Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1788

(Augustus)

Pligtige schietfeest binnen Brugge door de gilde van St.-Jooris gehouden.

Op den 2 augusti tegens den avont zijn met groote pragt van rijtuijgen en peerden binnen dese stadt Brugge aengekomen de gildens der stalleboge van Kortrijk, Aelst en Audenaer[d]e, om des anderdaegs de plichtige schietfeest binnen dese stadt te helpen bijwoonen die in 't Oudt Hof van St.-Jooris zal gehouden worden.

- fol. 149 - Op den 3 augusti 's morgens om elf uren zijn de heeren confraters van het Oude Hof van St.-Jooris, verselt door degene van Kortrijk, Aelst

[p. 63]

en Audenaer[d]e, alle in gelijcke roode uniforme en 80 in getal, voorop gaende het gewonelijk gespel en de standaerden te peert, gegaen naer de parochiale kercke van St.-Jacobs tot het bijwoonen van de plichtige misse. Welke geëijndigt zijnde den treijn langs St.-Amandtsstraete over de Mart naer het Hof is weergekeert.

Des naermiddaegs om twee uren is den zelven treijn van 's morgens op de Mart verschenen, de zilvere prijsen voorop gedraegen wordende; gaende dezelve andermael tusschen het schoon speelen op d'instrumenten, gelijk ook op 't carilion op den thoren van de Mart tot in het Hof, alwaer seffens de plichtige schietfeest begonst. Ontrent den vier uren en half wiert de oppersten zijdevogel, bestaende in twee zilvere kandelaers, getroffen door de gilde van Kortrijk, wanneer het schietspel met de grootste hevigheijdt - fol. 150 - vervolgt wiert tot naer den seven uren eer dat er nog eenen vogel getroffen wiert, wanneer het andermael geluckte dat den oppervogel door de gilde van Kortrijk getroffen wiert, wanneer telkens op 't treffen van eenen vogel de kanons afgelost wierden. Dus het schietspel tot den avont vervolgt wordende, wiert er niet eenen vogel meer getroffen en de drij andere bleeven op de persse staen, die ook seffens gestreeken wiert. Dan begonst seffens de loting, in welcke de gilde van Kortrijk den anderen oppersten zijdevogel bequaem, bestaende in twee zilvere comfoiren⁽¹⁸³⁾. Aelst bequaem den ondersten zijdevogel, bestaende in twee zilvere portecraffen en Audenaerde den anderen, bestaende in vier zilvere zoutvaeten, zoodat de gilde van Brugge voor dese reijse niets het minste trefte. Hiernae wiert er op de gildekaemer een voortreffelijk avontmael gegeven van meer dan hondert couverts, de plichtige schietfeest door eenen bal, die tot 's morgens geduerde, eijndigende.

Des anderdaegs - fol. 151 - 's morgens zijn de gildens van Kortrijk, Aelst en Audenaer[d]e met den zelven treijn als sij binnen dese stadt gekomen waeren dezelve uijtgereden, hunne bekomen prijsen bij hun vertoont wordende en wel besonderlijk de gilde van Kortrijk die met hunne zilvere kaffekanne, kandelaers en comfoiren, met groote pracht ende luijster dese stadt Brugge verlaeten hebben.

Op den 3 augusti is er ook binnen de stadt Thourhout een groot schietspel met de hantboge gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden drij oppervogels, bestaende den oppersten in 30 en de twee zijdevogels in 12 keijserlijcke kroonen⁽¹⁸⁴⁾, bestaende de ander op te stellen vogels ider in 18 guldens, waervoor een pelotton van ses mannen 21 guldens moet betaelen; in consideratie van welcke een pelotton van hetzelve gilden vermag te schieten vooruijt en twee volgens toer van loting zonder vergelt.

(183) We kunnen niet met zekerheid zeggen wat Van Walleghem hiermee precies bedoelde.

(184) In de Almanach van 1784 werd enkel de ‘Zilveren Kroonen van hunne Keijzerlijke en Koninglijcke Majesteijten’ opgenomen. Deze bezaten een tegenwaarde van 2 gulden - 14 stuivers wisselgeld, 3 gulden - 3 stuivers courant, 9 schellingen wisselgeld of 10 schellingen - 6 groten courant. (S.A.B., Almanach 1784, BIhh.).

De militaire soldaeten passeeren revue.

- fol. 152 - Op den 6 augusti tegens den avont is d'hooftwacht van de militare van de Mart vertrokken, aldaer sedert eenige daegen geplaest, om des anderdaegs revue⁽¹⁸⁵⁾ te passeren; 't welk op den 7 deser van 's morgens om seven uren op de Vrijdagmart verricht wiert ter inspectie van den heer generael, tevooren kolonel van hetzelve regiment; verscheijde in dees revue hunnen consé bekomende.

Des naermiddaegs wiert er ook ter deser gelegentheijd een groote exercitie in 't vuur, op 't velt buijten de Kruijspoorte, gehouden waer duijsenden menschen deser stadt Brugge tegenwoordig waeren, wanneer ook des anderdaegs de

(185) Gezien de 18de-eeuwse context kunnen we ‘revue’ omschrijven als inspectie, schouwing; dit naar analogie met de revue van de vondelingen. (Zie hiervoor J. GELDHOF, Pelgrims, dulle lieden en vondelingen te Brugge, 1275-1975, Brugge, 1975, blz. 197).

[p. 64]

hooftwagt der militaire andermael op de Mart op hunne gewonelijcke plaetse verschen[en] is, om geen ander reden van dezelve vertrokken zijnde.

Bericht van schrikkelijcke voorvallen binnen Antwerpen voorgevallen en verscheijde borgers gedoodt en gequest.

Alsnu heeft men ook binnen dese stadt Brugge verschrikkelijcke berichten uijt de stadt Antwerpen ontfangen die elk doen sidderen en beven⁽¹⁸⁶⁾; d'egtheijdt van welcke maeren tot hiertoe hierop uijtkomende: over eenige daegen aldaer circa - fol. 153 - drijhondert mannen militaire op de Mart verschenen zijnde tot voorkoming van alle disorders en wegens de aenkomst, zoo er geseijt wordt, van den heer fiscal tot het supprimeeren van het seminarie aldaer en andere redens, zoo zijn tegens den één uren van alle slag van menschen en meer als duijsent in getal ook op de Mart verschenen, zonder opset nogtans van disorders te maeken. De oversten van hetzelve regiment de groote menigte ziende en meijnende dat dezelve aenkwaemen om de calsijdesteenen uijt d'aerde te trekken en hun te bestormen, daer nogtans niet dan een hoop jongers een kleene beweging makten, deed seffens zijne soldaeten batalion carré maeken en gaf vervolgens orders om van vier zijden te vuuren. Alle die op de Mart vergaedert waeren poogden hun seffens door den vlugt te redden, niettegenstaende welcke der thien ter plaetse ongeluckkig gedoodt ende gesnuefelt wierden en meer dan seventig zoo jammerlijk - fol. 154 - gewont ende gequest dat men genoegsaem bevreest is dat ook een groot gedeelte van dees ongeluckige het nootlot van alle stervelingen zullen ondergaen. Het meeste deel, zoo van de gedoode als gequeste, zoo men verneemt, zijn al van agter getroffen en hebben de wonden in de vlugt bekomen zoodaenig dat het getal van de gekweste nog meerder zoude geweest hebben zoo het meerderen deel der militaire niet in de locht geschoten hadde; zijnde, dat nog meerder te beklaegen is, verscheijde in hunne huijsen en winckels getroffen en verscheijde goederen door de kogels merckelijk beschaedigt. Van welken droeven en beklaegelijcken voorval, die al weder een groote verwerring door 't heele landt veroorsakt, men nog naedere omstandigheden zal vernemen ende nog meer dat alsnu andermael den uijtvoer der graenen toegelaeten is⁽¹⁸⁷⁾ (ziet het Lovensch nieuws, het 7ste deel, fol. 77), in den tijdt nogtans dat de graenen op eenen hoogen prijs verkogt worden⁽¹⁸⁸⁾.

(186) Door vergelijking met de beschrijving van de relletjes in de licentiaatsverhandeling van C. Huyghe konden we het verslag van Van Walleghem naar waarde schatten. Van Walleghem vermeldde dat de menigte geen moeilijkheden wilde veroorzaken, maar dat de soldaten zonder reden het vuur openden. Deze visie komt volgens C. Huyghe volledig overeen met wat de meeste bronnen - maar wel voornamelijk anti-keizers - vermelden. Dezelfde auteur citeerde in dit verband C.M. Spanoghe die een tegengestelde versie van hetzelfde gebeuren neerschreef: het volk viel de soldaten lastig o.a. door met stenen te gooien, waardoor de soldaten reeds tweemaal hadden moeten achteruit deinzen en het was eerst ‘naerdat zij de stouthijd gehad hadden van de soldaten te willen overweldigen, dat den bevelhebber gebood vier te geven’. Ledoulx gaf een gelijkaardige visie op het gebeuren. Hij wees duidelijk op de provocerende houding van de Antwerpse bevolking. (C. HUYGHE, Onlusten te Antwerpen en te Gent aan de vooravond van de Brabantse Omwenteling (1784-1788), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, R.U.G., 1970, blz. 146-155), (C.M.G., SPANOGHE, Het Verlost Nederland, vereerlijkt door de lang gewenschte aenkomst huner Koninglijke Hoogheden, De Arts-Hertogen Maria-Christina, en den Koninglijken Prins Albertus Casimirus, gouverneurs en kapitijnsgeneraal der Oostenrijksche Nederlanden ..., s.l., s.d.), (S.A.B., P. Le Doulx - kroniek ..., o.c., Hs. 52). Ook Borgnet beschrijft hetzelfde gebeuren. (A. BORGNET, o.c., blz. 93).

(187) In voetnoot 128 van deel 1787 hebben we het reeds gehad over de landbouwpolitiek van Jozef II. Hoewel totale vrijhandel werd voorgestaan werd soms van dit principe afgeweken, zoals dit bijvoorbeeld op 27 september 1787 het geval was geweest. Zoals Van Walleghem vermeldde, werd de graanuitvoer opnieuw vrij vanaf 26 juli 1788. In een brief aan Kaunitz verantwoordde gevolmachtigde minister Von Trauttmansdorff deze beslissing: gezien de overvloedige oogst en de goede bevoorrading van verleden jaar dacht hij de vrijhandelsprincipes van de keizer zonder problemen te kunnen uitvoeren. We kunnen stellen dat het grootste deel van de bevolking sterk gekant was tegen vrijhandel. Haar allereerste wens was zich zo goedkoop mogelijk de allernoodzakelijkste levensmiddelen aan te schaffen en dit leek alleen maar mogelijk bij een protectionistische graanpolitiek. (C. VANDENBROEKE, Agriculture et alimentation, Gent-Leuven, 1975, blz. 188), (C. VANDENBROEKE, De graanpolitiek in de Oostenrijkse Nederlanden, in Revue Belge de Philologie et d'Histoire, 1967, blz. 368-387).

(188) Een vergelijking tussen de gekende roggeprijzen laat toe de opmerking van Van Walleghem te toetsen. In augustus 1788 betaalde men te Brugge voor een maat van 43 liter rogge 80 groten Vlaams, in juli was dat slechts 66 groten Vlaams. Deze prijsstijging blijkt de aanzet te zijn geweest van een globale verhoging in 1789. (Y. VAN DEN BERGHE, De roggeprijzen, in Brugge in de Revolutietijd (1770-1794), o.c., blz. 111-112); zie ook (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. II, blz. 232-234).

Ordonantie wegens het verblijf in d'herbergen.

- fol. 155 - Op den 8 augusti wiert bij hallegebode, trommeling en placaete⁽¹⁸⁹⁾ vanwegens d'orders van d'heeren van 't collegie deser stadt Brugge aengekondigt de volgende strenge ordonantie: dat den Heer ende Wet deser stadt genoegsaem ondervint dat, niettegenstaende de voorgaende gegeven ordonantiën, het naer d'ure sitten in de herbergen 's avons meer als oijt gecontinueert wordt, waerdoor zelfs veele onheijlen, twisten, gevechten en alle andere buijtenspoorigheden versoorsakt worden; om welke te voorkomen aen éénider, wie het wesen mag, van nu af geïnterdiceert ende verboden wordt van 's avons naer het luijden der klokke in eenige hoegenaemde huijsen te verblijven, alwaer het zelfs zonder het drinken van eenige drank, behalvens de vremdelingen, zoo binnen als buijten dese stadt en paelen van diere; op pene dat den herbergier voor d'eerste reijse zal verbueren eene boete van ses pond para-

(189) Zie: S.A.B. - Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 87 verso, Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36 n^o 93.

[p. 65]

sijse en elken - fol. 156 - persoon die er zal gevonden worden vier; zullende degene die aen dees boete niet konnen volkomen arbitrirelijk volgens het fait gestraft worden; zullende den herbergier naer tweemael bij overtredinge daerover gestraft te zijn, de derde mael voor een half jaer en de vierde mael zijn herberg voor altijdt gesloten worden. Gelijckelijk den herbergier naer het luijden der klokke refuijs doende van zijn huijs te openen tot het nemen van de noodige visite, zal voor de eerste mael vervallen in eene boete van 100 pond parasijse, ende voor de tweede mael daerin vervallende, zijn herberg voor altijdt gesloten worden; zullende het derde deel der boeten verdeelt worden ten profijte van den aenbrenger en de twee ander deelen zullen zijn ten behoeve van den gemeenen armen; zullende twee bediende tezaemen zijnde, op 't doen van hunnen eedt, wegens de contraventiën gelooft worden.

Een jode wordt vóór 't Stadthuijs der stadt Brugge voor begaene dieften gegeesselt.

- fol. 157 - Op den 9 augusti wiert vóór 't Stadthuijs deser stadt Brugge door den scherprechter op een schavot met roeden gegeesselt de jode, geboortig van Londen en oudt 24 jaeren, van welcken hiervooren, fol. 104 en 110 breeder verhandelt is ende om dezelve begaene faiten binnen dese stadt Brugge op den 24 junij lestleden ende genoegsaem verdagt zijnde van geduerende den tijdt dat hij als vagebont en deugeniet binnen dese stadt Brugge geroeleert heeft veele andere strafbaere faiten te hebben begaen. De sententie van welcken hier niet verder vermelt staende omdat er t'zijnen laste geen ander strafbaere faiten in zijn relaes afgelesen zijn ende ook omdat zulks door 't gedruijs in 't Stadthuijs niet wel kan gehoort en verstaen worden. Desen misdaedigen jode ontfing voor zijne begaene faiten 74 slaegen en was vervolgens voor zijn heel leven uijt het gebiedt van Zijne Majesteijts keijserlijcke en koninglijcke landen - fol. 158 - gebannen, wanneer hij ook daegs hiernae uijt dese stadt Brugge als schelm en duegeniet geleijt wiert. In 't ontfangen zijner straffe schreeuwde hij in de Vlaemsche tael naer d'heeren om genaede en vraegde t'eijnde dezelve gewillig vergiffenis. Hij was met dezelve kleederen gelijk hij het fait gepleegt hadde, zeer net gekleet, gelijk ook zijn haijr zeer net geaccomodeert en gepoeijert was. In 't binden van desen aen de staek tot het ontfangen zijner straffe hadde een voorval plaetse die den patiënt zelve tot lacchen verwekte, want den scherprechter den zelven met eene groote hevigheijd bindende, zoo gebuerde het dat de coorde in twee stukken brak en hij agterover op den grond stuijkte, zoodaenig dat hij zig voorseker zeer beseerde en zijn handt zeer bebloet was. Zulks niettegenstaende stont hij seffens op alsof hem geen hinder gebuert was en bont hem seffens met een ander coorde, terwijl hij van ider belacchen wiert⁽¹⁹⁰⁾.

(190) Zie hiervoor voetnoot 153 en fol. 105-107.

De waters worden tot verdieping van den Com afgetrokken en een geraemte in d'aerde gevonden.

- fol. 159 - Op den 12 augusti zijn de waters deser stadt Brugge teenemael droog afgetrokken, wanneer men seffens langs beijde eijnden van den Com eenen bekwaemen dam geschoten heeft om de waters van den Com te konnen droog afmaelen, 't welk seffens naer het maeken der dammen gedaen is met ses water(s)molens. Zullende den Com, teenemael droog afgemaelen zijnde, zoo

[p. 66]

haest doenelijk uijtgedipt worden, ter oorsaek dat dezelve op eenige plaetsen zeer versant is, 't welk zooveel te spoediger zal gedaen worden omdat er nu geen zeeschepen konnen aenkomen en den koophandel daerdoor grootelijcks is lijdende⁽¹⁹¹⁾. Geduerende desen tijdt zal de vaert van aen den Com tot aen Schipsdaelebrugge uijtgemergelt en veele ander noodige waterwercken gedaen worden. Van beijde zijden den Com is er eene doorsnede in 't zoogenaemt Veversvesken⁽¹⁹²⁾ gemakt waerdoor de waters deser stadt naer d'Oostensche vaert konnen getrokken worden.

In des zelfs uijtdelving aldaer - fol. 160 - heeft men met groote verwondering een doodt lichaem van eenen man gedolven gevonden, waerschijnelijk al ettelijcken tijdt aldaer in d'aerde gedolven terwijl hetzelve onkennelijk was ende niet dan het heel geraemte, nogtans ongeschonden, meer gevonden wiert en aen den schotel van 't hooft nog het haijr hangende; dit heel geraemte bij het aenraeken teenemael in een hoop gevallen zijnde.

(191) In de 17de en 18de eeuw werden door de stad Brugge heel wat inspanningen gedaan om een alternatief te vinden voor haar oude zeeverbinding via het Zwin. Nadat in het eerste kwart van de 17de eeuw een verbinding met het binnenland mogelijk werd via de Gentse vaart, werd ook de Oostendse vaart in gebruik genomen. De handel bleef echter beperkt. Om het mogelijk te maken in Brugge alle soorten van schepen te ontvangen, werd in 1665 overgegaan tot het graven van de Handelskom aan het uiteinde van de Oostendse vaart, bij de Dampoort. Talrijke infrastructuurwerken moesten de economische mogelijkheden uitbreiden. Op initiatief van de Kamer van Koophadnel werd in 1756-1757 een stapelhuis gebouwd aan de Kom. In de jaren 1781-1782 werd de bergruimte uitgebreid, de hele Kom werd ingebouwd. De Handelskom werd in de 18de eeuw hét centrum van de havenbedrijvigheid. Omstreeks 1960 werd een deel van de oude Kom gedempt en werden de zuidelijke pakhuizen afgebroken. De oostelijke pakhuizen werden echter gedeeltelijk gerestaureerd. (A. VANDEWALLE, Op zoek naar nieuwe uitwegen, in Brugge en de Zee, o.c., blz. 75-93).

(192) De plaatsnaam ‘Veversvesken’ hebben we niet teruggevonden.

De processie van Blindekensgasthuijs wordt 's morgens om agt uren omgedregen.

Op den 15 augusti is 's morgens om agt uren vanuijt de kapelle van Blendekens, gelijk over jaer, eene pligtige processie, verselt met het Heijlig der Heijligen en het beelt van de Heijlige maeget Maria, omgedregen geworden⁽¹⁹³⁾, gelijk ook 's morgens naer d'hoogmisse gedaen is vanuijt de kercken van O.L.V. en St.-Catharine, langs dezelve toeren zoo men dees processiën naermiddag plag om te draegen.

Desen avont, gelijk op den volgenden sondag, wierden op de gewesten rondt Blindekenscapelle veele vruegdevieren aengesteken en in den dag de straeten schoon verciert, gelijk jaerelijks gepleegt wordt.

(193) Te Brugge gaat jaarlijks op 15 augustus de Blindekensprocessie uit tussen de kapel van O.-L.-Vrouw van de Blindekens en het hospitaal van O.-L.-Vrouw van de Potterie. De processie vindt haar oorsprong in de Brugse belofte jaarlijks een kaars van 36 pond te offeren in de Potterie. Deze ‘Verbintenisse’ zou tot stand gekomen zijn na de veldslag bij de Pevelenberg van 18 augustus 1304. De Vlaamse strijdmacht o.l.v. Jan van Namen, Willem van Gullik, Robrecht van Nevers en Filips van Chiëti stond daar tegenover de Franse troepen van Filips de Schone. Niettegenstaande het feit dat de veldslag eindigde met een wat onduidelijk resultaat (beide partijen bestempelden zichzelf als overwinnaar) werd de op het slagveld gedane belofte in vervulling gebracht. Volgens de overlevering ging reeds in 1305 de eerste processie uit en dit in aanwezigheid van Robrecht van Bethune, graaf van Vlaanderen. Dit is evenwel niet te bewijzen, het oudst bewaarde document dateert immers maar van 6 januari 1418. (J. VAN DEN HEUVEL, De historiek van Blindekensprocessie, in Van Blindekens naar de Potterie. Een eeuwenoude Brugse belofte, Brugge, 1980, blz. 99-155), (A. DUCLOS, Onze-Lieve-Vrouw van Blindekens te Brugge, Brugge, 1905). Zie ook voetnoten 137 en 163 van deze uitgave.

Eenen boer wordt zijne borse gesneden.

- fol. 161 - Op den 16 augusti eenen boer op de Mart staende met eene geltborse in zijnen sak waerin was circa 19 pondt groote, van twee stukken linwaet die hij ontfangen hadde, zoo hadde eenen dief, zeer net gekleet, de stoutigheijd van dees borse, nevens hem staende, uijt zijnen sak te trecken. Zoo nogtans dat hij van het gelt geen eijgenaer konde worden want het coordeken van de borse aen eenen knop der kleederen van den draeger vastgemakt zijnde en rondt den krop der zelve gedraeijt, zoo schoot in 't uijtgrijpen der borse dezelve los en vervolgens viel alle het gelt op den grondt, 't welk den dief lichte beenen genoeg deed maeken om weg te vlugten, zonder dat hij konde agterhaelt worden.

Ordonantie wegens de vervoeringe van 't greijs.

Op den 19 augusti wiert vanwegens d'orders van d'heeren van 't collegie deser stadt Brugge bij hallegebode en placaete⁽¹⁹⁴⁾ aengekondigt dat het aen niemant, wie het zij, tot - fol. 162 - wederroepens geoorloft is eenige karren ofte wagens gelaeden met greijs⁽¹⁹⁵⁾ te vervoeren buijten de stadt of andere plaetsen, ten waer iemant zulks voor zijn eijgen goet noodig had en dan een schriftelijk consent zal bekomen; op de boete van drij pond parasijs voor ider karre ofte waegen elders vervoert wordende dan in het gedelf aen de gewesen Nieuw-

(194) Zie S.A.B.: Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 88, Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36 n^o 93.

(195) In deze context betekent ‘greys’ gruis, grofzand, kiezelzand, steengruis, puin. (E. VERWIJS en J. VERDAM, o.c., blz. 2201-2202).

[p. 67]

jaerbrugge nevens d'Academie, alwaer door eenen gecommitteerden aen de voormans zal aengewesen worden op welcke plaetse het greijs moet afgesmeten worden. Nu is de Nieuwjaerbrugge teenemael verdemoliëert⁽¹⁹⁶⁾ evenals of er dezelve noijt gestaen hadde en onder dees afgebroken brugge wort eene duire^(196☆) gemast tot aen het huijs genaemt ‘De Roo Steen’⁽¹⁹⁷⁾, waer men nu ook besig is met eene kaeije te matsen zoodat het water tot hiertoe reets opgevolt is ende tot hiertoe gevolgentlijk in een open plaets zal verandert worden.

(196) Komt van verdemelieren, d.i. verdelgen, verwoesten. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 1257).

(196☆) ‘Duire’ werd door de auteur afgeleid van het Westvlaamse ‘duwiere’, d.i. een onderaardse riool of buis. Deze woorduitleg past volledig in de gegeven context: op de plaats van de Nieuwjaarsbrug werd het Jan Van Eyckplein aangelegd, het was dus nodig dat de Rei op die plaats werd overwelfd.

(197) ‘De Roo Steen’ is het huis op de hoek van de Spiegelrei en het Genthof, dat uitkijkt op het Jan Van Eyckplein. Het werd gebouwd in de 16de eeuw (volgens Duclos het einde van de eeuw, volgens Devlieger het begin van de eeuw). Een gedeelte van de zijgevels dateert zelfs van de 13de eeuw. Het huis werd gerestaureerd in 1876. Er werden twee nieuwe gevelstenen aangebracht: ‘Roonesteen’ en ‘Anno 1450’. (A. DUCLOS, o.c., blz. 530), (L. DEVLIEGER, De huizen te Brugge, in Kunstpatrimonium van West-Vlaanderen, Tielt - Amsterdam, 1975, dl. 2-3, blz. 147).

De goederen en materialen der gewesen intendentie verkogt.

- fol. 163 - Op den 21 augusti zijn binnen dese stadt Brugge in het Landthuijs van den Vrijen verkogt geworden alle de materialen der gewesen intendentie, gelijk degene van des zelfs raeden van d'eerste instantie, zoo voor dese stadt Brugge als voor degene van Kaprijcke met groote onkosten gemakt, bestaende dezelve in veele overtrokken lessenaeren met groen laeken, kassen, taefels, stoelen en generaelijk alles dat voor het gebruijk van d'intendentie en des zelfs nieuwe raeden bereijt gemakt was, van alle welcke nu geen gedachtenis meer is, even alsof er wegens die verandering noijt gedagt was. Waerom de verkoping van dees materialen sedert den 5 december 1787 (ziet het voorig deel, fol. 428) opgeschort is geworden tot heden zegt men wegens d'orders van het Gouvernement-Generael geschiet te zijn⁽¹⁹⁸⁾.

(198) In 1787 bestonden in de Oostenrijkse Nederlanden honderden rechtbanken met verschillende bevoegdheden, zowel wat betreft de plaats, de materie als de personen waarover recht gesproken werd. Onvermijdelijk vloeiden uit deze toestand bevoegdheidskonflikten en misbruiken voort. Het was evident dat Jozef II, in zeer hoge mate bezield met een geest van vernieuwing en ingenomen met een gezond staatsbeleid, deze verwarde toestand poogde te vervangen door een eenvoudige, logische en nieuwe konstruktie (zie hiervoor voetnoot 34 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787). Maar de hervormingen van Jozef II mislukten om diverse redenen. Zij verwekten in de eerste plaats groot ongenoegen bij de hogere standen, de clerus en de adel, omdat hun inkomsten uit de rechtspraak erdoor wegvielen. Door de maatregel stelde de keizer in feite een einde aan het grondbeginsel van de louter persoonlijke unie van de verschillende vorstendommen onder eenzelfde prins, doordat hij ze alle onderwierp aan éénzelfde Hof van Beroep en alle provinciale rechten afschafte om de eenmaking van het recht te verwezenlijken. Hij schafte tevens de door partikulieren aangekochte ambten af, dit veroorzaakte ontevredenheid bij de getroffen magistraten. Wij mogen ook niet vergeten dat de gerechterlijke hervormingen gepaard gingen met vele andere hervormingen. Niettegenstaande het feit dat de gerechterlijke hervormingen gunstig waren voor de gewone man, rees er in Vlaanderen algemeen verzet. De clerus liet de hervormingen immers doorgaan als een rechtstreekse aanval tegen de rechten van de godsdienst en de voorrechten van het land. (Ph. VAN HILLE, De gerechterlijke hervormingen van Keizer Jozef II, Tielt, 1973, blz. 7-61).

Prijsvogelen in d'herberge De Roose afgebaelt.

Op den 24 augusti wiert buijten de Gendpoorte deser stadt Brugge in d'herberge genaemt De Roose⁽¹⁹⁹⁾ de volgende exercitie gehouden: eenige liefhebbers hadden tegens desen naermiddag eenider - fol. 164 - die zulks begeerde uijtgedaegt tot het baelen van drij prijsvogelen⁽²⁰⁰⁾; op den oppervogel van welcke door hun gegeven wiert eenen os, weert circa hondert guldens, twee tinne kaffekannen voor ider der beijde zijdevogelen en een tinne teljoor voor het eerste geraek. Hiervoor moest elken persoon die naer dees prijsen wilde medebaelen, geven twee schellingen wisselgelt voor zooveel baelen als hij in de ronde wilde medebaelen, volgens toer van loting.

Naermiddag om drij uren begonst men naer dees prijsvogelen te baelen tot 's avons om seven uren, wanneer niet meer dan eenen zijdevogel en het eerste geraekt afgebaelt wiert. Hiernaer wiert er seffens om de overige vogels gelot; den oppervogel en gevolgentlijk den os aen de beschrijvers vallende, die zonder dit lotgeval aen dees beschrijvinge schaede zouden gedaen hebben terwijl d'opgestelde prijsen merkkelijk meer bedroegen dan het geit dat zij ontfangen hadden.

(199) De herberg ‘De Roose’ bevond zich op de Vrijdagmarkt. (A. THEERENS, Op herbergbezoek te Brugge (1750-1850), onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Leuven, 1981, blz. 90).

(200) Met ‘baelen’ bedoelde Van Walleghem hoogstwaarschijnlijk een bolspel. Het bolspel was zeer populair in Vlaanderen. (V. VERHAEGEN, De Vlaamsche Volksspelen, in Nederlandsch Tijdschrift voor Volkskunde, jg. 34, 1929, blz. 155-161 en jg. 35, 1930, blz. 47-48), (R. VAN DER LINDEN, Het bolspel in Vlaanderen vroeger en nu, Zottegem, 1967).

Eenen boer wordt in de plaets van eenen wolf doodtgeschoten, residentie van eenen wolf.

- fol. 165 - Op den 26 augusti gebuerde ontrent Thourhout op het Brugsche Vrije een ongeluk dat in veel gevallen voor een moordaedig fait zoud konnen genomen worden. Omstreeks de gemelde plaetse en eenige andere parochiën van het Brugsche Vrije roeleert sedert eenigen tijdt eenen wolf die, zoo aen menschen, beesten als landen veele ongevallen toebrengt; eenige boeren op heden voorsien van de noodige geweeren, etc., hebben desen wolf alom

[p. 68]

naergejaegt om den zelven te vernielen. Maer eenen ongeluckigen man, daer omstreeks onder eenen boom sittende slaepen, is op 't onvoorsiens de proeije van eenen deser onbedachte jaegers geworden. Want desen, den man voor den wolf aensiende, heeft op hem gelosbrant en hem slaepende den bal en het saet dweers door zijn bil geschoten, zoodaenig dat men zegt dat desen daer reets van overleden is. Wegens desen droeven voorval is er door d'heeren van 't Brugsche Vrije zeer nouwe inspectie genomen om meterdaedt te vernemen of desen - fol. 166 - waerlijk zonder dat er iets anders onder is schuijlende, den man voor den wolf aensien heeft.

Groot schietspel tot Altere en tot Oostende met de hantboge gehouden.

Op den 31 augusti is binnen de parochie van Aeltre⁽²⁰¹⁾ een schietspel met de hantboge gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden drij oppervogels, bestaende den oppersten in 16 keijserlijcke kroonen en de twee zijdevogels ider in 7 gelijcke kroonen, bestaende de ander op te stellen vogels ider in één pond thien schellingen courant, waervoor elk pelotton van ses mannen één pond thien schellingen wisselgelt moet betaelen; in consideratie van welcke een pelotton vermag te schieten vooruijt en twee volgens toer van loting zonder vergelt.

Op heden is er ook binnen de stadt Oostende met groote plichtigheijd door de confraters aldaer met de fusieke ofte busse den eerevogel en vervolgens om koning geschoten geworden, ter welcke gelegentheijd men in die stadt in lang geen meerder vrugdefeest geweten heeft. Dog welcke eenigsints door eenen droeven voorval verhindert - fol. 167 - wiert, want eenen canonier, te spoedig naer het aflossen van het kanon hetzelve wederom willende laeden, zoo nam het poeder door de warmte van het kanon vier aen en trof den laeder op eene alderongeluckigste wijse, zijn lichaem niet alleen door het poeder en ander brandstoffen, maer ook door den stamper waermede hij het kanon laedede, vermorselt wordende.

(201) Hiermee werd Aalter bedoeld, een gemeente in de provincie Oost-Vlaanderen, gelegen tussen Gent en Brugge. (H. HASQUIN, De gemeenten van België ..., o.c, dl. I, blz. 22-23).