Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1789

(Oktober)

Toestant des keijsers; bericht uijt Parijs.

Op den 1 october heeft men in de LXXIX gasette vernomen dat Zijne Majesteijt den keijser zig bij aenhoudentheijd welvaerende bevint; men verneemt ook, gelijk in de voorige gasette, veele besonderheden wegens den Turschen oorloog en uijt Parijs verscheijde aenbelangende stukken nopende de landtsvergaederinge en hoe er zeer aensienelijcke geschenken aen dezelve door de natie gedaen worden.

Feestdag der schermers pligtig geviert.

- fol. 445 - Op den 4 october om thien uren 's morgens begonde het carilion op den thoren zeer konstig te spelen wanneer de gilde der schermers wegens hunnen feestdag van den Heijligen Engel Michaël hunnen heer hooftman en koning zeer pragtig hebben uijtgehaelt; tegens den 11 uren de gilde van de hantboge van St.-Bastiaen op de Mart aengekomen zijnde in d'Halle, ook in hunne gewone uniforme, is dezelve met degene der schermers⁽²⁷⁰⁾, beijde met vollen treijn, gespel en vliegende vaendels gegaen naer de kercke der eerweerde paters Augustinen⁽²⁷¹⁾, alwaer wegens het feest van den H. Michaël eene pligtige misse in volle musiek afgesongen wiert, t'eijnden van welcke den heelen treijn, zooals dezelve daer nae toe gegaen was, naer de Mart in d'Halle is weergekeert. Desen avont wiert er ter deser gelegentheijd in 't hof van St.-Sebastiaen⁽²⁷²⁾ onder dees beijde gildens eene luijsterlijcke feest gehouden, op welcke volgde - fol. 446 - eenen bal die tot den volgenden morgen geduerde.

Heden is 's morgens om thien uren den biddag of dangsegging (hiervooren fol. 439 verhandelt) gesloten door het omdraegen van eene pligtige processie naer de capelle van O.-L.-V. ter Poorterije door d'heeren van den choor van de parochiale en collegiale kercke van O.-L.-V., met dit verschil alleen dat in den laesten biddag voor desen die processie maer des maendaegs omgedregen wiert en dat desen nu des sondaegs is omgedregen en gesloten geworden, directelijk nogtans tegenstrijdig aen het keijserlijk en koninglijk edict nopende het omdraegen der processiën. D'octave van den H. Engelbewaerder wordt in die kercke nu ook zeer luijsterlijk geviert, de onkosten der zelve in plaets van door de confrerie, door verscheijde particuliere weldaedige gedregen wordende, gelijk ook degene van den H. Roosencrans in 't clooster der eerweerde paters Predikheeren, met dit verschil dat alleen het beelt van O.-L.-V. en geenen autaer meer in 't midden van die voorkerk geplaest wordt.

(270) Voor een beschrijving van de uniformen zie respectievelijk voetnoot 111 en voetnoot 113 van deel 1788 ‘Merckenweerdigste Voorvallen’.

(271) Zie hiervoor voetnoot 16 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(272) Dit werd ook ‘Handbogenhof’ genoemd, zie voetnoot 116 van deel 1788.

[p. 80]

Sesde trecking van de derde loterij in classen.

- fol. 447 - Op den 5 october is binnen de stadt Brussel begonst op de groote saele van het Stadthuijs de sesde ende laeste treckinge der sesde classe van de derde keijserlijcke en koninglijcke loterije in ses classen, ingestelt in de Oostenrijksche Nederlanden bij opene brieven van Zijne Majesteijt den keijser ende koning van den 5 september 1785, ingeschreven in de kaemer van rekening ter presentie van den keijserlijk en koninglijcken toesiender ende van twee heeren schepenen der stadt Brussel. Van de 24000 nombers die hun nog in 't rad der fortune bevinden, zijn er geduerende de 24 volgende werkdaegen op eiken dag 1000 nombers getrokken geworden tegens 5000 prijsen, 92 premiën en 19000 bilietten in blanco of verliesende; zijnde in dees sesde treckinge voor de aensienelijcke somme van f. 1223200 prijsen en premiën getrokken geworden. - fol. 448 - 454 -

Wondere sententie wegens den moorder van de vrouwspersoone door Z.M. den keijser afgesonden.

- fol. 455 - Op den 5 october wiert eijndeling de sententie van den moordaedigen soldaet (hiervooren fol. 351 verhandelt), begaen den 9 julij, op de volgende wondere wijse, bij orders van Zijne Majesteijt den keijser ende koning, ter uijtvoer gebragt. Heele den handel van dees onmenschelijcke moordaedigheijd aen Zijne Majesteijt ontlet zijnde, heeft den zelven de straffe des doodts (die men nu alle daege van den zelven verwagte en waertoe den scherpregter reets orders hadde van Brugge niet te verlaeten) verandert in de volgende straffe: geduerende zijn leven, de kortheijd der doodtsstraffe door Zijne Majesteijt te kleen geagt wordende om aen zulkdaenig een misdaedt geëvenredigt te worden; dus dezelve sententie aldus luijdende: dat den moorder op 't ontfangen deser sentitie moest ontfangen hondert stokslaegen ende daegs naer het ontfangen der zelve van den militairen dienst als moorder en vagebont moest weggejaegt worden en aen 't civil regt overgelevert om door hetzelve geapparendeert zijnde, voor den tijdt van dertig - fol. 456 - naereenvolgende jaeren tot het Provencial Correctiehuijs van Gend te worden beweegt, waer hem alle jaere op den dag van de begaene moordaedigheijd hondert gelijcke stokslaegen zullen moeten gegeven worden. Ingevolgen dese wondere en langduerige sententie ontfingt den moorder heden honder[t] stokslaegen, wiert des anderdaegs van den militairen dienst weggejaegt en door 't regt civil vastgenomen zijnde, is hij tot het ontfangen zijner straffe par bargie naer 't Provencial Correctiehuijs van Gend beweegt geworden waer hij, in 't leven blijvende, alle jaere den dag van 't begaen van zijne moetwillige moordaedigheijd genoegsaem zal gedenken. In 't algemeen hadde niemant over desen dusdaenig een wondere sententie verwagt, temeer omdat de plaets op de Mart vóór de militaire hooftwagt reets uijtgesteken was, waer men verwagte dat hij levendig zoude hebben gerabrakt geweest en met den zelven calsijdesteen der moort doodtgeslegen hebben geworden; den uijtvoer van die sententie, door Joseph den II uijtgesproken, dus zeer verwonderensweerdig zijnde.

[p. 81]

Toestant des keijsers.

- fol. 457 - Op den 5 october heeft men in de LXXX gasette vernomen dat Z.M. den keijser wederom eene kleijne onpasselijkheid heeft gevoelt en een weijnig bloet gespouwen, de merkweerdige geschenken die hij aen zijne geneesheeren heeft geschonken; een nieuw getuijg met veeren dat Z.M. om zig op en neder te laeten sinken heeft laeten maeken en verscheijde besonderheden nopende den Turschen oorloog.

Bericht uijt Parijs

Uijt Parijs merkweerdige gifte der commedianten ten behoeve des vaderlandts en menige aensienelijcke andere gedaen; eene doordringende redenvooringe door den graeve De Mirabeau gedaen en andere seltsaemheden.

Edict wegens de emigratie van 't vaderlandt te verlaeten.

Uijt Brussel verneemt [men] eene ordonantie van vijf artikelen van den keijser en koning, raekende de emigratie van den 30 september 1789⁽²⁷³⁾. In dezelve besonderlijk wel strengelijk verboden wordende van het vaderland te verlaeten om zig te vervoegen bij de versaemelde benden van de zoogenaemde Brabansche patriotten, dewelcke hun ophouden buijten het landt⁽²⁷⁴⁾ en hun geenen bijstant te verleenen op welcke maniere het zoude mogen wesen.

(273) De ordonnantie van 30 september 1789 had de bedoeling in te gaan tegen de geruchten als zou een invasie van vreemde legers voorbereid worden om in de Nederlanden een revolutie te ontketenen ten voordele van de patriotten. De bevolking is ongerust geworden, jongeren laten zich meeslepen door de gevoerde propaganda en verlaten het land om zich bij de legers te voegen. Het werd aan iedereen, van welke stand ook, verboden anderen aan te sporen (door beloften of onder druk) het land te verlaten, dit onder bedreiging van de doodstraf en verbeurdverklaring van goederen. Dezelfde straf werd gegeven aan diegenen die de patriotten hulp gaven, hetzij in geld, hetzij in levensmiddelen, wapens of munitie. Iedereen die zich aansloot bij deze benden liep het risico van eeuwige verbanning en verbeurdverklaring van zijn goederen. Een beloning van 10.000 gulden werd uitgeloofd aan personen die de overtreders van bovengenoemde artikels aanbrachten bij de heer fiscaal. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 344-345).

(274) Vanaf mei 1789 verzamelden zich vrijwilligers te Breda om daar een leger van patriotten op te richten. Het was vooral langs het geheim genootschap ‘Pro Aris et Focis’ om dat soldaten geronseld werden. Via allerlei vormen van propaganda werden jonge mannen overhaald om zich bij het vrijwillersleger aan te melden. Met geld werd geprobeerd soldaten uit het Oostenrijks leger te laten deserteren. Die desertie was blijkbaar vrij groot niettegenstaande het feit dat Jozef II diverse maatregelen uitvaardigde om dit te voorkomen. In oktober 1789 nam generaal Vander Mersch het bevel over de verzamelde soldaten over. Hij viel met zijn leger op 24 oktober 1789 de Oostenrijkse Nederlanden binnen. De 4.000 slecht uitgeruste en niet getrainde soldaten slaagden erin het 15.000- tot 20.000-koppig Oostenrijks leger te verjagen. (A. BORGNET, Histoire des Belges..., o.c., dl. I, blz. 109-112).

Verpagting van den ontfang der contributie.

- fol. 458 - Op den 8 october is in 't Stadthuijs deser stadt gedaen de verpagting voor den ontfang van het nieuw plan der contributie, 't goon nu voor ider volgens de weerde van zijnen huijspagt zal gerekent worden en waerin alle bediende, zoo geestelijcke als weijrelijcke zonder uijtneming zullen moeten betaelen, die tot nog toe van dit last vrij waeren, alles tot onderhout van de borgerlijcke wagt en om den gemeenen man zooveel mogelijk te ontlasten⁽²⁷⁵⁾. D'heer Annoot⁽²⁷⁶⁾ die den gewoonen ontfang tot nu toe heeft bedient, stelde den ontfang in tegens de winst van 3 parcent, welcke door verscheijde verminderende geboden vermindert wiert op 15 schellingen parcent, dat is op den 125sten penning en welcke aldus is verbleven op sieur Joseph Ghuijse⁽²⁷⁷⁾. Den ontfang zal zijnen ingang nemen prima november, den pagter zal zijn comtoir hebben in d'Halle en den wekelijckschen ontfang moeten draegen aen den ontfanger-generael der stadtswagt⁽²⁷⁸⁾, mits binnen de veerthien daegen stellende sekere ende borge voor eene somme van f. 3000, zal ook eene nota moeten houden van alle - fol. 459 - degone binnen het jaer komen te verhuijsen of hun in d'een of d'ander woonste zullen placeeren. Binnen d'eerste ses weken van elk half jaer zal elk het import van de te betaelen contributie dat aen elk par biliette zal toegesonden worden, moeten draegen ten zelven comtoire, op pene van bovendien te betaelen eenen stuijver voor quitantieregt aen den ontfanger wanneer hij daer zelfs zal om komen ende van alle welcke door den ontfanger eene prompte nota zal moeten geanregisteert worden.

(275) De stad Brugge beschikte over een zeventigtal soldaten die onder leiding van een aantal onderofficieren en twee officieren de burgerwacht vormden. Vóór 1756 was de burgerwacht een persoonlijke last, na 1756 werd een beroepskorps opgericht dat via belastingen werd onderhouden. Van beide verplichtingen waren de clerus en de magistraten vrijgesteld (zie hiervoor voetnoot 80 van 1787). Omdat er door de toegepaste belastingsquota slechts een miniem verschil bestond tussen wat rijke grootgrondbezitters en eenvoudige ambachtslui moesten bijdragen kwam veel kritiek los. Op 19 augustus 1786 werd de vrijstelling van belasting opgeheven. Op 29 januari 1787 werd door de stadsmagistraat een nieuwe heffingsformule voorgesteld: iedereen moest 5% van de huishuur bijdragen, alleen de disgenoten die op de parochieregisters waren ingeschreven werden vrijgesteld. Op 18 februari 1788 stelden de swaerdekens een nieuw plan voor waarin de belasting volgens de sociale stand werd geheven, de vroegere vrijgestelden werden er hoog aangeslagen. Een eerste compromis werd bereikt op 10 september 1788 en de uiteindelijke oplossing werd gevonden op 17 april 1789. Iedereen zou volgens bezit moeten bijdragen en het bedrag kon schommelen tussen de 1 en de 20 gulden. Op 26 juni 1789 werd dit als hallegebod te Brugge afgekondigd. Het is datzelfde hallegebod dat hier werd opgenomen. (S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 107), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 178-182), (G. TANGHE, De burgerlijke wacht van Brugge in de tweede helft van de achttiende eeuw (1730-1790), onuitgegeven verhandeling, Leuven 1982).

(276) De lijst van ontvangers en stokhouders van de stad Brugge en van het Brugse Vrije werd elk jaar in de Almanach opgenomen. Zie S.A.B., Almanach 1789, BI hh., blz. 174-183 en Almanach 1790, blz. 174-183.

(277) Zie hierboven voetnoot 276.

(278) Zie hierboven voetnoot 276.

[p. 82]

Bericht uijt Roomen, Weenen en Parijs.

Heden verneemt men in de LXXXI gasette uijt Roomen dat Zijne Heijligheijd boven de ingestelde openbaere gebeden eene boetprocessie heeft ingestelt en zig aengeboden heeft zelfs nae Vranrijk te vertreckken ten eijnde van aldaer mede te wercken tot hanthaeving van de eenheijd der Katolijcke Kercke.

Uijt Weenen verscheijde besonderheden nopende den Turckschen oorloog.

Uijt Parijs verscheijde seltsaemheden, besonderlijk nopende de landtsvergaederinge voorgevallen en uijt Brussel hoe door eene verklaeringe des keijsers van den 30 lestleden te Furnes eene posthoudinge⁽²⁷⁹⁾ is opgeregt en hoe de posten nae Duijnkercke zullen gerekent worden.

(279) Hier werd de Franse benaming voor Veurne overgenomen.

Ordonantie wegens 't obiëren⁽²⁸⁰⁾ der militaire wagten.

- fol. 460 - Op den 9 october is bij hallegebode, trommeling en placaete door d'heeren van 't collegie der stadt Brugge van 't Stadthuijs afgekondigt dat het collegie deser stadt van wegens de expresse orders van 't Gouvernement-Generael gelast zijn dat de militaire wagten aen de poorten de vrijheijd hebben van de waegens en fouturen aen te houden, zoo tot het ondersoek der zelve als het al te spoedig rijden over de bruggen en alzoo aen het collegie klagten zijn toegekomen dat het obieëren der zelve orders van den kant der militaire worden geobserveert door gewelt; zoo is 't dat den Heere ende Wet deser stadt Brugge om diergelijcke droeve ongevallen te voorkomen aen eenigelijk, wie het mag wesen, ordoneert van ten inkomen en uijtrijden der stadtspoorten hunne fouturen en waegens te houden staen, op pene van arbitraire correctie en naer distinctie van 't cas te worden gestraft⁽²⁸¹⁾. Diergelijcke ordonantie verneemt in alle de steden van Vlaender algemeen te zijn en die, zoo men in 't algemeen genoegsaem voorsiet, is omdat door de militaire wagten zoud konnen bespuert worden welke persoonen de stadt uijt en in zijn komende.

(280) Naar alle waarschijnlijkheid werd het woord ‘obiëren’ afgeleid van het Franse ‘obéir’, d.w.z. gehoorzamen. Enkel de Middelnederlandse vorm ‘obediëren’, d.w.z. gehoorzamen, werd door E. Verwijs en J. Verdam opgenomen. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. V, blz. 4).

(281) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 131v^o, S.A.B., Plakkaten, 9 oktober 1789, reg. 36, nr. 108.

De militaire besetting vertrekt wederom.

- fol. 461 - Op den 10 october 's morgens om agt uren zijn ontrent twalfhondert mannen militaire van de besettinge deser stadt Brugge met derthien billanderschepen langs de Coupure naer Gend vertrokken ende van daer verders nae Brabant terwijl in die provencie alles aldaer hoe langer hoe meerder ontrust wordt door de zoogenaemde patriotten. Voor seker verneemt men reets dat er een overgroot getal Brabanders, zoo getrouwde als jongelingen, hun landt verlaeten, hun naer Breda en in de Brabansche Kempen begeven bij het patrioticq leger dat aldaer versaemelt wordt om dus, zoo men voorgeeft, met eene versaemelde magt de steden te overrompelen en de militaire uijt de Nederlanden te verdrijven; dit alles nogtans geschiedende tegens het streng keijserlijk en koninglijk edict van welcke hiervooren fol. 457 volgens de 80ste gasette mentie gemakt is.

Desen naermiddag is met vijf billanderschepen de militaire besetting van Oostende, bestaende in circa vier à vijfhondert mannen militaire, alhier aengeko-

[p. 83]

men om binnen dese stadt tot naedere - fol. 462 - orders in besetting te blijven en de stadt te bewaeren.

Sevensten soon in de nieuwe vonte tot O.-L.-V. gedoopt.

Heden eene vrouw in het Kleen-Eechoutstraetje⁽²⁸²⁾ gelegen zijnde van een sevensten soon, wiert het kint desen naermiddag met d'uijterste pligtigheijd onder het luijden van alle de klokken van de collegiale en parochiale kercke van O.-L.-V. gedoopt in de nieuw opgerechte vonte, welcke pligtigheijd zooveel te luijstelijcker was omdat d'heer Van Edewaut, door wiens gunst dees vonte bekostigt was, tot peter van dit kint, hoewel van geringe afkomst, was versogt geworden en die dus d'eere gehadt heeft van zijn kint eerst in dees nieuwe vonte te zien doopen⁽²⁸³⁾ ende van nu den eersten sevensten soon over dezelve te houden, ter gelegentheijd van welcke desen avond in de gemelde straete menige vruegdevieren en illuminatiën ontsteken wierden.

(282) De Kleine Eekhoutstraat is de oude naam voor de huidige Werkhuisstraat. De naam werd afgeleid van het feit dat de straat uitliep op de poort van de Eekhoutabdij in de Nieuwe Gentweg. (A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge. Oorsprong en betekenis, Brugge, 1977, blz. 233).

(283) Zie hiervoor fol. 425-427 en voetnoten 255, 256 en 257.

Ordonantie nopende den slagtijdt der beesten.

Heden is ook vanwegens d'orders van d'edele heeren van 't collegie bij hallegebode en placaete de volgende ordonantie geaffixeert geworden: dat het voortaen aen niemant geduerende desen slagtijdt of op andere tijden zal geoorloft zijn eenige - fol. 463 - ossen, koeijen, swijns, kalvers, schaepen of eenige andere slagbeesten te slagten, tenzij door de vrije beëdigde slagters (onder dezelve ordonantie ten getalle van 17, met naem, toenaem ende woonste geannonceert zijnde), op verbuerte van twalf ponden parasijse voor elke beeste die contrarie dese ordonantie zal geslagt worden benevens het slagtersregt, d'eene helft te verdeelen ten profijte van den aenbrenger en d'andere helft aen den gemeenen armen; wordende nogtans als naer gewoonte toegelaeten aen de vrije vleeschhouwers en aen degene tweemael ter weke, met consent van 't collegie, vleesch mogen slagten, zelfs met hunne knegten ofte broodt-aten⁽²⁸⁴⁾ hunne eijgen beesten en geen voordere te slagten, zoo nogtans dat dees te slagten beesten behoorlijk zullen moeten gewardeert⁽²⁸⁵⁾ zijn, op pene van anders eenige beesten slagtende ook in dezelve amende van 12 pond parasijs te vervallen⁽²⁸⁶⁾.

(284) E. Verwijs en J. Verdam hebben de woorden ‘brootate’ en ‘broodate’ opgenomen. Zij gaven als verklaring ‘kostganger of bediende die bij iemand in de kost is’. L.-L. De Bo heeft de Westvlaamse woorden ‘broodaat’ en ‘broodate’ opgenomen, waarvoor de uitleg ‘iemand die bij een andere zijn dagelijks brood eet, hetzij gratis, hetzij tegen vergoeding in munt of in arbeid’ werd opgegeven. (E. VERWIJS - J. VERDAM, o.c., dl. I, blz. 1458-1459), (L.-L. DE BO, o.c., blz. 191).

(285) Van Walleghem gebruikt de term ‘gewardeert’, in het betreffende hallegebod werd het woord ‘warrandatie’ opgenomen. Beide woorden werden gebruikt in de betekenis van waarmerk - waarmerken. (J. VERWIJS - E. VERDAM, o.c., dl. IX, blz. 1744-1745).

(286) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 133v^o-134, S.A.B., Plakkaten, 8 oktober 1789, reg. 36, nr. 109.

Toestant des keijsers; bericht uijt Weenen en Parijs.

Op den 12 october verneemt men in de LXXXII gasette uijt Weenen dat Zijne Majesteijt den keijser zig bij aenhoudentheijd redelijk welvaerende bevint; versehende berichten nopende den Turschen oorloog, gelijk ook eenen grooten segenprael die den prins van Coburg⁽²⁸⁷⁾ over het leger van den grootvisir⁽²⁸⁸⁾ behaelt heeft.

Uijt - fol. 464 - Parijs verneemt men menige aenbelangende stukken nopende de landtsvergaedering en hoe te Versailles eenen grooten opstant plaetse gehadt heeft en hoe onder andere eene kasse, waerin 200000 livres waeren, is geplondert.

(287) Voor de Turkse Oorlog zie voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(288) ‘Groortvizier’ is de titel voor de minister-president en de zegelbewaarder van het Turkse Rijk (ook in andere Islamitische staten). (De grote Oosthoek. Encyclopedie en woordenboek, Utrecht, 1978, dl. 9, blz. 39).

[p. 84]

Bericht uijt Oostende wegens den vischvangst.

Een bericht uijt Oostende vermelt den grooten nomber van aberdaen en haring aldaer, gelijk tot Nieuport, aengebragt en door een annonce vanwegens het magistraet der stadt Brugge wordt het publicq geïnformeert dat zij volgens een decreet van het Gouvernement der Nederlanden van den 22 september 1789 het vermogen hebben, gelijk tot Oostende en Nieuport, van zeebrieven voor den vischvangst te verleenen om vanuijt Brugge uijt te vaeren, alles breeder aldaer te zien.

Verpagting voor de borgerlijcke wagt en andere.

Op den 13 october 's morgens om 11 uren is in 't Stadthuijs der stadt Brugge gedaen aen de minst biedende, de naeste, de verpagtinge van de levering van holie, kolen, keersen, schoenen en verdere kleeding van de borgerlijcke wagt; zulks tot nog toe in geen gebruijk geweest zijnde en dit alles gedaen wordende om d'onkosten voor die onderhouding zooveel mogelijk te voorkomen.

Op heden ter gelijcke ure is ook in 't Stadthuijs gedaen den instel tot de verpagting - fol. 465 - van de vleeschassijsen, reepgelt, ijkerschap van maeten [en] gewichten, etc., beestiael regt, alle welcke voor den tijdt van drij naereenvolgende jaeren zullen verpagt worden.

Op den 15 october is naer eene korte onpasselijkheijd overleden d'heer Penaranda, congerciër van den ‘Berg van Bermhertigheijd’, naer dit officie niet meer dan den tijdt van ontrent ses weken bekleet te hebben (siet hiervooren, fol. 421)⁽²⁸⁹⁾. Wegens het schielijk overlijden van desen heer nogtans en is om de kortsheijdswille den ontfang en uijtgeef van den ‘Berg van Bermhertigheijd’ niet gesloten geworden, nog zulks is ook als de voorgaende reijse bij trommelinge niet geannonceert geworden.

(289) Zie hierboven voetnoot 248.

Bericht uijt Weenen, Parijs en Brugge.

Heden verneemt men in de LXXXIII gasette een bericht uijt het leger voor Belgrado. Uijt Weenen verneemt men dat de geduerige tijdingen der segenpraelen met grootere kragt werken op de gesontheijd des keijsers als de beste hulpmiddelen van de pharmacie.

Uijt Parijs verneemt men aenbelangende berichten wegens de landtsvergaederingen en een omstandig verhael der voorgevallen troubelen en plonderingen. Eene annonce kondigt aen hoe binnen Brugge reets eene compagne voor den vischvangst onder de directie van sieur Goethals en Caneel ingeschreven is en staet opgeregt te worden.

D'heer Van der Donk wordt congerciër van ‘Den Berg’.

- fol. 466 - Op den 18 october, des sondaegs naer den noen, was het collegie deser stadt buijtengewonelijk vergaedert terwijl aen hetzelve de missive vanwe-

[p. 85]

gens het gouvernement was toegekomen dat wegens het afsterven van den heer Penaranda het officie van congerciër van den ‘Berg van Bermhertigheijd’, op agreatie van 't collegie, vergeven was aen d'heer Van der Donck, wonende ontrent de Munte, welcke door 't collegie geagrieert zijnde⁽²⁹⁰⁾.

(290) Jozef Angelus van der Donckt werd op 20 oktober 1789, na de dood van Engelbert de Peneranda, aangesteld als concierge van de ‘Berg van Charitate’. Hij bleef dit zes jaar lang. Om de functie te kunnen aannemen was advocaat Van der Donckt verplicht zijn schepenambt in de Wet van 7 maart 1788 op te geven. (P. SOETAERT, De ‘Berg van Charitate’ te Brugge, een stedelijke leenbank (1573-1795). Bijdrage tot de geschiedenis van de kredietinstellingen in de Lage Landen, Pro Civitate, 1974, blz. 68, 127), (S.A.B., Almanach, 1790, BI hh., blz. 171), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 20-21).

(19 october 1789)

Op den 19 october 's morgens heeft den zelven heer als dusdaenig op 't collegie den eed afgeleijt, waerom heden in de Geltmuntstraet en andere omliggende straeten in den dag veele wimpels en vlaggen wierden gespannen en d'huijsen en straeten des avons met menige illuminatiën verciert wierden zoodat men in den tijdt van ontrent ses weken eene vieringe ter zelver gelegentheijd heeft gesien, welkdaenige voorvallen selden plaetse hebben.

Misse over de behaelde segenpraelen des keijsers.

Heden, 's morgens om agt uren, is in 't clooster der eerweerde paters Predikheeren afgesongen eene zeer pligtige misse, gevolgt door den Te Deum Laudamus, ten bijwesen der overste en soldaeten onser besetting, van Oostende aengekomen; gevende voor de kerke eene - fol. 467 - drijvoudige salvo uijt de musquetterije wegens de behaelde segenpraelen door de legers van Zijne Majesteijt den keijser ende koning over degene der Turcken, besonderlijk door den prins van Coburg behaelt en breeder, zooals den leser in 't vervolg der Gendsche Gasetten sien kan.

Gisteren is ook ter zelver gelegentheijd in de cathedraele en parochiale kercken deser stadt naer d'hoogmisse den Te Deum Laudamus afgesongen, gelijk ook eene besondere misse van danksegging in de kapelle van Onse-Lieve-Vrouwe van Blendekensgasthuijs is met den Te Deum Laudamus afgesongen geworden.

Bericht uijt Florentiën, Weenen en Parijs.

Op den 19 october heeft men in de LXXXIV gasette vernomen uijt Florentiën hoe te Borgo Ste Polcro⁽²⁹¹⁾ eene aerdbevinge is gevoelt die twee minuten heeft geduert, de heele stadt bijnae verwoest en menige andere onheijlen veroorsakt heeft.

Uijt Weenen verneemt men dat de gesontheijd des keijsers wederom verergert is; een omstandig verhael van den segenprael van den prins van Coburg en meer andere omstandigheden.

Uijt Parijs menige besonderheden nopende de verrichtingen der landtsvergaederinge en merkweerdige geschenken die ten behoeve des vaderlandts zijn vereert geworden.

(291) Daar uitdrukkelijk werd vermeld dat het betreffende bericht uit Florence afkomstig was, lijkt het niet uitgesloten dat hier over het Noorditaliaanse Borgo (in de Dolomieten) werd gesproken.

Een kint bij de Carmeskerk gevonden.

- fol. 468 - Op den 21 october 's morgens met het aenbreken van den dag wiert nevens de trappen van de kercke der eerweerde paters Carmeliten door eenen matsenaer ontdekt een nieuw geboren te vondeling geleijt kindeken, 't welk opgedaen zijnde in luijeren, geleijt was in eene mande zonder grondt

[p. 86]

welke met stroo beleijt was. Den ontdekker adverteerde zulks seffens aen de paters van 't convent die het kint innaemen en warmden tot' er tijdt dat het behouden gedoopt wiert in de kercke van St.-Donaes en dan bij d'andere vondelingen besteet wiert.

Patriotiquen saemenhang ontdekt.

Op den 22 october zijn alhier uijt Brussel de sekere maeren aengekomen hoe aldaer eenen patriotiquen saemenaenhang ontdekt is, aengeklaegt door eenen der medepligtige, waerschijnelijk tot het bekomen der premie van f. 10000 guldens. In desen saemenaenhang was er besloten den minister en den generael d'Alton⁽²⁹²⁾, met de voornaemste van 't Hof en gouvernement, van kant te helpen en om te brengen, dog de meeste belhaemels zijn in arrest genomen geworden. Dit niettegenstaende wordt door heel Brabant de gisting der gemoederen hoe langer hoe grooter en niettegenstaende de dreijgementen van 't gouvernement verlaeten menige, zoo getrouwde als jongelingen, hunne vrouwen, - fol. 469 - ouders, vrienden ende woonsten, hun vervoegende bij het patrioticq leger tot Breda en in de Brabansche Kempen, onder het beleijt van den heer H. van der Noot⁽²⁹³⁾ en den heer Van der Meersch⁽²⁹⁴⁾ die zig als generael aenbied om dus, zoo men hier in 't algemeen segt, nog eer dat de maendt november zal ten eijnde zijn met eene vereenigde magt in Vlaenderen te vallen, de keijserlijcke soldaeten te verdrijven en ons van 't lastig jok van de regeering van Z.M. den keijser ende koning te ontslaegen. Wat er van dese gewichtige onderneming zal geworden, zal den tijdt haest leeren die (dat Godt behoede) een volkomen ondergang voor onse rijcke en bloeijende provenciën zoud konnen teweeg brengen.

(292) Om zijn hervormingsplannen met volle kracht te kunnen toepassen, stuurde Jozef II in oktober 1787 twee sterke figuren naar de Nederlanden: Von Trauttmansdorff als gevolmachtigd minister en d'Alton om het militaire gezag waar te nemen (zie hiervoor voetnoot 152 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787). Richard, graaf d'Alton (1732-1791) had reeds een succesvolle carrière in het Oostenrijks leger achter de rug. Zijn optreden in de Nederlanden werd door strengheid gekenmerkt. In tegenstelling tot Von Trauttmansdorff die poogde langs diplomatieke weg resultaten te bereiken, voerde generaal d'Alton vanaf april 1788 een politiek van geweld (sommige bronnen gewagen zelfs van terreur). Zijn strenge optreden werd hem later kwalijk genomen; zijn opvolger in de Nederlanden, generaal De Ferraris (zie hiervoor voetnoot 428 van deze uitgave) gaf dit zelfs aan als verklaring voor het uitbreken van de Omwenteling. Voor hij in 1791 ter verantwoording naar Wenen werd geroepen, pleegde de in ongenade gevallen d'Alton zelfmoord. (S. TASSIER, Les Démocrates belges..., o.c., blz. 119-121, 159-162, 182), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 151-154), (De Grote Oosthoek. Encyclopedie en woordenboek, Utrecht, 1976, dl. 1, blz. 462). De correspondentie tussen generaal d'Alton en Jozef II is een eersterangsbron voor de kennis van de Brabantse Omwenteling, zie hiervoor: ‘Verzaemeling der brieven van den generael d'Alton aen den keyzer Joseph den II, nopende de zaeken der Nederlanden in 1788 en 1789, Brugge, Franciscus van Eeck, 1790’ en ‘Verzaemeling van alle de origineele brieven van den Keyzer Joseph den II aen den generael d'Alton, commandant der troupen in de Nederlanden, Brugge, Franciscus van Eeck, z.j.’.

(293) Hendrik Karel Nicolaas van der Noot werd geboren te Brussel op 7 januari 1731. In 1757 werd hij te Leuven licentiaat in de rechten, later werd hij advocaat bij de Raad van Brabant. In 1787, toen de Staten van Brabant weigerden belasting te betalen aan Jozef, zette Van der Noot hun besluit kracht bij door in zijn ‘Manifeste du peuple brabançon’ te stellen dat de bevolking van haar eed van trouw ontslagen was indien de vorst de grondwet (de Blijde Inkomst) niet naleefde (23 april 1787). Van der Noot trad vanaf dat ogenblik als een actief tegenstander van Jozef II naar voor, daarbij had hij het vertrouwen van het volk en de steun van de clerus. Vanaf augustus 1788 leefde hij in ballingschap te Breda. Hij ging de verschillende Europese mogendheden steun vragen voor een opstand tegen de keizer, echter zonder resultaat. Na de bevrijding door het leger van Vander Mersch, keerde Van der Noot in december 1789 naar Brabant terug. Hij werd een van de belangrijkste personen van de Brabantse Omwenteling. Hij behoorde tot de traditionalistische strekking, het was door zijn toedoen dat de democratisch gezinde Vonck op het politieke achterplan werd geschoven. Na de Oostenrijkse restauratie vluchtte Van der Noot naar Holland, daarna naar Engeland. Later keerde hij naar Brabant terug, hij stierf te Strombeek op 12 januari 1827. (Biographie Nationale, dl. 15, kol. 835-865).

(294) Jan André vander Mersch werd op 10 januari 1734 te Menen geboren. Op 17-jarige leeftijd koos hij voor een militaire loopbaan, die begon in een Frans regiment. Hij nam o.a. deel aan de Zevenjarige Oorlog. Zijn schitterende krijgsverrichtingen bezorgden hem een reeks promoties, o.a. de zeldzame benoeming van ridder in de Koninklijke en Militaire Orde van de H. Lodewijk. In 1778 trad hij in dienst van de Oostenrijkers, maar een jaar later verliet hij het leger. Toen in 1789 het verzet tegen Jozef II in de Nederlanden definitief op gang kwam, werd Vander Mersch door J.F. Vonck aangesproken om een leger op de been te brengen tegen de Oostenrijkers. In oktober werd hij definitief de aanvoerder van de patriotten. Militair werd het voor Vander Mersch een succes. Hij slaagde erin op met een paar duizend, niet getrainde en slecht bevoorrade vrijwilligers het Oostenrijkse leger nederlagen toe te brengen, bijvoorbeeld te Turnhout en te Gent, en generaal d'Alton naar Luxemburg te doen vluchten. Eens de Oostenrijkers buiten, kreeg de traditionalistische strekking het voor het zeggen. Vander Mersch die duidelijk in het democratische kamp stond, werd het slachtoffer van een lastercampagne die door Vander Noot en het Congres was opgezet. In april 1790 werd hij gearresteerd en in de Citadel van Antwerpen opgesloten, met dit feit was de democratische macht binnen de Brabantse Omwenteling volledig gebroken. Na de Oostenrijkse restauratie onderwierp Vander Mersch zich aan Leopold II. Hij stierf teruggetrokken te Dadizele op 14 september 1792. (Nationaal Biografisch Woordenboek, Brussel 1970, dl. IV, kol. 552-560).

Belgrado verovert.

Heden verneemt men in de LXXXV gasette uijt Weenen verscheijde besonderheden nopende de Turschen oorloog, gelijk ook hoe den generael Laudon den 8 deser het kasteel en de stadt Belgrado met menige krijgsbehoeften verovert heeft

Bericht uijt Brussel.

Uijt Brussel verneemt men het afschrift van eene depêche, toegesonden aen den aerdtsbisschop van Mechelen⁽²⁹⁵⁾, om wegens die gewichtige gebuertenis den Te Deum, gevolgt door eene pligtige misse, te laeten singen.

(295) Joannes Henricus, graaf de Franckenberg werd in Silezië geboren in 1726. Als gunsteling van keizerin Maria-Theresia werd hij op 27 januari 1759 aangeduid als aartsbisschop van Mechelen. Hij werd evenwel geen slaafse aanhanger van het vorstelijk huis. De aartsbisschop verzette zich immers krachtig tegen de staatsinmenging en de hervormingen op kerkelijk vlak van Jozef II, vooral tegen het Seminarie Generaal ondernam hij tal van acties. Toen de Brabantse Omwenteling uitbrak kozen hij en de Antwerpse bisschop De Nelis de zijde van de patriotten. (Nationaal Biografisch Woordenboek, o.c., dl. 7, kol. 283-289). Zie ook C. DE CLERCQ, Cinq archevêques de malines, Parijs, 1974, dl. II.

Seven heeren worden door een soldaet bewaert.

- fol. 470 - Op den 24 october was bij expresse orders van 't Gouvernement-Generael het collegie deser stadt vergaedert op de bekomen orders van binnen dese stadt seven heeren van den patriotiquen aenhang in bewaering te nemen en hun elk in 't besonder te senden eenen ongewaependen militairen soldaet

[p. 87]

die hun, zoo bij daege als bij nachte, in bewaering zal moeten houden en alom versellen⁽²⁹⁶⁾; zijnde de seven heeren patriotten de volgende, te weten: den eerweerden heer Mathijs⁽²⁹⁷⁾, kanonik der cathedraele; den heer Penaranda, tresorier⁽²⁹⁸⁾; Deurwaerder, raedtpensionaris⁽²⁹⁹⁾; Laviliette⁽³⁰⁰⁾; Van Ijsenbrand⁽³⁰¹⁾; Watervlied en Donce⁽³⁰²⁾. Wanneer men desen naermiddag eenige deser heeren, verselt met hunnen soldaet altijdt eenige stappen dees heeren agtervolgende, langs de Straeten saeg gaen was den toeloop van menschen om dees nieuwigheijd te zien alom overgroot; van menige hoort men diesaengaende met verkeerde meijningen redeneeren zoodat het vervolg van tijdt alles zal moeten uijtwijsen.

(296) Op 24 oktober 1789 werden te Brugge op bevel van generaal d'Alton de meest verdachte personen onder bestendige controle geplaatst. Van Walleghem noemde die de zeven ‘heren van patriotische aanhang’. We moeten hier benadrukken dat niettegenstaande zij allen tegenstanders waren van Jozef II, zij toch tot twee verschillende politieke strekkingen behoorden, nl. de traditionalistische en de democratische. Vóór het uitbreken van de Brabantse Omwenteling waren de twee groepen sterk verbonden, vanaf 1790 echter werden de verschillende standpunten duidelijk en scheidden beiden zich. Advocaat H.J. Ysenbrandt, stadspensionaris B. de Deurwaarder, J. Donche en kanunnik Carel Matthijs waren de belangrijkste leden van de democratische kern. De andere gecontroleerde personen, tresorier A. de Peneranda, Ph. Veranneman de Watervliet en L. de la Villette de la Hamayde waren traditionalisten. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 206-207), (P. VERHAEGEN, Journal d'évenements divers et remarquables..., o.c., blz. 159).

(297) Als reactie op het beleid van Jozef II vormde zich te Brugge een kern van democratisch gezinde intellectuelen. Deze progressieve kern ontwikkelde zich los van het Vonckisme. Een van de belangrijkste leden was Carel Matthijs, kanunnik in het kapitel van St. Donaas. Hij werd als tegenstander van de keizer vanaf 24 oktober 1789 onder bewaking geplaatst. Na de bevrijding van Brugge zetelde hij als democratisch afgevaardigde in het ‘Comité om de stad te helpen besturen’ (17 november 1789). De democraten hadden slechts weinig invloed in het Brugse Comité, waarin vooral de notabele traditionalisten en de ambachten sterk vertegenwoordigd waren. Tijdens de Brabantse Omwenteling (1789-1790) werden de democraten zoveel mogelijk uit alle politieke functies geweerd. Zij konden hun vooropgesteld programma dus niet verwezenlijken, deze ontgoocheling was er oorzaak van dat velen onder hen zich tegen de Revolutie keerden. Dit was ook het geval bij kanunnik Matthijs. Hij vluchtte naar Frankrijk en vestigde zich als pastoor te Caester (Frans-Vlaanderen). (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 206, 207, 215, 246 en dl. II, blz. 26-27), (S.A.B., Almanach 1789, BI hh., blz. 104).

(298) Antoine de Peneranda, stadstresorier van Brugge, behoorde tot de traditionalistische tegenstanders van Jozef II. Hij was samen met Bernard de Deurwaerder de leider van de anti-royalistische strekking binnen het Brugse stadsbestuur, dit niettegenstaande het feit dat de keizersgezinde burgemeester R. Coppieters zijn schoonvader was. Hij was vooral een tegenstander van de keizerlijke hervormingen op gerechtelijk gebied. Om de macht van de notabelen te garanderen, poogde hij een algemeen verzet tegen de vorst op gang te brengen, de oprichting van het ‘corps patriotique’ (25 juni 1787) en de verspreiding van het manifest ‘De Bruggelingen uijt hunne sluijmeringe ontwaekt’ (17 juli 1787) moeten in dit kader gezien worden. Toch slaagde De Peneranda erin populair te blijven onder het volk. Zo koos hij tijdelijk de zijde van de Brugse ambachtsknechten in hun strijd voor de afschaffing van de stuiver-daags (zie hiervoor voetnoot 12). Precies deze houding werd hem tijdens de Brabantse Omwenteling verweten. Onder druk van de ambachtsmeesters werd in het ‘Comité om de stad te helpen besturen’ beslist De Peneranda als stadstresorier te vervangen door J.J. van Outryve de Merckem. Onder de eerste Oostenrijkse restauratie, in de Wet van 14 januari 1792 werd Antoine de Peneranda opnieuw als tresorier aangesteld. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 78, 154, 185, 191-201, 216). Zie ook voetnoot 71 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(299) Bernard de Deurwaerder, stadspensionaris vanaf januari 1786 tot april 1793, maakte samen met Antoine de Peneranda deel uit van de anti-royalistische vleugel binnen het Brugse stadsbestuur (zie hierboven voetnoot 298). De Deurwaerder behoorde echter tot de democratische tegenstanders van Jozef II, na de bevrijding van Brugge was hij dan ook afgevaardigde voor de democraten in het ‘Comité patriotique’. Daar hij zijn democratische ideologie gemakkelijker kon opzij schuiven dan zijn geestesgenoot kanunnik C. Matthijs (zie hiervoor voetnoot 297) nam hij ook in de Wet van 11 december 1789 de functie van stadspensionaris waar. Gedurende de eerste Oostenrijkse restauratie bestond er naast de royalistische magistraat van 14 januari 1792 een Revolutionaire Schaduwwet. De Deurwaerder speelde een belangrijke rol bij de oprichting ervan, hij werd dan ook bedacht met de belangrijkste functie: burgemeester van de schepenen. Bij de eerste Franse inval behoorde hij tot de 40 voorlopige vertegenwoordigers. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 206-207, 215, 225-226, 260, 300). Zie ook voetnoot 32 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(300) Het was Liévin de la Villette de la Hamayda, gewezen Raad in de Brugse Wet, die vanaf 24 november onder controle werd geplaatst. Hij was een politieke vriend van stadstresorier A. de Peneranda. Als notabel traditionalist kreeg hij onder de Brabantse Omwenteling de functie van achtste schepen in de Wet van 11 december 1789. In de loop van augustus 1790 werd De la Villette aangesteld als majoor van het Corps Cavalerie Volontaire, een cavaleriekorps dat opgericht werd door Antoine de Peneranda om een sociale revolte van de Brugse lagere volksklassen te voorkomen. Bij de Oostenrijkse restauratie verdween hij uiteraard van het politieke toneel. Hij werd later wel in de Revolutionare Schaduwwet opgenomen en onder de eerste Franse bezetting werd hij negende vertegenwoordiger (1 december 1792) en schepen op 2 maart 1793. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 222, 259, 260, 278, en dl. II, blz. 12-13, 20-21, 36-37, 50-51, 78-79, 82-83, 90-91).

(301) Henri Joseph Ysenbrandt, advokaat, was net als Bernard de Deurwaerder een van de belangrijkste leden van de Brugse democratische kern. Het is niet te verwonderen dat hij op bevel van generaal d'Alton vanaf 24 oktober 1789 onder controle werd geplaatst. Ysenbrandt was immers te Brugge gekend als een fel aanhanger van de ideeën van de volkssoevereiniteit en in augustus 1788 had hij daardoor reeds moeilijkheden gehad met de overheid (zie hiervoor voetnoot 203 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788). Als democraat zetelde hij in het ‘Comité om de stad te helpen besturen’ (17 november 1789) en als fransgezinde revolutionair werd hij als zesde schepen opgenomen in de Revolutionaire Schaduwwet (10 juli 1792). (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 206, 215, 260, 266 en dl. II, blz. 30-31, 50-51).

(302) Jacques Donche, landmeter, werd in oktober 1789 onder bewaking geplaatst omdat hij als lid van de Brugse democratische kern een fel tegenstander van de keizer was. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 198, 207).

Te Deum gesongen over de verovering van Belgrado.

Op den 25 october begonde het carilion op den thoren konstig te speelen om tien uren van desen morgen en om elf uren in de cathedraele kercke van St.-Donaes. Onder het luijden van alle de klokken door onsen - fol. 471 - eerweerdigsten heer bisschop den Te Deum Laudamus afgesongen wordende, gevolgt door eene pontificaele misse in volle musiek, in welcke d'heeren van de beijde agtbaere collegiën deser stadt en 's Landts van den Vrijen tegenwoordig waeren. Dit bij expresse orders van Z.M. den keijser ende koning tot danksegging over de behaelde victoriën door zijne legers tegens de Turcken en naementlijk over de veroveringe van het kasteel en de stadt Belgrado, breeder volgens de Gendsche gasetten te zien. In het begin en eijnde deser pligtige misse waeren meer als oijt menschen op den Burg vergaedert om den heer Penaranda en Deurwaerder met hunnen soldaet te zien verschijnen, zoo verre dat wanneer den heer tresorier 't eijnde van de pligtigheijd het Stadthuijs uijtkwam, honderden hem vervolgden en het meeste gepuepel reets luijdkeels begonde te schreeuwen, dog desen heer zijnen weg voortgaende, viel er geen verder disorder. Voor [der] diergelijk geloop saeg men heden en de volgende daegen wanneer d'een of d'ander deser heeren met den soldaet agter hun langs de straten verscheen.

De besetting van Oostende uijt Brugge vertrokken.

- fol. 472 - Op den 26 october 's morgens tusschen 7 en 8 uren zijn met vier billanderschepen de soldaeten die alhier over eenige daegen van Oostende aengekomen waeren van de Coupure vertrokken naer Gend om hun seffens naer Brabant bij de versaemelde corpsen te vervoegen terwijl het gouvernement reede schijnt bedugt te worden dat het patrioticq leger, die van hetzelve, gelijk ook door den vreeden generael d'Alton, ‘vliegende legers’, ‘legers in de maene’, etc., genaemt worden, van zoodaenige uijtwerking zouden konnen zijn van teenemael de Nederlandsche provenciën te veroveren en hoe groot de militaire magt, bestaende in circa 22000 mannen in de Nederlanden, ook is, teenemael ofte ten deele te overrompelen en dus d'heerschapije van dese landen van Z.M. den keijser ende koning Joseph den II te ontnemen, waerom door 't gouvernement en militairen krijgsraedt alle mogelijeke voorsorgen genomen worden. Tot besetting deser stadt Brugge zijn nog heden van Oostende aengekomen ontrent 200 mannen om de veijligheijd deser stadt, is 't mogelijk, te bewaeren.

[p. 88]

Voorvallen der patriotten.

Heden naermiddag hadde den soon van d'heer Arts⁽³⁰³⁾, lid van het - fol. 473 - choor patrioticq⁽³⁰⁴⁾, groote disputen in d'herberge Het Panhuijs, buijten de Smedepoorte deser stadt, die aldaer door eenige lolledraeijers⁽³⁰⁵⁾ of zoogenaemde blouwers voor eenen patriot of stoorder der algemeene rust uijtgeblaemt wiert en welcken, zig willende defendeeren, van dezelve op eene zoo onmenschelijcke wijse getracteert wiert dat zij hem niet alleen een stuk uijt zijnen bil neepen en menige slaegen toebragten, maer ook zijn schouder uijt het lid sloegen, dusdaenig dat dezelve ter plaetse moeste ingeset worden. Dese is maer één voorbeelt van de ranconters die er nu en dan reets tusschen de patriotten en keijsersgesinde voorvallen en die beklaegelijcke voorvallen voorspellen.

Gisteren hadde ook in de commedie, die door de Fransche gespeelt wiert⁽³⁰⁶⁾, een grooten troubel plaetse, want gelijk in dese een lied, passende op de patriotten, gesongen wiert, jeugden de patriotten die er tegenwoordig waeren toe en deden hetzelve verscheijde mael herhaelen, tot zoo verre dat den soon van de weduwe Breijdel, ook patriot, tegens d'oversten der militaire een zeer groote twistreden - fol. 474 - voerde en hij het seker met d'ander patriotten zonder perijkel huns levens of van d'overste militaire niet zoude afgeloopen zijn zoo sij hun om nog alle wanorders te slissen niet seffens hadden van kant gemakt.

Men verneemt uijt Gend dat de gepasseerde week, diergelijk patrioticq lied in de commedie gesongen zijnde, het commediehuijs aldaer op hoog bevel voor eenige maenden is gesloten zonder dat er om die oorsaek nog eenige commediën mogen gespeelt worden.

(303) Deze heer Arts hebben we niet kunnen identificeren.

(304) In de loop van 1787 hadden in meerdere steden van de Oostenrijkse Nederlanden de tegenstanders van Jozef II vrijkorpsen opgericht. Ook te Brugge kwam op 25 juni 1787 een dergelijk vrijwilligerskorps, een ‘corps patriotique’ tot stand. Belangrijkste initiatiefnemer was Antoine de Peneranda, stadstresorier (zie voetnoot 71 van deel 1787). Aanvankelijk zochten de stichters een 15 tot 20-tal leden, zowel edellieden als rijkere burgers, ook een contact met swaerdekens van de ambachten. Tot een overeenkomst kwam het echter niet gezien de politiek-sociale belangen van beiden te verschillend waren. De acties van de dekens hielden duidelijk een verzet in tegen de gevestigde machten en standen. Officieel was het de bedoeling van het patriotisch korps bij te dragen tot het behoud van orde en rust in de stad. In een manifest ‘De Bruggelingen uijt hunne sluijmering ontwaekt’, waarvan ook Van Walleghem de tekst weergeeft - zie deel 1787- bleek duidelijk dat het er vooral op aan kwam de oude wetten te handhaven. Er was sprake van het verlies van de vrijheid, er werd gewezen op de strijdbaarheid van de Brabanders. Het was duidelijk een oproep tot gewapend verzet tegen de politiek van de keizer. Uiteraard viel dit niet in de smaak van de keizerlijke overheden en van de ambachten die uit het korps geweerd waren. Na het verbod van Murraij en na de volksopstand van 31 juli en 1 augustus 1787 durfden de patriotten zich niet meer als dusdanig in het openbaar vertonen. De vereniging bleef echter voortbestaan. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 194-201).

(305) ‘Lolledraeijer’ is naar alle waarschijnlijkheid afgeleid van het werkwoord ‘lollen’, dit betekende sluiken, smokkelen, ook blouwen genoemd. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 645).

(306) Zie hiervoor ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788, voetnoot 20.

Bericht uijt Stokholm, Weenen en Parijs.

Heden verneemt men in de LXXXVI gasette uijt Stokholm in Sweden eene veroveringe van dezelve op de Russen gedaen. Uijt Weenen de groote vergeldingen door Z.M. den keijser gedaen aen de overwinnaers van Belgradol. Ten tijde dat Z.M. den Te Deum bijwoont wordt er hem nog eenen anderen segenprael aengekondigt en andere merkweerdige omstandigheden. Uijt Parijs verneemt men aenbelangende stukken nopende de landtsvergaedering. Uijt Gend de pligtigheijd gedaen wegens de verovering van Belgrado en door een bekentmaekinge van d'heeren Staeten van Vlaender wordt geannonceert dat het verbodt van den uijtvoer der graenen zal blijven stant grijpen⁽³⁰⁷⁾.

(307) Noch in de uitgegeven ordonnanties, noch in de hallegeboden en plakkaten hebben we deze bekendmaking van de Staten van Vlaanderen teruggevonden.

Nieuwe cortisatie van de borgerwagt geaffixeert.

- fol. 475 - Op den 27 october is vanwegens d'orders van den Heer ende Wet der stadt Brugge van 't Stadthuijs afgekondigt en bij placaete geaffixeert dat de nieuwe cortisatie van het plan tot het onderhouden van de borgerlijcke wagt door het committé tot volkomen stant gekomen is en dat gevolgentlijk sieur Joseph Ghuijse is aengestelt als collecteur of ontfanger der zelve (den zelven aen wie het bij publicke verpagting is verbleven, siet fol. 458), die daegelijks zijn comtoir zal houden nevens de stadtswagt in d'Halle van 's morgens om 9 tot 11 en 's middaegs van 2 tot 4 uren, des maendags, 's woen[s]daegs en 's vrijdaegs

[p. 89]

van elke weke, van den 1 november tot den 15 december en van den 1 meij tot den 15 junij 1790, waer eenider, volgens het tauxatiebiliet dat hem zal thuijs gesonden worden, zal moeten zijn aendeel in zijne handen betaelen, op pene dat degene hierin in gebreke blijvende, den tijdt telkens naer den 15 der zelve maenden verschenen zijnde, zal moeten betaelen eenen stuijver voor quitantieregt, op pene dat degene daerin verders in gebreke blijvende, zullen vervallen in de amenden diesaengaende geaffixeert geworden. Seffens zijn naer de publicatie deser aen elk, - fol. 476 - niemant uijtgenomen, de gedrukte bilietten toegesonden; luijdende hetgoon mij toegesonden is den volgenden inhout: ‘Het committé, aengestelt bij resolutie van het gemeen corpus deser stadt, ter generaele vergaederinge van den 17 april 1789, gedecreteert door Zijne Majesteijt den 1 meij daernaer, hebben uli, sieur Joseph van Walleghem, getaxeert in het quohier van de contributie, folio 475, voor het onderhout der borgerlijcke wagt op drije guldens 's jaers, ingegaen den 1 meij 1789; wan of het eerste half jaer zal expireren den eersten november toekomende en het ander half jaer den lesten april 1790, te betaelen op heerlijcke ende parate executie volgens d'octroijen daervan zijnde. Brugge, den 29 October 1789 - J.L. de Cridts’⁽³⁰⁸⁾.

Zulkdaenig biliet is aen idereen toegesonden, zonder uijtneming van persoonen, waerin ider ontrent naer zijn gebruijk geschat is. Den afslag nogtans die elk in 't besonder hierdoor bekomt; is niet groot want ik tevooren vier guldens 's jaers moest betaelen en nu drije, zulks is bij andere naer evenredigheijd beschikt. Zulks wiert tevooren ook tweemael 's jaers betaelt aen den ontfanger die met de quitantie om 't zelve naer ider zijn huijs was komende.

(308) Voor biografische gegevens m.b.t. Joseph-Leopold de Crits, pensionaris, zie voetnoot 23 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

Maetregelen door de dekens genomen.

- fol. 477 - Op den 29 october waeren generaelijk de dekens der ambagten en neeringen deser stadt Brugge op 't collegie vergaedert tot het nemen van de beste maetregelen tot het voorkomen van alle disorders en plundering die door de revolutiën der patriotten, die men genoeg voorsiet het heele landt voor te hebben, zouden konnen resulteeren; waerom onder verscheijde andere loffelijcke besluijten bij provisie opgeschort is geworden het consent van ten allen tijde van den nagt de poorten uijt en in te komen, toegelaeten als hiervooren fol. 29, aengewesen bij consent van 't Gouvernement-Generael en dat, als voorheen in gebruijk, de sloters alle avonden naer 't Stadthuijs zullen gedregen worden⁽³⁰⁹⁾. Van desen avont hadde zulks plaetse waerdoor er veele buijten gesloten wierden die te lang in d'herbergen hadden blijven sitten⁽³¹⁰⁾.

(309) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 135-135v^o, S.A.B., Plakkaten, 24 oktober 1789, reg. 36, nr. 110.

(310) Zie hiervoor verder dl. 15, fol. 31-32.

Berichten uijt Brussel wegens de emigratie op 't Holants grontgebiedt

Heden verneemt men in de LXXXVII gasette uijt Weenen nog verscheijde voldoende berichten van veroveringen op de Turken gedaen door de legers des keijsers; verscheijde aenbelangende berichten uijt Parijs en uijt Brussel een placaet van de Staeten-Generael der vereenigde Nederlanden, raekende de - fol. 478 - emigranten van dit landt, gegeven tot 's Gravenhage den 16 october 1789 en waerbij alle gewaepende benden op 't Holandts grondtgebied verboden worden (breeder in des zelfs wijtloopigen inhout te zien).

[p. 90]

Ordonantie van 't Gouvernement tegens de saemenrottingen.

Op den 30 october is van 't Stadthuijs der stadt Brugge bij order van den Heere ende Wet, gelijk ook in alle andere steden afgekondigt, dog in de gasette niet geannoceert geworden, eene zeer strenge ordonantie van 't Gouvernement-Generael tegens alle saemenrottingen, versaemelingen der legers en alle oproerigheden van welcken aerd die zouden mogen wesen, hooftsaekelijk in vijf artikelen, behelsende: dat binnen de vierentwintig uren naer de publicatie deser eenider gehouden is aen de magistraten van hun ressort over te geven eenen distincten inventaris van alle canons, kamers, obitsen⁽³¹¹⁾, poeder en loot en alle ander voorder krijgsmunitie van welk slag het zoude mogen wesen en naer welcke alle de bediende der ressorten een volkomen inspectie zullen moeten nemen. Volgens den eersten artikel zijn ook begrepen alle hoegenaemde corporatiën die, gelijk die dezelve in 't groot en kleen zijn verkopende, ook zullen moeten overgeven. Agt daegen naer - fol. 479 - het bekomen deser declaratiën zal door de magistraten een volkomen list moeten overgegeven worden aen 't Gouvernement-Generael van alle het krijgstuijg dat bij elk zal bevonden zijn. Alle die eenige saemensweeringen, oprottingen of verergerlijcke bijeenkomsten tegens het gesag van Z.M. den keijser ende koning zullen hebben ontdekt, zullen hieraf seffens aen 't Gouvernement-Generael moeten kennisse geven of zullen strafbaer zijn als de daeders en aensien worden als medepligtig. Alle d[i]e binnen de landen van de gehoorsaemheijd des keijsers zullen gevonden worden met gewier of krijgstuijg in de hant zullen seffens, zonder verder ondersoek ofte proces, met de doodt gestraft worden⁽³¹²⁾.

(311) Het woord ‘obitsen’ hebben we niet kunnen verklaren. Gezien de context moet de uitleg wel gezocht worden in de richting van wapens, wapen-onderdelen, wape-nuitrusting.

(312) Zie O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 351-355, S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 139v^o-140, S.A.B., Plakkaten, 22 oktober 1789, reg. 33, nr. 145.

Nog eenige heeren worden soldaeten toegesonden.

Op den 31 october zijn nog aen verscheijde heeren der stadt Brugge, als onder andere aen den heer schouwt, soldaeten tot bewaering toegesonden⁽³¹³⁾. Tot nog toe is alles binnen Brugge gerust, d'heeren die bewaert zijn, wandelen gerust, zonder disorder langs de straeten.

Hiermede door een kort gedicht het veerthienste deel eijdigende, sende den leser tot het volgende over, 't welk manhaftige daeden zal gaen opleveren.

(313) Op 19 juni 1788 werd Bruno de Heere de ten Broecke schout te Brugge (zie hiervoor voetnoot 146 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788). De schout werd aangesteld door de vorst als zijn vertegenwoordiger in de stad. We weten dat Bruno de Heere erg keizersgezind was. In december 1789 moest hij daar de konsekwenties van ondervinden, want bij de aanstelling van de nieuwe Wet (11 december 1789) werd hij als schout vervangen door A.M. De Peelaert de Westhove. Tijdens de Brabantse Omwenteling stelde De Heere zich duidelijk op als royalist en voerde oppositie tegen het nieuwe bewind. Die houding bezorgde hem moeilijkheden en hij was genoodzaakt naar Rijsel te vluchten. Met de terugkeer van de Oostenrijkers werd hij opnieuw als schout te Brugge aangesteld. De uitgesproken keizersgezindheid van Bruno de Heere verduidelijkte in belangrijke mate de context waarin Van Walleghem hier over hem sprak. Hij werd eind oktober onder ‘bewaering’ of bewaking van soldaten geplaatst, een feit dat door R. Coppieters en door P. Ledoulx niet werd vermeld en ook in het werk van Prof. Y. Van den Berghe niet werd opgenomen. Er liggen dan ook hoogstwaarschijnlijk totaal andere beweegredenen aan de basis van zijn bewaking dan dat voor de opposanten van de keizer, zoals de Peneranda, De Deurwaerder, Ysenbrandt enz., het geval was (zie hiervoor voetnoot 296). We kunnen vrijwel met zekerheid stellen dat De Heere bewaakt werd om hem tegen de agitatie van de patriotten te beschermen. (S.A.B., Almanach 1789, blz. 148), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c. dl. I., blz. 153, 215, 246, 249).