Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1789

(Juli)

D'heer prelaet van St.-Andries tot primarius van de Leden verkosen en d'heer Aernts continueert.

- fol. 344 - Op den 1 julij is tot primarius voor de stadt Brugge van d'heeren Staeten van Vlaenderen verkozen, wegens het afsterven van den heer proost van O.-L.-V.-kercke⁽¹⁶⁷⁾, den zeer eerweerden heer prelaet van d'abdije van St.-Andries bij Brugge⁽¹⁶⁸⁾ ende tot secondarius den eerweerden heer Aernts⁽¹⁶⁹⁾, continueerende zijne plaets als voorgaendelijk tot elks volkomen genoegen, want nauwelijcks waeren de eenpaerige voijsen in 't bischdom tot die verkiesing naergesien ende zulks aen 't publick geuijt of men saeg alom waer desen heer in de Geltmuntstraet is wonende de huijsen vercieren en de straeten met wimpels en vlaggen bespannen, gelijk ook gedaen wiert tot aen de Smedeen Boverijpoort en menige andere omliggende straeten voor den heer prelaet van St.-Andries die daer ontrent zijne gewone refugie binnen de stadt Brugge⁽¹⁷⁰⁾ is houdende. Alle dees plaetsen des avons wierden ook bij uijtnementheijd verlicht, de huijsen en straeten met alle bedenkelijcke illuminatiën verciert, - fol. 345 - alle de boomen ook rondt de Vrijdagmart met duijsenden lanteerenkens omhangen en afgespannen zijnde. In de Geltmuntstraete, in 't huijs van sieur Smidt, stont den wijn van eere met, konstige illuminatiën, zilverwerk en veele andere vercieringen opgepronkt zijnde ende waeraen de nieuw verkoren heeren des avons aldaer passeerende, gelijk ook aen veele andere, den eerewijn gepresenteert wiert. Recht over het huijs van sieur Smidt wiert in een ander huijs geduerende den heelen nagt met opene vensters zeer konstig op alle soorten van instrumenten gespeelt zoodat dit alles, gelijk de beijde verre verspreijde vieringen als ineen versaemelt, een aengenaem gesicht uijtmackte ende uijt alle het genoegsaem bleek hoe aengenaem die verkiesingen van de benoemde heeren aen 't publicq waeren.

(167) Zie hiervoor fol. 298-299 en voetnoot 118 van deze uitgave.

(168) Hier werd Maur Elewaut, prelaat van de abdij van St.-Andries bedoeld. Hij werd geboren te Destelbergen op 11 september 1733. Hij trad in het klooster van St.-Andries op 13 april 1755 waar hij in juni van het volgend jaar de geloften aflegde. In september 1757 werd hij diaken en een jaar later priester gewijd. Hij was ontvanger van zijn klooster toen hij op 11 juni 1773 als abt werd verkozen. Op 22 oktober van dat jaar werd hij als abt aangesteld, maar pas in januari 1775 ontving hij de bisschoppelijke zegen, dit wegens een klein geschil met bisschop Caïmo. Dom Elewaut interesseerde zich voor de kunst. In 1789 werd hij voorzitter van de Brugse Academie voor Schilderkunst. In 1789 werd hij als vervanger voor Baltazar Marant door de Brugse clerus aangeduid als vertegenwoordiger in de Staten van Vlaanderen (zie ook voetnoot 118). In de periode dat hij abt was, kreeg de abdij met tal van moeilijkheden te kampen: in 1793 werd de abdij geplunderd, na de eerste Oostenrijkse restauratie groeide de onenigheid binnen de abdij en onder de Franse bezetting brachten de hoge financiële bijdragen de abdij in moeilijkheden. De abdij werd tenslotte in 1796 opgeheven. De monikken verspreiden zich, de abt Maur Elewaut stierf te Gent op 15 november 1809. (N. HUYGHEBAERT, Abbaye de Saint-André-lez-Bruges, in Monasticon, o.c., dl. III, vol. 1, blz. 127-128).

(169) Leonardus Donatianus Arents, S.T.B.F. en J.U.L., geestelijk secundarius van de Staten van Vlaanderen voor het district van Brugge was kanunnik van de Sint-Donaaskathedraal. (S.A.B., Almanach 1790, BI hh blz. 103 en 104).

(170) In 1302 had de Benedictijnenabdij van St.-Andries een refuge in de Dweersstraat. In de loop van de 15de eeuw verhuisden ze echter naar de Boeveriestraat. Gedurende de woelige 16de eeuw namen de kloosterlingen daar hun intrek. Onder de Franse bezetting (1797) werd de refuge als nationaal goed verkocht. Het was de oud-monnik Bernard De Beir die de gebouwen aankocht. Later vestigden de ‘Vlaamse Kapucinessen’ zich daar. (N. HUYGHEBAERT, Abbaye de Saint-André-lez-Bruges, in Monasticon, o.c., dl. III, vol. 1, blz. 129), (N. HUYGHEBAERT, Un souvenir brugeois. Le Refuge de l'ancienne abbaye de Saint-André, in Les Cahiers de Saint-André, V, 1948, blz. 119-120).

(2 julij 1789)

Op den 2 julij 's morgens om thien uren is Moninck, van welcken hiervooren

[p. 48]

fol. 333 is - fol. 346 - verhandelt, tot naer den twalf vanuijt de vangenisse naer 't collegie overgeleet geworden onder den toeloop van bijnae eene ontelbaere menigte volks om hem te zien, gelijk ook nog eenen anderen man, bijgenaemt ‘De Slunse’, geapparendeert voor het helpen stelen van het loot aen de stedeschole en die reets opentlijk bekent heeft dat den zelven Monink en andere complicen hem tot het begaen van die diefte hebben medegeholpen, zoodat men vreest dat er nog andere zullen opgelicht worden⁽¹⁷¹⁾.

(171) Zie hiervoor voetnoten 166 en 234 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen 1788’ en voetnoot 154 hierboven.

Diefte tot Mariakercke begaen.

Op den 4 julij heeft men alhier binnen Brugge voor vast vernomen hoe geduerende dees weeke tot Mariakercke in 't noorden eene zeer groote diefte met drij braeken begaen is en hoe aldaer eenen man, oudt circa 60 jaeren en op welcken alle suspicie is, heeft ontweert uijt den huijse van eene hofstede tot ontrent sevenhondert pond groote in specie, te weten: ontrent 300 - fol. 347 - Fransche kroonen⁽¹⁷²⁾ in zilvere en het andere in goude speciën; tot ontdekking van den daeder door d'heeren van 't Brugsche Vrije alle mogelijcke devoiren aengewent wordende.

(172) Voor de muntwaarde van de Franse kroon, zie voetnoot 101 van deel 1788.

Toestant des keijsers.

Op den 6 julij heeft men in de LIV gasette vernomen hoe de gesontheijdsgesteltenisse van Z.M. den keijser nog altijdt even wanke[l]baer is en dat Z.M. opnieuws door de koorste is aengetast geworden.

Rust tot Parijs gestoort.

Uijt Parijs verneemt men hoe de algemeene rust aldaer wederom is gestoort geworden en hoe meer als 6000 luijden met stokken en hantwerckersgereetschap de deuren der gevangenis hebben ingeslaegen en alle degene die voor de saeke des volks gevangen sitten in vrijheijd hebben gestelt ende meer andere verregaende buijtenspoorigheden hebben bedreven⁽¹⁷³⁾.

Men verneemt ook de wonderbaere levenswijse van Selim den III, Turschen sultan, zedert zijne komste tot den throon, gelijk ook hoe de Turken den tegenwoordigen oorloog met alle kragt willen voorsetten⁽¹⁷⁴⁾.

(173) Joseph van Walleghem heeft in zijn dagboek van het jaar 1789 diverse malen feiten aangehaald die zich afspeelden in het kader van de Franse Revolutie. Wij zijn hierop niet uitvoerig ingegaan omdat het slechts korte aanduidingen betrof (meestal overgeschreven uit de Gasette van Gent) en omdat het gebeuren dat Frankrijk, en met zich heel Europa in een omwenteling heeft gebracht, zo complex is dat een grondige analyse van de aangehaalde feiten in het kader van deze uitgave niet uitvoerbaar zou zijn. We willen hier wel verwijzen naar enkele basiswerken m.b.t. de Franse Revolutie: G. LEFEBVRE, La Révolution française, (2^o édition), Parijs, 1957; A. SOBOUL, La Révolution française, Parijs, 1970; A. SOBOUL, La civilisation et la Révolution française, Parijs, 1970; J. MICHELET, Histoire de la Révolution française, Parijs, 1971; J. JAURES, Histoire socialiste de la Révolution française. Edition revue par Albert Soboul, in Editions sociales, Parijs, 1968-1973.

(174) Zie hiervoor voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788 en voetnoot 132 hierboven.

Eene nonne in 't H. Geesthuijs viert haeren jubilé.

- fol. 348 - Op den 7 julij heeft in 't couvent van de Apostolinnen in d'Ezelstraet, in 't gesupprimeert clooster van de Theresianen⁽¹⁷⁵⁾, waer tot nog toe geenen dienst voor het publicq gedaen wordt, eene joffrouw geviert haeren vollen jubilé van eene vijftigjaerige professie, onder het afsingen van een pligtige misse in volle musiek in dezelve kercke. Ter gelegentheijd van welcke op heden in d'Ezelstraet en andere omliggende straeten d'huijsen en straeten met vercieringen, wimpels en vlaggen bespannen en des avons met alle bedenkelijcke illuminatiën schoon verciert ende verlicht wierden.

(175) Zie hiervoor ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788, voetnoot 161.

[p. 49]

Verkooping van der zelver oude clooster.

Heden is in 't verlaeten clooster van 't H. Geesthuijs⁽¹⁷⁶⁾, staende 't eijnde 't Heijliggeeststraetje zoo men van St.-Salvatorskerkhof afkomt, gedaen den absoluten toeslag van des zelfs gebouw, verdeelt in twee partijen; zijnde den eersten koop verbleven voor f. 4650 en de tweede voor f. 1350 courant en breeder volgens d'annonce zooals in de L Gasette van Gend van den 22 junij kan gesien worden.

(176) Zie voetnoot 207 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

Brant ten huijse van d'heer Van Heule ontstaen.

- fol. 349 - Op den 8 julij over den noen ontstont er schielijk brant in 't huijs van d'heer Van Heule, wonende bij St.-Walburgkercke op den hoek van d'Engelsche straete, want in de schouwe in den kueken, die zeer vervuijlt was, door de domestiquen te groot vier gemakt wordende, sloeg de vlam in dezelve, welcke zig zoo geweldig boven d'huijsinge verhief dat eenige klokken geklipt en men voor den volkomen ondergang van het huijs bevreest was, dog bij geluk in vollen dag en genoegsaeme werkluijden en veele menschen bij der handt zijnde, wiert den brant naer circa een ure met de meeste hevigheijd te hebben gebrant met alle mogelijk devoir geblust zonder merckelijcke schaede aen d'huijsinge te hebben toegebragt.

Ordonantie nopende de merceniers en laekesnijders.

Op den 9 julij is bij hallegebode en placaete vanwegens d'heeren van 't collegie der stadt Brugge bekent gemakt dat op de klagten gedaen door de vrije neeringen van de merceniers en de - fol. 350 - laekesnijders deser stadt hoe tot presuditie der zelve neeringen ende van het stadtspondtgeldt sedert de demolitie van de Waterhalle, waer stadtsmagasijn gehouden wiert (tot d'opbouwing van welcke men nu reets verre gevoordert is), menige kooplieden hun met hunne goederen begeven in particuliere huijsen en herbergen en hunne goederen aldaer niet alleen koopmanschewijse, maer tot groote schaede der zelve neeringen het heele jaer door aen particuliere in cleen debit⁽¹⁷⁷⁾ verkopen, tot zeer merckelijcke schaede van de supposten van dezelve neeringen. Zoo is 't dat er door dese is geordoneert geworden aen alle kooplieden komende met hunne goederen naer de stadt, gelijk ook aen degene van de vrije foire die hun overblijvende goederen binnen de stadt zullen laeten, te vertransporteeren in een huijs in de Corduaniersstraete nevens het magasijn van stadtspondtgelt om dezelve hunne goederen aldaer - fol. 351 - alleene aen de supposten van de vrije neeringen te verkopen, op pene als naer rechte en bij voorgaende hallegeboden gepubliceert. D'uijtvoering deser nogtans ten koste van de vrije neeringen ende met consent van 't collegie gedaen wordende⁽¹⁷⁸⁾.

(177) Hier werd de Franse term ‘débit’ gebruikt in de betekenis van ‘afzet’ bij een verkoop.

(178) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 108v^o-109v^o. Het betreffende plakkaat hebben we niet teruggevonden.

Eenen soldaet brengt een vrouwspersoon op eene moordaedige wijse om hals.

Heden den 9 julij naermiddag tusschen ses en seven uren gebuerde binnen dese stadt Brugge eene grouwsaeme moordaedigheijd die voor 't naegeslagt

[p. 50]

't versteenste gemoedt zal tot medelijden bewegen ende doen sidderen en beven. Eenige soldaeten desen naermiddag tusschen vijf en ses uren hebbende sitten drincken in een herberg genaemt Het Hof van Weenen, staende op de Waegenmaekersplaets dicht aen de Cruijspoorte, was er eenen deser, genaemt Le Clercq, geboortig van Brugge, die de weerdinne wilde gelt afperssen, dog tot zijn oogwit niet konnende geraeken ging hij met d'ander heenen; dog hij dezelve hebbende laeten hunnen gang gaen, keerde hij alleen korts daernae naer hetzelve huijs wederom met opgesetten - fol. 352 - moordaedigen wil van de weerdinne om hals te helpen. Hiertoe hadde den ontmenschten in zijnen neusdoek gewonden een calsijdesteen en trad alzoo den huijse binnen. Daer heeft hij d'ongeluckige aengerant ende mogelijcks in den kueken gewelf aengedaen om haer te doen toestaen 't goon hij begeerde; zulks wordt ge(s)presumeert omdieswille dat haere tuijte⁽¹⁷⁹⁾ naer d'ontdekking van de moort op de taefel is gevonden geworden en waeruijt men genoegsaem dunken kan dat hij van boven tegen haer moet geworstelt hebben, dog hoe zulks geschiet is ofte niet is het evenwel zeker dat hij haer tot in den kelder beweegt of gesmeten hebbende, haer aldaer zoo met eene steene kanne als met den voormelden calsijdesteen zeer veele jammerlijcke slaegen heeft toegebragt zoodaenig dat zij in haer bloet versmagt ende haer hooft teenemael vermorselt was; ook blijkende dat d'ongeluckige haer tegens hem heeft verweert, gemerkt zij doodt met haere patoefel in d'hant is gevonden geworden. Naer 't begaen - fol. 353 - van dese grouwsaeme moordaedigheijd heeft den moorder haer ontweert tot twintig schellingen wisselgelt en eenige stuijvers, eenige bergbriefkens⁽¹⁸⁰⁾ en twee kleene loterijbriefkens, welcke bij zijn ontdekking in 't stroij van zijn bedde zijn gevonden geworden ende waermede hij, zeer bebloet zijnde, naer den Poermolen⁽¹⁸¹⁾ is gegaen, waer gekomen zijnde hij zijn bebloede kleederen voor een plaquet heeft laeten uijtwasschen, voorgevende dat dezelve waeren bebloet door eene koe die hij bij eenen zijner vrienden hadde helpen slagten en waermede hij is gaen slaepen. Daer verliep ontrent één eure naerdat de moort was begaen zonder dat iemant zulks gewaer wiert, gemerkt hij de deure hadde laeten openstaen; dog eenen soldaet voor zijnen meester naer dezelve herberg om een flessche bier gesonden wordende, ontdekte heel den handel. Hij klopte geduerig, maer niemant kwam te voorschijn, totdat eijndeling een vrouw, daerontrent wonende en die in dees herberg somwijl diende, op zijn geduerig kloppen toekwam in - fol. 354 - meijning dat de vrouw was uijtgegaen en naer den kelder ging om voor hem een flessche bier te haelen. Maer hoe verwondert was sij, siende dees vrouw, als verhaelt, dus jammerlijk in den kelder in haer bloedt versmagt liggen. Zulks was haest door het heele gebuert rugbaer en in den eersten oogenblik meende men zulks een ongeluk te zijn en dat dees vrouw dus jammerlijk doodt van de trappen gevallen was, maer haest kwam den heelen handel aen den dag. Den soldaet die bebloet in 't kwartier gekomen was en op zijn bedde lag, wiert bij den kop gevat en in de boeijen geslaegen ende naerdat hij nog desen nagt door den krijgsraedt gehoort was in 't prison beweegt. Desen nagt was het collegie deser stadt ook zeer lang vergaedert en des anderdaegs wierden veele van de gebuers, ontrent het huijs van d'ongeluckige vermoorde wonende, vermaent om den heelen handel te ontdekken ende het gedrag deser vrouw, die voorseker geen van de heerlijckste huijsen gehouden hadde, te vernemen en welcke maer sedert circa - fol. 355 - thien weken binnen dese stadt van degene van Gend is komen woonen ende waer haeren man en dochter tot nog toe zijn wonende; geensints te twijffelen zijnde of den slagoffer deser onmenschelijcke moordaedigheijd zal op de moorder met eene harde justitie bestraft worden⁽¹⁸²⁾.

(179) ‘Tuite’ (wvl. tute) is de benaming voor het hoofdhulsel van kloosternonnen, maar in enkele streken ook voor vrouwenmuts in het algemeen. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1196).

(180) Hiermee bedoelde de auteur hoogstwaarschijnlijk de bewijzen van ontvangst die door de conciërge van de Berg van Barmhartigheid of van de Berg van Charitate werden afgegeven aan de persoon die een bepaald goed in pand had gebracht. (Zie ook voetnoot 10 van deel 1787 en voetnoot 242 van deel 1788 (‘Merckenweerdigste Voorvallen’).

(181) Voor nadere informatie i.v.m. de Poermolen of de Poertoren bij het Minnewater, zie voetnoot 44 van deel 1787 en V. Vermeersch, Brugge, duizend jaar kunst, blz. 72-73.

(182) We hebben geen aanwijzingen m.b.t. deze misdaad gevonden in het Verluydboek 1727-1795. Omdat het hier een soldaat betrof, kunnen we veronderstellen dat de zaak niet behandeld werd in het kader van de stedelijke rechtspraak, maar onder de bevoegdheid van een militaire rechtbank viel. Voor verdere gegevens m.b.t. deze misdaad verwijzen we naar fol. 455-456 van deze uitgave.

[p. 51]

Ordonantie van 't Vrije nopende de graenen.

Op den 11 julij is vanwegens d'orders van 't collegie van 't Brugsche Vrije de volgende ordonantie bekentgemakt: dat d'edele heeren, ondervindende dat de graenen hoe langer hoe meer zoodaenig in prijs rijsen dat den gemeenen man met zijn gewonelijcken dagloon nauwelijcks zijn behoorlijk onderhout kan bekomen, om in welcke aengelegentheijd van d'eerste nootsaekelijckheijd op 't stiptelijckste te voorsien, geordoneert is geworden geene graenen uijt den Lande van den Vrijen meer te vertransporteren tenzij op de gewone martdaegen naer Brugge, Oostende en Nieuport, op pene van te vervallen in eene boete van 30 pond parasijse boven arbitraire correctie, naer d'extincheijd van - fol. 356 - het cas, voor elken sak graen die zij anders zullen vertransporteren 't zij par waegen of andersints, tot'er tijdt dat er inspectie zal genomen zijn van de kwantiteijt graen die hun nog te lande bevint ende totdat den toekomenden ougst zal geschoren zijn; belastende alle balieus, officieren, souvereijnsgasten⁽¹⁸³⁾ en alle ander bediende van den Lande van den Vrijen in dese saeke van de grootste aengelegentheijd nauwkuerig agt te nemen en alle graenen, anders vertransporteert wordende, aen te houden⁽¹⁸⁴⁾. Niet zonder dringende redens en is heden dees ordonantie door d'heeren van 't Brugsche Vrije afgekondigt, want de schaersheijd van graenen boven de dierte zeer begint toe te nemen, zoo verre dat verscheijde bakerijen binnen dese stadt zonder broot zijn bij faute van geen graen meer te konnen bekomen. De terwe is heden op de mart boven de 20 schellingen en de rogge boven de 12 schellingen de maete verkogt⁽¹⁸⁵⁾, zoo weijnig zijnde dat nog veele zonder backte te - fol. 357 - konnen bekomen van de mart zijn moeten vertrekken. Alle welcke de grootste murmuratie onder het gemeente veroorsakt, zoo verre dat men, ten waere de strenge bevelen van Z.M. den keijser genoegsaem ontsien worden, men binnen dese stadt voorseker groote oproerigheden zoud zien plegen.

(183) De ‘souvereynsgasten’ waren ordehandhavers binnen het Brugse Vrije.

(184) Deze ordonnantie van het Vrije hebben we niet teruggevonden. Zie hoger voetnoot 70.

(185) Voor een overzicht van de graanprijzen op de Brugse markt zie: Y. VAN DEN BERGHE, Prijzen van tarwe en rogge te Brugge (1758-1798), in Brugge in de Revolutie..., o.c., blz. 103-112. In de prijzentabel bij het artikel tekent 1789 zich duidelijk af als een duurtejaar met daarbij de maanden juli en augustus als duurtemaanden.

D'heer Van Zuijlen wordt schepenen van Brugge.

Heden heeft d'heer Van Zuijlen de Nieuvelt⁽¹⁸⁶⁾, administrateur der gesupprimeerde cloosters, zijnen eedt als schepenen van 't collegie deser stadt Brugge afgeleijt⁽¹⁸⁷⁾, wonende in 't nieuw gebouwt huijs waer d'oude kerk van St.-Walburga gestaen heeft en van welcke nu geen gedagtenis meer overig is. Ontrent het huijs waer den heer schepenen is wonende, gelijk in veel omliggende straeten, wierden in den dag veele wimpels en vlaggen gespannen, de huijsen en straeten des avons ook konstig verlicht en geïllumineert wordende.

Heden tegens den avont is het lijk van d'ongelukkige vermoorde vrouw, naer veel herhaelde gedaene schouwingen, naer de parochiale - fol. 358 - kercke van St.-Anne gedraegen, waer de lijkspligtigheden over hetzelve afgelesen zijnde, het lijk tot op het generael kerkhof is gedregen en aldaer begraeven geworden.

(186) Voor biografische gegevens m.b.t. Joseph-François Van Zuylen de Nyevelt zie voetnoot 39 van deze uitgave.

(187) Van Walleghem heeft hier een fout begaan. Joseph-François-Ghislain van Zuylen van Nyevelt werd wel op 11 juli 1789 aangesteld als schepen, maar echter van het Brugse Vrije en dus niet van de stad Brugge. (P. VERHAEGEN, Journal..., o.c., blz. 151) (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 164). Zie ook voetnoot 39.

Toestant des keijsers.

Op den 13 julij heeft men in de LVI gasette vernomen dat de omstandigheden

[p. 52]

van de siekte des keijsers nog niet gebetert zijn, welcke ook aen d'ongeregeltheijd van 't jaergetijde toegeschreven wordt.

Mildaedigheijd van den koning van Vranrijk en ander besonderheden.

Uijt Parijs verneemt men eene groote mildaedigheijd van den koning ten opsicht van de overgroote dierte der graenen, gelijk ook hoe te Lijons groote plonderingen plaetse hebben gehadt waerbij vier van de muijtmaekers gedoodt en eenige andere gequest zijn geworden.

Uijt Oostende verneemt men ook eenen droeven voorval den 10 deser aldaer voorgevallen, alwaer in een Toscaensch schip brant is ontstaen in den bereijden salpeter alwaer eenige tonnen poer zijn gesp[r]ongen, verscheijde menschen het leven hebben verloren ende het schip den roof der vlammen is geworden.

Vierde trecking van derde loterij in classen.

- fol. 359 - Op den 13, 14 en 15 julij is binnen de stadt Brussel op de groote saele van het Stadthuijs gehouden de vierde treckinge van de derde loterije in ses classen, ingestelt in de Oostenrijcksche Nederlanden bij opene brieven van Zijne Majesteijt den keijser ende koning van den 5 september 1785, ter presentie van den keijserlijk en koninglijcken toesiender ende van twee heeren schepenen der stadt Brussel. - fol. 359-364 -

Eenen soldaet verkleet in een vrouwspersoon ingebragt.

- fol. 364 - Op den 14 julij tegens den avont wiert door de souvereijnsgasten van 't Brugsche Vrije binnen de stadt Brugge ingebragt eenen soldaet die gekleet in een vrouwspersoon gedeserteert was, zeer netjens, zoo met vrouweschoenen als coijfure, gemonteert zijnde. Desen wiert in egte van vangenis beweegt tot'er tijdt dat hij aen 't collegie-militair zal overgelevert worden. Sedert eenigen tijdt deserteeren meer als oijt veele soldaeten op alle bedenckelijcke manieren, zoodat men weijnig weken siet passeren dat er niet verscheijde, zoo met den stok als het loopen door de wissen, veele toeren op en neer, ter justitie gebragt worden.

Ordonantie nopende de graenen.

Op den 15 julij is vanwegens d'heeren van 't collegie der stadt Brugge bij hallegebode en placaete aengekondigt geworden dat d'edele heeren, ondervindende - fol. 365 - dat den prijs der graenen nog geduerig is rijsende ende dat niettegenstaende de voorige ordonantiën nog veele frauden geschieden in 't vertransporteren der graenen buijten de stadt, om welcke te voorkomen geordoneert wordt geene terwe of rogge, 't zij meel of in graenen, buijten de stadt te

[p. 53]

vertransporteren, 't zij te lijve, waegen of schepe, tenzij alvooren te hebben afgehaelt een schriftelijk consent bij d'heer Van Overlope, deken van de koornmart, zonder welk alle graenen uijt de stadt vertransporteert wordende door de soldaeten der borgerlijcke wagt, staende aen de stadtspoorten, zullen aengehouden ende verbuert worden⁽¹⁸⁸⁾.

(188) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 109v^o-110. Het betreffende plakkaat hebben we niet teruggevonden.

Ordonantie nopende het houden der vergaederingen door de heeren swaerdekens van Brugge.

Op den 16 julij is vanwegens het decreet van Z.M. den keijser ende koning van den 30 junij 1789 door d'heeren van 't collegie der stadt Brugge bij hallegebode en placaete bekent gemakt de volgende ordonantie nopende de swaerdekens der stadt Brugge tot het houden van hunne vergaederingen, - fol. 366 - zijnde van seven artikelen ende van den volgenden hooftsaekelijcken inhout: dat de negen swaerdekens der stadt Brugge voortaen geene vergaederingen ofte bijeenkomsten meer en zullen vermogen te houden tenzij dat den heer borgmeester van den Courpse ofte eenen heer raedt in zijne plaetse als president in hunne vergaedering zal presideeren, dat er geene vergaederingen zullen vermogen gehouden te worden tenzij dat de swaerdekens van den heer borgmeester zullen hebben bekomen het noodig consent, aen den zelven tevooren bekent maekende de materie van hunne te houden vergaederinge en vraegen dag, ure ende plaetse waer zij de vergaedering zullen houden. Indien den heer borgmeester niet geraedig vint de vergaerdering toe te staen en indien de swa[e]rdekens hun zouden denken daerin benaedeelt te vinden, zullen zij hun vermogen te begeven tot het magistraet om hunne - fol. 367 - rechtmaetige klagten over de weijgering aen 't collegie aen te klaegen. De heeren swaerdekens zullen vermogen, met consent nogtans van den heer borgmeester, in hunne vergaedering toe te laeten eenige onderhoorige dekens, indien de materie zulks is vereijsschende. Naerdat de vergaedering op den voet als boven gehouden, zal gesloten zijn, zal elken deken vermogen uijt dezelve eene nota te nemen wegens de saeken die er zullen verhandelt zijn om dezelve aen de supposten van hun ambagt en onderhoorige dekens mede te deelen. De dekens zullen nogtans vermogen zoo dickwils met de supposten van hun ambagt te vergaederen als zij zullen in raede vinden ofte als d'affairens van hun ambagt zulks zullen vereijsschen. De swaerdekens en subalterne dekens zullen zoo dickwils als zij wegens eenige affairens vanwegens Z.M. den keijser ende koning ofte het magistraet regardeerende zullen geropen worden, als naer oude costume, op 't collegie - fol. 368 - moeten compareren om gesaementlijk te beraemen op de middelen die zouden konnen voordeelig zijn; zullende alle andere vergaederingen door de swaerdekens gehouden onwettig en van geender weerde wesen en de daeders arbitrairelijk worden vervolgt als oproermaekers en stoorders van de gemeene ruste⁽¹⁸⁹⁾. Tot nog toe hebben de heeren swaerdekens sedert twee jaeren, te weten sedert het ontstaen van de oproerigheden binnen dese stadt welcke door hun en de gesaementlijcke borgers geluckig is gestut geworden, gehouden een wekelijcks commité, te weten alle maendagnaermiddag of meermaels als d'affairens zulks waeren vereijsschende⁽¹⁹⁰⁾. Nu blijkt uijt de voorige ordonantie dat die vergaederingen als teenemael gesupprimeert zijn en dese is nog eene van de belooningen die de borgers voor alle

(189) Zie S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 111-111v^o, S.A.B., Plakkaten, 10 juli 1789, reg. 36, nr. 104. De keizerlijke ordonnantie van 30 juni hebben we niet teruggevonden.

(190) De volksoproer van 30-31 juni en 1 augustus 1787 was een heel belangrijke gebeurtenis in het 18de-eeuwse Brugge (zie hiervoor fol. 221-290 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787). Pas op 31 juli en na uitdrukkelijk verzoek van de stadsmagistraten die de controle over de situatie helemaal verloren hadden, vergaderden de swaerdekens. De ambachten werden samengeroepen en patrouilles werden georganiseerd. De ambachten konden een aantal plunderingen verhinderen en via hun overredingskracht werden de verhitte gemoederen gekoeld. Dit getuigde van de grote invloed van de ambachten op de volksmassa. Aldus kwamen de ambachten versterkt uit de opstootjes. Zij waren immers in staat geweest de rust in de stad te herstellen, terwijl het leger en het patriottisch korps hierin hadden gefaald. De swaerdekens maakten hiervan gebruik om een comité op te richten dat zich met de burgerwacht zou bemoeien (15 november 1787). (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I. blz. 167-168, 179, 185-189).

[p. 54]

hunne gedaene devoiren van d'heeren van 't collegie hebben bekomen, maer te dugten is het dat d'oproerigheden, dat Godt behoede, nog eens hervat wordende, het meeste deel der borgers zal in hunne huijsen blijven⁽¹⁹¹⁾.

(191) Reeds kort na de aanstelling van de nieuwe Wet van 7 maart 1788 werd een poging ondernomen door de magistraat om aan de swaerdekens verbod van vergadering, zonder uitnodiging van de burgemeester van de Commune, op te leggen. Deze maatregel had echter geen reëele impakt. De swaerdekens dienden de royalistische stadsmagistraten van antwoord met het rekest van 29 april 1788, waarin het streven naar de oude ambachtelijke voorrechten en het verlangen naar een grotere invloed in de stadspolitiek centraal stonden. Maar het Brugse stadsbestuur kreeg hulp van de keizerlijke administratie in haar strijd tegen de ambachten. Op 30 juni 1789 kwam het nieuw reglement tot stand en op 16 juli 1789 werd het hallegebod waarover Van Walleghem hier sprak, te Brugge uitgevaardigd. Dit hallegebod bepaalde in essentie dat de swaerdekens niet meer uit eigen beweging mochten vergaderen, dat de dekens enkel de leden van hun eigen ambacht mochten bijeenroepen en dat alle andere bijeenkomsten als revolutionair werden beschouwd en als dusdanig werden bestraft. Van Walleghem, een rechtgeaard ambachtsman, beschreef dit feit op eerder bittere toon. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. I, blz. 174-176, 182-184).

Toestant van de siekte des keijsers; schrikkelijk onweder.

- fol. 369 - Op den 16 julij heeft men in de LVII gasette vernomen dat het in 't begin deser maendt (junij) [julij] met de gesontheijdsgesteltenis van Z.M. den keijser zeer slecht heeft geweest maer dat het een weijnig beter gaet, gelijk ook hoe een schrikkelijk onweder veele schaede heeft gedaen in de legerplaetse van den baron De Laudon, waer onder andere ongelucken veel tenten in den grondt geslaegen en eenige persoonen gequest zijn, gelijk veele besonderheden wegens den oorloog tegens de Turken. Uijt Parijs verneemt men ook veele besonderheden die aldaer zijn ontstaen sedert dat de vergaering van de Staeten-Generael zijnen aenvang genomen heeft.

D'heer Necker moet Vranrijk verlaeten.

Den heer Necker, voornaemsten minister van Vrankrijk⁽¹⁹²⁾, heeft eenen brief van den koning ontfangen waerbij hem bevolen wordt het rijk te verlaeten. D'hooftstadt van Parijs was den 13 deser in de grootste ontsteltenisse en den weg van daer naer Versailles was vervolt met troupen, - fol. 370 - kanons en ander oorloogsgetuijg.

(192) Jacques Necker, Zwitsers bankier en minister van financiën onder Lodewijk XVI, werd geboren te Genève op 30 september 1732. Als 1^o minister voerde hij meerdere sociale en administratieve hervormingen door zoals de afschaffing van het recht van de dode hand op de koninklijke domeinen, het oprichten van provinciale vergaderingen voor Berrij en Haute-Quyenne waarin de 3^o stand even representatief was als de adel en de clerus. Zijn grootste fout bestond erin dat hij probeerde de Franse participatie in de Amerikaanse oorlog te financieren zonder bijkomende belastingen. Verantwoordelijk gesteld voor de financiële problemen van het land, werd hij op 19 mei 1781 ontslagen. Wanneer Frankrijk op de rand van het bankroet stond, werd hij op 26 augustus 1788 teruggeroepen als minister van financiën. Zijn voorstellen tot sociale en constitutionele veranderingen leidden tot een tweede ontslag op 11 juli 1789. Dit ontslag droeg in hoge mate bij tot de onrust in Parijs die uiteindelijk resulteerde in de bestorming van de Bastille. Necker keerde terug naar Zwitserland tot men hem op 20 juli 1789 vroeg zijn vroegere functie terug op te nemen. In deze derde ambtsperiode had hij met een stijgend staatsdeficit te kampen en werd hij in feite overschaduwd door Talleijrand en Mirabeau. Op 18 september 1789 deed hij voorgoed afstand van zijn ambt. Hij stierf te Cappet op 9 april 1804. (AL.G., art. Necker, Jacques, in The new Encyclopaedia Britannica, vol. 12, 1974¹⁵, blz. 935-936).

Ordonantie wegens 't beschaedigen der dreve buijten de Catalinepoorte.

Op den 18 julij is bij hallegebode en placaete vanwegens d'heeren van 't collegie der stadt Brugge aengekondigt dat op de klagten gedaen door veele notable ingesetene der stadt Brugge hoe de wandeling langs de dreve buijten de St.-Catharinepoorte, onlangs tot genoegen van het publicq en met veel kost gemakt, grootelijcks beschaedigt wordt ende waeruijt ook menige ongelucken zouden konnen resulteeren door het spelen met bollen langs dezelve dreve; zoo is 't dat er door d'heeren van 't collegie is verboden geworden van langs den calsijdeweg der zelve dreve te speelen met bollen ofte langs dezelve wandeling, op pene van te vervallen in eene boete van drij guldens voor elcke contraventie en confiscatie der bollen, zonder aensien aen wie dezelve toebehooren; zullende op de paelen, 't eijnde de dreve staende, copie deser geaffixeert worden⁽¹⁹³⁾.

(193) In het verleden bracht de stad buiten de stadsmuren beplantingen aan met als doel daar wandelpaden aan te leggen. Te Sint-Kruis, te Scheepsdale en in andere richtingen buiten de St.-Katelijnepoort, zoals Van Walleghem vermeldde. Duclos had het in ‘Bruges, histoire et souvenirs’ over deze wandeling, hij wees erop dat bij Steenbrugge een dubbele rij bomen werd aangeplant in 1793. Reeds in 1789 was de wandeling aangelegd, zowel de vermelding van Van Walleghem als het hallegebod van 18 juli bewijzen dit. Duclos legdt de nadruk op de rol van de wandelingen als ontspannings- en ontmoetingscentrum. Daar maakten ambachtsmeesters en andere welstellenden van Brugge met hun gezin hun weekendwandeling, daar ontmoetten zij elkaar, daar deden ze enkele gezelschapsspelen. (A. DUCLOS, Bruges..., o.c., blz. 264, 504), (S.A.B., Hallegeboden, 1786-1793, fol. 111v^o).

Den vragtwaegen van Dixmude aengerant en bestolen.

- fol. 371 - Op den 19 julij den ordinairen vregtwaegen, aen welcke gespannen was eene karre, als naer gewoonte naer de feest van Dixmude rijdende, gelaeden met veele koopmansgoederen, is, ontrent halfwege gekomen zijnde,

[p. 55]

eene mande van de karre, agter den waegen gespannen zijnde, afgesneden in welcke waeren voor circa 50 pondt groote wisselgelt, groote en kleene manshoeden, toebehoorende aen sieur Boudewijn, hoedemaeker, wonende bij De Gaepaert binnen dese stadt en wiens vrouw zig ook op den waegen bevont. Wat verder gereden zijnde, wiert de begaene diefte door den voerman ontdekt en seffens naer de naeste herberg terugkeerende, wiert er eene premie gestelt voor den genen de mande zoud konnen ontdekken, welcke tegens den avont gevonden wiert in een naebij gelegen bosch, reets losgedaen en eenige hoeden daeruijt genomen zijnde; bij dezelve zijnde eenen jongelink van Egteghem, oudt circa - fol. 372 - 18 jaeren, genaemt Pieter van Thournout en welken voorgaf de mande langs den weg te hebben gevonden, dog zoo men presumeert door den zelven afgesneden te zijn terwijl d'eene oore van de mande ook teenemael doorgesneden was, gelijk ook de strengen waermede dezelve hadde gebonden geweest. Dese faitelijckheijd is seffens door den voerman aen d'heeren van 't Brugsche Vrije overgegeven, van welcke door d'heeren de nauwste inspectie zal genomen worden.

Geen processie op 't H. Schapulierfeest omgedregen.

Heden, feestdag van O.-L.-V. van 't H. Schapulier en is vanuijt de kercke der eerweerde paters Carmeliten⁽¹⁹⁴⁾ geene processie omgedregen dan alleen rondt den pand, even alsof zulks noijt was gepleegt geweest, daer nogtans jaerelijcks dese processie rondt een groot gedeelte van de stadt, onder het oprechten van verscheijde autaeren, zoo luijsterlijk plagt omgedraegen te worden.

(194) Zie hiervoor ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788, voetnoot 69.

De schotters der hantboge komen van Dixmude.

Op den 20 julij tegens den avont zijn d'heeren schotters van d'hantboge deser stadt Brugge en degene van St.-Cruijs⁽¹⁹⁵⁾ met grooten treijn in verscheijde - fol. 373 - fouturen alhier aengekomen van de groote schietfeest gisteren en heden binnen Dixmude gehouden (ziet den inhout der zelve in de XXIII Gasette van Gend van den 19 maerte 1789), die zeer luijsterlijk geweest heeft. In dese schietfeest heeft de gilde van Brugge gewonnen 17 prijsvogelen, maer 9 op de persse gestelt hebbende en heden morgen is door sieur Claeijs, wonende in 't Verbrande Nieuwlant binnen de stadt Brugge, van de gilde van St.-Cruijs, getroffen den oppervogel, bestaende in eene zilvere caffékanne; behalvens den zelven nog vijf prijsvogelen door dees gilde van St.-Cruijs getroffen zijnde.

(195) Voor nadere informatie m.b.t. de St.-Sebastiaansgilde van St.-Kruis kunnen we verwijzen naar het werk van A. DEWITTE, 500 jaar vrije archiers van mijnheere Sint-Sebastiaen te Sint-Kruis-Brugge, Brugge, 1975.

Toestant des keijsers; twee verklaeringen uijt Brussel.

Heden den 20 julij heeft men in de LVIII gasette vernomen dat het met de gesontheijd van Z.M. den keijser beter gaet en dat dees verandering wordt toegeschreven aen de voordsettinge van het gebruijk hetwelk Zijne Majesteijt makt van de spawaters gemengelt met melk. Eene verklaeringe van Z.M. den keijser ende koning - fol. 374 - uijt Brussel van den 14 deser behelst: dat niettegenstaende de goedertierentheijd en alle de voorsorgen van Zijne Majesteijt nog boosaerdige onderdaenen in dese provenciën gevonden worden welcke

[p. 56]

verspreijden aenhitsende en oproerige schriften, om welcke te voorkomen zeer aensienelijcke premién tot het ontdekken van de daeders gestelt zijn (breeder in de wijtlopige verklaering te sien)⁽¹⁹⁶⁾. Een ander bekentmaekinge behelst het verbodt van den uijtvoer der graenen uijt de Nederlanden tot'er tijdt dat men zal versekert zijn van den ougst van 't toekomende jaer 1790⁽¹⁹⁷⁾.

(196) Ondanks de verzoenende houding van de keizer werden nog steeds ophitsende en oproerige geschriften verspreid. In de ordonnantie van 14 juli wed benadrukt dat alle middelen zouden worden aangewend om de samenstellers en verspreiders van de geschriften te vinden. Daarom werd een beloning van 10.000 gulden uitgeloofd voor de aanbrengers van de auteurs of de drukkers, 6.000 gulden voor de verspreiders. Bovendien werd benadrukt dat medeplichtigen die personen aanbrachten zelf ongestraft bleven. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 314), (S.A.B., Plakkaten, 14 juli 1789, reg. 33, nr. 128).

(197) Zie O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 310, S.A.B., Hallegeboden 1786-1793, fol. 113, S.A.B., Plakkaten, 12 juli 1789, reg. 33, nr. 125.

Schrikkelijcken oproer tot Parijs.

Voorders verneemt men uijt Parijs zeer wijtlopige berichten met alle de omstandigheden van de schrikkelijcke gevolgen van oproerigheden die aldaer hebben plaetse gehadt van welcke nog maer een titelken vermelt staet, gemerkt men voor seker weet dat het getal militaire en borgers aldaer omgekomen door d'overgroote menigte noijt recht en zal konnen geweten worden. Het hooft van den gouverneur - fol. 375 - van de Bastille, genaemt De Launaij, is afgeslaegen en op een pijke rondt de stadt gedraegen met het opschrift: De Launaij, trouweloosen en verraeder des volks, gelijk ook van zijnen lieutenant en eenige andere. Heel de Bastille is tot den grondt verbrant, geplondert en gerenueert en eenige duijsende gevangene zijn door de woede de[s] volks daer uijtgelaeten, die nevens hun de wapenen hebben moeten aentrekken. De verdere wijtloopige gebuertenissen zonder voorbeelt door den leser aldaer konnende gesien worden^(197').

(197') De inname van de Bastille was dé revolutionaire daad van de Franse Revolutie en een feit dat insloeg in de toch al politiek-onrustige Nederlanden. S. Tassier wijdde in haar werk van de Brabantse Omwenteling een hele bespreking aan de invloed van de Franse Revolutie op het gebeuren in onze gewesten, zie: S. TASSIER, Les démocrates belges..., o.c., blz. 122 e.v.

Prijsen in 't collegie der eerw. paters Augustinen uijtgegeven met de naemlijst in druk.

Op den 22 julij zijn naer jaerelijcksche gewoonte in 't collegie der eerweerde paters Augustinen⁽¹⁹⁸⁾ met d'uijterste plichtigheijd aen de prijswinnende jongelingen uijtgereijkt de prijsen nog min nogte meer op den zelven voet en order zoals dezelve het gepasseerde jaer zijn uijtgegeven geworden (siet hiervooren fol. 136 en vervolgens vrugteloos de pligtigheijden die ter deser - fol. 376 - gelegentheijd binnen de stadt Brugge hebben platse gehadt te melden gemerkt dezelve aldaer konnen gesien worden, gelijk ook de naemen der primi en hunne bekomen boeken, behalvens de eeremadaliën, in de gedrukte lijst hiernevens aengevoegt)⁽¹⁹⁹⁾. Op verscheijde wijken binnen dese stadt waer de primi waeren wonende, saeg men in den dag veele huijsen vercieren en de straeten met veele wimpels en vlaggen bespannen. Des avons de huijsen en straeten aldaer ook konstrijk geïllumineert wordende.

(198) Zie hiervoor ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788, noot 16.

(199) De gedrukte lijst werd inderdaad opgenomen tussen fol. 375 en fol. 376.

Toestant des keijsers; ruste tot Parijs ten deele herstelt.

Op den 23 julij heeft men in de LIX Gasette van Gend vernomen dat de beternis des keijsers sedert eenige daegen blijft voortdueren maer dat men nog altijdt ongustige teekenen bemerkt in de siekte waerdoor Z.M. is aengetast.

De berichten uijt Parijs melden dat de rust in die hooftstadt ten deele is herstelt, dat den koning den heer Necker, voornaemsten minister, heeft ingeropen en dat hij in zijne stadt Parijs is - fol. 377 - verschenen tusschen de gewaepende borgermilice van 180000 gewaepende mannen; dat den koning aldaer

[p. 57]

in de vergaedering van de representanten des volks de cocarde der zelve op zijnen hoedt heeft geplaest en meer andere zeer aenbelangende omstandigheden in die gasette te lesen die voorseker voor 't naegeslacht tot d'uijterste verwondering zullen strecken.

Grooten steert van een schaep tot Oostende.

Uijt Oostende verneemt men aldaer een schaep geslagt te zijn waervan den steirt, zijnde eenen lauteren klomp vet, ruijm 18 pondt heeft gewegen en het schaep in 't geheel maer 108 pondt, welk aen ider tot verwondering heeft gedient.

Het garnisoen militaire vertrekt uijt Brugge; beroerten voorgevallen tot Thienen en andere plaetsen waeruijt men den opstant alom meer bespuert.

Op den 26 julij was 's morgens vroeg d'hooftwagt der militaire op de Mart verschen[en] in hun voorige hooftwagt, die aldaer sedert de foire van de maendt meij niet hadde geplaest geweest ende nu met voordagt, zoo men zegt, om eerstdaegs den moorder van de vrouwspersoon (hiervooren fol. 355 - fol. 378 - verhandelt) op de Mart ter justitie te brengen; dog heden morgen om elf uren is dezelve hooftwagt wederom opgeschort en gesloten geworden wegens d'expresse orders heden morgen ontfangen dat de soldaeten nog heden moeten naer Gend vertrekken en welcke gevolgentlijk desen naermiddag om ses uren met 13 billanderschepen⁽²⁰⁰⁾ naer Gend afgevaeren zijn, eenige om in besettinge tot naerder orders in die stadt te verblijven en het meeste deel des anderdaegs tevoet de troupen van Gend gevolgt zijn naer Thienen, gelegen vier uren boven Loven, tot het stutten van d'oproerigheden aldaer ontstaen en waer men reets zegt veele soldaeten en borgers aldaer doodt gebleven te zijn. Daer zijn reets ook eenige huijsen geplondert en besonder hetgeen van den heer Meijer aldaer die d'oorsaek deser beroerte geweest heeft door het inroepen van eenen pligtigen die hij, volgens zijn hantteeken, beloofde geene straffe te zullen aendoen en die - fol. 379 - hem op 't aenkomen bij den kop heeft doen vatten en in de gevangenis werpen en die voorseker dan den slagoffer van het woedende grouw zoudt geweest hebben, hadde hij zig door de vlugt niet gered⁽²⁰¹⁾. Diesaengaende worden menige ander omstandigheden verbreijt aen welckers egtheijd grooten twijffel is en dus van alle dit niet zal vermelden voordat ik daeraf de sekerheijd zal vernomen hebben, temeer omdat heden zelfs bij het vertrek der troupen uijt dese stadt door de menigte duijsende menschen, als sondag en schoon weder zijnde, die op de Coupure stonden om zulks te sien niet anders geredeneert wiert dan dat de soldaeten zoo spoedig naer Gend moesten vertrekken om d'onstaene troubelen aldaer te slissen, zoo verre die verdichte maer verbreijt wordende dat het Correctie-Generael⁽²⁰²⁾ reets geplondert, de gevangene daeruijt gelaeten ende in vollen brant was staende, daerbij nog veele andere leugenen, zelfs van - fol. 380 - desen morgen af, verbreijt wordende ende van alle hetwelk geen de minste schijn van waerheijdt was terwijl alles tot nog toe (Godt lof) binnen de stadt Gend zoo gerust is als hier binnen Brugge ende zulks maer alleen verbreet wordt door quaedwillige tongen

(200) Voor woorduitleg zie voetnoot 108 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(201) Op 22 juli ontstonden te Tienen moeilijkheden n.a.v. de arrestatie van een zekere Jean Windelincx. De hele stad kwam in verzet, huizen werden geplunderd en de gevangene werd verlost. De aanwezige keizerlijke troepen waren verplicht zich terug te trekken. Door S. TASSIER werd deze oproer bestempeld als het beginpunt van alle troebelen die uiteindelijk tot de Brabantse Omwenteling zouden leiden. (S. TASSIER, Les Démocrates belges de 1789. Etude sur le Vonckisme et la Révolution Brabançonne, in Academie Royale de Belgique. Classe des Lettres et des Sciences morales et politiques. Anémoires, dl. XXVIII, Brussel, 1930, blz. 117).

(202) Hier heeft Van Walleghem het over het Provinciaal Correctiehuis van Gent, dit werd behandeld in de uitgave 1788 onder voetnoot 40.

[p. 58]

die niet anders betragten dan de steden te sien renueeren⁽²⁰³⁾, uijt de plonderingen buijt te trecken ende van alle kanten een badt van bloet te zien storten; anders waere het onmogelijk van eene saek van welcke geen de minste schijn van waerheijd is dat er zoo menige valsche geruchten zouden konnen verbreijt worden die het grouw in alle steden ophitsen, qualijk doen spreken ende dunken ende niet anders dan tot plonderingen en oproerigheden opwekken.

Des anderdaegs 's morgens met den dag zijn met twee billanderschepen twee batalions militaire van Oostende binnen Brugge aengekomen om alhier in besetting te verblijven ende de veijligheijdt van de stadt en gemeene rust te helpen handthaeven.

(203) Hier werd waarschijnlijk het Wesvlaamse ‘reneweeren’ bedoeld, verouderde vorm voor ‘ruïneren’. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 930).

Processiën uijt St.-Jacobs en St.-Anne omgedregen.

- fol. 381 - Op den 27 julij 's morgens om elf uren wierden vanuijt de parochiale kercken van St.-Jacobs en St.-Anne de pligtige processiën rondt een groot gedeelte der zelver parochiën omgedregen, langs de wegen verscheijde autaeren opgerecht zijnde, veele huijsen verciert en de straeten bestroijt wordende. Dese processiën heden gesaementlijk omgedregen wordende ter oorsaek dat den feestdag van den H. Jacobus saeterdag den 25 deser ingevallen was ende degene van de H. Moeder Anna op gisteren, zondag zijnde, wanneer ook volgens het keijserlijk en koninglijk edict geene processiën op de sondaegen en vermogen omgedregen worden, om welcke oorsaeke heden zoo d'eene als d'andere processie is omgedregen geworden.

Toestant des keijsers.

Heden heeft men in de LX gasette vernomen dat de gesontheijdtsgesteltenis des keijsers bij aenhoudentheijd goede hope geeft. Z.M. lost met het waeter veel materie en bloedt, hetwelk men voor een gunstig teeken aenmerkt omdat - fol. 382 - den monarch daerdoor grootelijcks schijnt ontlast te zijn.

Plonderingen in Vrankrijk.

Men verneemt voorders verscheijde berichten uijt Parijs nopende het stutten der voorigen troubelen. Hoe den heer Foulon aldaer, die men meende schielijk overleden te zijn, is aengehouden geworden op de plaetse ‘De Greve’⁽²⁰⁴⁾, door het volk opgehangen, zijn hooft op een pijke rondt de stadt gedraegen en zijn lijk nakt ontkleet en in de modder gesleept is. Den heer Berthier, zijnen schoonsoon, intendent van Parijs, ook aengehouden zijnde, is naer het Stadthuijs gebragt en thien minuten daernae heeft men [hem] in stukken gehouwen. Benevens veele andere berichten van oproerigheden die in meest alle de steden van Vranrijk hebben plaetse gehadt. Tot Rijssel zelfs verneemt men alhier dat er behalvens menige buijtenspoorigheden agt capitaele huijsen tot den grondt gerenueert en gep[l]ondert zijn. Van den transport der troupen in de Nederlanden nogtans geen woort vermelt staende, voorseker om alle wanorders te slissen.

(204) Zie hoger voetnoot 173.

[p. 59]

Biddag tot bekomen stutting van regen ingestelt.

- fol. 383 - Op den 29 julij is er op bevel van onsen eerweerdigsten heer bisschop ingestelt eenen algemeenen biddag opdat het aen den almogenden en albestierenden Godt zoude gelieven te behaegen te stutten de aenhoudende regens waermede de landen door eenen slegten ougst bedreijgt worden; zijnde boven den altijdtduerenden biddag, den 20 julij 1785 ingestelt, nog geordoneert de volgende algemeene gebeden: dat er van heden af te beginnen door alle de geestelijckheijd deser stadt geduerende agt daegen processiewijs naer de capelle van O.-L.-V. ter Poorterije⁽²⁰⁵⁾ zal gegaen worden op den zelven voet als ik in mijn 9ste deel, fol. 271 en 't 12ste, fol. 297 hebbe aengewesen, waer telkens zal gedaen worden een misse de Beata⁽²⁰⁶⁾ met expositie van 't Heijlig Sacrament des autaers ende met de collecte ad postulandam aëris serenitatem⁽²⁰⁷⁾; zingende in 't gaen de letanie van de H. Maeget Maria en degene van alle heijligen - fol. 384 - en in 't weerkeeren de seven boetspalmen⁽²⁰⁸⁾.

Heden heeft desen pligtigen biddag door d'heeren van de cathedraele kercke van St.-Donaes, verselt door de heeren van de beijde agtbaere collegiën⁽²⁰⁹⁾, zijnen aenvang genomen en zal geduerende agt daegen continueren op den voet als vanoudts geplogen, behalvens dat op sondag geen processie zal omgedregen worden zoodat dese agtdaegsche devotie eenen dag langer zal dueren en heden woensdag begonst, maer op donderdag van de naeste week zal gesloten worden. D'instelling van desen biddag tot behoudenis der landtvrugten dese jaere zooveel te tijdiger ingestelt wordende omdat de behoudenis der graenen zooveel te aendringerder is omdat, de dierte nu overgroot zijnde, en nauwelijcks geene graenen meer in 't landt gevonden worden en omdat men nu geduerende meer dan vijf weken overvloedige regens bijnae alle daege gehadt heeft⁽²¹⁰⁾.

(205) Dit is de kapel van O.-L.-Vrouw van de Potterie, zie hiervoor voetnoot 137 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(206) Voor woorduitleg m.b.t. ‘Misse de beate’ of ‘Oratio de beata’, zie voetnoot 138 van deel 1788.

(207) De collecta is het smeekgebed dat door de priester wordt uitgesproken en de gebeden en intenties van het hele aanwezige volk ‘verzamelt’, in dit geval ging het om het afsmeken van het goede weer (zie ook voetnoot 50 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788).

(208) De zeven boetepsalmen werden besproken onder voetnoot 50 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(209) ‘De beijde agtbaer collegiën’ of enerzijds het stadsbestuur van Brugge (de Wet van 7 maart 1788), anderzijds het bestuurscollege van het Brugse Vrije (de Wet van 8 maart 1788). Voor de respectievelijke samenstelling zie: Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen..., o.c., dl. II, blz. 18-25 en blz. 164).

(210) Zie B.A.B., Acta Episcoporum Brugensium, nr. 78, fol. 73v^o en 73-74 / ingebonden document.

Vraege van den minister tot nuttig gebruijk van een deel der religiekasse; streng edict tot voorkoming der plonderingen. Het vrak van het verbrant schip wordt tot Oostende uijt den grondt gelicht.

- fol. 385 - Op den 30 julij heeft men in de LXI gasette vernomen uijt Brussel eene depêche van Zijne Excellectie den gevolmagtigen minister aen de gedeputeerde der heeren Staeten in de Nederlanden, waerbij gevraegt wordt om op te geven de nuttigste oprechtingen en dringenste nootwendigheden voor welcke men van nu af gebruijk zoude konnen maeken van een deel der inkomsten van de religiekasse, niet alleen in de steden, maer ook ten plattenlande⁽²¹¹⁾. Verders een alderstrengste edict van vier artikelen tegen de plonderingen en andere buijtenspoorigheden ende waerbij ook vastgestelt wordt dat den genen die door plondering in zijn huijs of goedt zal beschaedigt zijn door de gemeijnte der plaetse waer die misdaedt zal begaen zijn, zal schaedeloos gestelt worden, etc.⁽²¹²⁾.

Men verneemt ook dat door een onvermoeijden iver der vrije bijlanderluijden van Oostende uijt den grondt gelicht en verplaest is het vrak van het verbrant en - fol. 386 - gesonken Oostindisch schip van welcke hiervooren, fol. 358 is gehandelt.

(211) Het betreft hier de keizerlijke ordonnantie m.b.t. de aflossing van de cijnsen, schuldig aan de domeinen en de religiekas van de provincie Brabant, uitgegeven te Brussel op 23 juli 1789. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 316-317), (S.A.B., Plakkaten, 23 juli 1789, reg. 33, nr. 129).

(212) Om plunderingen tegen te gaan (vooral binnen de provincie Brabant) en bezit en veiligheid van de onderdanen te beschermen, werd de ordonnantie van 27 juli uitgevaardigd. Daarin werd vastgesteld dat plunderaars veroordeeld werden tot de doodstraf en dat ook de opstokers dezelfde straf moesten ondergaan. Er werd tevens benadrukt dat de magistraten en rechters de schuldigen moesten vervolgen en hen straffen als voorbeeld voor anderen. De slachtoffers van plunderingen moesten vergoed worden door het bestuur van de plaats waar de misdaad plaatsgreep. (O.P.B.A., 3^o serie, dl. 13, blz. 318-319), (S.A.B., Plakkaten, 27 juli 1789, reg. 33, nr. 133).

[p. 60]

Toestant des keijsers.

Uijt Weenen verneemt [men] dat de gesontheijd des keijsers wederom sedert eenige daegen verergert is en dat de koorste en pijne in de leden wederom zijn opgekomen, gelijk ook dat Z.M. den keijser wegens de verovering van Berbir⁽²¹³⁾ door den generael Laudon⁽²¹⁴⁾ van de Turken zeer vergenoegt is geweest.

Uijt Parijs verneemt men nog veele omstandigheden van de laest voorgevallen beroerten en dat den heer Necker, voornaemsten minister, daer eerstdaegs te retour verwagt wordt.

(213) Voor de Turkse Oorlog zie voetnoot 48 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1788.

(214) Gédéon-Ernest, baron de Laudon, werd geboren in 1716 in Tootzen in Lijfland. Hij begon zijn militaire carrière in 1731, wanneer hij werd ingelijfd in een Russisch infanterieregiment. Hij nam aktief deel aan de oorlog tegen de Turken (1736-1739). Daarna vertrok hij naar Wenen en werd er in het Oostenrijks leger ingeschakeld. Vooral tijdens de Zevenjarige oorlog maakte hij heel wat naam. In maart 1757 werd hij kolonel benoemd en in augustus daarop tot generaal-majoor bevorderd; al heel vlug werd Laudon als een van de beste militairen van het Oostenrijks leger beschouwd. Hij maakte zich zeer verdienstelijk in de oorlog tegen de Turken in 1788. Dit leverde hem in 1789 de titel van generalissimus van de Oostenrijkse legers op. Laudon stierf op 14 juli 1790. (ST.-T., art. Laudon (Gédéon-Ernest, baron de), in A. MICHAUD, Biographie Universelle ancienne et moderne, nouvelle édition, dl. XXIII, Parijs-Leipzig, s.d., blz. 341-342).