Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1788

Vervolg van 't schrikkeljaer ons heeren Jesu Christi 1788.
Jaerschrift
nU VerVoLgt 't VeerthIenste DeeL het sChrIkkeLIaer In het eenDUYst seVenhonDert en agtentagentIgste Iaer

(Maart)

Rechtveerdige justitie gedaen binnen de stadt Brugge voor 't Landthuijs van den Vrijen op den 1 maerte 1788.

- fol. 1 - Omdieswille dat gij, Bernardus Vermuelen, bijgenaemt de Blok, zoon van Joannes, oudt 28 jaeren, geboortig ter parochie van Arzeele⁽⁴³⁾, cas-

(43) Aarsele is in 1977 met Tielt gefusioneerd. (H. HASQUIN, R. VAN UYTVEN en J.-M. DUVOQUEL, Gemeenten van België, geschiedkundig en administratief - geografisch woordenboek, dl. I: Vlaanderen, blz. 25 en dl. II: Vlaanderen - Brussel, blz. 1091).

[p. 21]

selrije van den Oudenburg in Gend ende lest gewoont hebbende ter parochie van Wonterghem⁽⁴⁴⁾, boerewerkman van stijle, ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, u zoo verre hebt - fol. 2 - vervoordert van uwen evenmensch op argelistige wijsen te bestelen. En dat erger is, daertoe te gebruijken braeke, force ende gewelt.

Wan of 't uwen laste volkomentlijk is gebleken dat gij, Bernardus Vermuelen, in de maendt december lestleden, ter parochie van Ardoije, hebt bestaen in een huijs aldaer langs agteren in te gaen, ten dien eijnde eenige busschen die voor d'opening stonden, verstellende, alwaer gij aldus in 't agterste van desen huijse binnen geraekt zijnde. Gij hebt bestaen van met u luijkermesken⁽⁴⁵⁾, door u daertoe expresselijk medegedregen, af te snijden van een getouw tot twintig ellen linwaet, met welcke gij seffens weggevlugt zijt naer de parochie van Wijngene en aldaer seventhien ellen van hetzelve linwaet hebt verkogt tegens den prijs van nege stuijvers d'elle en de resteerende drij ellen voor u hebt gehouden, zoo gij voorgaf tot het maeken van eenen jupon. Dog nog ten zelven - fol. 3 - daege op de gemelde parochie van Wijngene van officiewege agtervolgt zijnde, zijt gij geapparendeert geworden, mitsgaeders binnen de stadt Brugge beweegt in egte van vangenisse.

Zijnde ten tijde van uwe detentie aldaer den rechter nog voorder gebleken dat gij, Bernardus Vermuelen, ledent eenigen tijdt onder meer andere strafbaere faiten hebt bestaen, ter parochie van Wonterghem, te breken in een huijs waer gij versekert waert de persoonen niet thuijs te zijn; want aldaer eerst eene opening gemakt hebbende in het leemdak, hebt gij gelijckelijk de latten van hetzelve dak opengebroken totdat d'opening groot genoeg was om gij daerdoor te konnen kruijpen. Door welcken middel in desen huijse gerakt zijnde gij langs den kueken zijt gegaen tot in d'agterkaemer van den zelven huijse, alwaer gij met eenen hamer en eenig ander allam, daertoe door u expresselijk medegedraegen, hebt bestaen - fol. 4 - open te breken twee houte koffers ende daeruijt hebt ontweert eenen gouden ring, twee paeren silvere gespen, twee paeren saijette cousen en tot vijfentwintig stuijvers in differente speciën van gelde, benevens eenige ander kleenigheden. Zijnde gij voorders nog overtuijgt geworden van korten tijdt daernae op dezelve parochie van Wonterghem te hebben gegaen in een huijs langs d'ongesloten agterduere, langs den kueken tot in de kaemer ende aldaer weder eenen koffer opengeforceert hebbende, hebt gij daeruijt ontweert eenen zijden halsdoek, een paer siette kousen, en tot differente ander kleenigheden, benevens tot vijfentwintig stuijvers in differente kleene speciën van gelde, van welcken forcen en braeken door den rechter 't zijnen tijde, mits d'onwetentheijdt, geen vieu de lieux⁽⁴⁶⁾ is konnen genomen worden.

Van alle welcke strafbaere faiten, zoo bij wettelijcke genomen imformatiën, uwe eijgen bekentenissen, als andersints, - fol. 5 - den rechter is gebleken om genoegen en zal straffen ingevolgen Zijne Majesteijts placaeten, andere in exempel. Zoo is't dat d'heeren borgmeesters en schepenen 's Landts van den Vrijen, gesien hebbende den schriftelijcken cremineelen heesch t'uwen laste gemakt ende beleden, condemneeren, zoo zij condemneeren bij desen, u, Bernardus Vermuelen, bijgenaemt de Blok, zoon van Joannes, oudt 28 jaeren, geboortig ter parochie van Arseele, casselrije van den Ouderburg in Gend ende lest gewoont hebbende ter parochie van Wonterghem, boerewerkman van stijle, ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, van gebragt te worden voor den Landthuijse van den Vrijen op een schavot ende aldaer met de galge voor u geplant en een strop over uwen hals

(44) Wontergem is in 1977 met Deinze gefusioneerd. (H. HASQUIN e.a., o.c., dl. II, blz. 1252 en dl. I, blz. 168).

(45) Een mes met houten hecht waar het lemmer in toeluikt. (L.-L. DE BO, o.c., blz. 654).

(46) In het officiële verslag van het vonnis is de term ‘vue de lieux’ gebruikt. ‘Plaatsschouwing’ is hiervoor de Nederlandse omschrijving, hoewel de oude term nog gebruikt wordt in de juridische en notariële vaktaal. (R.A.B., Brugse Vrije - Registers, n^o 17037, f^o 16v^o-22v^o), (A. VIAENE, Vue-de-lieu ofte Pleckschouwinghe, in Biekorf, LXIX, 1968, blz. 116-117).

[p. 22]

geslaegen door den scherprechter ter discretie van scheepenen met roeden te worden gegeesselt. Dies t'eijnden voor den - fol. 6 - tijdt van twalf agtereenvolgende jaeren te worden gecoloqueert in 't Provencial Correctiehuijs binnen de stadt Gend, om aldaer nevens d'ander tugtelingen te wercken.

Aldus gedaen in gebannen Vierschaere 's Landts van den Vrijen op den 1 maerte 1788 ende ten zelven daege geëxecuteert. Gemelden patiënt ontfing voor zijne begaene faiten 84 slaegen, verdroeg zijne straffe zonder eenig mouvement met zijn lichaem te maeken, behalvens dat hij luijdtskeels naer d'heeren om gratie schreeuwde, 't eijnde des zelfs executie gewillig aen d'heeren vergiffenis vraegende, wanneer hij ook eenige daegen hiernaer naer het Provencial Correctie van Gend met de barge beweegt wiert. Mogelijcks ontfing desen patiënt zijne straffe zooveel te gewilliger omdat hij waerlijk d'heeren voor hun genaedig recht te danken hadde door de voorspraek voor hem gedaen en hij door zijn faiten genoegsaem de galge verdient hadde⁽⁴⁷⁾.

(47) Het verslag van Van Walleghem is in essentie in overeenstemming met het vonnis opgenomen in de Registers Crimineel van het Brugse Vrije. Het gaat inderdaad om een jonge man van eenvoudige afkomst, Bernardus Vermeulen, die beschuldigd werd van diefstal met gebruik van ‘force ofte gewelt’ te Ardooie en te Wontergem en hiervoor als straf gegeseld werd en veroordeeld werd tot het Gents Correctiehuis voor 12 jaar. Enkele verschillen zijn evenwel op te merken: het gaat om Bernardus Vermeulen, zoon van Jozeph, wever en boerewerkman van beroep; er werd ingebroken via de lemen muur; bij de eerste diefstal werden uit de beste van de twee houten koffers een gouden knoopring, een ander klein ringetje, twee zilveren oorringen, een paar grijze gestreepte wollen kousen en 25 stuivers in geld meegenomen. Deze voorbeelden typeren Van Walleghem als kroniekschrijver. Hij maakte het gebeuren in Brugge persoonlijk mee of hoorde erover spreken en schreef daarna zijn ervaringen neer. Inhoudelijk is zijn beschrijving wel juist, maar in de manier waarop hij het beschrijft, in zijn woordkeuze en in de detailweergave kunnen wel nuances en fouten verscholen liggen. (R.A.B., Brugse Vrije - Registers, n^o 17037, f^o 16v^o-22v^o).

Vervolg der sesde classe van de tweede loterije in ses classen.

- fol. 7 / fol. 8 -

Biddag ingestelt tot segening der waepens van Z.M. den keijser ende koning over de gedeclareerden oorloog tegens de Turken.

Op den 2 maerte is binnen dese stadt Brugge, gelijk ook in alle de steden en plaetsen van het geheele Nederlandt, ingestelt eenen generaelen bidtdag, om den segen over de waepens van onsen doorluchten keijser ende koning Josephus II van den hemel af te smeeken wegens den oorloog die Zijne Majesteijt gedeclareert heeft tegens de Turcken⁽⁴⁸⁾, vijanden van 't christen geloof en die hij tot behoudenis van zijn eer ende weerdigheijdt is genootsakt geweest te verklaeren, zooals den leser op verscheijde plaetsen diesaengaende zien kan in 't Lovensche nieuwsbladt, het sesde deel, gelijk ook wegens verscheijde schermutselingen die reede tusschen d'oorloogende mogentheden plaetse gehadt hebben ende van het deel dat de keijserrinne aller Russen⁽⁴⁹⁾ in desen teweegen bloedigen oorloog ook genomen heeft. Volgende hier den inhout van de bulle ten desen eijnde door zijne hoogweerdigheijdt - fol. 9 - Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaenderen, etc., etc., voor de stadt Brugge en heel des zelfs bischdom uitgege[ve]n, gelijk ook in alle de andere bisdommen van heel des keijsers gebiedt is gedaen geworden. Felix Guillielmus Brenart, bij de gratie Godts ende des H. Apostolijcken Stoel bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaenderen, etc., etc. Aen alle die dese zullen zien ofte hooren lesen, saeligheijdt in den Heere.

Alzoo wij bij depèche van Zijne Majesteijt den keijser en koning, in date den 22 februarij lestleden, aensogt zijn publicke en algemeene gebeden door ons bisdom in te stellen ten eijnde dat den almogenden Godt der heijrkragten zoude believen te segenen zijne waepenen in den oorloog die hij genootsakt is geweest te declareren jegens de Turken, gesworene - fol. 10 - vijanden van het Christendom, om door dien middel te bekomen eenen voordeeligen en deursaemen vrede, zoo nootsaekelijk tot het welvaeren van het landt en van de H. Kercke, zoo is 't dat wij, met voorgaende advijs van de zeer eerw. heeren deken en kapittel van onse kathedraele kercke, goetgevonden hebben te ordoneeren, gelijk wij ordoneeren bij desen, de naervolgende algemeene gebe-

(48) In de 17de-18de eeuw raakte het machtige Ottomaanse Rijk van weleer volledig in verval. Naast de interne factoren speelde ook de buitenlandse druk een belangrijke rol. Tussen 1683 en 1792 bestond steeds een Europees verbond met als doel de vernietiging van het Turkse Rijk. De leden van deze coalitie, Oostenrijk, Venetië en Rusland waren uit op eigen gebiedsuitbreiding en machtsversterking in het oostelijk deel van Europa. Frankrijk en Zweden (tegenstanders van het verbond), Groot-Brittannië en de Verenigde Provinciën (neutraal in de kwestie) probeerden echter een nieuwe machtsvorming in het gebied van het Ottomaanse Rijk te voorkomen. Daartoe steunden zij de Turken langs directe en indirecte weg. Tussen 1683 en 1792 lagen 41 jaren van oorlog tussen de Turken en de drie Europese bondgenoten. De laatste oorlogsperiode omvatte de jaren 1787 tot 1792. Jozef II die met een leger van 250.000 man aan de strijd deelnam, moest vroegtijdig z'n militaire activiteit staken. Inlandse problemen waren hiervan de oorzaak: zowel in Hongarije als in de Zuidelijke Nederlanden was verzet tegen het Oostenrijks bewind op gang gekomen. In 1790, nog voor de oorlog ten einde was, stierf Jozef II. (The New Encyclopaedia Britannica, 30 dln., 1974, dl. 10, blz. 276-277 en dl. 13, blz. 783).

(49) Catharina II (1729/1762-1796) volgde haar echtgenoot Peter III op als tsjarina van Rusland. Zij was buitengewoon schrander. Zij wist meesterlijk het midden te houden tussen de progressieve en de conservatieve stroming in de Russische politiek. Dat zij daarin slaagde komt vooral hierdoor dat zij als geen ander de Russische buitenlandse belangen voorstond. Op het terrein van Ruslands politieke macht en expansie behaalde zij het ene succes na het andere. In haar buitenlandse politiek richtte zij zich op die landen waar het meest te halen viel: Polen en Turkije. Rusland veroverde stelselmatig gebieden van het verzwakte Turkse Rijk. Het is in het kader van deze annexatiepolitiek van Catharina II dat het verbond met Oostenrijk tegen de Turken moet gezien worden. (Winckler Prins Grote Wereldgeschiedenis, 6 dln., Amsterdam-Brussel, 1976, dl. 4, blz. 131-132, 244).

[p. 23]

den: zondag naestkomende, 2 deser, zal men binnen dese stadt en door heel ons bisdom op den eersten zondag naer het ontfangen deser, in alle missen, tam publicis quam privatis, moeten bijvoegen de collecte tempore belli⁽⁵⁰⁾ en in alle loven den 45 psalm Deus mesereatur nostri⁽⁵¹⁾, etc., met de voorseijde collecte V.V. en R.R.⁽⁵²⁾ daertoe dienende, totdat wij van de almogende Godt van vrede en bremhertigheijdt met den vrede die de weijrelt niet gevenen kan, begunstigt worden.

- fol. 11 - Middelertijdt zullen de gebeden, bij onse voorgaende ordonantie van den 20 julij, ingestelt pro quacumque necessitate, moeten gecontinueert worden, tot onse wederroepinge, in alle de parochiale kercken onser bisdom, met dit verschil nogtans dat dese colecte in alle missen en loven maer en zal gesongen of gelesen worden 2^o loco en dat den psalm Qui habitat⁽⁵³⁾ etc., zal mogen onderblijven. Dog alle de publieke gebeden en zijn alleen niet genoegsaem om den olijftak van vrede van Godt te verwerven, tenzij dat zij vervoegt zijn met eene oprechte bekeeringe des herten en een waeren haet tot de sonde. Den oorloog en diergelijcke gemeene plaegen zijn uijtwercksels van de regtveerdige gramschap Godts ende van zijne getergde lancqmoedigheijdt; de sonden zijn d'oorsaeke van alle quaed, de sonde alleen makt de volkeren ellendig. ‘Het gedruijs der legers is op de - fol. 12 - aerde’, zegt Jeremias, ‘omdat gij Godt door uwe sonden getergt hebt en geroepen tot vraeke.’ ‘Wie is er’, zegt Job, ‘die Godt wederstaen heeft en die t'saemen den vrede gehadt heeft?’ Wilt gij dan den vrede bekomen van den Godt van vrede? Wilt gij een gewenscht uijtwerksel zien van dese biddaegen? Weert het quaed dat in 't midden van u is, makt een eijnde van uwe sonden. Wilt gij kragtiglijk den stilstant der oorloogswaepenen, makt stilestant van de sonde. De boetveerdigheijd alleen kan Godt ontwaepenen. Een ootmoedig en vernedert hert beweegt Hem; dan zullen wij tot den Heere roepen en Hij zal ons verhooren, dan zal Hij zijnen goddelijcken segen geven over de waepens van Zijne Majesteijt. Dan zal Hij geven aen zijnen krijgsraedt de wijsheijdt, aen zijne veltoverste de voorsichtigheijd, aen de legers de kloekmoedigheijd en dapperheijd, dan zal Hij den boge breken der vijanden, hunne waepens verderven, den - fol. 13 - oorloog wegnemen tot het eijnde des weijrelts. 't Is Godt immers door wie de koningen heerschen, aen wiens drij vingeren hangt den aerdtbol, die de victoriën, schepters en kroonen heeft onder zijn bedwang. Zonder Zijnen Zegen is alles vrugteloos, de menschelijcke wijsheijdt is ijdel. De vernuftheijdt en ondervindinge is onbestendig. Integendeel, is Godt hunnen aenleijder, wie zal hun konnen wederstaen? Zijnen Naem is immers den Almogenden.

Wij vermaenen dan alle onse onderdaenen op het vurigste hunne gebeden, ten eijnde voorseijt, te storten voor den throon der goddelijcke genade. Dog willen wij met sekerheijdt 't goedt uijtwerksel verwagten onser gebeden; laet ons de sonde versaeken, de boosheijd verfoijen, de wetten van Godt en van de H. Kercke getrouwelijk volbrengen en de pligten gestaediglijk quijten, die zoo d'heijligheijdt van onsen roep als de besondere hoedaenigheden van onsen staet ons opleggen. - fol. 14 - Zoo zal Godt versoent worden. Zijne vraeke zal gestilt worden. Den olijftak van vrede zal wederkeeren. De waere en duersaeme ruste zal ons opvolgen in den tijdt en in der eeuwigheijd, AMEN. Aldus gegeven tot Brugge in ons bisschoppelijk paleijs den 1 maerte 1788.

† Felix Guillialmus bisschop van Brugge Locus † Sigilli, ter ordonantie van zijne doorl. hoogw. vernoemt, De Grijse secret.⁽⁵⁴⁾

(50) Onder collecta verstaat men gewoonlijk het eerste namens het ganse volk door de priester in de H. Mis uitgesproken of gezongen smeekgebed. Het woord is ontstaan in de Gallicaanse kerk. De collecta ‘verzamelt’ de gebeden en intenties van het ganse aanwezige volk. (Liturgisch Woordenboek, Roermond 1958-1962, dl. I, kol. 427-429). (J.G.)

(51) Psalm 45. Deus est nobis refugium et robur = God is onze toevlucht en onze kracht. Een hymne van overwinning en van dankbetuiging. Centrale gedachte: God kan aan de oorlog een einde stellen. [J.G.].

(52) ‘Versiculus’ is verkleinwoord van ‘versus’ (= vers). Ook in het Nederlands worden versikel en vers door elkaar gebruikt. Eigennaam van een min of meer zelfstandig deel van het kerkelijk gebedsofficie. Het bestond oorspronkelijk uit slechts één psalmvers (vandaar de naam), was dienovereenkomstig in twee half-verzen te verdelen die aangeduid werden met ‘V’ en ‘R’ als voor- en nazang (of antwoord, vandaar de letter ‘R’ voor responsorium of antwoord) konden gezongen worden. (Liturgisch Woordenboek, Roermond 1958-1962, kol. 2787-2789) [J.G.].

(53) Psalm 90, Qui habitat. A. Surmont geeft als omschrijving van het onderwerp van deze psalm: ‘onder Gods hoede voelt zich de rechtvaardige, die in Hem geheel zijn betrouwen stelt, volkomen veilig’. (A. SURMONT, De psalmen in het H. Officie, Antwerpen, Brussel, Leuven, 1928, dl. I, blz. 144).

(54) De door Van Walleghem neergeschreven tekst komt inhoudelijk volledig overeen met het origineel.

[p. 24]

Vervolg der sesde classe van de loterije.

- fol. 14 / fol. 17 -

De beijde collegiën der stadt Brugge en 's Landts van den Vrijen worden verandert.

Op den 7 maerte zijn binnen dese stadt Brugge, op bevel van Zijne Majesteijt den keijser ende koning, de beijde agtbaere collegiën, te weten hetgene deser stadt en des Landts van den Vrijen, op de volgende wijse verandert ende vermaekt geworden, gelijk ook nu en dan in meest alle de steden van 't Nederlandt gedaen wordt; zijnde de collegiën deser stadt Brugge niet verandert geworden sedert den 8 april 1771⁽⁵⁵⁾.

Heden dan, om thien uren 's morgens, zijn de nieuw benoemde heeren collegianten naer het Stadthuijs gekomen op het vermaen van de keijserlijcke besluijten die gisteren op de collegiën geopent waeren. Dese heeren aldaer vergaedert, staende in de voorsaele, is om thien en half uren den heer - fol. 18 - hoogbailliu⁽⁵⁶⁾ aengekomen, welcken edelen heer door de heeren collegianten verwellekomt zijnde, zijn zij gesaementlijk gegaen naer de collegiekaemer, waer een korte wijle tijdts verbleven hebbende, zijn alle de heeren afgekomen in de voorsaele van 't Stadthuijs in d'ordinaire vierschaerplaets alwaer den heer hoogbailliu zig in 't midden plaetste en d'heer Deurwaerder, raedtpensionaris⁽⁵⁷⁾, zig op zijne slinke zijde al staene plaetsende. In zijn handen hebbende den eedtboek, las hij den eedt van elcken heer collegiant luijtskeels af, ten bijwesen ende ten aenhooren van duijsenden en duijsenden menschen. Het doen van den eedt der nieuwe heeren collegianten aldus toegaende: den rechten hant van den heer hoogbailliu, waerin hij eenen gekruijsten Godt vasthadde, op zijne rechte knie rustende, naemen de eedtsweerende heeren den zelven vast en zeijden in verstaenbaere - fol. 19 - Vlaemsche woorden van woort tot woort agter den swaeren eedt die d'heer raedtpensionaris hun luijtskeels voorlas. Zoo nogtans dat desen heer, vooraleer zulks te beginnen, in de Fransche tael den brief voorlas met des zelfs naemen in 't besonder die ten desen eijnde door 't Gouvernement-Generael aen 't collegie toegesonden was. Naerdat den eedt van elcken heer in 't besonder afgeleijt was, trokken zij hunne beijde vingeren van het crusifix en kusten hetzelve. Zulks geschiede in deser voegen, te weten: eerst den heer borgmeester van schepenen, mijnheer Robert François Gislain Coppieters, L.I.R.⁽⁵⁸⁾, die als borgmeester is gecontinueert geworden, dan den heer Van Caloen⁽⁵⁹⁾ als borgmeester van den Commune in plaets van d'heer Pardo⁽⁶⁰⁾, die nu tot eersten schepenen - fol. 20 - verheven is geworden. Dan volgden de twalf heeren schepenen, drij en drij tesaemen. Dan volgden de twalf heeren raeden, vier en vier tesaemen, dan d'heer Penaranda⁽⁶¹⁾, tresorier, alleen, die in zijn officie is gecontinueert geworden. Dan volgden d'heeren hooftmannen deser stadt alle ses tesaemen, waermede dees pligtigheijd onder het onophoudelijk speelen van 't carilion eijndigde. Hiernaer gingen de nieuwe heeren collegianten vanuijt de Vierschaere naer de collegiekaemer, den heer hoogbailliu voorop, (naer de collegiekaemer), alwaer elck volgens zijnen rang van weerdigheijdt van zijne plaets possessie nam.

Des anderdaegs, naermiddag om drij uren hebben de nieuwe heeren collegianten 's Landts van den Vrijen op den zelven voet hunnen eedt in d'handen

(55) Tegen het decreet van 1 januari 1787 dat een bestuurlijke en gerechterlijke hervorming moest doorvoeren, kwam ook te Brugge verzet op gang. Nadat de voorgestelde veranderingen in september 1787 door de landvoogden en door waarnemend gouverneur graaf De Murray waren opgeschort, stelde Jozef II orde op zaken. Te Brugge betekende dit dat er op 7 maart 1788 een nieuwe Wet werd aangesteld. De wethouders hadden zich immers voorheen fel tegen de keizerlijke politiek verzet, het was dus normaal dat ze vervangen werden door royalisten. In de nieuwe Wet van 7 maart 1788 zetelden naast de burgemeester R. Coppieters, nog slechts drie schepenen uit de vroegere Wet. Tevens waren er een aantal jonge, ambitieuze advocaten opgenomen, deze waren erg beïnvloedbaar daar ze hun benoeming uitsluitend aan de welwillendheid van de keizerlijke administratie te danken hadden. De leiders van de vroegere oppositie tegen de keizerlijke politiek, raadpensionaris B. de Deurwaerder en stadstresorier A. de Peneranda bleven echter hun plaats behouden. Hun functies werden beschouwd als ad vitam toegekend. (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. I, blz. 149-154). De volledige lijst met de namen van al wie in de nieuwe Wet van 7 maart 1788 zetelde, is te vinden bij Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. II, blz. 18-25.

(56) De hoogbaljuw was graaf De Thiennes de Rhumbeke. Zie hiervoor voetnoot 29 van dit deel.

(57) Zie voetnoot 32 van deel 1787 (‘Merckenweerdigste Voorvallen’).

(58) Robert-François-Ghislain-Marie Coppieters, L.I.R., werd geboren te Brugge op 27 april 1727. In 1749 werd hij tot raadslid van de stad Brugge aangesteld en in 1752 werd hij schepen. Hij werd tot eerste schepen benoemd in 1766 en in 1771. Wanneer burgemeester Le Bailly de Marloop aangesteld werd tot eerste schepen van Gent nam Coppieters in juli 1778 zijn functie over. Hij bleef burgemeester van de schepenen tot december 1789, wanneer hij om gezondheidsredenen - de keizerlijke decreten van 1 januari 1787 en de daarmee gepaard gaande moeilijkheden hadden veel van hem geëist - ontslag nam. Na de periode van de Belgische Republiek werd hij terug in januari 1791 tot burgemeester benoemd. Een jaar later, in januari 1792, kon hij voor de tweede maal zijn ontslag indienen. Als oud-burgemeester zetelde Coppieters dan in het eerste lid van de algemene vergadering van de drie banken van het Brugse stadsbestuur. Naast deze zuiver politieke loopbaan werd hij ook nog proost van de rederijkersgilde van de H. Geest in 1748, raadslid bij de Berg van Barmhartigheid in 1754 en gouverneur van de Bogardenschool in 1771. Hij was lid van de Sint-Sebastiaansgilde en voogd van het Sint-Janshospitaal. Daarnaast zetelde hij nog in tal van commissies. Robert Coppieters was gehuwd met Jeanne-Alexandrine-Joséphine le Bailly. Ze hadden twee dochters: Marie Coppieters (1753-1794), die gehuwd was met Antoine de Peneranda - zie voetnoot 71 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787 - en Antoinette Coppieters (1763-1802), die in het huwelijk trad met baron Jacques Lauwereijns de Diepenhede, schepen van het Brugse Vrije. Van keizer Frans II kreeg Coppieters in 1794 de titel van baron. Hij stierf op 24 november 1797 en werd begraven op het kerkhof van het Sint-Janshospitaal. Reeds meerdere generaties had de familie Coppieters, echte ambtsadel, deel aan het administratief en politiek leven van het land. Vooral R. Coppieters is zeer bekend gebleven omwille van zijn dagboek, uitgegeven door P. Verhaegen, dat een belangrijke bron vormt voor de Brugse geschiedenis van het einde van de 18de eeuw (Y. VAN DEN BERGHE, De Brugse burgemeester Robert Coppieters (1727-1797) een prototype van een ambtsedelman?, in Brugge in de revolutietijd 1770-1794, Brugge Kon. Gidsenbond, 1978, blz. 159-178), (P. VERHAEGEN, Journal d'événements divers et remarquables (1767-1797), rédigé par Robert Coppieters, Brugge, 1907), (E. COPPIETERS - C. VAN RENYNGHE, Histoire professionelle et sociale de la famille Coppieters 1550-1965, in Tablettes des Flandres, recueil 7, Brugge, 1966, blz. 331-358).

(59) Jean-Adrien-Joseph van Caloen werd geboren te Brugge op 7 april 1734, hij was de zoon van Corneille-Ghislain van Caloen en Marie-Josèphe de Nieulant. Op 10 november 1779 huwde hij met Marie-Constance van Borsselen, dochter van Pierre van Borsselen, schepen en burgemeester van het Brugse Vrije. Uit dit huwelijk werden drie kinderen geboren. Van 1756 tot 1788 was hij raad van Brugge. In de Wet van 7 maart 1788 en van 14 januari 1792 was hij burgemeester van de Courpse. In de Wet van 27 mei 1793 en van 22 juli 1793 eerste raad. Hij was een bekende royalist. Toen met de Brabantse Omwenteling de keizersgezinden uit het Brugse bestuur waren gestoten, werd door hen een ‘comité patriottique’ opgericht, waarvan ook Jan van Caloen deel uitmaakte. J.-A. van Caloen stierf op 30 januari 1813. (J. VAN CALOEN, Histoire généalogique de la maison Calonne et van Caloen en Tournaisis et au comté de Flandre, suivant le manuscrit du baron Jean van Caloen, Brussel, 1959, blz. 281), (J. GAILLIARD, o.c., dl. 2, blz. 255), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. 1, blz. 153, 212-215 en dl. 2, blz. 10)

(60) Ignace Joseph Pardo, heer van Fremicourt, etc., was raad van Brugge in 1743 en '49, schepen in 1752, '54, '55 en '56. In 1767 en 1771 werd hij burgemeester van de Commune. In de Wet van 7 maart 1788 was hij eerste schepen. Na de omwenteling traden de magistraten van 7 maart 1788 opnieuw in functie. Op 14 januari 1792 werd echter een heel nieuwe Wet samengesteld. Nog vier van de vroegere schepenen werden er in opgenomen. Het waren enkel betrouwbaar geachte royalisten, Ignace Pardo de Fremicourt werd echter niet opnieuw opgenomen. Hij huwde op 25 maart 1751 met Eléonore-Jacqueline Triest. Op 72 jarige leeftijd stierf hij te Brugge op 21 december 1792. (J. GAILLIARD, Bruges et le Franc..., o.c., dl. II, blz. 305), (Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. 1, blz. 152-153, 258-259, dl. 2, blz 10).

(61) Zie voetnoot 71 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

[p. 25]

van den heer hoogbailliu ontluijkt. Dog alzoo mij de naemlijst der nieuwe heeren collegianten, zoo - fol. 21 - als dezelve zijn benoemt geworden, tot nog toe niet ter hant gekomen is, zoo zal ik tot'er tijdt dat mij dezelve zullen ter hant gekomen zijn hier voor dees reijs geen voordere naemen bijvoegen, om alle misslaegen te vermijden⁽⁶²⁾.

Ter oorsaeke dan van dees roemwaerde verandering der collegiën zaeg men geduerende dees twee daegen binnen dese stadt veele vruegdebedrijven plegen op de wijken waer de nieuwe benoemde heeren collegianten waeren wonende; wordende in den dag eenige huijsen verciert en de straeten met wimpels en vlaggen afgespannen. 's Avons wierden ook alle bedenkelijcke illuminatiën ontsteken, gelijk ook veele vruegdevieren en pektonnen, tusschen het ronken van menige canonschueten en het hemelschswaert senden van duijsenden vuurpijlen. Zijnde nogtans te bewonderen - fol. 22 - dat ter deser blijde gelegentheijd geene besondere plaetsen deser stadt, als is het vermaert Sladthuijs, het Landthuijs van den Vrijen, d'Halle en des zelfs thooren en verscheijde andere besondere plaetsen ter deser oorsaek hebben verciert ofte geïllumineert geweest, 't welk nogtans in zulksdaenige voorvallen altijdt plaetse heeft gehadt; zijnde des niet te min ontrent de wijken waer de nieuwe heeren collegianten waeren woonende alle bedenkelijcke vruegdebedrijven gepleegt geworden.

(62) Een overzicht van de bestuurscolleges van het Brugse Vrije voor de jaren 1787-1793 vindt men terug bij Y. VAN DEN BERGHE, Jacobijnen ..., o.c., dl. II, blz. 164-169.

Vervolg der sesde classe van de loterije.

- fol. 22 / fol. 24 -

De philosophen van Loven vlugten alom uijt het Seminarie-Generael van Loven

Op den 10 maerte waeren hier binnen Brugge nu ook alle de philosophen uijt de stadt Loven aengekomen bij hunne ouders en vrienden, - fol. 25 - welcke aldaer nu, den eenen meer en den anderen min, geduerende eenigen tijdt in studie geweest hadden; zijnde dezelve zelfs als vlugtelingen uijt de vier pedagogiën komen gevlugt zonder iet anders dan de kleerende die zij waeren aenhebbende en dit uijt vreese van de menige soldaeten welcke ter voorkoming der troubelen binnen Loven geïnquartiert worden ende wegens de menige disorders welcke in de pedagogiën, zelfs tusschen alle de heeren professors, zijn ontstaen terwijl dese ten meerderen deele van hunne ampten zijn afgestelt geworden omdat geenen van hun den heer Van Leempoel, rector magnificus deser universiteijt, door het Gouvernement-Generael aengestelt, willen herkennen en om meer andere redens welcke den leser breetvoerig zien kan in 't Lovensch nieuwsbladt; het sesde deel fol. 148 tot 154 en verders op verscheijde andere plaetsen van dit deel handelende op dezelve - fol. 26 - voorwerpen. Daer zal men tot elcks overgroote verwonderinge konnen zien hoe alle de philosophen, niet dese van Brugge alleen maer alle degene van 't Nederlandt, den 3 deser naer het noenmael, vier à vijf uijtgenomen, pak ende sak gemakt hebben en hunne pedagogiën verlaeten hebben, naer hunne ouders en vrienden weerkeerende⁽⁶³⁾. Wie zal zulks voor de laetere tijden zonder hertzeer konnen lesen, nu ziende het heele landt berooft van alle geestelijcke leeringen, nu ziende alle de jonge geestelijcke opkweekelingen, aen welckers goede leering alleen den welvaert van onse heele heijlige religie als verknogt is, alle tot hunne ouders en vrienden weergekeert, nu ziende alle seminariën ijdel en berooft van leerlingen.

(63) De oprichting te Leuven van het Seminarie-Generaal, gedecreteerd op 16 oktober 1786, was het sluitstuk op de Jozefistische kerkhervorming. In deze instelling moest de seculiere en reguliere clerus voor het hele land gevormd worden in een volstrekte uniformiteit en volgens de normen van het jozefistische ideaal: vrij van ultramontaanse vooroordelen, ruimdenkend, verdraagzaam en wars van elke scholastieke vitterij, een voorbeeld van actieve christelijke caritas, vol toewijding voor het openbaar nut. Deze maatregel stuitte op hevig verzet bij de meeste bisschoppen en de ultramontaanse clerus. Reeds tien dagen na de opening braken relletjes uit onder de seminaristen, een stroom pamfletten keerde zich tegen dit ‘jansenistisch seminarie’, de ‘ketterse school’, het ‘nieuwe Babel’. In het voorjaar van 1787 sloot de kerkelijke oppositie zich aan bij de verzetsbeweging die op gang kwam tegen de voorgenomen politieke hervormingen van Jozef II. De ‘kleine Brabantse revolutie’ van 1787 (zie hiervoor het deel van 1787, fol. 350-358) leidde tot de voorlopige sluiting van het Seminarie-Generaal. De keizer was woedend over de concessies van de landvoogden en van de gevolmachtigde minister en hield sterk vast aan zijn seminarieplannen. Op 15 januari 1788 werd het hervormd theologie-onderwjs te Leuven hervat. De professoren stonden echter voor lege banken. De meeste universiteitsprofessoren verzetten zich tegen de hervormingen die niet enkel de faculteit der theologie troffen, maar ook elke vorm van autonomie aan de universiteit ontzegden. Het conflict liep begin 1788 uit op afzetting en verbanning van meer dan de helft van de professoren. Om de universiteit beter in het oog te houden en om de jozefistische professoren te beschermen tegen de Leuvense volkswoede werd de hele hogeschool, met uitzondering van de faculteit der theologie en het Seminarie-Generaal, in 1788 overgebracht naar Brussel. (J. ROEGIERS, Kerk en Staat in de Oostenrijkse Nederlanden, in: N.A.G.N., dl. 9, blz. 361-375).

[p. 26]

Zoo verre dat, indien er tusschen dees gewichtige verwerringe en verspreijdinge der jonge geestelijckheijdt in 't kort geen ander orders ingevoert worden, men in 't kort heele onse heijlige religie zal zien ten onder gaen.

Twee jongelingen voor 't Stadthuijs der stadt Brugge tentoongestelt.

- fol. 27 - Op den 15 maerte wierden binnen dese stadt Brugge vóór het Stadthuijs, van vóór den twalf tot den één uren, twee jongelingen deser stadt, van der oude van vijfthien à sesthien jaeren tentoongestelt, zoo nogtans dat dese niets het minste bij hun waeren hebbende; zijnde zulks alleen opdat elk hun zoude konnen verkennen, waert dat iemant van dezelve iet ontdregen waere. Want dese faitelijk op 't begaen van eene diefte binnen dese stadt geapparendeert zijnde, zijn grootelijcks verdagt van nog veele dieften te hebben begaen, zoo in winckels, bakerijen als andere huijsen, gelijk ook van zoo aen huijsen als bruggen verscheijde ijsers te hebben geforceert en afgebroken, waerom men van als seker is dat ten minsten het correctiehuijs van Gend haest hunne woonst zal worden.

Op den 16 maerte, Palmzondag, is alles in stilte, zooals het voorleden jaer, overgebragt geworden, en heden en is er ook nogte des - fol. 28 - morgens, nogte desnaermiddaegs geene processie omgedregen evenals of zulks noijt en hadde gepleegt geweest, waeruijt men alsnu genoegsaem voorsiet dat het edict nopende de processiën zal blijven stantgrijpen⁽⁶⁴⁾. Het beelt van O.L.V. van de Seven Ween, wort nu in plaets van des vrijdaegs 's morgens processiewijs om te draegen 's avons als 't donker is vanuijt de Capucinekerk⁽⁶⁵⁾ naer St.-Salvatorskerk gedraegen, wanneer hetzelve naer het eijndigen der diensten wederom, desen avont laet, naer dezelve Capucinekerk is verdregen geworden⁽⁶⁶⁾.

(64) In de loop van het Ancien Regime en ook nog in de 18de eeuw werden in alle parochies van de Zuidelijke Nederlanden minstens drie grote processies per jaar georganiseerd. Meestal grepen deze plaats op Sacramentsdag (en dikwijls ook op de octaafdag ervan), op het kerkwijdingsfeest (dit valt samen met de parochiale kermis) en op het patroonsfeest van de parochie. Ook aan speciale gebeurtenissen zoals de verheffing van relieken of de instelling van een broederschap, werden processies verbonden. Openbare gebeden met een optocht door de velden op de kruisdagen en op het feest van St.-Marcus en ommegangen rond de kerk of het kerkhof maakten deel uit van de 18de-eeuwse volksdevoties. De processies vormden een belangrijk element in het parochieleven. Zij waren meer dan een louter religieuze manifestatie, zij boden immers een ideale gelegenheid om uitbundig feest te vieren en zij waren een echte trekpleister, ook voor de naburige parochies. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er algemeen verzet rees toen Jozef II op 10 mei 1786 een edikt m.b.t. de processies uitvaardigde. Dit bepaalde dat buiten de kruisdagen nog slechts twee processies waren toegelaten, nl. op Sacramentsdag en op een dag door de bisschop aangeduid. Smeekprocessies, bijv. voor regen of voor welslagen van de oogst, bleven echter toegelaten. L.J. Rogier omschreef in dit verband het jozefisme als ‘de versoberende zuivering van het godsdienstig leven’, een regel die ook voor de Katholieke ‘Aufklärung’ van het einde van de 18de eeuw van toepassing was. Het bestuur van de Brugse bisschop F. Brenart werd geïnspireerd door de Verlichting. We kunnen stellen dat hij met Jozef II akkoord ging voor zover het ging om het brengen van orde in het onoverzichtelijk geheel van volksdevoties en processies. De bisschoppelijke bulle van 30 mei 1783 lijkt ons hiervoor een treffend voorbeeld. Brenart wilde met deze bulle de misbruiken die bij het uitgaan van processies voorkwamen, wegzuiveren. De duur en de te volgen weg werden voor de verschillende processies vastgelegd, evenals de toegestane versieringen. Deze maatregelen pasten in de globale vernieuwing op liturgisch gebied waarvan Brenart een voorstander was. Met de andere keizerlijke bepalingen ging F. Brenart evenwel niet akkoord, bijvoorbeeld de afschaffing van de contemplatieve kloosterordes, de oprichting van het Seminarie-Generaal. Zoals wij trouwens verder in deze uitgave zullen zien, werd bisschop Brenart een felle tegenstander van Jozef II. (M. CLOET, Het gelovige volk in de 17de eeuw, in N.A.G.N., dl. 8, blz. 409), (M. CLOET, Het gelovige volk in de 18de eeuw, in N.A.G.N., dl. 9, blz. 403-404), (J. ROEGIERS, Kerk en Staat in de Oostenrijkse Nederlanden, in N.A.G.N., dl. 9, blz. 361), (L.J. ROGIER, De Kerk in het tijdperk van Verlichting en Revolutie, in Geschiedenis van de Kerk, Hilversum-Antwerpen, 1964, dl. VII, blz. 140-164), (J. GELDHOF, Brugse adel in verzet tegen de liturgische vernieuwing van Bisschop Brenart, in Biekorf, LXXIII, 1972, blz. 193-198).

(65) Zie hiervoor voetnoot 37 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787. Naast Duclos verschaffen Van Houtte en Hildebrand belangrijke informatie over de Capucijnen. (A. DUCLOS, Bruges ..., o.c., blz. 460), (J.A. VAN HOUTTE, De Geschiedenis van Brugge, o.c., blz. 367), (P. HILDEBRAND, De Kapucijnen in de Nederlanden en Prinsbisdom Luik, Antwerpen, 1945-1956, 10 dln., dl. I - blz. 103-105, dl. V - blz. 214-228, dl. X - blz. 256-257, 372-376, 413-420, 437, 454).

(66) De broederschap van O.-L.-Vrouw van de Zeven Smarten werd in 1492 in de St.-Salvatorskerk te Brugge opgericht door Filips de Schone. In 1625 werd ze heringericht door de Spaanse koning Filips IV als dankbetuiging voor de bevrijding van de Nederlanden uit de godsdiensttroebelen. Filips IV nam deze broederschap onder zijn bescherming en gaf de toelating een processie in te richten. Aan deze processie namen alleen geestelijke en wereldlijke gezagsdragers deel, geen boetelingen. In de bestrijding van de pestepidemie van 1666 hadden de paters Kapucijnen een belangrijke rol gespeeld. Het is dan ook niet te verwonderen dat de paters Kapucijnen, parochianen van de St.-Salvatorsparochie, na het ophouden van de pest in 1667 een belangrijke rol gingen spelen in de processie van Palmzondag en er een uitgesproken boetekarakter aan gaven door het inlassen van penitenten (boetelingen). Het contingent boetelingen groeide alsmaar aan. Rond 1770 stapten tussen de 700 en 800 penitenten op in deze processie. De meer verlichte geestelijke en wereldlijke overheden, o.m. de Brugse bisschop Mgr. Brenart, namen aanstoot aan dit vertoon. Een smeekschrift van Mgr. Brenart aan Maria-Theresia had voor gevolg dat deze boetprocessie op 23 maart 1778 gesupprimeerd werd. [J.G.]. Zie ook: H. STALPAERT, De Boetprocessie van Brugge, in Ars Folklorica Belgica. Noord- en Zuidnederlandse volkskunst o.l.v. P. De Keyser, Antwerpen, 1956, dl. II, blz. 43-60.

De naemdag van Z.M. den keijser ende koning, invallende in de Goede Week, niet geviert.

Op den 19 maerte, naemdag van Zijne Majesteijt den keijser ende koning, dese jaer invallende in de Goede ofte Heijlige Week, daegs voor Witten Donderdag, zijn de pligtigheden die gewonelijk op desen feestdag plaetse moeten hebben generaelijk uijtgestelt geworden, gelijk ook in geene kercken deser stadt, behalvens alleen de aflaeten en zijn er eenige solemniteijten verricht geworden, - fol. 29 - zoodat heden was alsof het den feestdag van den H. Joseph niet en zoude hebben geweest. Zelfs en heeft het ambagt van de timmerlieden ter zelver oorsaek hunnen feestdag niet geviert, maer alles is tot naer den vasten verschoven en uijtgestelt geworden.

Toelaeting van Z.M. den keijser ende koning van ten allen tijde 's nagts de poorten uijt en in te komen.

Op den 21 maerte is binnen dese stadt Brugge bij hallegebode en placaete⁽⁶⁷⁾ aengekondigt dat het van nu af aen idereen vrij staet de stadtspoorten ten allen tijde van den nagt uijt en in te komen alleenelijk op het aenbieden zonder meer aen de commisen ofte garden; zullende instantelijk de stadtspoorten voor ider geopent worden zonder hiertoe volgens den wil van Zijne Majesteijt tot nut van den koophandel eenige verder solemniteijt te moeten gebruijken. Zoo nogtans

(67) Zie: S.A.B., Hallegeboden, pf. 1786-1793, fol. 71 verso. - S.A.B., Plakkaten, 2^o reeks, reg. 36, nr. 85.

[p. 27]

dat niemant, wie het zij, des nagts eenige goederen zal vermogen de poorten in te brengen, op pene dat dezelve zullen verbuert en aengeslaegen zijn, alwaer 't zelfs dat - fol. 30 - dezelve reede gedeclareert ende met de noodige aquiten voorzien waeren, zoodat er naer het ordinair sluijten der stadtspoorten niets het minste zal vermogen ingebragt te worden.

Van desen avont af hebben al eenige van dese toelaeting een gebruijk gemakt en zijn naer het sluijten der stadtspoorten zonder tegenseg ingelaeten. Zulks zal zelfs schaedelijk zijn voor de herbergiers deser stadt want veele, nu niet meer zullen zien om wat langer buijten te blijven, ten allen tijde in konnende geraeken. Zelfs ziet men hieruijt veele andere onheijlen en misbruijken teweeg die veele doen vermoeden dat er veranderingen in dees libere toelaeting, die zelfs het verderf van veele zoudt konnen zijn door in den somer te laet buijten te blijven, zullen moeten gedaen worden.

Op den eersten paeschdag wordt den naemdag van Z.M. den keijser ende koning geviert.

Op den 25 maerte, eersten Paeschdag, wiert den naemdag van den grooten Joseph, keijser ende koning, door het heele landt en binnen de stadt Brugge, in deser voegen geviert: 's morgens - fol. 31 - om negen en half uren begonde het carilion zeer konstig te speelen, con[tin]ueerende tot den één uren, wanneer ook alle de soldaeten van het alhier in besetting liggende garnisoen in de kathedraele kerk van St.-Donaes aenkwaemen, gelijk ook een detachement zig in de waepens op den Burg plaetste en gelijckelijck de stadtssoldaeten. Om thien uren begonde onsen eerweerdigsten heer bisschop de pontificaele misse⁽⁶⁸⁾, eijgen aen den plichtigen feestdag van Paesschen, tusschen welcke de collecten tot welstant van Zijne Majesteijt den keijser afgesongen wierden ten bijwesen in den choor van d'heeren van beijde d'agtbare collegiën deser stadt en 's Landts van den Vrijen, tusschen welcke plichtige misse eene drijvoudige salvo uijt de musquetterije, zoo de militaire zoldaeten als eene andere door de stadtssoldaeten gegeven wiert. Dees plichtige pontificaele misse, onder volle musiek zijnde - fol. 32 - afgesongen, wiert door onsen eerweerdigsten heer bisschop den apostolijcken zegen, met vollen aflaet en quijtschelt van alle sonden, aen het volk aldaer tegenwoordig zijnde, met de vereijsste nootsaekelijckheden voorsien, gegeven, nogtans onder een groot derangement, want door de menige van soldaeten die de heele voorkerk afstonden, waeren der meer dan vijfhondert persoonen die in de kerk niet konden geraeken en gevolgentlijk ten besten mogelijk desen segen op de straet en in den ommegang ontfingen. Zulks pligtiglijk volbragt zijnde, wiert den Te Deum Laudamus onder het luijden van alle de klokken afgesongen, wanneer ook des avons de gewone eerekanonschuete op de veste bij de Smedepoort gegeven wierden, hoewel desen avont op het carilion niet gespeelt wiert, eenider ook vremt voortkomende dat er wegens dees groote pligtigheijdt geen besondere misse voor Zijne Majesteijt is gedaen geworden.

(68) ‘Pontificale mis’, plechtige eucharistieviering onder leiding van een bisschop (= in het latijn pontifex) of iemand die pontificale rechten heeft, b.v. een abt. (Liturgisch Woordenboek, Roermond, 1958-1962, kol. 2229-2230). [J.G.].

Brandt ontstaen in 't huijs van sieur Hertebout op de Mart.

- fol. 33 - Op den 28 maerte 's morgens tusschen thien en elf uren saeg men op 't onvoorsiens uijt het huijs van sieur Hertebout, wonende op de Mart, uijt eene der schouwen van zijn huijs hevige vlammen oprijsen, verselt met eenen

[p. 28]

grooten rook en stank, welcke veroorsakt was door een vlammende vier dat in desen huijse aengeleijt was en dus de schouwe die waerschijnelijk in lang niet gevaegt was, hadde doen brant vatten. Degene van des selfs huijs wendeden seffens alle mogelijcke devoiren aen, gelijk ook eenen schouwvaeger die zij seffens lieten haelen om de verdere verbreijdinge der vlammen te stutten, 't welk nog gelukkiglijk naer veel devoiren gelukte en in den tijdt van circa een halve ure de vlammen teenemael uijtgedooft wierden zonder verder schaede te veroorsaeken, zoo nogtans dat den rook en stank nog eenigen tijdt langer continueerde; zijnde ter deser oorsaek seffens op de Mart en Eijermart bij honderden menschen saemen vergaedert.

Het feest van den H. Joseph wordt daegs naer Beloken Paesschen geviert.

- fol. 34 - Op den 31 maerte, daegs naer Beloken Paesschen, wiert het feest van den H. Joseph, tot heden wegens het invallen in de Goede Week uijtgestelt, in alle kercken met den zelven luijster ende pragt geviert evenals of het den zelven feestdag zoude hebben geweest, behalvens nogtans dat zoo in de kercke der eerw. paters Discalsen⁽⁶⁹⁾ als andere geenen aflaet geviert wiert, want dezelve (als niet konnende uijtgestelt worden) op den eijgen feestdag, hoewel zonder kerkspligtigheden, is geviert geworden; zijnde heden gelijckelijk den feestdag van den H. Joseph door het ambagt van de timmerlieden geviert geworden als den besonderen patroon van hun ambagt.

(69) In september 1630 vestigden de Ongeschoeide Karmelieten zich te Brugge in ‘Boonemswal’, het gebouw geschonken door de weduwe Aernouts, te situeren aan de huidige Schaarstraat tussen de Gapaardstraat en de Willemijnendreef. Vooral de bestaande Brugse bedelorden probeerden een definitieve vestiging te voorkomen, pas na een jaar vol moeilijkheden kregen de Discalsen hiertoe van overheidswege de toestemming. Begin 1633 kocht de orde ‘l'Hôtel d'Uijtkerke’ op, eigendom van Georges de Montmorency, baron van Croiselles en gelegen aan de Ezelstraat. Op 29 september 1634 namen zij er hun intrek. In enkele jaren tijd hadden de Ongeschoeide Karmelieten zich enorm populair gemaakt onder de Brugse bevolking. Zij waren het immers die de slachtoffers van de pestepidemie die de stad teisterde in de periode 1633-1638, verzorgden. Het is niet onwaarschijnlijk dat de kerk die in de jaren 1688-1691 werd opgetrokken voor een groot deel werd betaald met giften van sympatiserende stadsgenoten. Op 7 januari 1797 werden de kloosterlingen manu militari uitgezet, maar op 30 december van hetzelfde jaar konden zij hun klooster reeds terugkopen. Vanaf 1804 konden de kerkelijke diensten worden hervat en in 1842 was de toestand genormaliseerd. (A. DUCLOS, Bruges, histoire et souvenirs, o.c., blz. 547), (M. DE SCHREVEL, Etablissement et débuts des Carmes Déchaussés à Bruges, in Mélanges publiés par la Société d'Emulation, Brugge, 1910).

Vruegdebedrijven nopende de compagnie der catoendrukkerije in 't gesupprimeerde clooster der Rijcke Claeren binnen Brugge.

Heden om negen en half uren begonde het carilion op den thoren zeer konstig te spelen, dat den heelen dag tot 's avons continueerde. Veele waeren hierover verwondert, niet wetende welk hiervan de oorsaek mogte wesen, wanneer om elf uren van desen morgen zulks in 't - fol. 35 - algemeen aen elck bekent gemakt wiert. Want alzoo op heden de proueve der nieuwe drukkerije in caleuren, opgerecht in het gesupprimeert clooster [der] Rijcke Klaeren⁽⁷⁰⁾ binnen dese stadt, door d'heeren van 't collegie overgenomen ende goedtgekuert was, onder de intresten en de baeten van diversche heeren kooplieden en andere deser stadt Brugge, onder de firma van Raepaert en comp.⁽⁷¹⁾ die, tot vervoordering van die manufacture, gesaementlijk een fondts van capitael van meer dan tweehondertduijsent guldens hebben geschoten om, zoo de drukkerije en weverije, gelijk ook het magasijn, van alle soorten van goederen dat aldaer zal gehouden worden te bevoorderen. Hierom dan hadde, ter meerder aenmoeding zoo van de knegten als van alle andere ingesetene deser stadt die de bevoordering van alle manufacturen (waervan het welvaeren van eene stadt afhangt) niet genoegsaem konden moeten lauderen⁽⁷²⁾, de volgende pligtigheijd - fol. 36 - plaetse; men saeg vanuijt de nieuwe drukkerije tusschen thien en elf uren de prueve aldus tevoorschijn komen: voorop ging eenen te peert met een op forme van vaendel, in 't welcke alle de caleuren die aldaer zullen gedrukt worden op gedrukt waeren, dan volgden alle de knegten, aldaer nu reets werkende, tot 80 in getal, dewelcke van weerzijden meer dan thien stappen van elkander afgescheijden de gedaene prueve op hunne armen hielden, zijnde diversche stukken catoen in alle caleuren reets redelijk wel gedrukt. Door het lang

(70) Zie voetnoot 26 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(71) Zie voetnoot 145 van ‘Merckenweerdigste Voorvallen’ 1787.

(72) In de 18de eeuw gingen de voorheen belangrijke textielsectoren, nl. de fusteinnijverheid en de sajetterie achteruit. Maar een flinke expansie van de Brugse linnennijverheid in de tweede helft van de 18de eeuw compenseerde deze terugval. De doorbraak van de Brugse linnennijverheid was vooral te danken aan de kreatie van een typisch Brugse kwaliteit, de ‘blauwe striepte en geperkte lijnwaden’. Deze geverfde weefsels waren zeer gegeerd, zowel in binnen- als buitenland. Noch op het platteland, noch in andere steden is men er in geslaagd de blauwe kleur na te maken. Door dit sukses en de gelijktijdige achteruitgang van de saai- en fusteinnijverheid evolueerde de linnennijverheid tot de belangrijkste sector van de hele Brugse textielnijverheid. Dezelfde sektor werd gedomineerd door enkele kapitaalkrachtige fabrikanten. Nochtans mag men nog niet over fabrieken spreken in de hedendaagse betekenis van het woord. Die industrie bestond hoofdzakelijk uit huisarbeid, d.w.z. dat de meeste werknemers thuis weefden en de afgewerkte stukken naar de woning van hun werkgever brachten. Een 40% van de Brugse werkende bevolking was in de tweede helft van de 18de eeuw in de textielnijverheid tewerkgesteld. De stad behoorde met Gent en Antwerpen tot de belangrijkste textielcentra van de Oostenrijkse Nederlanden. (J. VERMAUT, Schets van de Brugse textielnijverheid tot omstreeks 1800, in Gidsenkring, 1967, blz. 31-33), (H. HASQUIN, Nijverheid in de Zuidelijke Nederlanden (1650-1795), in N.A.G.N., o.c., dl. 8, blz. 144).

[p. 29]

ende dat dees knegten dus van weerzijden waeren, scheen zulks als eenen rijdprael te zijn en makte een aldaergenaemste gesicht uijt. Op 't eijnde volgden te peert de nieuw verkosen drukkers voor de drukkerije, gelijk ook den plaetsnijder, omhangen op zijne borst met eene goude madalie die hij door d'heeren van 't collegie deser stadt vereert is geworden. Agter dese volgden - fol. 37 - alle de werklieden die geduerende de menigvuldige veranderingen aen de gebouwen in het gemelt beluijk gedaen, gewerkt hadden, zoo de baesen als knegten, zijnde alsnu van de kerke in hetzelve beluijk geene gedagtenisse meer over. Dit alles vercierden dese vruegdebedrijven tot genoegen van idereen, 't welk het aengenaem gespel, zoo van de militaire als trommels en timbaelen dewelke hun tusschen de pruevedraegers hadden vervoegt, nog zielroerende en aendonelijcker makte. Boven dit wierden vóór de speellieden ses stukkens canons voortgetrokken en een tonneken poeder gedregen; wordende dezelve, zoo op de Mart als op verscheijde andere plaetsen en straeten afgelost. Aldus ontrent den één uren naer de besonderste wijken deser stadt doorgegaen te hebben, den heelen treijn naer de drukkerije terugkeerde. Des naermiddaegs waeren der om elck nog meer aen te moedigen veertig tonnen bier voor alle de - fol. 38 - werklieden en knegten der drukkerije te drincken. Zelfs saeg men ter deser blijde gelegentheijdt langs den kant van de Claerestraete en andere omliggende straetjens in den dag veele huijsen vercieren en de straeten met wimpels en vlaggen bespannen, wanneer gelijckelijk des avons verscheijde pektonnen, vruegdevieren en illuminatiën ontsteken wierden.