Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1788

(Juli)

Om prijsvogelen buijten de Cruijspoort gebaelt.

- fol. 115 - Op den 6 julij wiert in d'herberge De Fortune buijten de Cruijspoorte de volgende exercitie gehouden: eenige beschrijvers hadden desen naermiddag alom brieven uijtgesonden tot het helpen afbaelen van de te op te stellen prijsvogelen, door hun gegeven wordende vooruijt vier keijserlijcke kroonen voor den oppervogel en vier gelijcke kroonen, te weten twee voor elken zijdevogel; bestaende de andere vogels in drij guldens, waervoor een pelotton van vier mannen drij guldens en thien stuijvers moest betaelen; wordende ook vereert eene zilvere madalie aen degene meest vogelen opstelde. Boven de 3 oppervogels waeren der 93 andere opgestelt en naer dezelve niet meer dan eene ronde gebaelt zijnde en van welcke niet meer dan 13 vogelen getroffen waeren, is er om dezelve onder de gemeensaemheijd gelot geworden.

Heden is er ook binnen de parochie van Oostcamp een schietspel met de hantboge - fol. 116 - gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden drij oppervogels, bestaende den oppersten in 18 keijserlijcke kroonen en de twee zijdevogels ider in 10 gelijcke kroonen, bestaende de andere op te stellen vogels in 18 guldens, waervoor elk pelotton van ses mannen 21 guldens moet betaelen; in consederatie van welcke een pelotton vermag te schieten voorop en twee volgens toer van loting.

Groot schietspel met de hantboge binnen de stadt Nieuport gehouden.

Heden is ook binnen de stadt Nieuport met de hantboge een groot schietspel gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden drij zilvere prijsen, te weten: een schoone zilver kaffékanne voor den oppervogel, een portecaraffe voor den rechten zijdevogel en een zilver louche voor den zijdevogel van den slincken kant; zijnde dees drij zilver prijsen weerdig ontrent de 300 Vlaemsche guldens. Waervoor een pelotton zal vermogen te schieten voor-

[p. 53]

uijt; zullende alle de andere, gelijk de vremde, aen de loting subject zijn, dus twee vogelen - fol. 117 - meer als pelottons zijnde. Van elk pelotton vermogen der maer drij mannen te zijn welcke moeten betaelen 6 Fransche kroonstukken en profiteeren van ider af te schieten vogel een zilveren lepel en forcette, ofte wel vijf gelijcke kroonen ter obtie van den schutter; vermogende elk pelotton te compareeren met al zulcke teekens van eere als zij zullen in raede vinden, dog zonder geschot. Zijnde om het feest luijsterlijcker te maeken door het agtbaer magistraet gejont geworden eene treffelijcke goude madalie voor die met de meeste teekenen van eere de schieting bijgewoont heeft, gelijk ook twee andere schoone madaliën in 't gout vergult, d'eene voor de verst afgelegen gilde en de andere voor die de meeste vogelen opgestelt heeft. Alle welcke door de commissarissen van de Wet de plano ter presentie ende naer gehoort drij van het gilden van Nieuport en drij van d'ander gilden door hun te verkiesen zonder appel is gedecideert geworden.

De beijde princen en soonen van den regeerenden hertog de Latour arriveeren pligtig binnen Brugge.

- fol. 118 - Op den 6 julij tegens den avont zijn met een groot gevolg binnen de stadt Brugge aengekomen de beijde princen ende soonen van den regeerenden prins de Latoer⁽¹⁶²⁾, resideerende in Engelant, hunnen intrek nemende ten huijse van d'heer van Zuijlen bij het posthuijs. Naer een groot avontmael de beijde agtbaere heeren aldaer den nagt doorgebragt hebbende, hebben des anderdaegs alle de merkweerdigheden deser stadt besigtigt, tot zelfs den Hallenthoren, waernae zij des middaegs met een groot gevolg van peerden uijt de posterijen, die alle gelijk des zelfs inkomsten aen hunnen heer vader eijgen zijn, naer Gend vertrokken, gelijk ook verders naer alle de andere steden van 't Nederlandt, alwaer zij alom met een gelijk gevolg van peerden ende met alle bedenkelijcke teekens van eere, zoo in de steden als in de posterijen, door de persoonen van den hoogsten rang zijn ingehaelt en ontfangen geworden.

(162) Hier wordt Alexander-Ferdinand, prins van Tour of la Tour en Taxis bedoeld. Afkomstig uit een oud Milanees geslacht werd deze adellijke familie vanaf de 14de eeuw la Tour (de) Taxis of Tassis genaamd. Het geslacht van de Taxis heeft een overwegende invloed uitgeoefend op het postwezen. Wanneer in 1501 Frans la Tour de Taxis door Filips de Schone tot ‘capitaine et maistre’ van de posten werd aangesteld, verwierf de familie gedurende een drietal eeuwen een monopoliepositie in het postwezen in onze streken. Behoudens enkele onderbrekingen waren de Taxis tot aan de Franse revolutie meester van de buitenlandse correspondentie in de Nederlanden. (J.C. OVERVOORDE, Geschiedenis van het postwezen in Nederland voor 1795 met de voornaamste verbindingen met het buitenland, Leiden, 1902, blz. 16-26), (J. RUBSAM, art. Taxis (Thurn und Taxis), in Allgemeine Deutsche Biographie, dl. XXXVII, Berlijn, 1971, blz. 479-482).

In verscheijde kerken worden pligtige missen wegens de tijdtsomstandigheden afgesongen.

- fol. 119 - Op den 7 julij en de volgende daegen deser weke is er in de kercke van O.L.V.-ter Poorterije telkens ten elf uren 's morgens afgesongen eene zeer plichtige misse ten zelven eijnde ende intentie als hiervooren fol. 65 vermelt is, op gelijcken voet als aldaer ook vermelt staet, 't welk gelijckelijk zoo in alle de parochiekercken deser stadt als in de cloosters en verscheijde andere kapellen weke naer weke gecontinueert wordt, tot zelfs in Blindekenskapelle⁽¹⁶³⁾ en in degene van het Engelsch clooster⁽¹⁶⁴⁾, zulks alle weke aen alle kerkdueren geaffixeert wordende en dus vrugteloos van het doen deser plichtige missen elk afsonderlijk te verhaelen. Den toeloop der inwoonders deser stadt tot het godtvrugtig bijwoonen deser missen is daegelijks overgroot, die hunne gebeden gesaementlijk met degene der geestelijkheijd vereenigen om eijndelijk den hemel te bewegen dat de kerk en staet binnen onse landen een gewenschte ruste en volkomen welvaeren mogen blijven genieten.

(163) Sinds 1279 bestond in de Smedenstraat een gasthuis voor arme reizigers. Het werd in 1305 omgevormd tot gasthuis voor blinden, Onze-Lieve-Vrouw van de Blindekens genoemd. Vanaf 1419 werd begonnen met de bouw van de eerste kapel in de Kreupelenstraat. In de Geuzentijd werd het gasthuis niet verwoest, de kapel echter wel. Zij werd herbouwd in 1651. Met de Franse Revolutie werd de hele inboedel ervan verkocht. De kapel werd echter opnieuw geopend voor de cultus vanaf 4 augustus 1801. (A. DUCLOS, Bruges ..., o.c., blz. 32, 511-512), (J.A. VAN HOUTTE, De Geschiedenis van Brugge, o.c., blz. 240), (A. SCHOUTEET, De straatnamen ..., o.c., blz. 121). Zie ook voetnoot 4 van deel 1787 ‘Daegelijcksche Gevallen’ en voetnoot 193 van deze uitgave.

(164) Het Engels klooster is sedert 1629 in de Carmersstraat gevestigd. De Augustinessen, afkomstig uit het klooster van Leuven, namen hun intrek in het Nazarethgasthuis dat sedert 1334 naar de Garenmarkt was overgebracht. Vanaf 1647 werden de huidige kloostergebouwen opgetrokken. De huidige kapel dateert van 1736-1739. De stichting wordt nog vaak klooster van Nazareth genoemd naar het oude passantenhuis. De naam Engels klooster is ontleend aan het feit dat Engelse religieuzen na de hervorming in Engeland zich vanaf 1415 te Leuven vestigden en vanuit dit klooster een aparte gemeenschap te Brugge vormden. (B. JANSSENS DE BISTHOVEN, Monastère de Nazareth (Couvent Anglais) à Bruges, in Monasticon Belge, o.c., dl. III, vol. 4, blz. 1143-1165), (J.A. VAN HOUTTE, o.c., blz. 371, 411), (A. DUCLOS, o.c., blz. 534-535).

[p. 54]

Stoutmoedige kerckediefte in de kercke van O.L.V. begaen en eenen op de daedt betrapt.

- fol. 120 - In den nagt tusschen den 7 en 8 julij wiert binnen dese stadt Brugge begaen de volgende stoutmoedige kerckediefte. Tusschen elf en twalf uren van desen nagt eenige dieven op het kerkhof van de kercke van O.L.V. langs den lijkkaemer over het dak geklommen zijnde tot over het groot portael deser kercke, zijn aldus langs eenen slegten ende voorseker ongesloten venster tot op de trappen van den thoren deser kercke gekomen en dus de duere van den thoren, komende in de kercke, bij middel van een trekslot opengedaen hebbende, zijn dus gemakkelijk in de kercke gekomen. In welcke gekomen zijnde zij eerst de stoutmoedigheijd begingen van eene wasschse keerse van een der autaeren af te nemen en dezelve te ontsteken aen een kleen brandende licht in een lanteerenken dat zij hadden medegebragt. In desen toestel begaeven zij hun naer verscheijde sarken, liggende voor en agter den predikstoel alwaer zij op hun gemak met eenige instrumenten, door hun daertoe expresselijk medegenomen, - fol. 121 - de ingeleijde kopere plaeten uijt de zarken sloegen en dezelve, d'eene naer d'andere, droegen nevens de duere van den thoren langs welke zij in de kercke gekomen waeren, dus hun meijning zijnde van langs hetzelve gat waerin zij gekomen waeren de gestolen effecten weg te draegen. Tot circa vijftig pondt in gewicht en dus verscheijde plaeten uijt seven à agt zarken, die zij best konden uijt den grondt ligten, aldaer verdregen hebbende, wierden de twee waekers die voor den tweeden nagt in de sacristie waeren waekende ter oorsaeke dat de duere der zelve af is en men alsnu, gelijk de heele kerk, dezelve is besig met repareeren, de dieven gewaer, die nog besig waeren met hunne dieverije te plegen. In den eersten oogenblik saegen zij de dieven tusschen het waschlicht voor geesten aen, dog hun naerder afgespiet hebbende en siende dat het dieven waeren die besig waeren met de zarken te berooven van het koper, dorsten zij hun eventwel niet naederen twijl zij voor hun leven bevreest waeren, maer behendig - fol. 122 - de kerkduere uijtgaende om van meer geassisteert te worden, wierden de dieven hun gewaer, die de wakers voorgeven drij in getal geweeste te hebben, die in alle haest de vlugt naemen, alle het uijtgedaene koper laetende staen; zijnde twee der zelve volgens de vermoeding der wakers langs de geopende kerkduere weggevlugt of mogelijkx langs het gat waerdoor zij gekomen waeren, terwijl het nootlot van eenen deser drij, genaemt Pieter Van de Voorde, die ook langs het gat waerdoor hij in de kerk gekomen was vermeijnde weg te vlugten, zeer ongeluckig was. Want desen, nu zoo verre zijnde dat hij boven de lijkkaemer op het kerkhof was, sprong van het dak af dat, alhoewel maer 11 à 12 voeten hoog, hem in d'uijterste ellende dompelde. In den val braeken, dat te verwonderen is, de pijpen van zijne beenen beijde door, zoodaenig dat de gebroken pijpen verre door zijne koussen staeken ende hij als van de rechtveerdige hant Godts gestraft was. Niettegenstaende d'overgroote pijne ende smerte - fol. 123 - kroop hij nog eenige schreden voort, zoo hij waerschijnelijk nog meijnde van te vlugten, 't goon voor hem onmogelijk was, wanneer hij ter plaetse door de stadtswagt geapparendeert wiert, wordende hij instantelijk naer de stadtwagt gedregen. Aldaer gekomen en de chirurghijns bij hem gearriveert zijnde, wierden zijne braeken naegesien, die zij niet wilden instellen tenzij den lijder naer het hospitael vertransporteert was om aldaer te konnen blijven liggen. Dit met consent van d'heeren van 't collegie toegestaen zijnde, wiert hij andermael gedregen naer het hospitael, niet zonder eene onbedenkelijcke pijne te lijden, alwaer ook seffens zijne beenen ingestelt wierden.

[p. 55]

Des anderendaegs naer den noen wiert den dief andermael uijt het hospitael, op bevel van d'heeren van 't collegie, met alle voorsichtigheijd door vier stadtssoldaeten en verselt door eenige chirurghijns - fol. 124 - gedregen naer de vangenisse, om aldaer geduerende zijn verblijf te beter den diefachtigen handel te ontdekken, gelijk ook de medepligtige. Den lijder vol pijne ende smerte was in 't vertransporteeren zoo bleek als de doodt, de duijsenden(de) menschen die ront hem liepen en verselden hem nog eenen meerderen schrik aendoende. Hiernae wiert er door d'heeren van het collegie een zeer nauw vue de lieu genomen, zoo wegens de maniere ende den weg langs waer de diefte in O.L.V.-kercke begaen was, als wegens de gestolen effecten ende de sarken waeruijt het koper gedaen was⁽¹⁶⁵⁾.

(165) In het Verluydboek werd op datum van 6 december 1788 het verslag van deze gerechtszaak neergeschreven. Beschuldigden waren: Bernardus Torreborre, 23-24 jaar, ongehuwd, vetspinder van functie en Bonifacius Van de Voorde, 26 jaar, ‘doende van alles’, maar vooral werkend voor mestschippers. Zij werden beschuldigd van diefstal in de parochiekerk van O.-L.-Vrouw. Het hier opgegeven relaas komt volledig overeen met het verslag in de bronnen. Beide personen werden als kerkrovers en grafschenders veroordeeld tot 10 jaar opsluiting in het Provinciaal Correctiehuis te Gent. Een zekere Joannes Mourinck, alias Moninck, wonende op de Onze-Lieve-Vrouwparochie, was eveneens in de misdaad betrokken. Hij werd voorgesteld als de ‘principalen auteur’. Hij kon echter vluchten. Pas op 8 augustus 1789 werd Mourinck voor het gerecht gedaagd. Samen met Jan-Baptiste Tetaert werd hij van diverse diefstallen beschuldigd, hij werd veroordeeld tot 15 jaar opsluiting in het Provinciaal Correctiehuis. (S.A.B., Kriminele Rechtspraak - Verluydboek 1727-1788, n^o 187, f^o 6-9 en f^o 12 v^o-13). (Voor het vervolg van het verslag zie verder f^o 125-126).

Een kindeken te vondeling op St.-Annekerkhof door eenen soldaet ontdekt.

Desen morgen voor den vijf uren wiert op St.-Annekerkhof, langs den kant van de sacristie, door eenen soldaet gevonden een nieuw geboren kindeken, zeer netjens in luijeren en pislappen opgedaen, 't welk men genoeg voorsag door geen van de slegste soort desen nagt aldaer te vondeling geleijt te zijn.

Den gebroken been van den gevangen dief wordt in de vangenis geschouwt en Torreborre ook als pligtig van zijn bedde gehaelt.

- fol. 125 - Op den 9 julij wiert den gevangenen van gisteren in de vangenisse ten bijwesen van eenige heeren van 't collegie door doctors ende chirurghijns geschouwt ende zijne wonden ontwonden om meterdaedt te zien of zijne beenen in den val gebroken of in stukken geslaegen waeren, want desen tot nog toe alles lochent en niettegenstaende de groote pijne die hij is lijdende nog geduerig voorgeeft dus zelfs door de dieven die hij hadt willen verjaegen geslaegen te zijn dusdaenig dat zijne beenen gebroken waeren, dog op dese schouwinge bleek het tegendeel genoegsaem en den dief bekende eijndeling zijn begaene diefte gedaen den voorigen nagt en zoo men zegt verscheijde andere, gelijk ook degene die daerin medegewerkt hebben. Want den volgenden nagt wiert eenen jongelink, oudt circa 22 jaeren, genaemt Torreborre, wonende in 't Kleen Eekhoutst[r]aetje⁽¹⁶⁶⁾, van zijn bedde gehaelt en in egte van vangenis beweegt. Wordende den zelven des anderdaegs 's morgens om elf - fol. 126 - uren naer 't collegie overgeleet om gehoort te worden, waer hij tot circa den twalf en half uren verbleven hebbende onder het geloop van honderden menschen naer de vangenisse wederom vergeleijt wiert. Eenen derden, genaemt Monink, die meest aen 't fait plichtig is, heeft het haesepad gekosen en is alom door d'heeren beschreven geworden, op zijn hooft voor die hem kan ontdekken hondert patacons premie gestelt zijnde.

(166) De oorspronkelijke benaming van de Werkhuisstraat was Kleine Eekhoutstraat, zo genoemd omdat ze uitliep op de poort van de Eekhoutabdij in de Nieuwe Gentweg. De benaming werd in 1816 gewijzigd n.a.v. de oprichting van een bedelaarswerkhuis, het huidige Rijksopvoedingsgesticht. (A. SCHOUTEET, Straatnamen ..., o.c., blz. 233).

Eenen dief in 't huijs van sr. Steijaert gegaen.

Op den 13 julij 's morgens circa den vijf uren hadde eenen dief andermael de stoutigheijdt van te gaen in 't zelve huijs van sieur Steijaert, hiervooren fol. 104 nog wegens eene begaene diefte verhandelt, langs het openstaende poortje

[p. 56]

paelende nevens des zelfs huijs. Ende aldaer weder tot in de slaepkaemer gekomen zijnde, nam een paer schoen waerin groote zilver gespen waeren en meijnde seffens hiermede weg te vlugten wanneer hij door sieur Steijaert, die uijt zijn kelder kwam, in zijn vlugt verhindert wiert ende - fol. 127 - niettegenstaende de groote moeijte welcke hij aenwende om uijt het huijs te geraeken zonder gesien te worden, was zulks vrugteloos, waerom hij, de schoen en gespen weggesmeten hebbende in een aldaer staende gistvat, zeer rasselijk ten huijse uijt vlugte zonder dat sieur Steijaert, hoewel hij groot devoir dede om hem vast te nemen, hem konde aenhouden, waerdoor den dief, snelder in den loop dan hij zijnde ende geen assistentie van eenige gebuers die nog sliepen, hebbende, hem moest laeten loopen. Desen was andermael zeer net als eenen heer gekleet en waerschijnelijk van de complicen van den jode die in hetzelve huijs de juweelen gestolen heeft.

Groot schietspel tot Thielt gehouden.

Op den 13 julij is binnen de stadt Thielt met de hantboge een groot schietspel gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden drij oppervogels, bestaende den oppersten in eene zilvere kaffekanne, weerdig - fol. 128 - twintig pondt groote wisselgelt ofte twintig pondt groote courant in gelde, bestaende de twee zijdevogels ider in een koppel zilver kandelaers, weerdig twalf pond groote wisselgelt ofte twalf pond groote courant in gelde, ter obtie van degene dezelve vogelen zal afschieten, bestaende alle de andere op te stellen vogels in 18 guldens, waervoor een pelotton van ses mannen tot 21 guldens moet betaelen; in consideratie van welcke een pelotton vermag te schieten vooruijt ende twee volgens toer van loting zonder vergelt.

Ongelucken tot Amsterdam veroorsakt, gelijk ook omstreeks Kortrijk en Haerelbeke.

Op den 17 julij heeft men alhier uijt Amsterdam vernomen hoe men aldaer op den 13 deser een overgroote warmte gehad heeft met eenen zuijdenwindt, waerop eene hevige stormvlaege gevolgt is die beklaegelijcke ongelucken heeft veroorsakt, want boven de overgroote schaede aen huijsen en boomen veroorsakt, zijn der verscheijde vaertuijgen op het Y, waer men zig met het zoogenaemde - fol. 129 - admiraelszeijlen verlustigde, omgeslaegen en veele menschen zijn er verongelukt.

Gelijckelijk heeft men vernomen hoe omstreeks Kortrijk en wel besonderlijk tot Roosebeke⁽¹⁶⁷⁾ en Haerelbeke, ook naer eene zeer hevige warmte, een groote vlaege gevolgt is die d'ergste gevolgen veroorsakt heeft; heel den rijken ougst is langs dese streek teenemael verhaegelt en alle de landen zijn er gerenueert, de schaede aen huijsen en boomen veroorsakt is overgroot en verscheijde menschen zijn ongelukkig doodt geslaegen; de vlaege aldaer zoo hevig geweest zijnde dat men van geloofbaere persoonen vernomen heeft dat er heele stukken ijs gevallen zijn en haegelsteenen van boven de drij ponden gewicht zoo overvloedig gevallen dat dezelve met maeten konden opgeschept worden.

Dit seltsaemig weder voor desen tijdt van het jaer heeft zig ook langs veele andere streken verbreijt en veele onheijlen veroorsakt, terwijl op - fol. 130 - een velt ontrent Gistel twee mannen en een kint door den blixem getroffen ende doodt geslaegen zijn. Binnen dese stadt Brugge heeft men ook wel eene

(167) Waarschijnlijk bedoelt Van Walleghem hier Oostrozebeke gezien hij het bij Harelbeke en Kortrijk situeert. Het officiële onderscheid met Westrozebeke - arrondissement Roeselare, sinds 1977 gefusioneerd met Staden - werd pas gemaakt door de wet van 30 maart 1836. Daarvóór schreef men voor beide gemeenten Roosebeke soms met de aanduiding ‘kasselrij Yper’ of ‘kasselrij Kortrijk’ erbij. (H. HASQUIN, o.c., dl. II, blz. 812-813 en 1218-1219).

[p. 57]

extraordinaire warmte gewaer geworden, gevolgt door hevige regenvlaegen, dog zonder ijs ofte haegelsteenen; zijnde ook, Godt lof, daerdoor alhier geen ongevallen veroorsakt.

Het k. en k. edict tot het begraeven der doode buijten de stadt wordt vernieuwt en de prijsen voor de begraevingen worden geaffixeert.

Op den 18 julij wiert binnen dese stadt Brugge vanwegens d'orders van het Gouvernement-Generael van den 18 januarij 1788 ende vanwegens het collegie deser stadt Brugge daermede gelast bij hallegebode en placaete⁽¹⁶⁸⁾ de volgende ordonantie bekent gemakt: dat Zijne Majesteijt den keijser ende koning, geïmformeert zijnde hoe binnen zijne stadt Brugge, gelijk in andere steden van het Nederlandt, zijne koninglijcke ordonantie van den 26 junij 1784⁽¹⁶⁹⁾ niet agtervolgt wordt, ordoneert Zijne Majesteijt andermael van hetzelve edict in alle zijne deelen werkstellig te maeken en de lijken buijten de stadt - fol. 131 - te begraeven zonder eenige uijtneminge van persoonen; zullende voor den onkost van het kerkhof moeten betaelt worden volgens den eersten gemakten tarijf, te weten: f.17.10 voor een lijk waerover den dienst van de eerste classe zal gedaen zijn, f.15.2 voor een lijk van den dienst van de tweede classe, f.12.14 voor een lijk van de derde classe, voor een sola misse f.2.10, voor een lesende misse een gulden, voor een kint onder de veerthien jaeren wekkers ouders mogen gerekent worden te zijn van de vier eerste classen een gulden en voor een kint van de vijfde classe thien stuijvers. De religeusen der biddende orders zullen vrij van dit last zijn maer alle andere, zoo van de mans- als vrouwecloosters, zullen voor elk lijk moeten betaelen negen guldens; eenider, wie het wesen mag, die naer een ander kerkhof zal vertransporteert worden, zal moeten betaelen tot f.25 guldens; zullende eijndeling de waere arme, - fol. 132 - mits toonende een certificaet van hunnen pastor, van alle dese lasten vrij zijn; verders door den Heere ende Wet deser stadt Brugge geordoneert wordende dat de bovengemelde ordonantie zonder langeren uijtstel met den 22 deser een begin neme ende dat er naer date deser geene lijken meer in de stadt vermogen begraeven te worden.

(168) Zie S.A.B.: Hallegeboden pf. 1786-1793, fol. 85 verso, Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36 n^o 92.

(169) Zie hiervoor O.P.B.A., 3^o serie, dl. 12, blz. 358-361). Zie verder voetnoot 182.

De vrouw van sekeren man, genaemt Abraham, gelicht van drij jonge dochters.

Op den 19 julij naermiddag tusschen twee en drij uren gelag binnen dese stadt Brugge de vrouwe van zekeren man, genaemt Abraham, wonende in de Snackerstraete⁽¹⁷⁰⁾, tegelijk van drij jonge dochters, die gelijk de moeder frisch en welvaerende waeren. Nog desen naermiddag wierden alle drij dese kinderkens tusschen het geloop van honderden menschen alle drij agter elkanderen, verselt van peters en meters, gedregen naer de parochiale kercke van St.-Anne, alwaer dezelve met veel toejeuging den H. Doop ontfingen.

(170) Hiermee wordt de Snaggaardstraat bedoeld. (A. SCHOUTEET, Straatnamen ..., o.c., blz. 201).

Groot schietspel tot Oudenburg gehouden.

- fol. 133 - Op den 20 julij is tot Oudenburg bij Oostende een groot schietspel met de hantboge gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden drij oppervogels, bestaende den oppersten in eene zilvere

[p. 58]

kaffekanne, weerdig 18 pond groote wisselgelt, bestaende de twee zijdevogels ider in een zilvere portecaraffe, weerdig 8 pond groote wisselgelt, bestaende de ander op te stellen vogels ider 18 guldens, waervoor een pelotton van ses mannen tot 21 guldens moet betaelen; in consideratie van welcke een pelotton van ses mannen vermag te schieten vooruijt een N^o 13 en een N^o 21, zonders de nombers 1, 13, 21 in loting te brengen. Aen het gilden dat tot dese schieting met de meeste teekenen van eere en triumphe zal verschenen zijn, is eene madalie in 't gout vergult, weerdig 15 guldens wisselgelt, gegeven geworden, gelijk ook des avons aldaer in 't stadt- en gildenhuijs eenen grooten bal is gegeven geworden.

Men siet eenen opstant teweeg om de lijken weer buijten te begraeven, dog d'hooftwagt militaire verschijnt op de Mart en ider schijnt te bedaeren.

- fol. 134 - Op den 22 julij gefixeerden dag, wanneer ingevolgen de hiervooren gemelde ordonantie de lijken deser stadt Brugge buijten de stadt moeten begraeven worden, zaeg men wederom d'ergste gevolgen tegemoet terwijl sedert het bekent maeken der zelve ordonantie, zoo aen d'hoeken der straeten, in de kercken en op de kerkhoven zeer schandaleuse pasquillen ten desen eijnde verbreijt worden. De aengeplakte ordonantiën zijn ten meerderen deele afgeschuert of met drek en vuijligheijd bestreken en d'oproerige gespreken zijn alom algemeijn en zonder dat iemant nogtans tot eenige daedelijckheijden durft bestaen, zoo nogtans dat men nu als in een klaer daglicht voor oogen siet alle de schrikkelijcke gevolgen die het begraeven der doode geduerende de troubelen van het voorleden jaer veroorsakt, zooals de beschrijvinge van het voorleden jaer in het voorig deel genoegsaem aenwijst⁽¹⁷¹⁾ en 't welk den leser maer behoeft te doorblaeren - fol. 135 - om volkomentlijk overtuijgt te zijn dat het begraeven der doode met gewelt binnen dese stadt Brugge geene van de minste oorsaek van de schrickelijcke tumulten en plonderingen geweest is.

Ten desen eijnde worden, om alles zoo verre mogelijk te voorkomen, van alle zijde de beste maetregelen genomen om de ruste te onderhouden en tot meerderen schrik voor die eenige buijtenspoorigheden zouden in den zin hebben, is desen avont circa om seven uren op de Mart een dobbel hooftwacht verschenen om in tijdt van noot gewelt door gewelt te keeren. Dog wenschelijk waere het dat die macht niet mogte mogen gebruijkt worden, want wanneer het eens zoo verre zoudt komen dat gewelt door gewelt zoud moet[en] gekeert worden, wat zoudt men anders van weerzijden ('t welk Godt behoeden mag) zien als een badt van menschenbloet, waerin zelfs d'ongeluckige en onplichtige zouden den slagoffer worden; den tijdt zal haest [leren] of dit alles gerustelijk zonder troubelen zal afloopen.

(171) Zie hiervoor voetnoten 15 en 25 van de uitgave 1787 (‘Merckenweerdigste Voorvallen’) en de folio's 46-47, 62-63, 141-143, 146-154, 155-166 van dezelfde uitgave 1787.

Prijsen van 't collegie der eerw. paters Augustinen aen de studenten uijtgegeven en der zelver naemlijst in druk geaffixeert.

- fol. 136 - Op den 22 julij zijn binnen dese stadt Brugge met groote plichtigheijd in 't collegie der eerweerde paters Augustinen naer jaerelijcksche gewoonte (hoewel eene maendt vroeger mits de verschuvinge der vacantiën van

[p. 59]

een maendt), onder het spelen van 't carilion tot zelfs laet in den nagt en het musicael gespel der militaire, de prijsen, bestaende in goude en zilvere eeremadaliën en boeken, aen de konstminnende jongelingen van des selfs collegie uijtgereijkt geworden; welcke eeremadaliën de primi door d'aensienelijckste heeren deser stadt omhangen, benevens hunne boeken geschonken zijnde, zijn dezelve alle geseten in coetsen, verselt met d'eerweerde paters professors, hunne meesters, met groote eere thuijs beweegt, voorop rijdende den standaert te peert en 50 studenten ook te peert in uniforme, dan de speellieden der militaire geseten in een open rijtuijg, waernaer de primi in de carossen volgden. Zijnde alhier - fol. 137 - vrugteloos te melden de naemen der primi terwijl dezelve hiernevens in d'uijtgegeven berichten ten desen eijnde konnen gesien worden⁽¹⁷²⁾, gelijk ook de boeken, behalvens d'eeremadaliën die aen de primi zijn gegeven geworden.

Vóór het uijtgeven der prijsen heeft als naer jaerelijcksche gewoonte een dispuijt plaetse gehadt tusschen de studenten en verscheijde aensienelijcke heeren deser stadt, welcke ten eijnde gevolgt wiert door het uijtgalmen van eenen lofdicht door joncker Franciscus van Caloen⁽¹⁷³⁾, overwinnaer van alle de andere gedaene scholen en met alle de eeremadaliën omhangen zijnde. Op alle de gewesten deser stadt waer de primi waeren wonende, zaeg men heden zoo aen d'huijsen als straeten veele versieringen aenrechten, gelijk ook des avons op alle dezelve plaetsen konstige illuminatiën, vrugdevieren en pektonnen ontsteken wierden en wel besonderlijk op Ter Balie⁽¹⁷⁴⁾, waer den soon van d'heer Vermeire was wonende⁽¹⁷⁵⁾, want aldaer ten desen eijnde zoo - fol. 138 - goet als de heele St.-Gillisparochie in den dag zeer schoon verciert ende des avons geïllumineert was.

(172) Dit drukwerk werd opgenomen in het handschrift, fol. 135-136.

(173) François-Joseph-Albert van Caloen werd geboren te Brugge op 3 juni 1770. Hij was de zoon van Charles-Louis van Caloen, schepen van het Brugse Vrije en van Justine Rotsart d'Hertaing. Hij huwde in mei 1800 met Françoise-Rosalie-Thérèse Arents de Beerteghem, samen hadden zij 10 kinderen. Van 1801 tot 1815 was hij achtereenvolgens vice-president en president van het Tribunaal van Eerste Aanleg te Brugge. Hij was ook lid van de Provinciale Staten. Hij overleed te Brugge op 6 juni 1828. (J. VAN CALOEN, Histoire généalogique de la maison Calonne et van Caloen en Tournaisis et au comté de Flandre, suivant le manuscrit du baron Jean van Caloen, Brussel, 1959).

(174) De wijk ‘Ter Balie’ is te situeren in de omgeving van het kruispunt tussen de Vlamingstraat, de Sint-Clarastraat en de Kalkovenstraat. De Baliestraat moet in verband gebracht worden met deze wijk, de straat bestond reeds in 1579. De naam ‘Balie’ is waarschijnlijk ontleend aan balie, d.i. leuning, balustrade, hekken, afsluiting die daar zou hebben gestaan. (A. SCHOUTEET, De straatnamen van Brugge, o.c., blz. 19).

(175) Joannes Vermeire, de zoon van sr. Vermeire, meester-timmerman, was een leerling van de Augustijnen. Hij staat vermeld op de leerlingenlijst die in het handschrift door Van Walleghem werd opgenomen. Joannes Vermeire werd op 22 juli 1788 primus ‘in Syntaxi’. De leerlingenlijst is in het handschrift opgenomen, fol. 135-136, dl. 14.

De laeste beslissinge van den k. en k. wegens het Seminarie-Generael van Loven.

In de Gasette van Gend van den 21 julij⁽¹⁷⁶⁾ is eijndeling voor het heele Nederlandt bekent gemakt de eijndelijcke ende laeste beslissinge van Zijne Majesteijt den keijser ende koning op de leering der godtsgeleertheijd en de oprechtinge van het Seminarie-Generael tot Loven (ziet dese wondere en wijtloopinge verklaeringe in 't Lovensch nieuws, fol. 53 tot 58), aen welcke souvereijne besluijten als de laeste ten desen eijnde te verkondigen geenen tegenseg meer is. (Ziet ook verder in 't zelve Lovensch nieuws fol. 53 hoe geduerende den loop van dit jaer 1788 geen promotie der philosophie geweest heeft.) Gebuertenis zonder voorbeelt zedert d'oprichtinge der universiteijt van Loven dat er geenen primus uijtgeropen is geworden.

(176) In de ‘Gazette van Gend’ van 21 juli 1788 werd een ‘depêche’ van de landvoogden Marie-Christine en Albert Casimir opgenomen. Dit schrijven behandelde het probleem van het Seminarie-Generaal van Leuven. Er werd duidelijk gemaakt dat niet zou ingegaan worden op het verzoek van de Raad van Brabant om de vroegere leraars van de seminaries hun functie te laten heropnemen. Tevens werd aangekondigd dat de faculteit van de rechten, van de medicijnen en van de filosofie van Leuven zou overgebracht worden naar Brussel, terwijl de faculteit van de godsgeleerdheid en het Seminarie-Generaal te Leuven bleven gevestigd. Het beleid inzake het Seminarie-Generaal bleef gehandhaafd en de bisschoppen werden uitgenodigd om zich ter plaatse van de toestand te vergewissen. (B.R.U.G., De Gazette van Gend, 1788, J 1).

Seker Fransch libel door den sche[r]pregter tot Brussel op een schavot verbrant.

Ziet nog verders in 't zelve nieuwsbladt fol. 63 hoe op den 24 deser tot Brussel op de Stadtsnedermart - fol. 139 - door den sche[r]prechter op het schavot verbrant is seker Frans libel getitelt: ‘Guide fidel pour tous les pays de duchès de Brabant, de Limbourg et marquisat d'Envers avec une esquisse des constitutions en previleges de ces pays et les moijens de les conserver, dédié à mes seigneurs les états de Brabant, par un ami de la patrie. Londers 1788’, met verbodt aen eenider van ider exemplair van die er besitten, op de boete van

[p. 60]

hondert patacons, aen den procureur-generael ter hant te stellen⁽¹⁷⁷⁾.

Nu, lieven leser, siet men in eenmael teniet de honderden requesten, presentatiën en representatiën gedaen nopende het Seminarie-Generael terwijl Zijne Majesteijt den keijser volstrektelijk wilt dat hetzelve onder den toesicht der bisschoppen moet opgerecht worden; voor welckers oprechting nogtans men in 't algemeen vreest voor een volkomen ondergang der geestelijkheijdt terwijl den afkeer van idereen wegens dit seminarie overgroot is.

(177) Over dit pamflet hebben we geen informatie teruggevonden.

Een jode op de peerdemart geapparendeert.

- fol. 140 - Op den 25 julij wiert 's morgens op de peerdemart geapparendeert en beweegt in egte van vangenisse eenen jode, die aldaer met eene groote behendigheijdt meijnde te stelen eene borse waerin circa hondert pond groote was. Want eenen boer, dit gelt in zijnen sak hebbende, hadde bij geluk de borse waerin het gelt was (ten meerderen deele in gout) met een coordeken aen één zijner knopen vastgemakt zoodat vervolgens den dief het geit niet kost ontweeren zonder het breken van 't coordeken en zonder dat den boer het gewaer wiert. Dus op het fait met de borse in 't uijthaelen in d'handt op het fait betrapt zijnde, wiert hij onder het geloop van honderden menschen beweegt naer de stadtswagt en desen morgen op het collegie gehoort zijnde, is hij op bevel van d'heeren, mogelijcks aen nog meer faiten plichtig, naer de vangenis beweegt geworden.

Het lijk van d'heer kanonink De Bette en eeniger kinderen buijten begraeven; tewegen opstant.

- fol. 141 - Op den 26 julij wiert het lijk van den heer canonink De Bette van de kathedraele kercke van St.-Donaes⁽¹⁷⁸⁾, naer het eijndigen van den pligtigen lijkdienst, zonder den minsten tegenseg vervoert naer het kerkhof van St.-Cruijs, alwaer hetzelve begraeven wiert.

Deser daegen waeren er ook verscheijde kinders naer het generael kerkhof gedregen en aldaer begraeven zonder eenige buijtenspoorigheden te sien plegen. Dog desen avont twee lijken van gemeene lieden over aerde liggende langs den kant van de Coupure, vreesde men genpegsaem voor eenen opstant van kwaedwillige, temeer omdat eenen jongen daer desen naermiddag met eene tromp al trompen hadde rondtgelopen en ider scheen te vermaenen dat den volgenden dag twee lijken gingen begraeven worden en ider aenwakkerde om dezelve gesaementlijk binnen dese stadt te helpen ter aerde te bestellen.

(178) Op 24 juli 1788 stierf op 60-jarige leeftijd Joannes Josephus Bettens, kanunnik van St.-Donaas. (B.A.B., Acta capitula 1788-1793, f^o 46v^o), (S.A.B., Doop-, trouw- en begraafboeken, Algemeen Overlijdensregister 1788 - St.-Donaas, nr. 64).

Twee lijken uijt O.L.V.-kercke worden zonder eenigen obstant te veroorsaeken buijten begraeven.

- fol. 142 - Op den 27 julij 's morgens om seven uren, gelijk ook om agt uren, wierden de beijde lijken inderdaedt in de parochiale kercke van O.L.V. gebragt ende over dezelve, ten bijwesen van eenig overgroote menigte volk, nieuwsgierig om het eijnde deser nieuwigheijd te zien, wierden de lesende missen afgelesen; 't eijnde van welcke, hoeveel volk daer ook vergaedert was, de lijken door de aengestelde lijkdraegers opgenomen wierden ende dus een kruijs voorop gedraegen wordende tot op het generael kerkhof gedregen en

[p. 61]

seffens door een geestelijcken heer, daer reets woonachtig, begraeven wierden. Want hoe groot den toeloop van menschen ook was, was er niemant die den minsten tegenstant bestont te bieden, veel min d'hant aen de lijken om te begraeven te slaen terwijl het, zoo men zegt, voor hun slecht zoude afgeloopen hebben en d'heeren hun genoegsaem zouden hebben laeten geworden, - fol. 143 - dog genoegsaeme bespieders hadden aengestelt om bescheijdelijk te zien wie hun tot dees buijtenspoorigheden zouden uijtgelaeten hebben en hun des nagts niet alleenelijk zouden hebben doen van hun bedde haelen maer tegelijk des anderdaegs eene straffe ondergaen gelijkformig aen hunne misdaeden.

Dus verhoopt men nu dat dit gewichtig point, waeraen de rust voor een groot deel deser stadt Brugge afhangt, zal tot stant gebragt worden ende dat de lijken gerustelijk, op den voet als voorschreven, naer het generael kerkhof zullen gedregen ende begraeven worden. Zullende, zoo men zegt, eerstdaegs de kercke van het gesupprimeerde clooster van de Capucinerssen in de Katalinestraete⁽¹⁷⁹⁾ in staet gestelt zijn om aldaer alle de lijken, naer het doen van den lijkdienst, te draegen, van waer dezelve naer het generael kerkhof zullen moeten vervoert ofte verdregen worden.

(179) De Zusters Penitenten uit Bourbourg in Frans-Vlaanderen vestigden zich definitief te Brugge als Capucinessen in 1699. Gedurende de 18de eeuw verbleven ze in de Katelijnestraat, in het klooster waar thans de Redemptoristinnen gehuisvest zijn. In 1701 werd hun klooster gebouwd en in 1716-17 hun kapel. De Capucinessenorde werd in 1784 verboden door Jozef II, maar in 1791 namen de kloosterlingen opnieuw hun intrek in de Katelijnestraat. Op 26 november 1796 werden zij echter door de Fransen met geweld uitgezet. Korte tijd namen zij hun intrek in de Zilverstraat en in de Hoedenmakersstraat. Van 1806 verblijven zij in de oude refuge van de St.-Andriesabdij in de Boeveriestraat. (A. DUCLOS, Bruges ..., o.c., blz. 509), (J.A. VAN HOUTTE, De geschiedenis van Brugge..., o.c., blz. 372).

Schietspel tot Hantsaeme.

- fol. 144 - Op den 27 julij is binnen de parochie van Hantzaeme een schietspel met de hantboge gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden vijf oppervogels, bestaende den oppersten in 30 keijserlijcke kroonen, de twee zijdevogels naest den oppervogel ider in 12 gelijcke kroonen en de twee andere ider in seven gelijcke kroonen, tesaemen 68 keijserlijcke kroonen. Bestaende de ander op te stellen vogels ider in 18 guldens, waervoor een pelotton van ses mannen tot 21 guldens moet betaelen; in consideratie van welcke een pelotton deser gilde vermag te schieten vooruijt ende vier andere volgens toer van loting zonder vergelt.

De processie wegens het feest van St.-Anna omgedregen.

Op den 28 julij 's morgens naer d'hoogmisse wiert vanuijt de parochiale kercke van St.-Anne de plic[h]tige processie wegens des selfs feestdag omgedregen, die den 26 deser wegens den saeterdag ende martdag tot heden was verschoven en uijtgestelt geworden.

Een peert wordt uijt de stookerije op Steenbrugge argelistig gestolen.

- fol. 145 - In den nagt tusschen den 30 en 31 julij beging eenen dief op Steenbrugge in de stokerije, bewoont door joffrouw vidua De Neve, de stoutigheijd van op de volgende wijse een schoon peert te stelen: desen aldaer den voorigen dag verbleven hebbende, zoo hij voorgaf als eenen marchand in peerden, bood voor het peert dat hij gestolen heeft tot 29 guineën⁽¹⁸⁰⁾. Dog hetzelve voor dien prijs niet mogende hebben, bekwaem het des nagts hetzelve aen minderen prijs; want met behendigheijd den peerdestal ingegaen zijnde, voorsien van toomstringen en andere gereetschap, saedelde hij hetzelve peert waervoor hij geit geboden hadde en reed nog desen nagt met hetzelve weg, waerschijnelijk langs den kant van Vranckrijk. Dees peerdediefte ontdekt zijnde,

(180) De Engelse Guinée was in 1784 11 gulden - 8 stuivers - 3 deniers wisselgeld, 13 gulden - 6 stuivers - 3 deniers courant, 1 pond - 18 schellingen wisselgeld, 2 pond - 4 schellingen - 4 grooten courant waard. (S.A.B., Almanach, 1784, BIhh.).

[p. 62]

gelijk ook den gevlugten daeder, is den zelven alom door d'heeren van het Vrije beschreven geworden, gelijk ook eene premie op zijn hooft gestelt is.

- fol. 146 - Op den 1 augusti zaeg men binnen dese stadt Brugge, niet sonder schrik voor alle welpeijsende ingesetene, nog een titteljen voor den dag schijnen van de voorschrikkelijcke tumulte en plondering van over jaer⁽¹⁸¹⁾. Want de gepasseerden nagt was het dat het huijs van d'heer Van Honacker geplondert wiert; heden morgen stont de galge geplant, naermiddag wiert dezelve verbrant en het huijs andermael teenemael ontramponeert en alles in stukken geslaegen en aen den roof der vlammen overgelaeten, zooals den leser in 't voorig deel met alle omstandigheden uijtgedrukt vint, weerdig om aen 't naegeslacht vereeuwigt te worden als een geschiedenis zonder voorbeelt, 't goon elk uijter herten wenscht noijt meer binnen onse mueren te mogen zien voorvallen.

(181) Deze rellen heeft Van Walleghem uitvoerig beschreven in ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787, fol. 217-240. Zie ook voetnoten 86, 90 en 96bis van hetzelfde deel.

Oproer in St.-Jacobskerk teweeg.

Heden nogtans saeg men desen morgen hieraf eenen enkelen schets, dog zonder eenige quaede gevolgen. Want in de parochiale kercke van St.-Jacobs desen morgen om agt uren de misse afgelesen - fol. 147 - zijnde over het lijk van eenen hovenier, wonende in de Raemstraete, die eene weduwe met thien levende kinderen agterlaet, waeren aldaer meer dan duijsent menschen vergaedert om 't eijnde deser begraevinge af te sien, want d'hoveniers vast besloten hadden van het lijk zelfs naer 't generael kerkhof te draegen, gelijk zij inderdaedt ter uijtvoer bragten; want de aengestelde draegers het lijk willende opnemen, sloegen dese daer hant aen en deden hun zelfs onder bedreijgingen het lijk verlaeten. Vier hoveniers, confraters van den overleden, vervolgens het lijk opgenomen hebbende, droegen hetzelve naer het generael kerkhof, met den pelder over hetzelve geslaegen en een kruijs en vaene voorop gaende, gelijk ook van honderden nieuwsgierige tot op het generael kerkhof gevolgt wordende, alwaer hetzelve zonder verder troubels begraeven wiert; zijnde dit voorbeelt hiernae nog door andere gevolgt - fol. 148 - geworden, zoo nogtans dat hieruijt alweder disorders te verwagten zijn, gemerkt zulks alleen gedaen wordt om, zoo men voorgeeft, d'onkosten van het kerkhof te vermijden, terwijl men opentlijk zegt dat wanneer de lijken door de borgers vertransporteert worden men aen geen voorder onkosten meer jubject is, tegens de kosten van welcke zelfs door groot en kleen tegengesproken wordt en dat het genoegsaem te vreesen is dat hieruijt vroeg of laet een disorder zal uijtbersten terwijl het geven van die onkosten zelfs van treffelijcke persoonen geweijgert wort te geven⁽¹⁸²⁾.

(182) De verordening van Jozef II, daterend van 26 juni 1784, bepaalde dat niemand meer binnen de steden of dorpen begraven mocht worden. Daartoe dienden nieuwe begraafplaatsen te worden aangelegd buiten de muren van de stad of van het dorp, en dit op kosten van de kerkfabrieken. Het edikt bepaalde tevens dat de kerkfabrieken een gesloten lijkwagen moesten aankopen om de lijken naar het generaal kerkhof te vervoeren, dit mocht enkel 's morgens vroeg of 's avonds laat gebeuren. Dit bracht ongetwijfeld vervoerkosten met zich mee die dan door de naastbestaanden van de overledenen moesten gedragen worden. (M. VAN COPPENOLLE, Het stedelijk kerkhof te Brugge, in Brugge, 'n Spieghel, 1939, blz. 185), (zie ook voetnoot 15 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787).