Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1788

(Mei)

Schietspel tot Rousbrugge gehouden.

Op den 4 meij is er binnen het dorp van Rousbrugge⁽¹⁰⁰⁾ met de hantboge een schietspel gehouden geworden. Door hetzelve gilden zijn opgestelt geworden vijf oppervogels; bestaende den oppersten in 40 Fransche kroonstukken⁽¹⁰¹⁾, de twee opperste naest den oppervogel in 12 en de twee opperste zijdevogels in 8 gelijcke kroonen; bestaende de andere op te stellen vogels in 5 Fransche kroonen - fol. 61 - waervoor elk pelotton van ses mannen tot 6 gelijcke kroonen moet betaelen. In consideratie van welcke een pelotton der zelve gilde vermag te schieten vooruijt en twee andere volgens toer van loting. Zijnde bovendien door hetzelve gilden gejont geworden twee zilvere vergulde madaliën, eene aen het gilden het welk meest vogelen zal opstellen en eene aen de verst afgelegene gilde, zulks door het gilden van Rousbrugge te decideeren. Zulks ingevolgen hetzelve t'zijnen tijde in de Gasette van Gend is geannonceert geworden, gelijk ik ook t'zijnen tijde zal aenteekenen volgens des zelfs annonce alle de andere merkweerdige schietfeesten die er geduerende desen somer omstreeks de stadt Brugge zullen gehouden worden.

(100) Roesbrugge werd in 1971 met Haringe samengevoegd. Deze gemeente die in de provincie West-Vlaanderen, arrondissement Ieper te situeren valt, fusioneerde in 1977 met Poperinge. (H. HASQUIN, o.c., dl. II, blz. 915).

(101) In de Almanach van 1784 werd de Franse kroon uitgedrukt in een tegenwaarde van 2 gulden-16 stuivers wisselgeld of 3 gulden-5 stuivers-4 deniers courant. (S.A.B., Almanach, 1784, BIhh)).

Feest van 't H. Bloet als over jaer geviert.

Op den 5 meij, maendag, geviert wordende voor H. Bloedtdag en gevolgentlijk Brugsche kerremisse, is alles op heden op den - fol. 62 - zelven voet ter uijtvoer gebragt geworden zoo ende gelijk zulks het voorleden jaer gepleegt is zonder eenige de minste veranderinge, zijnde vrugteloos zulks andermael te verhandelen gemerkt den leser alles bondig aengemelt vint in 't voorgaende deel fol. 101 tot 104, waer den leser alsdan gelijckelijk aengemelt vint hoe van over jaer, gelijk alsnu, de ommegangen door de geestelijckheijdt 's morgens teenemael onderbleven zijn, zoodaenig alsof zulks noijt gepleegt was; waeruijt men ook bespuert eene groote slappigheijdt in 't gaen van den ommegang door de weijreltlijcke persoonen terwijl men de voorgaende jaeren wel twee tegens nu één, besonder van d'inwoonders deser stadt, saeg den ommegang gaen.

Prijsen op de k. en k. academie uijtgegeven.

Op den 13 meij zijn binnen dese stadt Brugge, naer tweejaerige gewoonte, op de keijserlijcke en koninglijcke academie der teeken-, schilder- ende bouwkonsten deser stadt Brugge⁽¹⁰²⁾, ten - fol. 63 - bijwesen van den zeer eerweerdigsten heer Maurus Elewaut, abt der vermaerde abdije van St.-Andries nevens Brugge⁽¹⁰³⁾, verkosen in plaets, wijlent het afsterven, van d'heer Simon, schout

(102) In november 1717 kregen de kunstschilders van het stadsbestuur de toestemming om vrij hun kunst te beoefenen, los van het ambacht van de beeldenmakers en de zadelmakers. Dit was de feitelijke stichting van de Academie voor Schone Kunsten. De ‘Vrije ende excempte confrerie van de teecken - ende schilderconst’ organiseerde vanaf dit jaar leergangen, eerst in de huizen van de kunstenaars, later zochten zij een apart lokaal. In 1720 werd hen door het stadsbestuur de Poortersloge (in de huidige Academiestraat) toegewezen. In 1727 werd de academie wegens gebrek aan leiding voor 10 jaar gesloten. De activiteiten werden in oktober 1738 hernomen op initiatief van Matthias de Visch. Onder zijn bestuur beleefde de academie een echte bloeiperiode. In 1755 werd het gebouw door brand verwoest, maar nog hetzelfde jaar konden de lessen er worden hervat. In 1775 werd door Maria-Theresia aan de academie een eigen statuut verleend; daarbij werd het bestuur opgedragen aan een aparte jointe. Vanaf het midden van de 19de eeuw wenste het stadsbestuur meer inspraak in het academiebeleid. Deze tendens eindigde in 1881 met de oprichting van een stedelijke academie, deze bestond eerst naast de vrije academie, maar enkele jaren later versmolten beiden. De academie bleef nog tot 1896 in de Poortersloge gevestigd. Toen werd zij overgebracht naar de gebouwen van de Bogardenschool in de Katelijnestraat, ze bleef daar tot op heden gevestigd. De stad stond de Poortersloge af aan de staat, in 1910 werd het Rijksarchief er ondergebracht. (A. SCHOUTEET, Inleiding op de inventaris van het Archief van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Brugge (1717-1892), Brugge, 1958, blz. 2-17), (A. SCHOUTEET, Beknopte geschiedenis van de Vrije Academie voor Schone Kunsten en van de Stedelijke Academie voor Schone Kunsten te Brugge, in 250 jaar Academie voor Schone Kunsten te Brugge (1717-1967), Brugge, 1970, blz. 19-70), (E. HOSTEN - E.I. STRUBBE, De Brugsche Academie van 1765 tot 1775, in A.S.E.B., LXXIV, 1931, blz. 97-120), (A. DUCLOS, Bruges ..., o.c., blz 349, 379).

(103) Zie voetnoot 135 van deel 1787 (‘Merckenweerdigste Voorvallen’).

[p. 37]

deser stadt⁽¹⁰⁴⁾, tot president der zelve academie van d'heeren gecommitteerde van de jointe der zelve academie, mitsgaeders van een groote menigte persoonen van alderleijen rang, uijtgedeelt de keijserlijcke en koninglijcke prijsen. D'eeremadaliën met d'uijterste plichtigheijdt de prijswinnende jongelingen omhangen zijnde, zijn dezelve, alle geseten in koetsen, in welcke hem ook bevont den eerw. heer abt voormelt benevens d'heeren ende meesters deser academie, met groote pragt en eere naer hunne woonsten vergeleijt geworden; voorop gaende veele speelders op musicaele instrumenten die langs den weg konstig speelden, dan volgde een kavelcade van vijftig jongelingen te peert - fol. 64 - alle in gelijcke uniforme, geschieden[de] dit alles onder het losbranden van menige canons en het onophoudelijk speelen van 't carilion tot laet in den nagt. De straeten en de omliggende waer de prijswinnende jongelingen bij hunne ouders woonden ofte thuijs waeren, waeren alle in den dag met wimpels en vlaggen bespannen en veele huijsen schoon verciert, gelijk ook des avons ter deser gelegentheijd geen mindere vruegt betoont wiert, want tot diep in den nagt alle de huijsen en straeten vermelt bij uijtnementheijd schoon verlicht en geïllumineert waeren. 't Is vrugteloos hier te melden de naemen der prijswinnende opkweekelingen gemerkt den leser dezelve in 't Lovensch nieuwsbladt, fol. 358, het sesde deel, bondig uitgedrukt vint. Gelijk ook aldaer fol. 357 de naemlijst der prijswinnende jongelingen der academie binnen Gend, welke pligtigheijd ook ten zelven daege plaetse hadde.

(104) Franciscus Xaverius Simon de Ville is op 17 januari 1787 op 49-jarige leeftijd overleden. Twee dagen later werd hij begraven op de parochie van St.-Donaas. (S.A.B., Doop-, trouw- en begraafboeken, Algemeen overlijdensregister 1787, n^o 63). Zie ook voetnoot 16 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

Solemnele missen wegens de tijdtsomstandigheden tot O.L.V. afgesongen.

- fol. 65 - Op den 13 meij, gelijk op de drij volgende daegen, wiert in de parochiale kercke van St.-Walburge binnen dese stadt Brugge telkens ten elf uren gesongen eene plichtige misse in 't musik met het uijtstellen van het Alderheijligste en eenige besondere reliquiën der zelve kercke, in 't midden geduerende dese missen geëxponeert ende voorop gesongen wordende den Veni Creator Spiritus. Zulks wiert gelijckelijk de twee volgende weken geduerende vier daegen gecontinueert in de parochiale kercke van O.L.V. en in degene van St.-Jacobs, met d'uijtstelling van de reliquiën van den H. Bonifacius in d'eerste en degene van den H. Jacobus in de tweede. Zulks gedaen en op aensoek van eenige besondere heeren deser stadt Brugge bekostigt wordende ten eijnde om van de hemel af te smeeken dat de nog hangende saeken van 't Nederlandt eenen gunstigen keer mogen nemen en dat - fol. 66 - Zijne Majesteijt den keijser zoudt mogen afsien van de pointen die tot naedeel van onse geheijligde religie raeken, waeraf wel eene van de besonderste is het Seminarie-Generael van Loven ende Luxembourg, tegens invoering van welcke zelfs alle gemoederen verbittert zijn ende van alle welcke zooveel geseijt wordt dat ik mij zoude schaemen van het papier daermede te bekladden. Weliswaer dat er deser daegen eenige professors, onder andere den rector magnificus van Loven, versonden en afgedankt zijn en dat aldaer zelfs eenige nieuwe troubelen zijn ontstaen, maer welcke hunne koninglijcke hoogheden tot dit alles beweegt zal mogelijcks het gevolg van tijdt leeren; zijnde nu eventwel seker, zoo men zegt, dat er met den eersten een generaele vergaedering der heeren Staeten van Brabant zal gehouden worden en dat ter goeden uijtval van dese de gemelde openbaere gebeden ingestelt zijn⁽¹⁰⁵⁾.

(105) Nadere informatie over deze gebeurtenissen vindt men terug bij A. BORGNET, Histoire des Belges à la fin du XVIIIe siècle, Brussel-Parijs, 1861, blz. 91-92.

[p. 38]

Op 't feest van d'H. Drijvuldigheijd geen processie omgedregen.

- fol. 67 - Op den 18 meij, feestdag van de Alderheijligste Drijvuldigheijd, en wiert vanuijt de parochiale kercke van St.-Gillis als naer ouder gewoonte geene processie omgedregen dan alleen rondt de kerk, dusdaenig alsof zulks noijt hadde gepleegt geweest. Zijnde nogtans over jaer, zooals den leser in 't voorig deel zien kan, dees processie omgedregen geworden, fol. 123, wanneer het een tijdt scheen dat alles toegelaeten was. Nogtans is op heden ook in dezelve kercke aen het volk daer tegenwoordig zijnde, gelijk over jaer, gegeven de generaele absolutie op forme van jubilé⁽¹⁰⁶⁾, directelijk tegenstrijdig aen het keijserlijk edict van de suppressie der processiën en jubileën daer hetzelve ook vóór den 1 april 1787 in wesen zijnde volgens den wil des keijsers moet blijven stant grijpen en continueeren.

(106) De generale absolutie is de kwijtschelding van alle zondenschuld voor alle aanwezigen. Ze is ontstaan uit de gezamenlijke verzoening van de boetelingen op Witte Donderdag, en wel speciaal uit de door boetgebeden ingeleide generale absolutie die haar besluiten. Hierin immers werd ook het aanwezige volk betrokken, eerst op Witte Donderdag, daarna ook op Aswoensdag, na het opleggen der boete. In de 11de eeuw gebeurde dit vaak iedere keer na de preek op zon- en feestdagen. Maar reeds toen werd er de nadruk op gelegd dat deze generale absolutie niet gold voor doodzonden. Omdat de hoogscholastiek er ook voor de dagelijkse zonden het sacramentele effect van ontkende, had ze tenslotte alleen nog waarde als kerkelijke voorbeden. In deze zin bleef de generale absolutie ook later bestaan, en wel samen met het confiteor, dat intussen een vaste plaats veroverd had in de liturgie, (Liturgisch Woordenboek, Roermond, 1958-1962, dl. I, kol. 25). [J.B.]. Jubilé, jubileum is afgeleid van het Latijnse ‘jubilo’, d.i. jubileren, ontleend aan het Hebreeuwse ‘jodel’, d.i. trompet. Een periodieke feestelijke herdenking van een bijzondere gebeurtenis. Een jubileum kan een of meerdere jaren omvatten. In het eerste geval is de benaming jubileum echter minder gebruikelijk. Vooral in verband met het Heilig Jaar wordt er over een jubileumaflaat gesproken. Heilig Jaar is oorspronkelijk het (vanaf 1300) met bijzondere luister gevierde beginjaar van iedere eeuw. Vanaf 1350 werd iedere 50 jaar een Heilig Jaar gevierd; na 1400 iedere 25 jaar. In het Heilig Jaar wordt bijzondere nadruk gelegd op de werken van boetvaardigheid en liefde, waartegenover speciale geestelijke gunsten staan, de z.g. jubileumaflaat die in het Heilig Jaar zelf oorspronkelijk alleen te Rome kon worden verdiend. (Liturgisch Woordenboek, Roermond, 1958-1962, kol. 470). [J.G.].

De militaire hooftwagt vertrok(t) van de Mart.

Op den 19 meij is 's morgens d'hooftwagt der militaire van de Mart vertrokken en alles opgesloten even alsof dezelve daer noijt - fol. 68 - en hadde geplaest geweest ende aldaer met het beste order onderhouden zijnde met den gewenschten uijtval van de gemeene borgerrust sedert de opschorting der borgerlijcke patrouilliën (ziet het voorgaende deel fol. 440), sedert welken tijdt zijnde alsof er noijt gedacht van de borgerlijcke patrouilliën geweest hadde. Dit ter oorsaek dat eerstdaegs de besettinge der militaire deser stadt naer Brussel moet optrekken, van welckers vertrek door veele op duijsende verscheijde wijsen geredineert wordt.

Eene vrouw verhangt zig selven op [tot] Assebrouk.

Op den 20 meij naer den noen verhing zig op de parochie van Assebrouk eene vrouwe, gewonelijk met gronsel naer de Mart deser stadt Brugge komende, op de volgende wijse. Geëten hebbende, ging zij naer boven zeggende wat te gaen slaepen, maer verwondert was men wanneer dezelve op haer lang vertoeven gesogt wordende, zaeg hangen met eene coorde aen haeren hals vastgemakt aen eene balk, reede eenigen tijdt haer ongelukkigen geest gegeven hebbende.

Op H. Sacramentdag verschijnen geene soldaeten op de Mart en vertrekken des middaegs.

- fol. 69 - Op den 22 meij, zijnde den solemneelen feestdag van het Alderheijligste Sacrament des autaers, wiert als naer jaerlijcksche gewoonte de solemneele H. Sacramentprocessie door onsen eerweerdigsten heer bisschop omgedregen, zoo nogtans dat als naer jaerelijcksche gewoonte de soldaeten der militaire heden op de Mart niet verschenen zijn zoodat er geene benedictie op de vaendels⁽¹⁰⁷⁾ en is gegeven geworden nogte geene salvo uijt de musquetterije naer het geven der benedictiën op de autaeren door de soldaeten die gewonelijk dees processie agtervolgden, ende dit ter oorsaek dat heden naermiddag om twee uren de besettinge deser stadt met derthien billanderscheepen⁽¹⁰⁸⁾, bestaende in een batalion van 11 à 1200 mannen, van hier naer Gend afgevaeren

(107) Benedictie, komt van het Latijnse benedictio, dat betekent zegen, zegening. Benedictie wordt gebruikt om de zegen met het Allerheiligste Sacrament aan te duiden. (De Katholieke Encyclopaedie, Amsterdam-Antwerpen, 1950, dl. 4, blz. 531).

(108) Een vaartuig met platte bodem, meest gebruikt op de rivieren. (L.L. DE BO, o.c., blz. 135).

[p. 39]

zijn, van waer zij verders naer Brussel zullen optrekken om voor die stadt met circa 10.000 mannen gecampeert te - fol. 70 - liggen om, zoo men zegt, in cas van eenigen wederstant der heeren Staeten zulks, tot genoegen van Zijne Majesteijt den keijser, met gewelt te doen gelden en onderhouden worden.

Wat nu den uijtslag van dees zoo aenbelangende saek ende waervan op duijsende verscheijde manieren geredeneert wordt, even alsof de stadt Brussel en meer andere ging een puijnhoop worden, zal gaen wesen, zal een korte distantie van tijdt leeren. 't Is bijnae ongeloovelijk hoe menige duijsende menschen van alderleije geslacht heden op de Coupure versaemelt waeren om de soldaeten te zien vertrekken terwijl veele onder dese van hunne vrienden en kenisse hadden en zoo zij als de zoldaeten zelve bevreest waeren van malkander mogelijcks noijt meer te zien; dog hoe bevreest eenider is, verhopen alle weldunkende genoegsaem dat alles in der minne zal vereffent worden.

Geene processiën worden op den sondag onder d'Heijlig Sacramentfeest omgedregen.

- fol. 71 - Op den 25 meij, feestdag ende sondag, onder de octave van het H. Sacrament en wierden uijt geene kercken deser stadt eenige de minste processiën omgedregen zooals zulks, op heden gewonelijk genaemt kleene kerremis, noijt en hadde gepleegt geweest; zijnde gevolgentlijk desen sondag nog over jaer zoo plichtig geviert (ziet het voorgaende deel, fol. 138 en verders nopende de heele uijtvoering der H. Sacramentoctave van het voorleden jaer), grootelijcks voor de laetere tijden te bewonderen alle die merkweerdige veranderingen die in eene zoo korte reeks van tijdt plaetse hebben. Zijnde ook de schaede, in de voorgaende jaeren meermaels aengemelt, hierdoor ook wondergroot. Van daegs naer H. Sacramentdag nogtans zijn daegelijcks, gelijk over jaer, vanuijt elk clooster pligtige processiën omgedregen des naermiddaegs naer het lof; veele huijsen - fol. 72 - lang[s] waer dezelve passeerden verciert en alom verscheijde autaeren opgerecht zijnde, dit nogtans bij consent ende bevel van onsen eerweerdigsten heer bisschop geschiedende.

Groote plig[tig]heijd wegens het kiesen van d'heer Van Watervliet als hooftman der gilde van de schermers.

Heden naermiddag hadde binnen dese stadt Brugge eene zeer merkweerdige plichtigheijdt plaetse. Want gelijk den rouw wegens het afsterven van d'heer Stappens, hooftman van de gilde van de schermers, bij uijtnementheijdt groot geweest hadde (ziet het voorgaende deel, fol. 447), zoo was op heden de vruegt om den verkosen nieuwen heer hooftman, den edelen heer Van Watervliet⁽¹⁰⁹⁾, wonende in de St.-Jansstraete, ten huijse van d'heer Pardo, voorschepenen deser stadt Brugge, met welckers dochter desen heer sedert eenigen tijdt in houwelijk getreden is, nog meerder en aenmerckelijcker als den rouw over het voormelde afsterven geweest hadde; de merkweerdige vruegdefeest - fol. 73 - heden naermiddag op de volgende wijse ter uijtvoer gebragt zijnde: om drij uren wiert den heer koning der schermers met groote pligtigheijdt door des zelfs leden uijt zijn huijs gehaelt ende naer de schermschole in d'Halle vergeleijt. Middelertijdt kwaemen de confraters der hantboge⁽¹¹⁰⁾ langs de Vlamingstraete met vollen treijn aen en op de Mart gekomen zijnde, wierden de canons, die door slaeven voortgetrokken wierden, tot verscheijde mael gelosbrant, gelijk

(109) Hier wordt waarschijnlijk Jean-Charles Veranneman bedoeld. Hij was de oudste zoon van Jean-Joseph Veranneman, schepen van het Brugse Vrije en van Angelique-Françoise-Elisabeth de Massiet, dame van Watervliet en Waterland. Hij werd geboren te Brugge op 19 januari 1759. Hij was gehuwd met Emérence-Collete Pardo de Fremicourt, enige dochter en erfgename van Ignace-Joseph Pardo, burgemeester van de Commune van Brugge. (F. VAN DYCKE, Recueil héraldique ..., o.c. blz. 462-464).

(110) De leden van de St.-Sebastiaansgilde werden ook ‘confrators der hantboge’ genoemd. In de kroniek van de St.-Sebastiaansgilde werd melding gedaan van het feest georganiseerd door de gilde van de schermers. (H. GODAR, La Gilde des Archers de Saint-Sebastien de la Ville de Bruges, Brugge, 1947, blz. 379).

[p. 40]

ook voor d'Halle met de canons der schermers gedaen wiert, 't goon door de hevige slaegen de locht deed weergalmen. Den treijn der hantboge dus tot aen d'Halle gekomen zijnde, wiert dezelve door degene der schermers gecomplimenteert en ging vervolgens d'Halle in, wanneer naer een kort verblijf de volgende cavelcade uijtreed. Voorop ging den standaert der gilde van de hantboge, dan volgden hunne canons met - fol. 74 - brandende comfoiren, poeder ende koolen, 't goon alle door toegemakte slaeven voortgetrokken wiert en op 't uijtkomen verscheijde mael gelaeden ende gelost wierden. Dan volgde het gewonelijk gespel deser gilde en dan veele confraters, alle in dezelve militaire uniforme zooals dezelve ten tijde van de patriotten gedregen hebben⁽¹¹¹⁾. Agter dese volgden de standaeren te peert van de gilde der schermers, dan hunne canons, gelijk ook als boven met alle de toebehoorten, 't goon door alle soorten van toegemakte slaeven naer de konst gedregen en voortgetrokken wiert. Agter dese volgde een Turks geleijde naer de konst gekleet en uijtgedost, gelijk ook vier verscheijde persoonen die de vier gedeelten des weijrelts⁽¹¹²⁾ waeren afbeeldende, tusschen welcke alle soorten van musicale instrumenten gedregen wierden die door het aengenaem geluijt de locht deden weergalmen. Dan volgden den heeren schermers, - fol. 75 - ook in dezelve uniforme gelijk zij ten tijde van de patriotten gegaen hadden⁽¹¹³⁾, zijnde andermael d'oorsaek dat de confraters van de gilde van 't Oudt Hof van St.-Jooris⁽¹¹⁴⁾ dees pligtigheijdt niet hebben bijgewoont omdat dese, als hiervooren gemelt is, geene militaire teekens willen draegen⁽¹¹⁵⁾. Hebbende de beijde gemelde gilden dees stoutigheijdt, zoo men zegt, nu durven ondernemen omdat er geene soldaeten in de stadt liggen. Desen merkweerdigen treijn aldus op de Mart verschenen zijnde, wierden van beijde kanten de canons verscheijde mael gelosbrant en dezelve ging langs de Vlamingstrate voort tot aen het huijs van den nieuwen heer hooftman, alwaer alle de confraters der beijde gildens ingingen om den zelven te verwellekomen en veel geluks te wenschen, wederom onder het onophoudelijk losbranden der - fol. 76 - canons en onder het speelen op de musicaele instrumenten en het carilion op den thoren. Van hier ging den treijn, verselt door den heer hooftman, langs de besonderste straeten der stadt tot op d'Halle naer de schermzael, alwaer als naer ouder gewoonte de plichtigheden verricht wierden en den heer hooftman zijnen eedt afleijt. Aldaer circa een ure verbleven hebbende, is den heelen voormelden treijn langs de besonderste straeten der stadt gegaen naer het Hantbogenhof⁽¹¹⁶⁾, onder den weg op verscheijde plaetsen den eerewijn gegeven wordende: als aen het Kuijpers-⁽¹¹⁷⁾ en Commediehuijs, aen d'Academie, aen 't Hantbogenhof en op verscheijde andere plaetsen, telkens de canons afgelost ende schoon gespeelt wordende. Aldus den treijn onder den toeloop en gehuijg van duijsenden menschen in 't Hantbogenhof gekomen zijnde, wiert de duer gesloten - fol. 77 - en aen niemant dan die er affairens hadde, wiert den ingang toegelaeten. Dit ter oorsaek dat ter deser gelegentheijdt desen avont aldaer een groot trectement opgerecht was van hondertenvijftig couverts en daer naer eenen voortreffelijcken bal, die de feest nog luijsterlijcker maekte en tot den volgenden morgen geduerde. Ontelbaere menschen die genoegsaem scheenen een leger uijt te maeken, waeren desen avont op de veste vóór het Hantbogenhof vergaedert om aldaer in hetzelve hof een vuurwerk te zien afschieten, 't welk ontrent elf uren van desen avont afgeschoten wiert, waerin onder andere den naem ende het waepen van desen heer vertoont wiert, gelijk ook tot genoegen van eenider honderden vuurpijllen hemelschwaerts gesonden wierden. Dit vuurwerk ontrent den twalf uren afgeschoten zijnde, wiert van alle zijden de gaeijpersse met lanteerenkens omhangen en schoon geïllumineert, - fol. 78 - 't goon een aengenaem gesicht

(111) In de tweede helft van de 18de eeuw deed zich een heropleving van de St.-Sebastiaansgilde voor. Tegelijkertijd echter werd het gildeleven doordrongen van politieke aspecten. Tijdens de Brabantse Omwenteling werden de activiteiten door patriotistische sympathieën bepaald, zo bijvoorbeeld verzorgde de gilde de stedelijke patrouilles die ter vrijwaring van de openbare orde waren opgericht. Bovendien kwamen de drie hoofdgilden op 29 april 1790 tot een algemene overeenkomst die naast de principes ook de uniformen betrof. De beschrijving van het uniform die in de kroniek van de St.-Sebastiaansgilde is opgenomen komt naar alle waarschijnlijkheid overeen met wat door Van Walleghem ‘militaire uniforme zooals dezelve ten tijde van de patriotten gedregen hebben’, wordt genoemd. Het bestaat uit een groene jas met kraag, rode revers en mouwopslagen, een gele broek en een witte vest. (H. GODAR, Histoire de la gilde des archers de Saint-Sébastien de la ville de Bruges, Brugge, 1947, blz. 328, 381). In het Koninklijk Legermuseum te Brussel bevinden zich afbeeldingen van de uniformen. (Handschrift met tekeningen en niet-ingenaaide drukwerken en pamfletten over Brugge 1780-1795, 3 volumina).

(112) Met de uitbeelding van de ‘vier gedeelten des weijrelts’ wordt naar alle waarschijnlijkheid de uitbeelding van de vier toen gekende werelddelen (Europa, Amerika, Afrika, Azië) bedoeld.

(113) Volgens de kroniek van de St.-Sebastiaansgilde droegen de schermers tijdens de periode van de Brabantse Omwenteling een uniform bestaande uit een blauwe jas met revers, een witte kraag en witte mouwopslag en een witte broek en vest. In het artikel van A. Viaene konden we evenwel geen bevestiging van deze gegevens terugvinden. (H. GODAR, Histoire de la gilde ..., o.c., blz. 381) en (A. VIAENE, De gilde van de schermers te Brugge, in Biekorf, 1963, blz. 97-105).

(114) Zie hiervoor voetnoot 54 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787 m.b.t. de St.-Jorisgilde.

(115) Van Walleghem wijst erop dat de leden van de St.-Jorisgilde geen militaire tekens wilden dragen, dit in tegenstelling tot de twee andere gilden. Nochtans wordt in de kroniek van de St.-Sebastiaansgilde van 1790 het uniform van de gilde ten tijde van de Brabantse Omwenteling beschreven: rode jas met kraag, witte revers en mouwopslag, witte broek en vest. De St.-Jorisgilde was hierover op 29 april 1790 tot een overeenkomst gekomen met de St.-Sebastiaansgilde en de St.-Michielsgilde. De drie hoofdgilden speelden een belangrijke patriotistische rol in de omwenteling te Brugge. (H. GODAR, Histoire de la gilde ..., o.c., blz. 381).

(116) In 1573 verwierf de St.-Sebastiaansgilde in de Carmersstraat haar lokaal, het ‘Handbogenhof’ genoemd. Het gebouw werd gekocht van Cornelius de Blois, tresorier van de stad Brugge. In 1570 had het gebouw enkele veranderingen ondergaan; we kunnen stellen dat het reeds gebouwd werd vóór 1562 (het komt immers voor op de kaart van Gheeraerts van 1562). Aan het gebouw was een toren verbonden, de grote tuin noemde men de ‘Lombardische Heester’. In 1685 werd door de gilde besloten in de eigen lokalen een kapel te bouwen. De gildeleden zelf leverden een financiële bijdrage. Het hoofdkoor werd echter in 1900 gesloopt. Het huis en het torentje daarentegen werden volgens de plannen van architect Delacenserie (1896) gerestaureerd in de jaren 1899-1900. Tot vandaag bleef het uitzicht onveranderd. (A. DUCLOS, Bruges ..., o.c., blz. 535), (H. GODAR, Histoire de la gilde ..., o.c., blz. 141, 249, 317, 470-477).

(117) Het ambachtshuis van de kuipers staat op de hoek van de Vlamingstraat en de Niklaas Desparsstraat. Het werd door het kuipersambacht aangekocht in 1429. In 1769 werd het volledig herbouwd zoals het nu nog bestaat. (A. SCHOUTEET, De straatnamen ..., o.c., blz. 123).

[p. 41]

uijtmakte, gelijk ook vier posturen, verbeeldende Turken, van alle kanten met waschligten bestelt wierden, van welcke eenider nogtans gemeijt hadde dat dees posturen ook gingen afgeschoten worden ende vol poeder opgevolt waeren.

Ordonantie raekende de libellen, schimp- en oproerige schriften uijtgekondigt.

In de Gendsche gasette van den 26 meij⁽¹¹⁸⁾ heeft men vernomen eene naedere ordonantie van den keijser ende koning, gegeven in zijnen souverijenen raede van Brabant tot Brussel den 20 meij 1788, raekende de libellen⁽¹¹⁹⁾, schimp-, oproerige en schandaleuze schriften, alsmede van printen of teekeninge ende kwetsaerdige proposten van die soorte; zullende de voorgaende ordonantie van den 22 november 1787 ten dien eijnde ook uijtgegeven, blijven stantgrijpen. Konnende den leser de voormelde strenge ordonantie in alle zijne deelen zien in het Lovensch nieuws, het sesde deel, fol. 333 tot 337, door welcke de tongen van veele quaedwillige zal gesnoert worden.

(118) De ordonnantie van 20 mei 1788 was de herhaling van de ordonnanties van 22 november 1787 en 25 juni 1729 m.b.t. ‘libellen of schimpende, eerschendende en oproerige geschriften en prenten, karikaturen en kwade gesprekken’. De bepalingen van de ordonnantie werden volledig opgenomen. Het was in het algemeen een waarschuwing voor de drukkers, verkopers en verspreiders van de verboden geschriften. Personen die een herberg of een andere ontmoetingsplaats uitbaatten werden gewaarschuwd tegen ‘rustverstoorders’. Ook personen die probeerden om personen die bekleed waren met ambten of publieke bedieningen in een slecht daglicht te stellen, werden bedreigd met een boete van 100 patacons. (B.R.U.G., De Gazette van Gend, 1788, J. 1).

(119) Boekje, klein geschrift, schotschrift, pamflet. (E. VERWIJS en J. VERDAM, o.c., blz. 449).

Processiën op den laesten dag van 't H. Sacramentfeest omgedregen.

- fol. 79 - Op den 29 meij, laesten dag van de H. Sacramentoctave⁽¹²⁰⁾, wierden des naermiddaegs agter het lof uijt alle de parochiaele kercken deser stadt de H. Sacramentprocessiën omgedregen, zooals men jaerelijcks op den sondag van d'Heijlig Sacramentoctave gewoon geweest heeft te doen. Verscheijde zelfs de groote toeren doende, gelijk zij hadden gewoon geweest; wordende de processiën van zeer veele met waschlicht verselt. D'huijsen en straeten waer dezelve passeerden waeren alom schoon verciert en bestroijt. Zelfs waeren der eenige konstige parteeren geleijt en langs alle kanten van de stadt saeg men desen naermiddag veele autaeren opgerecht.

(120) ‘Octaaf’ is de viering van een hoogfeest gedurende acht (vandaar de naam) achtereenvolgende dagen. Niet alleen de hoogfeesten pasen, pinksteren, epifanie, kerstmis, hemelvaart en sacramentsdag hadden een octaaf maar ook de verjaardag van de kerkwijding van een plaatselijke kerk. (Liturgisch Woordenboek, Roermond 1965-1968, dl. II, kol. 1918-1919) [J.G.].

Eenige gevangene worden van Gistel ingebragt.

Tegens den avont wierden van Ghistel binnen de stadt Brugge naer de vangenisse verscheijde gevangene opgebragt⁽¹²¹⁾, gekoort ende gebonden, op waegens, die aldaer in een alderhevigste gevecht - fol. 80 - verscheijde zoo goedt als doodt geslegen hadden ende bovendien de herberge waer zulks gebuert is teenemael hebben ontramponeert⁽¹²²⁾ en alles aen stukken geslaegen; van die ongebondentheijden tot nog toe op verschillende wijsen geredeneert wordende.

(121) In de Registers Crimineel van het Brugse Vrije zijn gegevens over deze zaak terug te vinden: de ondervraging gebeurde op 27 mei 1788 en de uitspraak volgde op 11 juni 1788. Vijf personen waren hierbij betrokken: Joannes Staelens, Ludovicus De Maziere, Hendrick De Bets, Jacobus De Bets, Hendrick De Meester. Allen werden beschuldigd van begane brutaliteiten in de herberg ‘De Gouden Leeuw’ te Gistel. Zij werden uit de gevangenis ontslagen mits betaling van een boete. (R.A.B., Brugse Vrije - Registers, n^o 17037, f^o 69-77 v^o).

(122) Ramponeren, rampeneren, ontramponeeren: - met een persoon als voorwerp: uitschelden, uitmaken, beschimpen, bespotten, hoonen; - met een zaak als voorwerp: vernielen, bederven, havenen, ontredderd maken, beschadigen. (E. VERWIJS en J. VERDAM, o.c., blz. 1021).

Gunstigen brief van hunne koninglijcke hoogheden aen d'heeren Staeten; de soldaeten keeren weder in garnisoen tot Brugge; alles schijnt vereffent te zijn. Grooten brant tot Brussel ontstaen.

Heden ook is er in de Gendsche gasette eenen zeer gunstigen keijserlijcken en koninglijcken brief, door hunne koninglijcke hoogheden aen d'heeren Staeten toegesonden, bekent gemakt, waerdoor Zijne Majesteijt opnieuws genoegsaem

[p. 42]

versekert zijne genegentheijd en vaste trouwe voor de Nederlandsche provenciën⁽¹²³⁾, (ziet den zelven koninglijcken brief in 't geheel in 't Lovensch nieuws, het sesde deel, fol. 360, gelijk ook hoe de gewone subsidiën aen Zijne Majesteijt in de vergaedering der heeren Staeten geaccordeert zijn). Hiermede vertrouwt men vastelijk dat alles in der minne zal vereffent worden, temeer omdat de soldaeten - fol. 81 - die voor Brussel moesten gecampeert liggen alom hebben moeten halte maeken en vervolgens veele tot Brussel niet toegegaen zijn; onder dese zijn de soldaeten over agt [dagen] van dese stadt Brugge vertrokken, die niet voorders als tot Aolst geweest hebben en aldaer hebben moeten halte maeken. Zulks zooveel temeer bevestigt wordende omdat tot elks genoegen binnen dese stadt Brugge op den 30 meij 's morgens met billanderscheepen wedergekeert is de besettinge deser stadt, die sedert gisteren agt daegen vertrokken was. Hiermede verhoopt men ook dat de duijsenden uijtstroijsels ten desen eijnde door duijsenden quaedwillige verbreijt, zullen eijndigen, want een half boekdeel niet genoegsaem zoude zijn de duijsenden leugens te beschrijven die van veele, niet dan twistsoekende persoonen, zijn verbreijt geworden. Wel is waer dat er voor Brussel veele soldaeten gekampeert gelegen hebben en dat aldaer den volgenden voorval plaetse - fol. 82 - gehadt heeft: in den tusschentijdt dat de soldaeten tot vereffeninge der geschillen vóór Brussel gekampeert laegen, ontstont in die stadt beneden den Magdaleenen Steenweg, den 23 deser, naermiddag in een cruijdenierswinckel eenen fellen brant die veele rampen veroorsakte (siet daeraf het Lovens nieuwsbladt, 6^o deel, fol. 362), gelijk ook de goetjonstigheijd hun'er koninglijcke hoogheden, nu, gelijk op het ontstaen van desen fellen brant alle de klokken van die stadt niet zonder redens alarm klipten, zoo kwaemen der van alle kanten duijsenden boeren toegeloopen met alle soorten van instrumenten tot hulpe, zoo zij meijnden van de borgers van Brussel, geene beter wetende of aldaer was eenen opstant ontstaen en dat ter deser oorsaek alarm geklipt wiert. Dog de waere oorsaek vernomen hebbende, is elk zoo haest mogelijk vertrokken van waer zij gekomen waeren.

(123) In de ‘Gazette van Gend’ van 29 mei 1788 werd een depêche opgenomen dat door de gouverneurs-generaal toegezonden werd aan de Staten van Brabant. Er werd vermeld dat de keizer was willen ingaan op het verzoek om aan zijn Nederlands volk zijn souverein vertrouwen en z'n vaderlijke liefde terug te schenken. De keizer gaf zijn vertrouwen terug aan de natie en aan haar vertegenwoordigers, maar hij vroeg hiervoor ‘ware en standvastige bewijzen van de Staten voor hun aankleving aan zijn persoon’. (B.R.U.G., De Gazette van Gend, 1788, J. 1).