DE SCHREVEL, Pierre-Jacques De Pauw, o.c., blz. 726-727), (J. DE SMET, Onze vicarii capitularii..., o.c., blz. 227-228 en 232), (L. PRENEEL, De Brugse clerus..., o.c., blz. 291), (Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 100, 206-207, 215 en dl. II, blz. 26-27), (S.A.B., Almanakken 1775, BI - hh, blz. 89), (J. VAN OVERSTRAETEN, De Nederlanden in Frankrijk, Antwerpen, 1969, blz. 130-131).

[p. 143]

‘Vivat Leopold, vivat den keijser’, welke door Z.E. en door - fol. 556 - den heelen etat-major met het gelijk opsteken der hoeden en geroep met alle minsaemheijd wiert beantwoort. Vervolgens begaf zig den generael naer 't Hof van Commercie, van waer naer afscheijt van meest alle de oversten genomen te hebben, hij zig om 1½ ure naer 't bischdom begaf waer een kostelijk noenmael gehouden, 's avons groot concert en avontmael gehouden wiert. Geduerende desen morgen en naermiddag saeg men rond verscheijde wijken deser stadt spannen menige vlaggen, kroonen en andere vercieringen ter eeren van den k. en k., ook gingen generaelijk alle de wijkmeesters bij orders van 't magistraet naer alle hunne wijken rondt om ider aen te seggen van geduerende den avond illuminatiën te ontsteken. Om 4 uren begonde het ca[ri]lion op den thoren andermael te spelen. Om 7 uren tot agt uren luijdenden alle de klokken der stadt en de canons op de stadtswallen wierden gelijkelijk onophoudelijk gelosbrant. Om agt uren wierden alle de besondere gebouwen deser stadt konstig geïllumineert, 't welk seffens door alle de inwoonders gevolgt wiert, ook veele vruegdevieren en pektonnen ontsteken wordende, waermede dien blijden dag eijndigde; nogtans de vruegdebedrijven door den geduerigen regen verhindert wordende. (C. gasette van den 16 december, etc.).

(17 december 1790)

- fol. 557 - Op den 17 december 's morgens om 8 uren stonden op de Mart in slagorder alle de husaren, over agt daegen binnen onse mueren aengekomen, die naer een kort vertoef in 't beste order met hunnen major en overste van de Mart langs de Cruijspoorte vertrokken om hun verder nae Bergen in Henegauw te begeven, alleen hier maer aengekomen zijnde om het goede order te herstellen en tot stutting van alle disorders die niet zonder redens in de steden door de militaire gevreest waeren. Meest alle dit peerdevolk heeft in d'herbergen moeten logeren mits er hier weijnig stallingen voor de ruijterije is en vervolgens om 't kort vertoef weijnige was bereijt gemakt geworden. Nu zijn wederom voor d'hooftwagt geplaest de stukken canon, gisterenmorgen naer onse stadtswallen getransporteert.

Zoo men heden verneemt is er desen nagt visite gedaen in de boekdrukkerije van sr. Van Hese⁽⁴⁷⁸⁾, waer menige schimpliedekens, vervattende meest alle de naemen der patriotten, schandig waeren afgebeelt. Den heer raedt Triest, eenige besondere heeren en particuliere zijn desen nagt aengehouden om het oprotten van eenig volk tot plundering van 't huijs van d'heer Van Heurne, waeren patriot, om d'heer Van der Meersch (fol. [206]), reets aen 't zelve huijs eenige faitelijkheden begaen zijnde, nader te vernemen.

(478) Frans van Hese werd geboren te Brugge (Sint-Slavatorsparochie) op 29 mei 1759 als zoon van zilversmid Joannes en Laurentia de Wulf. Hij was de jongere broer van de veel besproken priester Jan van Hese (zie voetnoot nr. 470). Op 25 mei 1789 stuurde de 30-jarige Van Hese een rekest aan de Koninklijke Raad van het Gouvernement om een oktrooi te verkrijgen om te Brugge een drukkerij en een boekenwinkel te openen. Deze avontuurlijke kandidaat-drukker had de 4 vereiste leerjaren doorgebracht bij drukker Martinus de Sloovere, waarna hij een vijftal jaren in de Oostenrijkse Nederlanden en daarna 7 volle jaren in het buitenland had gereisd. Daar alle voorwaarden vervuld waren, kreeg hij de toelating en vestigde zich in ‘Den Bril’ bij het Groot Vleeshuis. Enkele maanden later (op 6 oktober 1789) trad hij te Brugge (Sint-Salvatorsparochie) in het huwelijk met de uit Leffinge afkomstige Maria Anna Affet. Deze verbintenis werd afgesloten door zijn toen reeds gesanctioneerde broer Jan van Hese (ex-commisione). Vanaf 25 mei 1789 was Frans van Hese dus opgenomen in de Sint-Lucasgilde van de Brugse boekdrukkers en -verkopers. Kort daarop zou de Brabantse Omwenteling uitbreken. Net als zijn broer stond hij bekend als keizersgezinde en kon hij zich daarom tijdens deze periode niet vrij bewegen. Hij drukte en verspreidde een Brussels Vonckistisch pamflet waarin de almacht van de Staten werd aangeklaagd (maart 1790), want intussen groeiden royalisten en democraten meer en meer naar elkaar toe. Pas waren de eerste Oostenrijkse soldaten terug in de stad (9 december 1790) of hij gaf het lasterend en opruiend pamfletje ‘Liedeken van de Vlaemsche Helden’ uit. Het persifleerde de Gentse en Brugse voormannen van de omwenteling en eindigde zeer keizersgezind op ‘Lang leve Leopoldus Groot’. Toen was de revolutionaire Wet nog niet afgezet en deze veroordeelde drukker van Hese prompt tot een boete van 200 gulden (18 december 1790). Wat later werd hij nog eens nog op het matje geroepen. Een aantal bezwarende prenten, karikaturen op de revolutionairen en vooral op de geestelijkheid werden in zijn winkel aangetroffen. Hij was wijs genoeg om niet te betalen en te wachten tot de storm gaan luwen was. Reeds op 15 januari 1791 kwam het bevel van waarnemend gouverneur-generaal Mercy d'Argenteau om van Hese niet langer te vervolgen. Tijdens het jaar 1791 had hij de handen vol met het drukken en verspreiden van de fameuze ‘Legenda Aurea’ van zijn broer. We weten ook dat hij in het najaar van 1791, met de hulp van zijn collega J. Bogaert, de biografie van Vervisch drukte. Een inval, op 6 maart 1792, in de drukkerijen van van Hese en Bogaert bracht een 1.000-tal exemplaren van dit werk aan het licht. Uit het verhoor ingesteld in verband met deze zaak blijkt dat langs van Hese's winkel om tal van keizersgezinde pamfletten en boeken te Brugge werden verspreid. Hij drukte ook nog ‘Les Masques arrachés’, waarvan hij de volledige uitgave verbrandde. Of hij de ‘Brugsche Triumph-Karre’ drukte, is niet met zekerheid bekend. Voor een Antwerps keizersgezind weekblad ‘Wekelijks Boere Nieuws-blad’ was hij wel plaatselijk verkoper en medewerker. De zaak Vervisch zou echter geen einde gemaakt hebben aan zijn activiteiten als drukker. Op 17 september 1792 zou nog een Latijns werk, met als vermelding drukker Franciscus Heseanus, van zijn pers zijn gekomen. Hij wilde zich hiermee voordoen als een humanist bij het ontluiken van de Franse Revolutie. Gedurende de daaropvolgende Franse bezettingen verminderden zijn werkzaamheden aanzienlijk. In 1800 gaf hij het op en op 15 december 1806 werd heel zijn drukkersmateriaal openbaar verkocht te Aalst. (S.A.B., Doopregister Sint-Salvators 1759), (IDEM, Algemeen huwelijksregister 1789 (Sint-Salvators)), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 109, 244-248, 284-290), (IDEM, Drukker F. Van Hese in het gedrang. Een geval van averechtse repressie (Brugge, 1790), in: Brugge in de Revolutietijd, o.c., blz. 31-33), (A. VISART DE BOCARME, Recherches sur les imprimeurs Brugeois, Brugge, 1928, blz. 62-63).

(19 december 1790)

- fol. 558 - Op den 19 december was er aen alle kercken geaffixeert en wiert van de predikstoelen afgelesen een mandement van onsen eerw. heer bisschop⁽⁴⁷⁹⁾, hooftsaekelijk nopende de wederkeeringe van de Oostenrijksche Nederlanden onder de gehoorsaemheijd van den k. en k. Leopold, behelsende dat nu door het goddelijk Albestier, aen welke de oordeelen der menschen ongronderelijk zijn, de Oostenrijksche Nederlanden zijn weergekeert onder de regeering van het Huijs van Oostenrijk, onder de bestiering van den keijser ende koning Petrus Leopoldus den II, die tot geluk der zelve landen ons volgens onse grontwetten en constitutiën zal gaen regeeren ingevolgen zijn k. en k. woort en ingevolgen den brief van Z.E. den graeve De Mercij d'Argentau (vermelt in de gasette) en in 't zelve mandement van woort tot woort bijgevoegt; ingevolgen welke alle onderdaenen worden aensogt te eijndigen alle partidigheden, oneenigheden en zoogenaemden patriotiquen iver, zonder welke alle de aengenaeme voorstellingen die ons van wegens de keijser en koning

(479) In het bisschoppelijk archief zijn de affiche (Nederlands) en het mandement (Frans) bewaard en gedateerd op 13 december 1790. (Zie B.A.B: Acta episcopatus, reeks B, nr. 79, fol. 24).

[p. 144]

aengeboden worden zonder vrugt en uijtwerkinge zouden wesen. In 't zelve mandement ook alle deocesianen van ons bischdom van Brugge vermaent wordende tot de bekeeringe van hun sondig leven en aengetoont wordende dat zonder hetzelve de rampen waermede de Nederlanden niet zonder reden hebben sedert eenige jaeren bedreijgt geweest niet zullen eijndigen; verders, bij - fol. 559 - voorgaende advijs van het kapitel der cathedraele, geordoneert wordende in alle missen tam publicis quam privatis⁽⁴⁸⁰⁾ te lesen, de collecte pro imperatore Leopoldo⁽⁴⁸¹⁾ en geduerende ses naereenvolgende weken in alle loven te singen den 71 psalm Deus Judicium Tuum Regi Da⁽⁴⁸²⁾, met de voorgaende oratie en VV en RR⁽⁴⁸³⁾ daertoe diendende, waermede de voorige publique gebeden, bij de voorgaende ordonantie ingestelt, volkomentlijk moeten onderblijven; ordoneerende dat het mandement door alle heeren paters op heden aen hunne kercke geaffixeert en van de predikstoelen zal afgelesen worden. Hiermede dan zullen volkomentlijk de ingestelde publicque gebeden voor 's landts welvaeren onderblijven, die tot voorleden donderdag in de kercke van [St.-Donaes] hebben plaetse(n) gehad en die heden in de parochiale kerke van St.-Jacobs moesten verricht worden, gelijk er bij gedrukte annonce geduerende dese weke aen alle kerkdueren geaffixeert was.

(480) Hier wordt respectievelijk bedoeld een mis voor het volk en een mis niet voor het volk.

(481) De collecta is het eerste namens het ganse volk door de priester in de H. mis uitgesproken of gezongen smeekgebed. Het ‘verzamelt’ de gebeden en intenties van het ganse aanwezige volk; in dit geval ging het om een gebed en intenties voor Leopold II. (Zie verder voetnoot nr. 50 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788 door J. Geldhof).

(482) Deus, Judicium Tuum Regi Da, betekent: God, geef uw oordeel (inzicht), aan de koning. De psalmist voorspelt het Rijk van de messias, zijn gerechtigheid, zijn eeuwigheid, zijn algemeenheid en zijn overvloed van zijn rijkdom. (A. SURMONT, De psalmen in het H. Officie, Antwerpen, 1928, dl. I, blz. 294-297).

(483) Zie voetnoot 52 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(20 december 1790)

Op den 20 december saeg men 's morgens voor de militaire hooftwagt geplaest eenige groote stukken ijzer canons, benevens eene van de stukkens metaele welk de volontaire van Brugge bij hunnen aftogt uijt Brabant met zig hadden medegenomen, meijnende hetzelve hun eijgendom te zijn, dog hetwelk de keijserlijcke hun nu hebben doen restitueeren - fol. 560 - mits alle het verovert krijgstuijg aen den keijser is toebehoorende dat aen ons landt zooveele hondertduijsent guldens gekost heeft. Dit stuk canon is geteekent ‘BRUGUS’ en een van de vier stukken die met zooveele triumphe, als hiervooren fol. [352] vermelt, uijt de stadt Brugge vertrokken en aen den staet vereert zijn.

Desen morgen heeft den heer Bouvaert⁽⁴⁸⁴⁾, wonende agter d'Halle, zijn eerste venditie ten sterfhuijze van sr. Visscher⁽⁴⁸⁵⁾, bij de Molenbrugge, gehouden, tot die pligtigheijd verheven wegens het overlijden van d'heer Pavot⁽⁴⁸⁶⁾. Den stoel van desen heer was schoon verciert, gelijk ook degene van zijnen tegenschrijver d'heer Weemaere die nu ook voor de tweede mael tot dit emploij is aenveert en nu over eenige daegen alhier was aengekomen uijt het gesupprimeert patrioticq leger, in 't welk desen laesten tot luitenent hadde verheven geweest en groote blijken van zijne dapperheijd gegeven hadde.

Heden verscheen in 't licht: ‘Uijttrek van verscheijde brieven door de vergaederinge, etc.’ sub N. te zien. In dese brieven ziet men reets de gunstige besluijten die voor de Nederlanden genomen worden, dat Z.M. den keijser geduerende den aenstaenden somer zelfs naer de Nederlanden zal komen en dat Marie-Christine als gouvernante benoemt is, etc. (CI gasette van den 20 december, etc.).

(484) Jan Bouvaert was stokhouder van 1790 tot 1795. We hebben geen verdere gegevens teruggevonden omtrent deze persoon. (A. VANDEWALLE, Beknopte inventaris..., o.c., dl. 1, blz. 205).

(485) Charles de Visscher werd op 20 september 1736 geboren op de O.-L.-V.-parochie als zoon van Josse en Antoinette de Mart. Hij stierf op 19 november 1790 en werd op de O.-L.-V.-parochie begraven. Hij was meesterschoenmaker en woonde bij de Molenbrug. (S.A.B., Doopregister O.-L.-V.-parochie 1^o portie, 1736), (IDEM, Overlijdensregister O.-L.-V.- parochie 1^o portie, 1790).

(486) Stokhouder Guillaume Franciscus Pavot werd geboren op 5 april 1733 (O.-L.-V.-proostdije) als zoon van Charles en Jeanne Gheuns. Hij huwde met Isabelle Huele. Pavot stierf op 14 november 1790. Hij was gezworen stokhouder van stad Brugge van 1786 tot zijn dood. (S.A.B., Doopregister, O.-L.-V.-proostdije 1783; overlijdingsregister, O.-L.-V.-2de portie 1790), (A. VANDEWALLE, Beknopte inventaris Deel 1, o.c., met de lijst van de stokhouders en hun registers in bijlage 2, blz. 205), (Zie voetnoot nr. 7 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, en voetnoot nr. 239 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’, 1788).

(21 december 1790)

- fol. 561 - Op den 21 december wiert den heer raedt Triest vanuijt zijn huijs, waer hij tot nog toe hadde bewaert geweest, vergeleijt naer de vangenisse door twee schaedebeletters die hem met de branceletten vast hielden, verselt door den heer borgmeester van den Commune. Langs den weg zeijde den heer raedt dat het onbetaemelijk was een edelman dus weg te leijden, waerop den heer borgmeester hem antwoortde dat het nog onbetamelijker was dat men hem zoud gaen aendoen, want hij in de vangenis gekomen zijnde, wiert de boeijen aengeslegen en in een der

[p. 145]

crimineele koten gesteken. De andere heeren oproermaekers zijn nog in hunne huijsen in bewaering tot'er tijdt dat zij naerder bevelen zullen ontfangen. Dit over den voorval in den nagt van den 16 deser voorgevallen, wanneer de pligtige viering van den keijser plaetse hadde, welke men nu seker weet dus voorgevallen te zijn: een complot bekende fijgen, aen 't hooft hebbende den heer raedt Triest en eenige andere heeren deser stadt, hadden besloten het huijs van den heer Van Huerne te laeten plunteren omdat hij tevooren waeren patriot hadde geweest, vrient van den generael was en den zelven - fol. 562 - (vervolg 21 december) hadde gelogeert, als hiervooren fol. [206] aengemelt. Ter deser uijtvoering hadden zij eerst opgemakt eenige jongers, die zij ontrent hetzelve huijs deden roepen: ‘Van Huerne is een landtsverraeder, eenen deugeniet der patriotten, een twistmaeker, etc.’, tot zoo verre dat zij eenige jongers verscheijde kroonen beloofden die den eersten steen op het huijs zoude willen werpen, voor seker wetende zoo er begonst was dat dit huijs een volkomen ondergang zoude ondergaen hebben, dog, dat den hemel behoed heeft, hun voorstel gelukte niet want niet eenen jongen die stoutigheijd dorst bestaen. Hun voorstel mislukt siende, keerden zij weder naer het fijgencaffehuijs in St.-Am[a]ndtstraete en beslooten om den twist algemeen te maeken eenen anderen avond; in 't huijs van sr. Cools⁽⁴⁸⁷⁾, bakker, regt over het huijs van d'heer Van Heurne, recreerden de gebuers hun saemen, die groote vrienden van den gemelden heer zijn, hun somwijl uijt gebuersaemheijd om een tonne bier of een soete wijn gevende, gelijk ook heden gebuert was. In dit huijs vielen die fijgen in en stoorden de heele compagnie, hun bedwingende hetzelve als de jongers geropen hadden te roepen, dog niet eene wilde zulks doen, waerom zij hun als verwoet op 't lijf vielen, veele onmenschelijcke slaegen, stooten en stampen toebragten, tot zoo verre dat de - fol. 563 - vrouw van den zelven bakker Cools⁽⁴⁸⁸⁾, die van eenige maenden bevrugt is, 's anderdaegs overdoodt was en bevonden wiert meer dan 50 wonden te hebben, waeruijt men kan oordeelen hoedaenig de andere gestelt zijn, want dese maer alleen voor de behoudenisse van haeren man gestreeden hadde zoodat voorseker dese daedt, begaen door degene zelfs die de stadt regeeren, voor hun een siegten uijtval zal hebben.

Dese is maer eene der exempels die van de buijtenspoorigheden die de fijgen sedert de weerkeeringe van 't landt onder de gehoorsaemheijd van den keijser begaen hebben, want alle dezelve de te wijtloopig zijn om opgehaelt te worden; onder ander een exempel van de fijge Gasbeke toont genoegsaem dat zij de fijgen met geen minder gedoogsaemheijd dan die der patriotten door Z.M. zullen en moeten behandelt worden, want geduerende de gepasseerde weke kwam den heer Gasbeke, vermaerde fijge, d'heer Gailliard, deken bakkers, in 't gemoet, aen wie hij nog iet schuldig was wegens de functie van den zelven. D'heer Gasbeke hem siende, zeijde dat hij hem ging betaelen mits nu alle de troubelen waeren geëijndigt en dat hij met hem zoude gaen, 't welk Gailliard gelovende ging mede zonder te weten waer, dog - fol. 564 - hun regt naer het Hof van Commercie vergeleijden en audiëntie vraegde om den heer generael te mogen spreeken; welken heer te voorschijn gekomen zijnde, stelde d'heer Gasbeke Gailliard als vermaerden patriot voor en verhaelde veele van zijne patrioticqen daeden die hij hadde begaen. Naerdat de fijge hadde uijtgeseijt, liet den generael den patriot spreeken en vraegde wat hij te zeggen hadde. Desen bekende opentlijk waeren patriot te hebben geweest, dog dat hij alles tot behoudenis van het vaderland hadde gedaen en verhaelde aen den generael hoe die heer hem daer gebragt hadde. Naerdat zij weerzijden hadden geëijndigt, vraegde den generael of zij nog iets te zeggen hadden, waerop Gailliard antwoorde dat hij niet[s] dan zijne pretentie⁽⁴⁸⁹⁾ versogt, die hem seffens door Gasbeke betaelt wiert. Dan riep den generael twee van zijn corperaels en deed de fijge voor zijne goede diensten

(487) Het betreft hier Pieter Cools, meesterbakker. Een officieel verslag van de gebeurtenissen vindt men in de ondervermelde bron. Als beschuldigden worden opgesomd: vrouw Fraula en echtgenoot Legillon, Charles Triest, La Motte, Jacques de l'Espée, Jan de Wree dit Veranneman. Veranneman en La Motte hebben de vrouw en zuster van bakker Cools geslagen. (R.A.B., Fonds Brugge, nr. 659, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende Tighten... (1790), o.c., cahier 13, fol. 13-30 en cahier 14, fol. 8-30).

(488) Is Joanna Goddyn (^o 1766). Een medisch verslag van het aantal wonden en haar getuigenis vindt men in de ondervermelde bron. (R.A.B., Fonds Brugge, nr. 725, Register Crimineel der stad Brugge Behelsende de wettelijke Informatien..., (1790), cahier 13, fol. 13 e.v.).

(489) Komt van het Franse prétention en betekent dus aanspraak, vordering.

[p. 146]

vijfentwintig stokslaegen op den Mart aftellen, naer welke hij hem het gat uijtsond van waer hij gekomen was, met aensegging zoo zijne makkers met nog zulke klagten zouden komen sij gelijkelijk zouden betaelt worden; dus heeft die fijge een eeuwige schande over zig getrokken daer hij meende om zijne aenklagten eene belooning van den generael te bekomen.

(23 december 1790)

- fol. 565 - Op den 23 december wiert wegens d'orders van 't magistraet der stadt Brugge afgekondigt en geaffixeert eene ordonantie⁽⁴⁹⁰⁾ behelsende als volgt: dat bij depeche van d'heeren Staeten van Vlaender, aen 't magistraet toegesonden, geordoneert wordt aen alle degene van het nationeel leger die nog eenige peerden besitten, geteekent met het marcq van 't zelve leger en aen alle andere persoonen die hun onwettelijk eenige deser peerden zijn aendoende, binnen den tijdt van drij daegen over te brengen in handen van den heer raedt J. de Blouwe, op verbuerte der zelve en eene amende van 50 patacons voor elk peert voor alle degene die binnen de drij daegen naer d'afkondinge deser dezelve peerden niet zullen overgebragt hebben. Door dese ordonantie zullen er veele, die menige peerden hoewel aen geringen prijs gekogt, grootelijks bedrogen zijn omdat zij de peerden en den gegeven prijs zullen verbeuren, etc.

Op heden waeren meest alle de ambagten en neeringen vergaedert om ('t)aen 't committe, opgeregt in 't Stadthuijs bij orders van Z.M. den keijser, binnen de 21 daegen over te geven alle zulke dusdaenige represententiën die 't geluk van de heele stadt en elks ambagt of neeringe zouden konnen versekeren; naer d'overgeving van welke dan daerop door Z.M. de beste ende gunstigste besluijten zullen genomen worden die ons alle in 't besonder zouden konnen voordeelig zijn. (CII gasette van den 23 december, etc.).

(490) Zie S.A.B., Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 194.

(24 december 1790)

- fol. 566 - Op den 24 december 's morgens tusschen 12 en 1 uren saeg men door onse militaire besettinge de volgende justitie plegen in eenen bilk ontrent de parochie van St.-Pieters. Om het fait, als hiervooren fol. [549] begaen, wierden twee van 't corps jaegers, meest plichtig zijnde, door 300 mannen troupen agt mael op en neer door de wissen⁽⁴⁹¹⁾ gejaegt; d'uijtvoering deser justitie onder den toeloop van menige menschen geschiedende en ontrent ter plaetse waer de faitelijkheijd was voorgevallen. Ontrent den 1 uren wiert ook voor d'hooftwagt aen een soldaet van Colorede⁽⁴⁹²⁾ 25 stockslaegen gegeven voor 't begaen van een kleijne dieverije die door onse besetting in menigte gedaen worden in vele winckels, alle kleenigheden nemende die zij konnen bekomen en hierom ook, die op de daedt betrapt worden, seffens, andere in exempel, worden gestraft. 's Avons om vier uren wiert ook voor d'hooftwagt op de Mart de excec(t)utie gedaen over de vier overige pligtige van het fait van St.-Pieters, den eersten 21 en de drij andere elk 50 stokslaegen, op hun gat liggende op den bank, ontfangende, onder groot gekerm en ten aensien van duijsenden nieuwsgier[i]ge. Nu zal ook par eersten door ons magistraet de sententie van de weerdinne uijt ‘Zoet Bier’⁽⁴⁹³⁾ uijtgevoert worden.

(491) Een wisse is een dunne taaie, buigzame twijg. Er bestaat in die zin (cfr. tekst) een uitdrukking: ‘Eenen soldaat door de wissen jagen’. Ook in het Frans wordt deze uitdrukking gebruikt. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1405).

(492) Betekent: een soldaat uit het regiment van Colorede.

(493) Is Anna Clarisse, (^o 1724 te Sint-Pieters) gehuwd met Carel Staelens, herbergier van de herberg ‘In 't Zoet Bier’. Zie ook voetnoot nr. 476.

(26 december 1790)

- fol. 567 - Op den 26 december 's morgens kwam in aller haest hier op d'hooftwagt aen den heer balieu der parochie van Wijngene om assistentie onser militaire besetting te vraegen tot stutting van de verregaende geschillen die op die parochie plaetse hebben tusschen de fijgen en die waere patriotten hebben geweest, tot zooverre dat zij als een slag van oorloog tegens malkaer waegen en den paster en

[p. 147]

geestelijcke poogen om te brengen. Op dit versoek wiert seffens eene verdeelinge van beth 100 mannen naer die plaetse gesonden die d'onlusten zullen eijndigen.

Heden waeren saemengeropen alle de afgeschafte van 't nationeel peerdevolk om rekening te geven van waer zij van hunne peerden gescheijden zijn.

(27 december 1790)

Op den 27 december 's morgens om 7 uren vertrokken uijt Brugge langs de Smedepoorte ontrent 1000 mannen voetvolk van Coloredo, alle de bagasewaegens en canons van d'hooftwagt medevoerende, zoodat er nu maer 2 groote ijsere stukken en 't stuk metael van de volontaire, als hiervooren, meer zijn staende. Nu rekent men onse besetting van Kinskij nog op 1400 mannen voetvolk, alle daege versterking verwagt wordende.

Heden morgen ontrent 10 uren wierden reets op eene boerenwaegen tusschen eene besetting militaire twee van de belhamers van Wijngene ingebragt. (CIII gaset van den 27 december, etc.).

(30 december 1790)

- fol. 568 - Op den 30 december wierden 's morgens vanuijt de vangenisse overgeleet naer 't collegie 's Landts van den Vrijen, van Maldeghem en zijnen soon van de parochie van Moere⁽⁴⁹⁴⁾ om door 't collegie gehoort te worden, sedert eenige daegen alhier in egtenis beweegt zijnde voor 't schrijven van tot seven differente brandbrieven met hun hantteeken onderteekent, inhoudende dat op den tijdt door hun gefixeert zoo eene somme als sij begeerden moest besorgt zijn of dat zij hun huijsen zouden in brand steken of andere geweldigheden aendoen. Verscheijde wierden ook desen morgen overgeleet voor 't begaen van de laeste plonderingen en geweldigheden te lande die nu, zoo men verneemt, een eijnde beginnen te nemen. Hoe groot nogtans die grouweldaeden, gelijk men hiervooren sien kan, geweest hebben, zegt men nogtans dat er geene van die tot justitie zullen gebragt worden omdat d'heeren van 't Vrije met reden vreesen dat door die groote benden keijsersgesinde nog grootere onheijlen zouden teweeg gebragt worden. (CIV gasette van den 30 december).

Eijnde van 't jaer 1790 en van 't 15 deel, op welke tot slot verscheijde bemerkingen te maeken, etc.

(494) Het betreft hier Joannes van Maldegem (^o 1733), koster te Slijpe en zijn zoon, Carolus van Maldeghem (^o 1767). De vader werd ondervraagd op 15 december en zijn zoon op 21 december. Zij werden beschuldigd voor het versturen van brandbrieven. Beiden werden op 26 februari 1791 uit de gevangenis vrijgelaten. (R.A.B., Aanwinsten nr. 1772, Registre aux interrogatoires criminels subis devant le magistrat du Franc, depuis le 17 juin 1789, jusqu'au 13 janvier 1791, fol. 118v^o-120 en fol. 122v^o-125v^o).