Nieuw handboek der Nederlandsche letterkundige geschiedenis

[p. 1]

Inleiding

De bedoeling van den uitgever en van den schrijver van dit handboek is een aangenaam leesbaar overzicht van de Nederlandsche letteren aan ons volk voor te leggen, dat niet te zeer in vak-bijzonderheden treedt, maar tevens alwie in eenig onderdeel van 't ‘vak’ verder wil doordringen, zoo bondig mogelijk den weg daartoe aanwijst. Het ‘verhaal’ vindt men in den text, de bedoelde aanwijzingen achter elk der korte hoofdstukken in de ‘litteratuur.’ Deze is natuurlijk niet compleet, doch wel is getracht daarin het voornaamste te vermelden.

Dit was de opzet dien ook Dr. J. Prinsen J. Lzn. volgde bij zijn Handboek (Den Haag, Nijhoff, 1916), sedert tweemaal met aanvullingen en verbeteringen herdrukt; het laatst in 1928. Tempora mutantur; wij menschen, die ‘den tijd’ hebben uitgevonden, veranderen mee; ieder volgend geslacht ziet heden en verleden anders dan het voorafgaande. De kunstenaars, die heerlijk eenzijdigen, die gevoelen, dat de waarheid, de ware vizie, hun is geopenbaard, getuigen in praktijk en theorie het sterkst van, en voor, die veranderingen in den geest; maar min of meer doen we het allen. Hier hebben we ook de voornaamste oorzaak van den eeuwigen strijd tusschen het oudere en het jongere geslacht: men ziet de wereld anders, men ziet iets anders in de wereld als het kenschetsende, als het belangrijke.

Zoo wil dan ook ieder geslacht van historici graag naast en na de beelden van 't verleden die zijn voorgangers hebben ontworpen, zijn eigen schildering van dat verleden geven. Dit beteekent allerminst gebrek aan waardeering voor den arbeid dier voorgangers; het beteekent geen getuigenis van ‘bet’ weterij; het beteekent het nederig getuigenis dat men zich onderworpen weet aan de wet der tijden. Wel zal ieder die niet geheel misdeeld is van historischen zin, trachten, na kennisneming van de historische feiten en van de wijze waarop die door anderen zijn ‘gezien’, zich boven den geest van den eigen tijd te verheffen; den invloed van den tijd op zijn werk zoo gering mogelijk te doen zijn; zich van de

[p. 2]

relativiteit van ieder eigen belangrijkheidsoordeel te doordringen ... Maar hij weet, dat onze geest op zoodanige wijze, door zoodanige invloeden is gevormd, dat dit hem nooit geheel zal gelukken; de wijze waarop de betrekkelijk geringe hoeveelheid der uit het verleden bekende feiten - al is die hoeveelheid nog overstelpend - ons is overgeleverd, zal hem bovendien een geheel nieuwe groepeering van al wat er gebeurd is, beletten. Door zijn gegevens zelf al wordt hij een bepaalde richting uitgedreven; en hij behoeft niet te hopen die gegevens door eigen vondsten in zoodanige mate te vermeerderen, dat hij dààrdoor een grootere mate van onafhankelijkheid zou verkrijgen.

Het stuk historie dan dat we hier behandelen, hoe ontzaglijk veel er al over geschreven is, is per slot van rekening maar een uitermate klein deel van het geheel dat De Geschiedenis heet. Het is de reeks letterkundige feiten - voor zoover bekend -, een zéér klein stukje van den aardbol betreffend, waar een letterkundig niet bijzonder begaafd volk zeer laat begonnen, en dus nog maar weinige, zoowat een zevental, eeuwen bezig is, aanvankelijk in vrijwel volkomen artistieke afhankelijkheid, zijn gevoelens - meer: zijn denkbeelden - ‘onder woorden’ te brengen. Woorden die ons één der facetten van hun leven toonen; dat we wenschen te kennen. We hebben dus allereerst steeds na te gaan of zij helder en juist onder - liever in - woorden hebben gebracht, dat wat ‘onder’ hun woorden zat. Of er een schóóne menschelijkheid achter die woorden zat; d.w.z. een helder en ontstegen waarnemende menschelijkheid. Als wij het gevoel hebben, dat zij helder waarnamen en hun geest niet enkel op den lageren kant des levens hadden gericht - die ons minder interesseert, daar hij altijd dezelfde is -, kunnen wij dus iets van het leven van den beschouwden tijd leeren kennen; kunnen we een stukje historie in ons opnemen; waarbij we goed zullen doen, onze letterkundige facet te vergelijken met andere facetten van dienzelfden tijd; andere artistieke facetten, maar ook facetten op ieder verder gebied van den menschelijken geest: theologische, economische, juridische, medische, enzoovoort. En dan zal 't tot beter waardeering ook wel zeer van belang wezen, het vaderlandsche leven, zooals we dat door diverse uitingen leerden beseffen, te vergelijken met dat van andere volkeren; afhanke-

[p. 3]

lijkheden constateerend, en onafhankelijkheden; welke laatst als zoodanig bijzonder kenschetsend zijn; en levensvizies vergelijkend. Dergelijke vergelijkingen leveren ongemeen belangrijke bijdragen tot ons begrip.