|
| |
| |
| |
Hoofdstuk XXIX.
Het laatste, eindeloos lange.
Forbes, Sir Lindley, De Martel... zij hebben niets in Tokio bereikt. Tokio is doof voor de gezanten. Wat aangewend werd, is weer afgewend. De 58 Engelsche ziekenzustertjes onder aanvoering van miss Dawson richten de twee verdiepingen en de beide torenkamers van het Isolation Hospital voor de gewonden in, die elk oogenblik verwacht kunnen worden. En in het geheim wordt in een Londensche kliniek een bed gespreid voor den Engelschen premier. Na het gesprek met Kaapstad en het bezoek bij Thomas Horder M.D. heeft MacDonald geconfereerd met leger- en vlootautoriteiten, voor de laatste maal. Tsjang Kai-sjek verklaart, bereid te zijn met de Chineesche soldaten te sterven. ‘Liever als yadeïet vergruizeld,’ zegt hij, ‘dan gedoemd te zijn, als leisteen voort te leven.’ De Aziatische vloot van Amerika ligt voor Manilla gevechtsklaar. Admiraal M. Taylor zal in Sjanghai wellicht het commando van brigade-generaal Fleming overnemen. Mistress Fleming heeft al in geen dagen piano gespeeld. Enkele super-orchideeën in haar kassen zijn verwelkt. Alleen de ciprepediums, de cattleya's en de odontoglossen toonen nog turgor te hebben. Tsjapei vloeit leeg. Er zijn bij de vluchtelingen circa 60.000 slachtoffers van den Jangtse. De Chineezen overstroomen de internationale concessie. De Chineesche banken zijn gesloten. Er is gebrek aan cash. De vreemde banken betalen slechts uit tot bedragen van 25 pond. Shots struck the United States Texas Oil Company's plant. Sir George Milne, chief of the Imperial General Staff, legt opnieuw een bezoek af in de Downingstreet. Ishbel staat hem te woord. Vader is niet
| |
| |
thuis. Tokio zendt een nieuwe divisie van 20.000 man naar Sjanghai. Italië sluit zich aan bij de protesten van de Vereenigde Staten. Fransche bladen voorspellen den ondergang van den Volkenbond. Maar tal van die bladen zijn omgekocht met Balkan-geld, dat voor actie tegen Italië is uitgelegd. China bombardeert Genève met nota's. Drie dezer vertrekt de commissie Lytton met het oog op de samenstelling van het Volkenbondsrapport over het conflict in het Verre Oosten. Admiraal Pratt is van oordeel, dat de volledige Aziatische vloot, die voor Manilla ligt, naar Sjanghai moet worden gezonden. De vloot bestaat uit 53 bodems. Washington en Wallstreet concentreeren zich op Japan. Het Amerikaansche departement van marine heeft order gegeven, dat nu de totale Amerikaansche vlootsterkte en alle marine-reservisten zich gereed moeten houden. Japan stort nieuwe troepen op Sjanghai uit. In Wallstreet verwacht men spoedig aanzienlijke staalaankoopen door de spoorwegen; de orders worden geraamd op circa 250.000 ton. Nu de Oost-Chineesche spoorweg ten Zuiden van Charbin opgebroken is, kan de commissie Lytton, heet het, niet over Siberië reizen. De commissie scheept zich in voor New York. De opdracht der commissie is nu vijf maanden oud. Amerika heeft van Sir Eric Drummond, secretaris-generaal van den Volkenbond, een uitnoodiging gekregen om in de commissie zitting te nemen. Washington heeft bedankt. Amerika is geen lid van den Volkenbond en het zal zich zelf laten inlichten. Het ligt in voortdurende telegrafische verbinding met Manilla en Honoloeloe. Op Guam is een kleine stroomverzwakking geconstateerd. Steekproeven in de relais brengen aan het licht, dat het lek in den kabel moet gezocht worden in de Straat San Bernardino. Er is een kabellegger met reparatiemateriaal heen. De gezakte spoorwegfond- | |
| |
sen rijzen. Er worden geweldige orders verwacht. Industriëele fondsen stijgen. Wallstreet verkeert in spanning. Eén
ultimatum kan een eind aan de crisis maken. Wat zouden de 48 zustertjes met directrice Dawson lange dagen moeten maken! Lt. Cmdr. Rutledge heeft met den Amerikaanschen mijnenveger Simpson voor Nanking in de knel gelegen. Het Japansche vuur dwong hem, een veiliger positie op den Jangtse in te nemen.
‘American lives and property are to be protected at all costs, regardless of consequences; Hoover.’
De bankiers in New York hebben besloten, hun bemiddeling bij het plaatsen van Chineesche of Japansche leeningen niet te verleenen. Niet dat Wallstreet voor vrede is, integendeel, maar Wallstreet streeft naar safer geldbelegging en American lives and property are to be protected at all costs; Hoover. Het Amerikaansche transportschip Chaumont werkt zich los van de kade. Boven Manilla hangt gore rook. Sleepbooten snijden door de matte reflexen van het zilverachtige water. Er wordt op de Chaumont een soldatenlied gezongen. Veertienhonderd soldaten-kelen brullen een lied. De trossen zijn geborgen. De lading brult. De meiden en vrouwen op de kade, die zijn achtergelaten, kijken naar het brullende schip. Zij vegen haar behuilde gezichten af en staren naar het grijze scheepssilhouet, dat rumoerig in de verte verdwijnt. Een band aan boord Yankeedoodelt een vaderlandsche stemming in de harten van de infanteristen en mariniers. Buiten, in zee, zoekt de Chaumont rond, tot zij den horizont gekarteld ziet. Die karteling is van het eskader van rear-admiral Taylor. In de kraaiennesten van de Houston is de Chaumont al een uur lang verkend. Aan dek van de Houston heerscht groote drukte. De matrozen, in werkkielen, verzorgen de edele deelen van het geschut. Torpedojagers beschrijven de
| |
| |
zee met sierlijke zogfiguren. De dikke olierook hangt laag onder het zwerk. In de machinekelders van de Houston en de 13 andere Amerikaansche oorlogsschepen hangt een verstikkende atmosfeer. De hitte slaat om de naakte bovenlichamen van het machinepersoneel en perst zich door de neusgaten bij iederen ademtocht schroeiend naar binnen. De oogen van de machinisten, monteurs en torpedisten liggen in roode vliezen. Er omheen is het gezicht glimmend zwart. In de bunkers staat dik-stijf de vloeibare brandstof. De zee schudt vruchteloos aan de zwaargepantserde scheepswanden en zijgt schuimend na elken aanval terug. De telegraaf van de Houston staat op stop. De gevechtseenheden nemen de Chaumont in het midden. Admiraal Taylor staat met den staf over de zeekaarten gebogen. Deel V van de gele serie ‘China Sea Pilot’ ligt opengeslagen. Eén van de officieren sorteert de jaarlijksche supplementen, die door de admiraliteit in duplo zijn verstrekt. Hun gezichten staan ernstig. Admiraal Taylor strijkt zich langs de snorren. In zijn hoog, gewelfd voorhoofd glimt het licht van een lamp. In de binnenvertrekken van het schip branden alle lampen. Door het daglicht, dat met rook bezwangerd is, snellen, als stoeiende kinderen, de torpedojagers. Er worden vlaggeseinen gewisseld. Men maakt zich gereed voor het vertrek. De Chaumont is nu omringd door torpedobooten. In de longroom, waar de stafofficieren met admiraal Taylor vergaderen, worden voortdurend radiogrammen binnengebracht. Het zijn de laatste orders van admiraal Pratt uit Washington. Nog twintig oorlogsschepen uit Manilla zullen zich onder bevel van admiraal Taylor stellen. En intusschen zijn 75 gevechtseenheden naar Honoloeloe opgevaren. De geheime agenten van Japan seinen in code hun berichten over. De Amerikaansche marine heeft een tankschip ont- | |
| |
dekt, dat geen bepaalde bestemming schijnt te hebben. Het vaart onder Amerikaansche vlag, maar het is gecharterd door Japanners. Men
vermoedt, dat het een spionnageschip is. In Sasebo, de Japansche oorlogshaven, lekt het water langs de stalen kielen van de pantserkruisers eerste klasse. Admiraal Jamanasji heeft op zijn bureau alle gegevens over de beschikbare eenheden uitgespreid. Met stalen mallen berekent hij de beweging van de Amerikaansche eskaders. Jamanasji kan er 798.394 ton tegenover stellen. Zes pantserkruisers 1ste klasse: de Moetsoe, de Nogato, de Hoega, de Isee, de Jamasjira en de Foeso; vier slagkruisers: de Kirisjima, de Haroena, de Kongo en de Hiei; 39 kruisers en lichte kruisers; 166 torpedobooten; 67 duikbooten; en, wellicht spoedig, twee schepen van een nieuw type, duikbooten met bijzondere capaciteiten, z.g. zeewolven, elk een waarde vertegenwoordigend van 10.000.000 jen, als zij van stapel zijn geloopen. Alles bij elkaar toch te weinig voor een rijk als Japan, dat in de Aziatische wateren krachtens het verdrag van Washington van 1922 maritiem overwicht mag hebben, een rijk, dat aan den vooravond staat van een geweldige machtsontplooiing en dat zich heeft voorgesteld, de Europeesche markt op elk gebied te gaan beheerschen.
De minuten verloopen traag. De jonge dag schuift over het Aziatische continent en wiekt nu over de Sowjet-republieken. De afgetreden Chineesche minister van buitenlandsche zaken Eugen Tsjen heeft met Moskou weer relaties aangeknoopt. Hij schijnt er een voorgevoel van te hebben, dat hij dit jaar nog door zijn regeering aangezocht zal worden, als gezant van Ta Tsjoeng-wa Ming-kwo het federale bestuur van de Sjen-republieken in Moskou te vertegenwoordigen. Hij heeft een vooruitzienden blik: China zal te kiezen krijgen tusschen twee uitersten,
| |
| |
Japan of de Sowjet-Unie. De idealen van Soen Tsjoeng-sjan (genoemd Soen Yat-sen) zijn via de revolutie vastgeloopen in het moeras der practijk. China, dat een republiek ter wereld bracht, heeft zich nog niet hersteld van de weeën. Japan en Rusland staan om het uitgeputte lichaam en betwisten elkaar het vaderschap.
Die Phyl, ze heeft op het station staan huilen toen de trein met Hugo naar Marseille was vertrokken. Het Oost-Aziatische conflict heeft hen van elkaar gescheurd. Hugo is nu op weg naar Sjanghai. Hij heeft een gehectografeerd lesje bij zich en vouwt het open in den trein:
Paragraaf 1. Klimaat en meest voorkomende ziekten. - De hoofdfactoren, die het klimaat van Sjanghai beheerschen, zijn: ten eerste het groote verschil van de optredende temperaturen (in den zomer heerscht er een tropische hitte van dikwijls 103 graden F. en in den winter daalt het kwik tot 14 graden F.); ten tweede zeer plotselinge veranderingen van uiterste hitte tot buitengewone koude gedurende lente en herfst (in weinige uren valt de temperatuur dikwijls over 20 tot 30 graden)...
De dageraad is over Europa heengejaagd en bespringt Amerika. Phyl staat vóór het station in de schraalte van het wintersche licht. Door de schemering van haar gedachten zakt slechts het ééne woord, dat zich in Parijs voortdurend herhaalt en waaraan haar blik onbewust blijft hangen. Het woord ontspringt aan alle reclamezuilen en valt met geraas van de grauwe gevels: het woord ‘Byrrh’.
De zeesoldaten van het eskader van admiraal Taylor ontvangen hun rantsoen. Zij eten tevreden. De jongens moeten goed doorvoed zijn. Het eten is allerminst schraal. Er is voor een jaar genoeg. Ook op de vloot, die voor Hawaï ligt en onder com- | |
| |
mando staat van admiraal Richard Leigh, is het eten best en toereikend voor een jaar. Deze vloot van 65 bodems, waaronder twee moederschepen met 200 vliegtuigen, beijvert zich, het twee jaar oude plan voor een manoeuvre in de Stille Zuidzee uit te voeren. Het is nu de kunst, om zonder Japansch opzien te baren zoo dicht mogelijk in de nabijheid van het eskader van admiraal Taylor te komen. De heele manoeuvre is immers maar een verkapte mobilisatie van de pacifieke vloot op volle sterkte. De Stille Zuidzee is onrustig. Op vele plaatsen is er deining van zwaar stampende metalen kielen, die gebed liggen in schuim, terwijl de zon dun-geel door een gordijn van rook schimt. De vertrekken van de marconisten zijn koele vacuolen in deze atmosfeer van waterdamp en roet-gele bevlamming. De apparaten zoemen en seinsleutels tikken hitsig de code-telegrammen door den aether. De overkoepeling van den oceaan is geladen van gecodificeerd alarm. De zee ruischt er onderdoor en draagt de stalen klompen. Die in de Zuid-Chineesche Zee, uit Manilla, richten den steven naar Sjanghai. De kielen liggen wit omsidderd als gloeiende stukken metaal in een opgekookt koelbad. De geschutmonden staren den dag aan onder een gefronst voorhoofd van brugdekken. De teere lijn der horizonten is gebroken op het telkens herhaalde silhouet van de pantserkruisers. Er is beweging gekomen in de gereedschapskist der voorzienigheid. Het oogenblik is aangebroken, waarop in Amerika de klokken worden geluid in verband met de plechtige opening der ontwapeningsconferentie op heden. De laatste gedelegeerden zijn gisteren gearriveerd. Genève is in feeststemming. De Stille Zuidzee en de Zuid-Chineesche Zee deinen. De Japansche oorlogsschepen in den
Jangtse hebben Woesoeng, de voorhaven van Sjanghai, onder vuur genomen; Woesoeng, den sleutel tot de
| |
| |
schatkist van Sjanghai. Admiraal Taylor bestudeert juist de getijsignalen van Woesoeng. Hij bepaalt op de kaart de plaats van de signaalmasten.
A ball by day, or a white light at night, is hoisted at the masthead during the rising tide. A ball, or a white light, at the gaff indicates an additional depth of 6 inches.
Krakend storten de signaalmasten neer in het opstuivend puin van de ontploffingen. De Kuwa en de Nire braken verderf over de forten. De Toengsji-universiteit heeft ernstig te lijden. De hoogleeraren en hun gezinnen, onder wie er velen zijn, die uit Duitschland komen, verkeeren in levensgevaar.
The difference between the depth of water in Astraea channel and on the Wusung bar (Lat. 31o 24′ N., Long. 121o 31′ E.) is shown below the parapet of Wusung lighthouse, during the day, by means of shapes, as follows:...
In de kelders van de Toengsji-universiteit hebben de Duitsche professoren zich met hun gezinnen verscholen. Een granaat slaat door in het electro-laboratorium. Rinkelend kletteren de instrumenten over de straat, o.a. de brug van Wheatstone, die nog nooit in zoo'n warnet van draden heeft gelegen. Het huis van Prof. Strübel breekt en stort ineen. Prof. Strübel zelf sleept uit het fort gewonde Chineezen weg en helpt ze in de kliniek, die nog onbeschadigd is. Den commandant worden beide beenen afgeschoten. Prof. Strübel draagt den man naar een bed. Wonderlijk, wat licht is een man die de beenen mist. Waar hebben wij dat meer gelezen... Ach, bij Duhamel. De lesies zijn niet fraai. De beensplinters zijn te verwijderen. Maar er zijn vetdeeltjes in de bloedvaten gedrongen. Het zal moeilijk zijn, den patiënt voor embolie te behoeden. In de bibliotheek breekt brand uit. Een kostbaar manuscript van Prof. Othmer verteert in het vuur.
| |
| |
De Kuwa en de Nire zijn onuitputtelijk. Het is voor Japan een gevaarlijke dag: Japansche mariniers vergrijpen zich aan een Amerikaansche vlag. Naar alle oorden van de wereld flitst het sidderend geseinde nieuws. De wereld wentelt majestueus in een regen van confetti.
De klokken luiden. Zij luiden de ontwapening in. De Aziatische vloot van Amerika vordert snel. De Engelsche kruiser Suffolk heeft Sjanghai reeds bereikt. Negen Amerikaansche kruisers pogen tevergeefs door het gordijn van verwoestend vuur langs Woesoeng heen te komen. Aan boord van de kruisers krijgt men den indruk, dat het in eerste instantie niet in de bedoeling van de Kuwa en de Nire ligt, de Woesoengforten en de Toengsji-universiteit plat te schieten, maar dat ze het opvaren van de Amerikaansche oorlogsschepen willen verhinderen.
De commandant van de Woesoeng-forten ligt op sterven. Het wordt toch embolie, wat Prof. Strübel heeft gevreesd.
De Engelsche kruiser Berwick met het 2de bataljon Argyll en Sutherland Hooglanders (800 man) en één batterij lichte artillerie, heeft de reede van Hongkong verlaten en wordt morgen voor Woesoeng verwacht.
De Kuwa en de Nire doen hun werk.
Het Engelsche moederschip Hermes heeft de reede van Hongkong verlaten met 20 vliegtuigen. En het Engelsche admiraalsschip, de kruiser Kent, is met Sir Howard Kelly, bevelhebber van de Engelsche expeditievloot, van de reede van Tandjong Priok vertrokken.
Wat deed de Kent met admiraal Kelly ook weer in Priok...
Frankrijk verzamelt troepen in Tientsin en Tokkin.
Terwijl de ontwapeningsklokken luiden - laat toch die ééne
| |
| |
valsche Bes-klok zwijgen! - heeft president Hoover een conferentie bijeen geroepen, waaraan de hoogstgeplaatste ambtenaren van het departement van staat en van marine deelnemen. Admiraal Leigh seint uit de manoeuvre-zone:
‘Wij zijn op alles voorbereid.’
De aether boven de Stille Zuidzee is nog steeds bezwangerd van code-telegrammen.
Zwijg toch, valsche Bes-klok!
Admiraal Taylor heeft voeling gezocht met de Engelsche slagschepen. De helsch klikkende seinsleutels brengen de situatie van Woesoeng ter sprake. Zij ratelen ergernis. Er zal in Sjanghai een ultimatum worden opgesteld. Een ultimatum dat Japan moet wonden.
Terwijl de klokken luiden.
Smerige Bes-klok...
Eenzaam, huiverend in den Februari-ochtend, staat Phyl in Parijs. Al haar gedachten wentelen en dansen om het ééne woord: ‘Byrrh’. De rest van de gedachten van de wereld wervelt om het woord ‘ontwapening’.
Alleen de Stille Zuidzee kookt en Woesoeng stort in puin, terwijl Tsjapei smeekend naar den hemel rookt.
In het Cathay-hotel aan den Bund danst men bij de afternoontea. Blank ligt de Suffolk voor de reede. De Berwick ijlt langs de lichtschepen van den Jangtse, het Toeng-sja lichtschip en het Kioe Toan lichtschip. Japan geeselt Tsjapei met vliegtuigen. Japan heeft 800 marine-vliegtuigen en 1100 militaire.
En René leest, dat Sjanghai is gebouwd op en omringd door een alluviale vlakte, welke slechts een paar voet boven het peil van het bodemwater ligt. Er heerscht iederen zomer cholera. Den zeelui wordt aanbevolen, flanellen gordels om den buik te
| |
| |
dragen. Het eten van onrijp fruit of overrijp fruit wordt ernstig ontraden.
- Als Huug sterft, is Phyl van mij, denkt René.
De trein raast naar Marseille.
Genève bereidt zich voor op de opening van de groote ontwapeningsconferentie. De straten bieden het aspect van de viering van een nationalen feestdag. Hotels en restaurants maken goede zaken. Eenige bekende Parijsche etablissementen met een wereldnaam hebben zich met den heelen inventaris aan hetaeren naar Genève verplaatst.
Intusschen zijn er weer duizenden vluchtelingen uit Tsjapei op den Bund neergeslagen. In Cathay speelt men I feel today so happy, so happy...
Wat heeft de voorzienigheid nu weer voor met de wereld? Wat rommelt zij weer in haar gereedschapskist? Waarom deze ingewikkelde dreiging? Kan zij den Jangtse niet buiten zijn oevers jagen, als zij persé opruiming onder de Chineezen wil houden? De wereld schrikt daar niet zoo van en de Chineezen zijn het gewoon. Kan zij Japan niet omploegen met typhonen, in overeenstemming met de verwachtingen, die op de wiskundeafdeelingen van de verzekeringsmaatschappijen zijn gecalculeerd?
Gods wegen zijn ditmaal wel zeer ondoorgrondelijk.
Is het in overeenstemming met zijn bedoelingen, dat de treinen agenten van de wapenindustrie naar Genève voeren, die contact zullen zoeken met de vertegenwoordigers op de ontwapeningsconferentie?
Langzaam wentelt de tweede Februari langs het lichaam van de wereld. Buiten de ecliptica heerscht serene rust. Het heelal spant zijn sferen tot in de oneindigheid.
| |
| |
Eén gebouw teekent zich op den rondwentelenden aardbol af, dat van de maan uit kan worden gezien, als de slagschaduw scherp valt. Het is de Chineesche muur, symbool van voorbije grootheid, vrijheid en zelfstandigheid. Van den brand van Tsjapei is op zoo grooten afstand niets te zien. De Stille Zuidzee lijkt van groote hoogte een ongerept meer, een gladde spiegel van gepolijst yadeïet, waarop geen enkel stofje kleeft... Toch kookt de oceaan en er drijft ijzer op.
De kring van vreemde oorlogsschepen om den mond van de Wangpoe, waar de Kuwa en de Nire onophoudelijk liggen te vuren, wordt nauwer aangehaald. Als een koord van staal liggen de metalen draken verstikkend om den larynx van Sjanghai.
Van officiëele Russische zijde wordt gemeld, dat Amerika reeds munitie levert aan China. Ook Polen zou zich in dien zin beijveren. In het Amerikaansche parlement wordt een interpellatie voorbereid. Het Witte Huis glimlacht om zooveel opgewondenheid. Vooral de heer Fish maakt zich druk. Maar hoe zou Amerika Japan zóó krachtig tot de orde kunnen roepen, als er niet reeds aanzienlijke munitievoorraden in China lagen opgestapeld?
Een voorstel van den heer Fish om de levering van wapens stop te zetten, ligt als een vergeten bandje van een aangepunte sigaar bij den heer Hoover op tafel - iets, waar niemand zich om bekommert. Bovendien is president Hoover gekozen door de republikeinen en de republikeinen steunen op de industrie.
Zie Engeland (in 1931: 45.000 pond sterling wapens naar China en 200.000 pond sterling wapens naar Japan).
De heer Hoover en de heer Stimson overwegen, op welke motieven een interpellatie van den heer Fish kan worden afgewezen. Intusschen begint de Times, die tot nu toe Japan's houding in
| |
| |
het conflict heeft vergoelijkt, een ander standpunt in te nemen. Nu het uur nadert, waarop de ontwapeningsklokken over de heele wereld klinken, komt Japan geïsoleerd te staan in zijn actie. De wereld schaamt zich over Japan en slaat in het accoord der klokken de valsche Bes-klok aan.
Genève is een mierenhoop van menschen. Onder de mieren bevinden zich 105 gedelegeerden, omstuwd door 1600 secretarissen. De actie in Sjanghai begon ongeveer met een gelijk aantal mariniers. De meeste gedelegeerden en secretarissen zijn vergezeld van hunne dames. Er zullen bals en parties gegeven worden. Aan amusement zal het geenszins ontbreken, hoewel het stadsbestuur geen concessie heeft willen verleenen aan den exploitant van een reizend lunapark. Daarentegen staan er concerten en tooneelvoorstellingen op het programma. Er zal ook gelegenheid zijn om met de agenten van de wapenindustrie rustige besprekingen te voeren, overeenkomsten aan te gaan en contracten af te sluiten in vertrekken met gecapitonneerde deuren. De vertegenwoordigers van Schneider Creuzot werken met kleine modellen van nieuwe gevechtstanks en die van de Skoda-Werke opereeren met lezenswaardige prospecti. De wereld zal weldra gelegenheid krijgen, de valsche Bes-klok nog luider te luiden. Terwijl op het Witte Huis en in Downingstreet vergaderd wordt, terwijl de Yoeans in Loiang, den nieuwen regeeringszetel, in het geheim bijeen zijn en het Japansche kabinet uren lang beraadslaagt, nadert het groote moment van de opening der ontwapeningsconferentie (3 uur 30, tijd van Greenwich). Terwijl de Japansche vertegenwoordigers ter ontwapeningsconferentie zich in jacquet steken, zwerven de Japansche vliegtuigen verderf brengend boven Tsjapei en neemt het Japansche kabinet het besluit om een leening van één millioen tweehonderdduizend
| |
| |
gulden aan te gaan voor den aanbouw van een nieuw vliegeskader. Terwijl twee Amerikaansche vlooteskaders Japan insluiten om voorbereid te zijn op het uiterste, beiert het Amerikaansche klokkenbrons vredesmuziek over de smeekende wereld. Als de Bes-klok maar zwijgen wilde...
De leden van den Volkenbondsraad zijn voortdurend met elkaar in telefonische verbinding. Het regent in het generale secretariaat telegrammen, protesten van China, vergoelijkingen van Japan, smeekbeden uit Loiang en dreigementen uit Tokio.
Nu heeft Mussolini ook order gegeven, dat de kruiser Trento en de torpedojager Espero met troepen-afdeelingen naar Sjanghai moeten vertrekken.
Omsidderd van telegrafische berichten wentelt de aardbol langs den richel van de ecliptica, zich zijn schaamte bedekkend met schaduw. De schaduw kruipt voort van het Oosten, waar de brandbommen een helsch vuurwerk stichten, naar Europa, naar Genève. Het uur van de opening van de ontwapeningsconferentie nadert, terwijl in den beschaduwden schoot der aarde het vuur van een gillend onheil brandt.
Alle volkeren der aarde verkeeren in spanning. Op de kantoren legt men eenige oogenblikken de pennen neer.
- Nu gaat Henderson achter de tafel staan, denkt men en dan opent hij de ontwapeningsconferentie met een vurige rede.
De groote Europeesche radio-stations brengen alles in gereedheid om de voornaamste rede van het jaar 1932 over te brengen. De rede zal gerelayeerd worden naar alle hoeken van de wereld. Ook in Sjanghai hoopt men er iets van te verstaan, tusschen de ontploffingen van Tsjapei door. Met de chronometers vóór zich zitten de omroepers in hun cabines. Zij durven zelfs geen sigaret meer op te steken, zoo nabij is de seconde. Toch worden er nog
| |
| |
telefoonlijnen gecontroleerd. Deze telefoonlijnen zullen, terwijl de telegraaf nieuwe berichten over de teistering van Tsjapei binnenbrengt, de vredesboodschap uitdragen. Daar is slechts zeer weinig energie voor noodig. Op verre afstanden wordt stroom bij gevoed.
Eindelijk gaat het gebeuren. Eindelijk zal de wereld zich met den vredespalm koelte toe kunnen wuiven in de heete atmosfeer van dreigenden wereldbrand. Eindelijk mag dit boek zijn einde naderen, want nu begint een nieuw boek, een groot, goddelijk mooi boek van gulden vredesgeluk. De kranten klagen wel, dat voor de ontwapeningsconferentie een ongelukkig oogenblik is uitgekozen, maar de wereld weet: het is een gelùkkig oogenblik, een oogenblik waarop ieder mensch, zelfs een Japanner als Sato, doordrongen is van het belang van vrede, van minnelijk overleg, van goodwill, van wederzijdsch begrijpen, van hemelsche gerechtigheid, van dankbare vreugde in nieuwe, onbezoedelde welvaartspolitiek.
Nu zal van Genève uit de zang der verbroedering aangeheven worden. Seid umschlungen, Millionen! Laat ons Beethoven wekken en hem doen verrijzen uit zijn graf. Hij wil dit oogenblik mee beleven. Hij zal zich haasten naar Genève en zich inspireeren voor zijn tiende en laatste symphonie. Hoort, hoe gelukzalig de toon van dit boek begint te worden, nu het zijn slot-peroratie nadert. Er ‘is’ een God in den hemel, ziet u? Hij heeft de Chinoiserie in Sjanghai gewild om ons dit gewijde oogenblik te schenken, om ons een ontwapeningsconferentie te geven, die ons zal heugen tot ons graf. Zonder Tsjapei zouden wij niet met een zoo groote en innige overtuiging opgegaan zijn naar Genève. Met duizenden zijn wij bijeen om te gaan luisteren naar het monumentale woord van Henderson. Wat is de wereld
| |
| |
schoon! Wat jammeren wij nog om Paul Förges! Hij is martelaar geworden. Schoon is het, voor een heerlijk doel te sneven. Het is geen vergelijk: te sterven bij de ontwikkeling van een grootsche gebeurtenis of onopgesmukt te krepeeren aan hersenvliesontsteking achter een schermpje in één of ander gasthuis. Ook gij, gesneuvelde Chineezen, bedenkt bij het drinken aan de gele bronnen, dat gij gestorven zijt om den wereldvrede te kunnen bevorderen. Toen gij den geest gaaft, meendet gij gestorven te zijn aan een haat. Maar nu gij aan de gele bronnen de verloste ziel laaft, weet gij, dat gij in dienst van de gedachte der universeele broederschap zijt gesneuveld, dat gij opgegaan zijt naar het hemelsche rijk uwer vaderen in volle harmonie met Soen Tsjoeng Sjan's Sen Min Joe Ai. En gij, vaders van Japansche strijders, ontvangt de bussen met de asch uwer zonen in het besef, dat gij het grootste offer niet tevergeefs hebt gebracht, want het aanbreken van een nieuwe eeuw, een gouden eeuw in de historie van het eeuwige zonnerijk, hebt gij helpen bevorderen.
O heerlijk oogenblik van verzoenend geluk, o grootsch moment van 15 uur 30 (tijd van Greenwich).
Lacht ge? Gij lacht omdat Genève toch maar beurs wordt voor de wapenindustrie? Gij lacht omdat de Stille Zuidzee toch maar schuimt van voortjakkerend staal? Lacht gij omdat de Japansche vliegtuigen toch maar voortgaan met het zaaien van verderf? Lacht gij, omdat er voor de heele wereld toch nog zooveel gevaar dreigt, van alle kanten? Lacht gij om de geheime vergaderingen van de Yoeans? Lacht gij om Monsieur Biron, die als een komeet door dit boek zwerft en met al zijn geredeneer alleen maar duidelijk maakt, dat er ‘iets’ moet gebeuren, het geeft niet wat, het doet er niet toe ‘hoe’, als het maar komt en ons te pakken neemt en ons de dingen van het leven weer doet
| |
| |
zien in een hooger verband, een goddelijke harmonie, iets, dat alles omspant en waarin het leven zijn groote waarden weer herkrijgt? - Ook daarom lacht gij? Gij lacht wellicht dan ook om de valsche Bes-bel in het accoord der vredesklokken? En lacht gij om den angst van de omroepers, die gespannen voor hun microfonen zitten en uit vrees, dat zij de lang verbeide seconde zullen missen, geen sigaret meer durven aanraken? Maar het ‘is’ belachelijk, een gevechtstank in Tsjapei met bloedige rupsbanden een vuurvrije zijstraat in te zien schieten, om de vette bougies na te laten kijken; een bombardeervliegtuig te zien tanken, terwijl een Japansche mechanicien ‘Ein Freund, ein guter Freund’ zingt; de leden van de commissie Lytton zich geruite reispetten te zien aanschaffen; Mr. MacDonald de instantie van de badkamer te zien passeeren om in het voor hem gereserveerde ziekenzaaltje te worden opgenomen; te hooren, dat de vredesklokken altereerend achter Hindemith's bitonaliteit aan kleppen; te vernemen van de aanbesteding van penhouders en inktpotten voor de ontwapeningsconferentie; de voorbereidselen te zien van de Parijsche cocottes in Genève...
Ja, laten wij lachen. Weglachen allen hoon, die den vrede wordt aangedaan. Lachen op de bals, die de 1700 ontwapeningsartisten te Genève organiseeren met hunne dames (avondtoilet beleefd verzocht), lachen om de agenten van de wapenindustrie, die zich, retourcommissies gireerend, door de secretarissen laten inlichten over de behoeften der naties, en de mazen van de te nemen resoluties laten wijzen door de juristen der delegaties om nieuwe offerten te kunnen doen, zoodra de conferentie plechtig opgeheven wordt en de wereld den indruk krijgt, dat er weer iets schoons tot stand is gebracht.
Lachen is een opwekkende bezigheid.
| |
| |
Begrijpt u zoo'n Phyl? die mistroostig door Parijs doolt, op dezen dag, en zich niet bewust is van de bittere vreugde, welke in Europa rondwoelt bij de nadering van 15 uur 30 (tijd van Greenwich)...? Begrijpt u, hoe het komt, dat zij in haar eenzaamheid, vèr van huis, midden in een centrum van Europeesch leven, in Parijs, zich niet doordrongen voelt van het geweldige gebeuren: het slaan van de klokken in As en Bes, het uitkomen van de kranten met vette headlines over de volle breedte?
Voelt Phyl zich op dezen dag dan niet een beetje internationaal? Heeft zij dan nog nooit den vloed van dezen tijd in zich voelen rijzen, zooals Nora in den nacht van haar ongeregistreerd huwelijk met Archy? Zij is toch een aankomende vrouw. Zij heeft toch die merkwaardige intuïtie, waarvan de meeste mannen niets weten. Zij moet toch juist nú iets in zich hebben van dat geweldige gevoel, zich te verliezen in de Europeesche ruimte, deel te zijn van een volkerengemeenschap, die niet ophoudt met steden te stichten: Londen, Parijs, Berlijn, Moskou... Juist nú moet Phyl toch... Stelt u zich voor: u wóónt in Hamburg, u staat alleen in Parijs en in de buurt van Lyon vliegt iets van u langs de spoorbaan, iets van heel intiemen aard... die foto's... Ach, alleen meisjes en jonge vrouwen kunnen dat begrijpen. Maar zij, die dat dan begrijpen: kunnen zij dan nog dof en doof door zoo'n stad als Parijs dolen en er de herinnering aan ‘Byrrh’ alleen van meebrengen? Parijs, god, Parijs, waar zelfs de Temps met een vredesartikel - een vredespalm, gebonden op de bajonet van een geweer-in-aanslag weliswaar, maar toch een artikel, dat getiteld is ‘Une Condition du Pacifisme’ -uitkomt! Als de Temps het woord pacifisme gaat gebruiken, hemelsche genade, dan is er iets gaande in de wereld, dan moet toch de mogelijk- | |
| |
heid bestaan, dat de wereld van haar loop gaat afwijken, door haar asstand heenzakt of zooiets, met alle gevolgen van dien: heete zomers aan de polen en poolijs aan den aequator, ijsberen in palmenwouden en krokodillen tusschen pakijs, Chineezen in Europa en Europeanen in China... Ach, maar dat is nonsens, want in Parijs loopen immers al honderden Chineesche studenten de drempels van de Sorbonne uit en in Leiden de steentjes van het Rapenburg, terwijl Sjanghai, wereldstad, wolkenkrabberstad, een Amerikaansch amalgama van Europeesche rassen is. Daar ligt Tsjapei tegenaan te zinderen als een in brand
gestoken vuilnisbelt. In witte gewaden trekken Chineesche begrafenisstoeten over den Bund. Japansche soldaten wijken er voor uit. En dan weer rennen Chineezen met riksja's tusschen sombere Japansche lijkverbrandingsprocessies door. De heer Fleming paradeert met Hooglanders, die schrille bag-pipe-muziek door de flarden van vroolijke dansmuziek uit de hotel-dancings jagen. Uit Russisch koper blèren signalen, die Italiaansche jagers doen opschrikken en Fransche sapeurs naar de geweren doen grijpen. En films draaien in druk bezochte bioscopen, waar zwaar geladen bombardeervliegtuigen met bloedroodrijzende zonnen op de vleugels overheen zoeven om neer te duiken op Tsjapei en op te klimmen boven zuilen van opspuitend puin in kolommen van wee. Doodelijk verminkte Chineezen verkolen in een chaos van brandende balken. En hun familieleden dragen de zielstabletten van de voorvaderen over de Garden Bridge in veiligheid, naar den Bund, waar krantenjongens overwinningskreten vlechten om de namen van de blaadjes, die zij uitventen en uitstrooien als veeren van braadkippen, waar elegante dames zich haasten naar haar middag-bridge-parties en gramofoon-Schlagers uit de kisten worden ge- | |
| |
pakt en kasbloemen worden verkocht en fruit wordt ontkrat en honden etensresten uitbraken in de richels van tramrails, van die voor de consumptie afgekeurde straathonden, en waar riksja's voortjakkeren, riksja's, riksja's, riksja's in eindelooze rijen. De lichten van het Sun-Sun-warenhuis floepen aan en die van het warenhuis Wing-on concurreeren mee in felle doordringing van het Februari-blauw der vallende schemering. De Nanking Road zwemt in licht, dat millioenen schitteringen sticht in de etalages van Chineesche juweliers. Boekhouders werken in debet- en credit-kolommen. Rekenmachines kletteren de winstcijfers aan elkaar en typistes, Chineesche, Japansche, Fransche, Indonesische, Amerikaansche, Engelsche en Russische, ratelen brieven af en verzamelen handteekeningen van
procuratiehouders onder volle vellen offerten, protesten, ontbiedingen en afwijzingen. En jongens in de postkamers sorteeren de brieven, wisselloopers strooien den inhoud van volle, om het lijf geketende portefeuilles uit, verduisteren kleine bedragen, rooken Engelschen import, haasten zich naar de concessiegrenzen om te genieten van de uitzwavelings-apotheose in Tsjapei. Vrouwen van verdachte zeden, Boeddhistische priesters, Japansche monniken en concessie-politie, roovers en milliardairs, rijke Chineesche uitbuiters en elegante dames van Amerikaansche magnaten, allen rijden uit in limousines en riksja's om te gaan zien naar de grootsche illuminatie en te gaan hooren naar het gekrijt van de verminkten. Hotels worden belvédères. Op de daken monteert men looplampen in Chineesche parasols. Reusachtige schemerlampen verrijzen als fantastische bloemen en, gehuld in bontmantels, drinken de dames daaronder cocktails en dansen, als zij moe zijn van het kijken naar den brand, bij omhoog gestuurde bands, waarvan het geluid der gestopte trompetten zich mengt met de cim- | |
| |
balistische herrie, die opbruist uit het kokende Manhattan van Sjanghai en het geratel en gedreun van Tsjapei. God almachtig, daar moet toch in Parijs iets van te hooren zijn! Parijs, brandpunt van wereldsch gerucht, convexe spiegel van ideeën en nieuws, stapelplaats van kranten-transito, stad waar Albert Londres' Tsjapei-artikelen over de boulevards worden uitgevent als sinaasappelen - Parijs, godbewaarons, moet toch ronken en sidderen van het Oost-Aziatische geweld, moet toch als een seismograaf reageeren op het vibraat van Genève... En van dat Parijs neemt zoo'n Phyl alleen het woord ‘Byrrh’ tot zich en zwerft met een huilgezicht langs de café's, eet van tien francs en denkt alleen aan treinen-naar-huis.
Maar in Calais is gisteravond met de middagboot uit Dover een man aangekomen, bij wien van een stad als Parijs meer blijft hangen dan het woord ‘Byrrh’ alleen. Na de douane-formaliteiten op het perron van het Gare Maritime heeft hij zich in de Flèche d'Or geworpen, om in de lichtstad te overnachten, op doorreis naar Genève. Hij kan niet ontbreken op een mondaine bijeenkomst als de opening van de ontwapeningsconferentie, deze heer Biron. En hij heeft Nora en Archy, die hij in Victoria weer had opgezocht, meegetroond. Tal van cosmopolietisch aangelegde menschen trekken naar Genève, of zijn van plan, er zich eenigen tijd op te houden. Prof. Einstein ook: keert terug uit Amerika en hoopt eenige dagen op de tribunes van Genève te kunnen doorbrengen.
Phyl en Hugo stonden juist afscheid te nemen, toen Biron en het bevriende paar den trein naar Genève bestegen en de ontwapeningsklokken de vredesboodschap verkondigden, terwijl Parijs zich den slaap uit de oogen wreef om zich langzaam bewust te worden van de grootsche gebeurtenis op dezen dag.
| |
| |
Langzaam vulde zich de Etoile, hief de branding van het woelige metropoolleven zich boven de Are de Triomphe, omgordde zich de Notre Dame opnieuw met de bruising van de internationaal-ste stad van Europa, Sjanghai van het Westen.
Stersgewijs is het pentagram Nora - Archy - Biron - Hugo - Phyl uiteengespat. Dat wil zeggen: Phyl is blijven hangen, maar gáát, zoodra zij van dat ‘Byrrh’ af is - en Biron, Nora en Archy klitten nog wat aan elkaar. Toch zullen ook zij uiteenspatten met de gratie van een stuk vuurwerk, met de vanzelfsprekendheid van een intrigue in een varkensroman, met de willekeur, die de woorden van leugenaars kenmerkt. Ze zijn ook niet echt, die vijf personen. Biron, hotelhal-filosoof, kranten-eter en kunsthandelaar zonder contact met de kunst, deze praatmachine Biron, evangelist der erotiek en conferentie-jager, ach, lieve menschen, is maar een stuk papier, dat een beetje heeft rond-getold door de lawaaistraat, waarin deze roman is ontstaan. Niemand neemt Biron meer au sérieux op een grootschen dag als deze. En Phyl - gut, Phyl dreigt bij elken klokslag van het ontwapeningscarillon in elkaar te vallen als een bergje ondergraven eten op een kinderbord. Ze leeft alleen nog van het woord ‘Byrrh’ en als ze straks op één of andere onverklaarbare manier in den trein is geraakt - de agenten van Buenos Aires en Rio de Janeiro zelfs hebben geen belang bij zulke schepseltjes en laten haar in Parijs ongemoeid - als zij dan met hulp van schrijver dezes in een derde klas coupé is gewurmd, zal ze van het woord ‘Byrrh’ afraken en over een krant met nieuws uit Sjanghai en Genève in slaap sukkelen, een weldadigen slaap, die haar overmannen zal zooals René en Hugo haar ééns op een keer hadden gedacht te zullen overmannen - in het eerzame van een huwelijk natuurlijk, met wederzijdsch goedvinden van de ouders
| |
| |
- en als de trein ergens - god weet waar - aankomt, zal er geen Phyl meer te bekennen zijn. ‘Weggesmolten op de warme voetenplaat van de derde klas coupé’, zal het rapport van de sectie luiden. En Hugo, marconist van twijfelachtige bekwaamheid, product van een gebrekkige schrijversfantasie, welke een symbolisch schip in een symbolisch begin van een gek boek met een aantal niet-authentieke passagiers moest bevolken, deze Hugo zal nog niet eens aan het bekijken van Phyl's naaktfoto's toe zijn, als hij al uit de marge van dit boek glijdt en ergens overlijdt aan de Cannebière, nog vóór hij het schip, dat naar Sjanghai vaart, heeft geroken. Alleen Biron, Nora en Archy zullen het uithouden, tot de heer Henderson in Genève om 3 uur 30 (tijd van Greenwich - het is nu 3 uur 25 minuten, wij moeten ons zèlf haasten -), met den hamer op de blauwe tafel tikt en zich plaatst voor de microfoons van de radio-stations en van de vertaalkamers, om over de wereld de vredesboodschap uit te dragen.
Eenige cijfers.
Vierenzestig staten hebben afgezanten gezonden. De conferentie gaat weliswaar niet van den Volkenbond uit, maar zij is toch bijeengeroepen door den Volkenbondsráád.
Veertig nieuwe gebouwen zijn voor de belangrijkste gebeurtenis van het jaar 1932 opgetrokken. Tot op het laatste oogenblik hebben de hamers door de zalen weerklonken. De verf van het gebouw voor de pers kleeft nog. Vijfhonderd journalisten hebben er hun portables gebracht. Onnoembaar veel telefooncellen staan hun ter beschikking. Honderden vrouwen uit alle deelen van de wereld zijn in Genève samengekomen om de petities aan te bieden, die de vredesstem der volkeren omvatten. Ook de cocottes, die naar de stad van Calvijn zijn gekomen, hebben haar
| |
| |
handteekening gegeven. Zij hebben naïef met haar meisjesnaam geteekend. Wagonladingen handteekeningen zijn binnengebracht. Op de Place Neuve verdringt zich reeds een onafzienbare menigte. Tot tegen het museum en den schouwburg aan staan de menschen. In de barokke lantaarns hangen fotografen. Gendarmen met driekante steken bewaken de ingangen van het conferentiegebouw. De oppervlakte van duizenden Daguerreplaten wordt verzilverd achter de gordijnsluiters der Comtessa Nettel-camera's. Filmoperateurs zoeken grond voor hun statieven en vaandelen met microfoons aan lange hengels boven de hoofden der menschenmassa.
Zet aan de luidsprekers! De chaos gaat zich één oogenblik verdichten en ontperst zich gedurende één seconde een druppel essence van de grootste beteekenis voor alle eeuwen. Het zal de seconde zijn, waarin, bij schor gereutel van de slachtoffers van Tsjapei en bij het blaffen van de Japansche vuurmonden, een hamer zal zinken met fel geweld. Een schok. Een siddering door een zaal met 1700 afgevaardigden en secretarissen. Een boeiend oogenblik voor honderden journalisten. Een oogenblik van contemplatie voor alle de telefoon- en telegraafkabels van de wereld. Een oogenblik, dat sidderend door den aether zal slaan en zich golvend om den wereldbol zal voortplanten, over meridianen en polen heen, tot de golven elkaar weer ontmoeten en zich in elkaar oplossen om opnieuw te interfereeren na een zwaai om de aarde, accoorden vormend die vaag herinneren aan den zang der sferen... Eén oogenblik zal het lijken, of in Woesoeng een volksfeest wordt gevierd, of Tsjapei een vreugdefakkel is, of in de drachtige Zuidzee lichte, witte motorjachten voortijlen inplaats van dreadnoughts en andere gepantserde, drijvende gedrochten. Eén seconde zullen in alle regeerings- | |
| |
gebouwen van de wereld de telefoons zwijgen en de codetelegrammen onaangeroerd op de tafels liggen. Eén seconde zullen in de breinen van vorsten en ministers, van expeditieknechts en Chineezen de roode bloedspikkels wegtrekken, zal er niet achter olie en tanks en achter meiden en cacaoboonen heengezeten worden, zal er een plechtige stilte vallen over de aarde, zal de zon zich gelukkig wanen in het bezit van een planeet met een glanzend, gaaf gelaat.
Drie uur dertig, tijd van Greenwich.
Hallo! Wat rent men daar.
- Stop! Legitimeeren. - Gespuis. - Sla weg met gummiknuppels. - Zwarte letters gillen op een lichtgroen veld. Een plakkaat, versch van stijfsel druipend, op de pui van het generale secretariaat van den Volkenbond. Een kreet. Een valsche grap. Een schreeuw. Een hoon. Een hoon, zóó onmenschelijk en onkiesch... Gelach van militairen en gekrijt van geknuppeld rapalje.
Het papier met het lichtgroene gelaat gilt.
OORLOG IN HET VERRE OOSTEN.
Afscheuren dat biljet. - Vertrappen. Zulk cynisme...
Charge.
Nog een charge.
Stilte. - Politie en militairen vegen een straat schoon.
Journalisten snellen naar de knooppunten van de contemplatieve telefoon- en telegraaflijnen. De relais knetteren weer van onregelmatig nieuws.
De groote seconde wordt overrompeld door een tumult.
De Bes-klok scheurt. Schennend jaagt de gebarsten klank door het geschokte accoord. De seconde barst als een vallend ei. - | |
| |
Voltreffer. Genève ijlt in een ruimte, vastgekleefd op een schamele kluit, die omtrild is van leege potentiaalkringen van zenders. Met holle conische oogen staren de luidsprekers in de kamers de menschen aan, terwijl de omroepers naar hun sigarettenkokers tasten. Hun marmeren microfoonblokjes hangen trillend in de koperen spangen, als Hemonyklokken in een toren. Stilte vaart door de wereld en knakt in China boven een moordpoel samen, geramd door een vliegtuig met omgetrokken bommenkruk. De vleugels vangen met de onderzijde het kantelende schijnsel van den brand van Tsjapei. Door het hart van de kruisdraden in den observatiekijker tuimelt Woesoeng: een geschonden microscopisch praeparaat. Om den mond van den Jangtse ligt een gordel van pantserstaal gesnoerd.
De deuren van de leeggebleven zaal der ontwapeningsconferentie beschrijven hun kwadranten door de stilte en vallen terug in de scharnieren, met een slag, die hol door de leege ruimte weerklinkt.
De potentiaalkringen, die als een iriseerende kooi van Faraday de aarde isoleerden, vullen zich nu met de eerste stamelingen na de stilte:
(Draadloos). - Het secretariaat-generaal van den Volkenbond heeft zeer onverwacht meegedeeld, dat de Raad van den Volkenbond tegen hedenmiddag in verband met het conflict in het Verre Oosten te halfdrie in een buitengewone zitting bijeen is geroepen en dat de openingszitting van de ontwapeningsconferentie in verband hiermee van halfvier tot halfvijf is uitgesteld.
De aardsche kabels vullen zich met vreemde talen:
(Par téléphone de notre envoyé spécial). - La conférence du désarmement est retardée d'une heure.
(Draadloos). - Nadat bekend was geworden, dat de opening van de ontwapeningsconferentie een uur was uitgesteld, verluidde, dat een nog langer
| |
| |
uitstel mogelijk is. Men denkt aan het bijeenroepen van een buitengewone zitting van de Volkenbondsvergadering ter behandeling van het Japansch-Chineesche geschil en alle andere kwesties staan hierdoor op den achtergrond. In verband hiermee wordt uitstel van de opening van de ontwapeningsconferentie tot Maandag a.s. overwogen, doch bevestiging hiervan was niet te krijgen.
(Par téléphone de notre envoyé spécial). - Renseignements pris, il était dans les intentions des délégués russes de soulever un incident de nature à discréditer la conférence en exploitant les événements de Chine et de la guerre qui s'y déroule.
De Engelsche versie van dit nieuws verschijnt in de Daily Telegraph naast een kiek, welke Bernard Shaw op een vacantiereis om de wereld weergeeft, terwijl hij voor de fotografen poseert.
De Daily Telegraph staat trouwens aan de zijde van Japan. Engeland en Japan, meent de Daily Telegraph, behooren de wachters aan de poort der beschaving in het Verre Oosten te zijn. Er gaat een zingende optocht van een socialistische jeugdgroep voorbij.
Er wordt door een telefoon geroepen, dat een dringende Chineesche nota... - ‘en de ontwapeningsconferentie wordt toch een mislukking’. Hitler heeft de internationale atmosfeer vergiftigd, zegt de Temps.
- De Temps... Nu ja, de Temps...
- Het draait er op uit, dat de ontwapeningsconferentie een conferentie wordt over het limiet van een herbewapening van Duitschland, let op. Skoda kan vanavond nog zaken doen.
Skoda financiert Hitler's revolutie-plannen, met het oogmerk, een wereld-catastrophe in te leiden. Skoda werkt met Fransch kapitaal (van Schneider-Creuzot). De wapenindustrie staat dus aan alle zijden sterk. Aan alle zijden wordt verdiend.
Binnen het jaar werkt Vickers met het drieploegenstelsel.
| |
| |
Genève ruischt van opwinding. De deining van de Stille Zuidzee heeft zich door den aether voortgeplant en de Geneefsche atmosfeer tremoleert mee met de pathetische amplitude van de verslingering, waarin de internationale politiek opnieuw is geraakt. Binnenskamers groepeeren de diplomaten n.l. in de weinige minuten, die door het uitstel van de opening der ontwapeningsconferentie nog resten, om het critieke punt, waarin het conflict in het Verre Oosten is geraakt, de machten:
American lives in danger... Hoover... Pratt... Voorbereid op alles... Beschieting van Sjanghai... Engeland moet het oude verbond met Japan verbreken en zijn belangen beschermen, de zijde van Amerika kiezen. Niet meer treuzelen, Engeland! Ook Rusland mobiliseert. Het gaat om Sowjet-China! Frankrijk kiest partij (nimmt Partei). En Kiautsjau? Hitler, Kiautsjau? Wat zegt ge van Kiautsjau? En wat zegt ge van Frankrijk, Italië? van Frankrijk? Europa scheurt in drieën: Engeland-Frankrijk één, Sowjet-Rusland twee, nationalistisch blok drie. Polen zwicht ruggelings naar Russische zijde, strijdend tegen Duitschland voor het behoud van zijn corridor naar de Oostzee. Blok 2 krijgt steun van Joego-Slavië, dat de Japansche methoden van Italië in den Balkan moe is. Roemenië volgt (blok 2). Tsjecho-Slowakije volgt (idem). Oostenrijk vaagt weg in den stormwind van nationalistisch blok 3 (Duitschland-Hongarije-Italië). België vult Frankrijk en Engeland aan (blok 1). Blok 3 komt tusschen twee vuren. De lang gekoesterde hoop, het Duitsche nationalisme te vernietigen, krijgt kans om verwezenlijkt te worden. En in het Oosten vormen Voor- en Achter-Indië, met Sumatra, Java, Borneo, Celebes, Nieuw- Guinea, de Philippijnen en Australië een keten, waartegen de Japansche scheepvaart te pletter moet loopen. Het is het helsche wapen van den econo- | |
| |
mischen boycot. De Straat van Malakka: versperd. Straat Soenda: versperd. De Molukkenzee: versperd. De Straat van Makassar: versperd. De Torres Straat: versperd. De Bering Straat: bevroren.
Dit is van alle de ernstigste voorstelling, die de diplomaten zich maken (en niettemin dwingen de omstandigheden ertoe zich het ernstigste voor oogen te stellen): China, Amerika, Engeland, Frankrijk, Nederland, België, Rusland, Polen, Tsjecho-Slowakije, Joego-Slavië, Zwitserland en Roemenië tegen Japan, Duitschland, Italië, Hongarije en Oostenrijk.
Blok 1, blok 2 en China tegen blok 3 en Japan.
Dit zou de ondergang der wereld zijn.
Dom, verwerpelijk, krankzinnig plan. Europa moet, mòet zich hieruit redden. Poolsche corridor-, Moerdijk- en Balkan-geschillen? Weg, uit den weg, op de rol van het Permanente Hof van Internationale Justitie. Wij hebben toch een Volkenbond! Italië-Frankrijk? Uit den weg, weg! Op de rol van het Hof. En geen Italiaansche voorzichtigheidspolitiek van Engeland de hartelijke Kellogg-groeten te brengen over het hoofd van Frankrijk heen. Zulk een verzwakking van blok 3 zou slechts een schijn-redding zijn. Frankrijk-Duitschland? Weg, uit den weg! Er is genoeg geleden. China-Japan... Niet te redden? Uit den weg. Laat hen vrij. Wij?: opzij. Engelsche belangen? Engelsche zaak. Amerikaansche belangen? Amerikaansche zaak. Vloten voor den Jangtse? De Zuidzee deint? Laten deinen. Blok 1 en China tegen Japan. In godsnaam niet meer.
En als de Volkenbond Japan veroordeelt? Wie zet het vonnis kracht bij? Wie dwingt Japan tot rede? Wie redt den Volkenbond? Wie spant de keten van den boycot?
Handen ineen: China, Amerika, Engeland, Frankrijk, Neder- | |
| |
land, België, Rusland, Tsjecho-Slowakije, Joego-Slavië, Zwitserland en Roemenië...
Dus toch? Allen?...
Tegen Japan.
Allen tegen hongerend Japan?
Tegen een tijger, die zich dood zal vechten, omdat er geen uitweg meer is.
Een millioenenvolk zal zich doodvechten.
Zoo redden wij de wereld.
Groote God, zoo laten wij de wereld onzen kinderen na.
Wij dragen op onze kinderen tuberculose, geld, onverstand en hardheid van ziel over. Daar kunnen wij niets aan doen. Dat is de natuur. Maar is er dan niets aan den vrede te doen? Kunnen wij onzen kinderen niet een beetje vrede meegeven? Het gaat niet om onszelf. Het gaat om de toekomst. Is het wenschelijk voor de toekomst, dat wij ons in de loopgraven werpen, welaan, dan direct. Maar de garanties. Waar zijn de garanties, dat het dàn ook goed zal zijn, in den vervolge. Wat kan er met het bloed van milliarden gekocht worden? Honderd jaar vrede voorloopig? Negentig? Tachtig? Zeventig? Zestig jaar? Dan vijftig? Nog voor veertig zijn wij bereid. Veertig... dan zijn onze kinderen boven de jaren en kunnen zij den raad opgevolgd hebben, dien wij hun zullen meegeven: laat het maar gedaan zijn met het geslacht; vermenigvuldig je niet meer; het heeft geen nut. Wij hebben nu 1932. Veertien jaar vrede, met bloed gekocht. Veertien jaar is te weinig. Voor veertien jaar doen we het niet. Desnoods nog voor vijfentwintig, maar niet voor veertien. Het leven is iets heel eigenaardigs. Dat geef je maar niet zóó. Het is wel niet voor geld te koop, maar het is toch wel kostbaar. Het is iets waar je wel over beschikken kunt, maar als je het eenmaal hebt
| |
| |
weggeworpen, dan kun je het later niet meer opnemen, zooals je wel kunt met een roman, waar je aan bezig bent, of een vrouw, die je lief hebt. Jazeker, we bekijken dat van die loopgraven anders dan in 1914, heel anders. De dingen zijn wat gecompliceerder in ons hoofd geworden, wat moeilijker om een beslissing te nemen. Het denken schijnt nu wat stroever te zijn, maar het ‘lijkt’ maar zoo! Het vráágstuk is alleen wat ingewikkelder. Het heeft nieuwe kanten gekregen. O jazeker, dat van die loopgraven bekijken we héél anders, véél zorgelijker, véél menschelijker, véél gedistingeerder, véél zuiverder ook. Héél anders. Moeilijker ook! En wilskrachtiger. Met een veel duidelijker voorstelling van de consequenties van ‘ja’ of ‘neen’. Totaal anders, als men het zoo eens vergelijkt met toen... To - taal anders...
De Morning Post verklaart, dat de Geneefsche conferentie minder kostbaar is dan een oorlog, maar of ze in staat zal zijn, een nieuwen wereldoorlog te voorkomen...?, vraagt het blad. In ieder geval is elke vorm van ontwapening ter zee voor Engeland thans mogelijk geworden..., constateert het blad.
Dr. M. van Blankenstein, de ✪-correspondent van de Nieuwe Rotterdamsche Courant, seint:
Vanmiddag werd plotseling de Raad van den Volkenbond bijeengeroepen op verzoek van de Engelsche delegatie, die verklaarde, een mededeeling te moeten doen. Deze mededeeling bleek van zeer ernstig karakter. De Engelsche minister van de dominions, Thomas, las langzaam en met nadruk op ieder woord, een uitvoerige verklaring voor, die begon met de woorden, dat zijn regeering van meening is, dat onmogelijk voortgang van de gebeurtenissen in China op deze wijze kan worden
| |
| |
geduld. Anders zou alle vertrouwen in het handvest van den Volkenbond en het verdrag der negen mogendheden in de wereld verdwijnen. Uit zijn woorden bleek, dat er een samenwerking tot stand is gekomen tusschen Engeland en Amerika. Engeland en Amerika, zoo zeide hij, hebben besloten een einde te maken aan deze dingen en hij hoopt, dat de andere mogendheden de mogelijkheid zouden zien om een soortgelijke actie op touw te zetten.
De verklaring van Thomas maakte in den Raad een diepen indruk. Terwijl ik dit sein, is hij juist uitgesproken, maar men verwacht, dat na hem de Japanners een verklaring af zullen leggen. De hoop van de Engelschen is, naar zij zelf mededeelen, dat andere mogendheden zich bij hen en Amerika zullen aansluiten. Maar in ieder geval is de actie reeds begonnen, onafhankelijk van de andere maritieme mogendheden.
Schuimend schuiven de boeggolven langs de stalen rompen van de gevechtsschepen in de Stille Zuidzee. De watervlakte dampt van neergeslagen rook. De gore gordijnen rijzen op naar den Oosterschen sterrenhemel, wiens glans verduisterd wordt. Bij Woesoeng laaien felle magnesiumvlammen op. Het zijn de lichteffecten van de beschieting. En Tsjapei gloort als een feestaltaar. Het avondrood in het Oosten spookt met grillig gehanteerde waaiers van bloedroode zijde.
Genève, 2 Februari. (✪-part.) De dingen ontwikkelen zich vanmiddag snel. Nog is de raadsvergadering geen uur aan den gang of reeds is het volgende gebeurd: Nadat Thomas zijn verklaring afgelegd had, heeft Tardieu, die voorzitter is van de zitting in
| |
| |
plaats van Paul Boncour, de volgende verklaring afgelegd: Frankrijk sluit zich aan bij de actie van Engeland en Amerika, en zal zijn krijgsmacht te land en ter zee in China versterken. Daarna verklaarde Italië, dat het zijn gezanten bij de Chineesche en Japansche regeering reeds opdracht heeft gegeven, eischen te stellen in overeenstemming met die van Engeland en Amerika. Vervolgens verklaarden de Duitschers, dat ook hun vertegenwoordigers in Oost-Azië een dergelijke opdracht zouden krijgen.
Blok 3 is geassimileerd door blok 1 en blok 2. Oostenrijk ligt als het eiland Onrust in een kokende lava-zee.
Laatste nieuws:
De consuls in Sjanghai werken aan een rapport. In afwachting van dit rapport zijn de Volkenbonds-beraadslagingen geschorst. Japan aanvaardt een neutrale zone. Japan is gezwicht voor den druk van blok 1, blok 2 en blok 3.
Lui, klokken der ontwapening, Japan aanvaardt een neutrale zone. De greep van de wereld om de keel van Japan ontspant. Japan zal zich alleen bepalen tot het dooden van Chineezen en tot het uitbranden van hun steden. Hangende het rapport van de consuls kan de wereld weer teruggedrukt worden in den ouden asstand. Henderson grijpt den hamer opnieuw. Nòg is de wereld niet verloren. Nòg is er hoop op hervatting van de vredesgedachte. Vrouwen van alle deelen der wereld, vereenigt u in het gebouw aan de Place Neuve met uw petitionnementen. Ontsteekt de lichten in de groote conferentiezaal. Op voor ontwapening en vrede! Staakt het spel der politieke groepeeringen. Overwint den hartstocht van het spel. Werpt ze uit Genève, de
| |
| |
agenten der wapenindustrie. Houston, Berwick, Suffolk en hoe gij allen heeten moogt, wendt den steven. De zon komt vandaag in het Westen op. Dit is de keerzijde van de ecliptica. Tientallen eeuwen beschavingsgeschiedenis spitsen zich opnieuw toe tot één seconde actualiteit.
De groote zaal der ontwapeningsconferentie vult zich met gedelegeerden. Achter de hooge estrade verrijst de figuur van Henderson. Hij lijkt vermagerd. Zijn gezicht is smaller geworden. Zijn haar is lichtgrijs, op wit af. Zijn vermoeide trekken komen sterk uit, in het kunstlicht. Links van hem zet zich Sir Eric Drummond. Rechts plaatst zich zijn tolk.
In de zaal oscilleert een zenuwachtige stemming. Als tweeduizend menschen praten, nerveus lachen en door elkaar loopen, steken de borden met silence daar vreemd bij af. In vier rijen rondom het geweldige amphitheater verdeelen de journalisten zich over hun ontzaglijke tribune. De voorste stoelen zijn dubbel bezet. Fotografen en cinema-operateurs richten hun camera's over de hoofden heen. Schijnwerpers gieten stroomen van licht over de gedelegeerden, die druk gesticuleeren.
De gesprekken in het net van telefoon- en telegraafkabels verstommen. De relais vibreeren niet meer. De wereld vaart door de ruimte, de schaduwzijde naar de sterren gericht. De Atlantische Oceaan vangt het zonlicht en kaatst het tot in de stratosfeer. De stralenbundels van de Jupiter-lampen in de groote conferentiezaal van Genève zwiepen over de tribunes en maaien langs de estrade, waar de heer Henderson zich verheft, den hamer in de hand. In de slagschaduw van de aarde kolkt de rook van Amerikaansche en Engelsche vloot-eskaders. Vlammend zengen de Japansche vuurmonden vacuolen van magnesiumlicht in de kernschaduw van de aarde. Sjanghai is omgeven door een
| |
| |
halo van Madsen- en Vicker-flitsen. Vliegtuigen ijlen terug naar de moederschepen en komen weer en precipiteeren het noodlot uit de branderige inkt-atmosfeer. Koning George beëindigt een laatste telefoongesprek met 10 Downingstreet. MacDonald legt vermoeid den hoorn neer, sluit de pijnlijke oogen en drinkt een glas verkoelenden drank. De consuls in Sjanghai hangen over hun papieren gebogen en werken aan het rapport, waar Sir Eric Drummond weer achterheen heeft getelegrafeerd.
We must abolish every kind of war - or civilisation will perish (George Lansbury).
Lees! Bernstorff!:
Algeheele ontwapening - het is voor den Volkenbond een kwestie van leven of dood.
- Laat ons niet te optimistisch zijn, waarschuwt Setsoejo Sawada. Japan heeft getoond, tot wat het bereid is in Washington en in Londen. Ik geloof, dat de tijd voor ontwapening is gekomen. Maar laten wij ons niet overhaasten.
| |
| |
Nog is de hamer niet gevallen.
Zie, Lansbury glimlacht.
En daar is de Turk Tewfik Roesjdi Bey, en de Joego-Slaviër Marinkowitsj. Maar Bernstorff schijnt afwezig te zijn. En waar is Cecil, Lord Robert Cecil, de vader van den Volkenbond? Ook hij is er niet. Dat is vreeselijk jammer. Daarentegen zien we ginds den Amerikaan Gibson. En Tardieu is er, en Venizelos, en Apponyi. Ze zijn er verder allemaal, De Brouckère, Carton de Wiart, Hymans, De Madariaga, de Fin prof. Erich, Sato, zie, daar is de scherpe Sato met Matsoedeira, en Beelaerts van Blokland, ridder van den 1sten graad in de Orde van den Dubbelen Draak van China en in de Orde van den Gulden Rijsthalm van China, alsmede gerechtigd tot het dragen van het Grootkruis van de Orde van de Heilige Schatkist van Japan, enz. enz. Beelaerts samen met prof. Rutgers en prof. FranÇois; Titulesco is er; Litwinof en Loenartsjarski vertegenwoordigen de Sowjetrepublieken, en daar, met de hand onder het hoofd, zit Motta... Ze zijn er, ze zijn er, ridders, grootofficieren en commandeurs van de Orde van den Gevlekten Tijger van China, van de Orde van Frans Jozef, van de Orde van het Heilige Graf van Jeruzalem, van de Vorstelijke Hohenzollernsche Huisorde, van de voormalige Orde van Kalakaua van Hawaï, van de Orde van Danilo I van Montenegro, van de Orde van Militaire Verdiensten van Beieren, van de Anouar-Orde van Tadjourah, van de Orde van St. Alexander Newsky van Rusland..., ze zijn er, ze zijn er...
Zaleski, de Pool, glimlacht met zijn amandelvormige oogen. Maginot verzorgt één van de punten van zijn snor.
Bethlen kijkt, of hij spreken wil.
De heele wereld wil spreken.
| |
| |
De wereld spreekt.
| |
| |
... gevechten in sjanghai weer in vollen gang... granaten in de internationale concessie... hoofdpostkantoor brandt... de chineezen verlaten hun stellingen niet...
De ebonieten, met ivoor en goud ingelegde hamer, rijst van de tafel. Hij is een Nederlandsch geschenk. Hij is ook een symbool, deze hamer. Het verzwaarde gedeelte n.l. is een aardbol, een kleine aardbol van ebbenhout met ivoren vastelanden, welke gevat zijn in gouden contouren.
Terwijl de hamer rijst, ontvangt het ivoren Europa van de lampen een teeren lichtglans, die naar Azië toe verschimt.
Het gedruisch in de zaal verstilt.
De aardbol zweeft en vol plané langs zijn astronomisch perk.
De hamer beschrijft een boog.
Het licht van de zon schuift over den Atlantischen Oceaan.
Duizenden zetels gaan schuil onder de slippen van jacquetten.
De bleeke hand, die den aardbol voert, beeft.
In Woesoeng kraakt het.
Takanajage heeft Sjiozawa niet vervangen. Het opperbevel over de Japansche expeditievloot is in handen gesteld van Nomoera. Vier uur 30 (tijd van Greenwich).
De seconde nadert opnieuw,
wiekt met reuzen vleugels,
strijkt neer in Genève...
De hamer...
De wereldbol...
Henderson!
Hoort!
De ebbenhouten wereld snikt kantelig tegen de stilte. De hand beefde teveel. Maar de slag, week en sidderig, viel. De slag was aan Europa. Henderson
| |
| |
spreekt. De wereld luistert aan millioenen eindlampen. Alleen aan de duistere zijde van den aardbol rumoert Sjanghai. In de vertaalkamers nemen de tolken een slok water voor de microfonen. Zij sluiten de kopschelpen tegen het hoofd. De stilte in de zaal is plechtig. De stem klinkt:
HET IS THANS EEN MOMENT VAN HISTORISCHE BETEEKENIS - - - - - - - - - - - - - - - - - - - VOEL IK MIJ GEDWONGEN MELDING TE MAKEN VAN DE TRAGISCHE OMSTANDIGHEID, DAT DEZE CONFERENTIE HAAR WERKZAAMHEDEN MOET AANVANGEN OP EEN TIJDSTIP, DAT - - - - - - -
In Sjanghai gaat het gerucht, dat Sjiozawa, de afgezette bevelhebber van de Japansche expeditie-vloot, hara-kiri heeft gepleegd. Het bericht daarvan lekt traag door de relais van het Aziatische kabelnet.
IN DE WERELDGESCHIEDENIS VERTEGENWOORDIGT DEZE CONFERENTIE EEN EENIG FEIT. NIET ALLEEN DE STATEN-LEDEN VAN DEN BOND HEBBEN HUN AFGEVAARDIGDEN GEZONDEN, MAAR OOK EENIGE NIET-LEDEN ZIJN VERTEGENWOORDIGD. WOORDVOERDERS VAN ZEVENTIENHONDERD MILLIOEN ZIELEN ZIJN HIER BIJEEN. ER IS GEEN LEVEND WEZEN - - - - - - - - - - - - -
Hoe dan ook: als het waar is, dat Sjiozawa hara-kiri heeft gepleegd, dan zal zijn klassiek ultimatum in de annalen van de beschavingsgeschiedenis een plaats van beteekenis blijven innemen, want nooit werd een ultimatum in de histoire de guèrre zóó gaaf, zóó scherp en zóó sierlijk gesteld als dat van (wijlen?) admiraal Sjiozawa.
- - - ER IS GEEN LEVEND WEZEN, HETZIJ IN DE GROOTE INDUSTRIEELE CENTRA, IN DE WOESTIJ- | |
| |
NEN VAN AFRIKA, IN DE WILDERNIS VAN HET OOSTEN - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
De Europeesche gedelegeerden kijken tersluiks naar de banken met de Chineezen en de Japanners. Henderson streelt de ivoren vastelanden.
- - - OF TEMIDDEN VAN HET IJS DER POOLSTREKEN, DAT HIER NIEMAND HEEFT OM IN ZIJN NAAM TE SPREKEN. - - - NOG NOOIT TEVOREN HEBBEN WIJ EEN ZOO MACHTIG EN INDRUKWEKKEND AANTAL MINISTERS VEREENIGD GEZIEN ALS NU OP DEZE CONFERENTIE - - - TAAK VAN DRINGENDEN, INGRIJPENDEN EN VOOR DE MENSCHHEID ZEGENRIJKEN AARD - - - VITAAL BELANG VOOR ALLE VOLKEREN EN KLASSEN DER WERELD - - - NIET AFSCHRIKKEN EN ONTMOEDIGEN - - - BEWAPENINGEN WELKE HET INTERNATIONALE LEVEN VERGIFTIGEN, DEN VREDESWIL VERLAMMEN EN TELKENS WEER LEIDEN TOT EEN KOORTSACHTIGEN WEDSTRIJD - - - VREES EN ACHTERDOCHT - - - VERDERFELIJKEN INVLOED - - - ONTSTELLENDE KOSTEN WERELDOORLOG - - -
Sir Eric Drummond kijkt met vertroebelden blik naar Henderson op. Er gaat een vreemde legende over Sir Eric Drummond, den aftredenden secretaris-generaal van den Volkenbond. Z'n benoeming zou een gril van Clemenceau zijn geweest. Sir Maurice Hankey was eigenlijk eerst candidaat, beweren afgunstige tongen. Maar toen deze bedankt had en Clemenceau de zaak met Lloyd George besprak, vroeg hij, Clemenceau, plotseling:
- Wie staat daar achter uw stoel?
- Een zekere Drummond.
- Dan nemen we hèm, zei Clemenceau.
Maar wàt er ook van Sir Eric Drummond gezegd moge worden: de Volkenbond ging hem vóór alles!
| |
| |
HET IS OVERBODIG, TE TRACHTEN, U EEN BESCHRIJVING TE GEVEN VAN DE ONTZETTENDE RAMP, WELKE EEN VOLGENDE OORLOG VOOR DE WERELD ZOU BETEEKENEN - - - OVERTUIGD, DAT IN DEZE GROOTE ZAAL IEDER GEDELEGEERDE VOOR ZICH VURIG HOOPT EN BIDT, DAT DE WERELD GESPAARD MOGE BLIJVEN VOOR EEN ONHEIL, WAARVAN HET ONMOGELIJK IS ZICH DE VERSCHRIKKINGEN TE VERBEELDEN - - -
Henderson verplaatst met een vermoeid gebaar de ebbenhouten globe. Hij legt haar recht vóór zich, zonder zich zulks onder het spreken te realiseeren.
DE AANDACHT DER GANSCHE WERELD RICHT ZICH OP ONS VOOR DE VERWEZENLIJKING VAN EEN DEFINITIEVEN VOORUITGANG OP DEN WEG NAAR ALGEMEENE ONTWAPENING - - - - - - - - - -
De stem van Henderson wordt vaster.
ONZE TAAK OP DEZE CONFERENTIE DWINGT ONS GEBIEDEND TOT KLARE, DEFINITIEVE EN OPBOUWENDE ACTIE. - - -
- - - - - - - - - - - - - - - - - WIJ MOETEN TRACHTEN, DEN VICIEUSEN CIRKEL TE VERBREKEN, WAARIN DE VOLKEREN DER WERELD WEDEROM DREIGEN GEVANGEN TE RAKEN. - - - - - - - - - - - - - - - - - HET PACT VAN PARIJS - - - DAT OORLOG ALS AANVALSMIDDEL VOORTAAN BESCHOUWD MOET WORDEN ALS EEN INTERNATIONALE MISDAAD - - - -
De oogen richten zich op de Japansche gedelegeerden. Setsoejo Sawada brengt zich te binnen, wat hij voor de Daily Herald van hedenavond heeft
| |
| |
geschreven: ‘I believe, that disarmement will come, but I believe too, that it must come gradually...’
De heer Henderson vertelt van de voorbereiding der conferentie, onthult, dat volgens authentieke cijfers 61 landen gedurende het laatste halve decennium per jaar vier milliard dollar voor militaire uitgaven hebben besteed.
VIER MILLIARD DOLLAR PER JAAR! - - - - - - - DE WERELDOPINIE EISCHT, DAT TIJDENS DEZE CONFERENTIE ALLE POGINGEN IN HET WERK ZULLEN WORDEN GESTELD OM TOT EEN BELANGRIJKE VERMINDERING VAN DEZE LASTEN TE GERAKEN, NIET ALLEEN OM DE ONPRODUCTIVITEIT DIER UITGAVEN, MAAR OOK OMDAT DE VERMEERDERING OF ZELFS DE HANDHAVING DER BEWAPENINGEN OP HAAR TEGENWOORDIG PEIL EEN BEDREIGING TEGEN DEN WERELDVREDE VORMEN. - - - - - - - - - - - - - - - - - - DE WERELD EISCHT ONTWAPENING! DE WERELD HEEFT DRINGEND BEHOEFTE AAN ONTWAPENING! HET IS IN ONZE MACHT HET STRAMIEN DER KOMENDE GESCHIEDENIS TE HELPEN MAKEN. - - - - - - - - - - - - - - - - - DE MENSCHHEID ZIET OP NAAR DEZE CONFERENTIE MET HAAR ONGEËVENAARDE BRONNEN VAN ERVARING EN KENNIS, HAAR ONTWIJFELBARE AUTORITEIT EN REPRESENTATIEVE KRACHT, HAAR ONBETWISTBARE KUNDIGHEDEN, OM VAN HAAR DE GIFT TE ONTVANGEN VAN VRIJDOM DER BEDREIGING VAN VREDE EN VEILIGHEID, WELKE STEEDS HET GEVOLG IS DER HANDHAVING VAN GEDUCHTE NATIONALE BEWAPENINGEN. SLAGEN
| |
| |
WIJ, DAN BEN IK ERVAN OVERTUIGD, DAT WIJ OP BESLISSENDE WIJZE HEBBEN BIJGEDRAGEN TOT VERSTERKING VAN HET BOLWERK, HETWELK WIJ MET ZOO ONEINDIG VEEL GEDULD TRACHTEN OP TE BOUWEN TEGEN DEN OORLOG. - - -
IK WEIGER DE MOGELIJKHEID VAN MISLUKKING TE OVERWEGEN, WANT IN DAT GEVAL KAN NIEMAND INSTAAN VOOR DE FATALE GEVOLGEN.
Een schier ondraaglijke hitte is in de zaal ontstaan. De duizenden electrische lampen, waarvan het licht door witte velums heen zeeft, en de honderden radiateurs hebben de temperatuur tot tachtig graden Fahrenheit opgevoerd.
De heer Henderson heeft zijn rede beëindigd.
Zes uur 20. De conferentie wordt voor heden opgeheven.
In de vestiaires gaat een gevecht om jassen en mantels beginnen.
✪ spoedt zich naar zijn telefoon en seint:
De rede van Henderson bevatte noch nieuws, noch dingen, die eenige emotie konden verwekken en trok niet bijster groote belangstelling.
De hotels stroomen weer vol - of liever niet vol - er waren veel meer menschen in Genève verwacht.
Sir John Simon heeft vandaag een rede gehouden in het Lagerhuis. Hij heeft een verklaring afgelegd over de maatregelen in Sjanghai. Men luistert niet graag naar hem. Hij is een slecht spreker. En hij is teveel jurist.
Vanavond houdt gouverneur Franklin Roosevelt, die door de Democraten candidaat voor den presidentszetel van de Vereenigde Staten zal worden gesteld, in Albany een rede. Luister
| |
| |
naar wat hij zegt. Hij is al bezig. We wisten niet, dat het al zoo laat was.
- Ik ben er op tegen, zegt hij, van wien in de sterren staat geschreven, dat hij president van de Vereenigde Staten wordt - ik herhaal: ik ben er op tegen, dat wij tot den Volkenbond toetreden, omdat deze Volkenbond niet de Volkenbond is welke door Woodrow Wilson werd ontworpen.
- - - - - - - - - - - - - - - - - Het is bijtend koud buiten. De auto's zijn weggezwermd over de Place Neuve, in alle richtingen.
Waarom toch liet Lord Robert Cecil verstek gaan vanmiddag? De wind blaast guur over de Place Neuve. Zwart silhouetteert een standbeeld. In de vestibule van den schouwburg plast een waterval van licht. Sjieke toiletten reppen zich naar binnen.
Voor MacDonald worden op het oogenblik maatregelen genomen in de kliniek. Hij zal geopereerd worden. Genève ligt voor hem vèr weg.
De troepen, die de Berwick aan boord had, worden in Sjanghai afgezet.
In Tokio heerscht een verbitterde stemming tegen Amerikanen en Engelschen.
Naar verluidt zullen nieuwe versterkingen naar Sjanghai worden gezonden.
Vijftienduizend Japansche mannen en vrouwen staan in Hongkjoe gereed om uit Sjanghai te worden weggevoerd.
De schaduw der aarde schuift voort over de Vereenigde Staten. Het Oosten komt weer bloot. De aarde draagt versch opgeloopen schotwonden.
In de groote nachtelijke drukte te Genève raakt de nu nog slechts
| |
| |
als roman-figuur voortlevende Monsieur Biron onder een tram. Ineens is het gebeurd. Hij stond op het trottoir, keek uit, of hij kon oversteken, dacht: ‘het kan’, had de tram niet zien aankomen... en liep pardoes zijn ongeluk in. Ellendig gezicht. Zandstrooien hielp niet meer. De baanschuiver karnde over hem heen. Er werd gegild. De wielen bonkten. Verschrikkelijk. Al dat bloed...
In een ziekenhuis stierf hij.
Archy en Nora hadden hem alleen gelaten. Nora is op een diplomatenbal beland en Archy heeft contact gezocht met de agenten der wapenindustrie. Hij is nog in het bezit van een oorlogsbrevet en maakt een contract met een Engelsche fabriek, voor het overvliegen van eenige bombardeerkisten, die aangekocht zijn door de Kwomintang. Dat zal Nora leuk vinden, die vliegtochtjes. Natuurlijk gaat ze mee. Maar als zij er van hoort, bestraft zij hem:
- Je hebt geen grein pacifistisch bloed!
Bovendien is ze épris van een jeugdigen Zweedschen gedelegeerde. Dus ook dàt is alweer niets meer, de combinatie Nora-Archy.
De 3de Februari horrelt nader en waadt door Europa.
De wereldbol tobt voort door de blauwte van de afgrondelijke oneindigheid.
Het noodlot heeft geen medelijden meer met de wereld.
De ivoren continenten liggen in de blauwe zijde van een lederen foudraal.
Tokio geeft in geen enkel opzicht toe aan den drang van de groote mogendheden. De Japansche troepen worden onder bevel geplaatst van prinsen uit het keizerlijk huis. Sneeuw en mist belemmeren bij Sjanghai militaire operaties van belang.
| |
| |
Een aanval op Tsjapei wordt afgeslagen (er zouden ook vrouwen in uniform aan de Chineesche zijde meegevochten hebben).
Donderdag 4 Februari.
Een nieuwe aanval op Tsjapei wordt afgeslagen.
Krantenbericht:
In een filmatelier te Petrograd wordt een nieuwe geluidsfilm opgenomen, waarin getoond zal worden, hoe de Sowjet-jeugd bij een eventueelen oorlog wordt voorbereid. Een groot deel van de film wordt in beslag genomen door afbeeldingen van practische en theoretische oefeningen van schoolkinderen en arbeidende jeugd.
✪ seint:
Het ergst is de stemming ter conferentie zelf (bedoeld is de ontwapeningsconferentie, die, naar men zich ongetwijfeld zal herinneren, begonnen is). Voorzoover bekend heeft niemand opbouwende denkbeelden van beteekenis. Van de bekende internationale journalisten ontbreken er slechts weinigen. Maar zij loopen rond zonder stof en vervallen daarom tot berichten en beschouwingen, waarmede zij zich niet bezig zouden houden, als de conferentie voorloopig niet een zoo volmaakt doode aangelegenheid was.
Zaterdag, zoo vertelde men, zou reeds een aantal petities in ontvangst worden genomen. Twee-en-vijf tig dames hebben zich aangemeld om stuk voor stuk naar voren te treden en met een toepasselijk woord haar verzoekschrift te overhandigen. Het is treurig, dat er voor de ernstigste dingen geen respect meer in de wereld is, maar men hoorde de oneerbiedigste voorstellen. Het ergste, maar ook het geestigste van dien aard, was het denkbeeld, uit de dames een Miss Disarmement te kiezen!
- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Het is nu menigmaal een triest schouwspel door de mooie, lichte zalen rond te kijken; het komt voor, dat men buiten de dienstdoende ambtenaren geen sterveling aantreft.
Verder betoogt ✪, dat het toch wel waar is, wat eenige Fransche bladen hebben beweerd, n.1. als zouden er zooveel dames van verdacht allooi naar Genève zijn gezwermd om er zaken te doen.
| |
| |
Och ja, Nora was óók niet voor niets bereid, onmiddellijk met Monsieur Biron (✝) mee te gaan; zij is weer vervallen tot haar oude zonden.
Intusschen verdedigen de Chineezen met ontstellenden moed de brandende ruïnen van Tsjapei. Reuter seint, dat een vuurscherm van bijna twee kilometer hedenavond den hemel verlicht, na een verschrikkelijk luchtbombardement van vier volle uren.
5 Februari.
De Japansche nacht-aanval is zonder succes gebleven.
Admiraal Nomoera heeft verklaard, dat de aanval van de Japansche artillerie en vliegtuigen nog twee dagen zal worden voortgezet.
Boven Londen hangt al twee dagen een ondoordringbare mist. Tot de oogen van MacDonald mag geen sprankje licht toegelaten worden. De premier ligt in volkomen duisternis. De operatie schijnt te zijn geslaagd.
Het wordt nu bekend, waarom Lord Robert Cecil niet naar Genève is gegaan.
- Ik kan de zaak des vredes beter dienen zonder Genève, waren zijn woorden.
Morgen zullen op de ontwapeningsconferentie 14 onder-voorzitters worden benoemd.
Nader bericht:
Lord Cecil zal toch naar Genève gaan, om als vertegenwoordiger van de Unie van Volkenbondsvereenigingen een petitie toe te lichten.
De conferentie komt thans in het stadium der eerste politieke gedachtenwisselingen, terwijl Monsieur Biron nog boven de aarde staat.
Een broeder van den heer Biron is uit Parijs overgekomen om
| |
| |
de begrafenis te regelen. Het stoffelijk overschot wordt weggevoerd naar de lichtstad en nog één dag voor de familie ter bezichtiging gesteld.
Er branden kaarsen rond omheen. De vrij bemiddelde familie laat vervolgens in de parochie-kerk drie H. Missen opdragen, terwijl de kist voor het altaar is geplaatst. En als de kist op de schouders van de dragers naar buiten wordt gebracht voor de plechtige teraardebestelling, zwiept de pastoor in rijk ornaat met den wijwaterkwast langs de mahoniehouten wanden.
Tal van vrienden hebben zich op de begraafplaats verzameld en betreden de kapel, waar de gebeden worden gelezen en koorknapen in witte jurken met kletterende wierookvaten rondgaan. De heer Biron is uitgegaan als een nachtkaars. De man van het evangelie van de erotiek is teruggevallen in de armen der moederkerk. Door een ongelukkig toeval: een tram. In een normaal geval, b.v. na een zwaar lijdensbed, of na een beroerte, waarop hij zich met een hoogen bloedsdruk en een doktetsdiëet had kunnen voorbereiden, zou hij waarschijnlijk wel dusdanige beschikkingen hebben getroffen, dat inplaats van koorknapen in witte jurken revuemeisjes zonder jurken hem bij de uitvaart hadden begeleid, en dat er geen gebeden gelezen zouden zijn, maar eenige alinea's uit de oorspronkelijke Casanova of zoo. Hoe dan ook: Monsieur Biron is uit ons midden heengegaan. Ondanks alles waren er toch al banden van vriendschap tusschen hem en ons ontstaan. Hij had een moeilijk karakter, maar wie het voorrecht had, hem in zijn ware wezen te leeren kennen... Maar dat is kletspraat! Hier wordt immers helaas een leege mahoniehouten kist naar de groeve gedragen! Het geheim is al verklapt, dat de heer Biron nooit heeft bestaan. We hebben wel gedaan alsof. Maar het is niet waar. En dat wij nu met deze
| |
| |
macabere statie meeloopen, komt, doordat wij zelf in een begrafenisstemming verkeeren. De openingszitting van de ontwapeningsconferentie, waarop wij ons zóó hadden toegespitst, heeft ons diep teleurgesteld. En nu hebben wij die teleurstelling eruit geloopen, achter de symbolische baar van M. Biron, dien wij ondanks alles lief hadden... Wij hadden deze begrafenis noodig. Wij moesten dat onaangename gevoel van teleurstelling in den Geneefschen gang van zaken op één of andere manier afleiden. Er was een hoofd van Jut noodig en dat vonden wij in den schedel van M. Biron. Hij liep zoo parmantig door het nachtelijk Genève, kraag hoog op, handen diep in de zakken. - Jut! dachten we tegelijk en we wierpen hem onder een toevallig voorbijkomende tram. Laten wij het maar eerlijk bekennen. Wij zijn over het algemeen ontzettend wreed met profeten. Vroeger steenigden wij hen. Nu duwden wij er weer één onder de tram. Maar in dit geval is er geen enkele officier van justitie, die ons kan dagvaarden op grond van het opzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel, den dood tengevolge hebbend, want niemand kan den rechter-commissaris het lijk aanwijzen, aangezien de mahoniehouten kist leeg is en geen enkele prosector de doodsoorzaak van grof uitwendig geweld kan vaststellen, want M. Biron was maar van papier... Voor zoover hij den ‘schijn’ van een bestaan wist te wekken, leefde hij op wittebrood. Alle mannen, die het leven indeelen in honger en libido, eten wittebrood. Wittebrood maakt hardlijvig. De mannen die daaraan lijden zitten lang op de W.C. en stellen daar onder de suggestie van hun partiëele ontblooting sexueele theorieën op. Alle sexueele theorieën zijn op wittebrood terug te brengen. Bruinbrood is gezonder dan wittebrood. Bruinbrood spaart tijd uit, want het bevordert den stoelgang en het bewaart de wereld
| |
| |
voor tal van sexueele theorieën als die van Monsieur Biron (✝) - en déze nu weer. Laten wij zóó ons geweten in verband met den moord op M. Biron maar in slaap sussen.
Wij gaan terug naar Genève en nemen er nu niet meer als toeschouwer(-hoorder) deel aan de gebeurtenissen. Wij loopen er nu met een schuld aan de wereld rond, gelijk de al of niet gevolmachtigde gedelegeerden ter ontwapeningsconferentie. Wij zijn belast en beladen als zij. Wij hebben evenals zij nu belang bij het uitwisschen van een oude schande. Wij hebben een moord gepleegd. Och ja, wij weten het, er is een tijd geweest, nog niet zoo heel lang geleden, dat een ontzettende oorlog heilig werd verklaard. Er is een tijd geweest, dat er vlammen op graven van onbekende soldaten werden ontstoken, niet zoozeer om de moordenaars aan te klagen, als wel om in een gelukzalige stemming de zoenoffers, waarmee de vrede werd bevochten, te gedenken. Er is een tijd geweest, dat de stamvader van een volk, dat zich over de heele wereld heeft verspreid, met den verheven glimlach van een innig vroom mensch zijn kind het mes in de keel zou hebben gezet, als God, die in den grond van dergelijke offers niets moet hebben, hem de hand niet had vastgehouden. Wij zijn nu nuchter geworden. Wij wenschen elkaar niet meer te offeren. Onder geen voorwaarde. Onder het mom van geen enkel ideaal, geen enkele noodzaak, geen enkel noodlot, willen wij, vrije menschen, elkaar meer offeren. Vroeger was dat anders. Maar nu bekijken wij het zóó. En daar willen wij een gewoonte van maken. Wij hebben een dierenbescherming om het offeren van dieren te voorkomen en te beperken tot hazenpeper- en rookvleesch-productie, kanker-onderzoek, gashokritueel en Flit-jacht alleen. En nu is de tijd gekomen, dat er ook een menschenbescherming in het leven wordt geroepen. Wij
| |
| |
wenschen als menschen niet méér rechten dan een dier. Zijn wij geschikt voor de consumptie, zooals ossen, schapen en oesters, dan willen wij ons over en weer gaarne tot elkaars beschikking stellen, vermits men ons dan ook ruime, warme stallen, vette weiden en zilt doorspoelde putten geeft, waarin wij naar hartelust kunnen aarden en ons kunnen ontwikkelen tot een zoo groot mogelijk rendement. Men bezorge ons dan omstandigheden, waarin wij ontslagen zijn van alle zorgen, waarin geen werkloosheid ons kwelt, waarin het als gras zoo kortstondige bestaan ons geen probleem meer is, waarin wij groot en sterk en goed doorvoed en welverzorgd kunnen leven en ons kunnen vleien in de wetenschap, dat het ons aan niets ontbreekt, waarin sommige oesters onder ons ook paarlen van persoonlijke distinctie voort kunnen brengen, waarin wij, tot bloei en schoonheid gekomen, op het hoogtepunt van ons bestaan, juist als de curve weer omlaag dreigt te duiken, tenslotte gelaten ons het schietmasker voor het voorhoofd kunnen plaatsen om den laatsten gang naar Fray Bentos te ondernemen, teneinde als cornedbeef of als verkwikking bij een champagnefuif ons nog verdienstelijk te kunnen maken voor de wereld. Een oester met een schietmasker voor... het beeld is niet fraai. Maar het gaat hier niet om fraaie beelden. Het gaat erom, dat, als wij gelukzalig levende ossen zijn geworden en ons de geesel van het miltvuur treft, men ons niet harteloos cremeere, maar ons voere naar een modern destructiebedrijf, want velen onzer gaan drachtig aan technisch vet en uit ons gebeente kunnen gelatine voor pudding, lijm voor meubelen en kaakjes voor de kinderen om toe te geven in den winkel, worden bereid. Kanker, voor onderzoek, behoeft men in de laboratoria der academische klinieken niet op ons te verwekken, want aan kanker lijden wij reeds in voldoende mate,
| |
| |
tot vreugde van de medische wetenschap, die zich de genezing van deze kwaal tot lichtend verschiet heeft gesteld. En tegen het gashok hebben wij geen bezwaar, als de nieren verschrompeld zijn of een keelziekte ons wurgt of een ontijdige vuurwerkontploffing op een nationaal volksfeest ons de borstkas geopend en de ledematen van het lichaam gereten heeft. En wat het uitflitten van de lastige elementen onder ons betreft: men late ons de vrijheid, te vluchten uit die kringen, waar men ons niet duldt en zette ons niet na met pantserschepen en machinegeweren, als enkelen onder ons met hun misdadigen aanleg naar de oerwouden van den Orinoco drossen of in Suriname trachten, het verspreide goud te verzamelen tot heil van de standvastigheid van ons aller ruilmiddel.
Ongetwijfeld, het bestaan van een modern dier is aanlokkelijker dan een bestaan als mensch.
Op welke manier dan ook: wij wenschen ons bestaan gewettigd te zien, een bestaan zonder servituten van oorlog of wat daar op lijkt, een geoctrooieerd bestaan als van een eenvoudig handelsmerk.
Als wij ons de weelde van een nieuw kind kunnen veroorloven, dan willen wij daarmee naar een patentenbureau gaan en het onder nummer laten inschrijven, opdat niemand onze rechten op dat kind kan krenken. Want zoo'n kind, elk zoo'n kind, is meer dan een uitvinding, waar men niet aan mag komen. Zoo'n kind is een wonder van leven. Zoo'n kind is eigenlijk het grootste wonder van de schepping. Waarlijk, zoo'n kind is waard, dat het gepatenteerd wordt en beschermd tegen alle inbreuken. Als een nieuw systeem mitrailleur-koeler beschermd kan worden, waarom dan zou een kind niet voor schending bewaard kunnen worden? Een kind is niet alleen maar ‘aardig’. Een
| |
| |
kind is veel en veel meer. Een kind - ja, een kind is eigenlijk een heele wereld. En dan zoo'n kind te offeren aan de politiek...
Het conflict duurt voort.
De afgezette Japansche admiraal Sjiozawa - hij heeft zijn familie de eer van een hara-kiri geval onthouden - verklaart volgens Reuter, dat de Japanners de laatste dagen harde slagen moesten lijden.
Japan zendt nieuwe troepen. De oude zijn uitgeput, verminkt of gedood.
6 Februari.
Petitie-dag.
De conferentiezaal is slecht bezet, als de vertegenwoordigers en vertegenwoordigsters van de vredesvereenigingen hun smeekbeden formuleeren. Ce ne sont que des gueux. Er wordt vrijwel niet geluisterd. Alleen de smeekelingen hooren elkaar aan. Maar er is ook iets belangrijks gebeurd: er is een Fransch voorstel ingekomen, dat onaanvaardbaar is en de conferentie in het begin van haar bestaan nog meer in discrediet brengt, een voorstel waarin veiligheid I is en ontwapening II. Zoo komt er niets van de vredesgedachte terecht. Men moet afstappen van het verdrag van Versailles. De Duitsche bladen spreken over het algemeen een vernietigend oordeel over het voorstel uit. De gedachte der ontwapening is er volkomen vreemd aan. Het Fransche voorstel stuurt aan op een Volkenbondsleger. Maar het neemt nationale bewapening in bescherming.
- Genève staat onder regie van Frankrijk, wordt in Duitschland reeds betoogd.
Vroeg in den morgen vieren de Chineezen in Sjanghai met veel vuurwerktumult hun nieuwjaarsdag.
| |
| |
De Japanners verknoeien den feestdag voor de Chineezen niet. Zij hebben straks hun eigen nationalen feestdag. Dien vieren zij ook met vuurwerk. In afwachting van versterkingen staken zij het bombardement. Er is weer 40 millioen jen voor de voortzetting van de maritieme en militaire actie gevoteerd. Er schijnt wat in de lucht te hangen. Het helsche nieuwjaarsvuur van de Chineezen is slechts de stilte, die aan een storm voorafgaat.
Zondag 7 Februari.
De vijandelijkheden zijn weer met mate hervat. Het 19de van Kanton onder commando van Tsai Ting-hai heeft zich met succes aan de zijde van de regeeringstroepen uit Nanking in den strijd geworpen. De Chineesche bankiers hebben het 19de 500.000 dollar in zilver aangeboden met het verzoek, een eindje verderop te gaan vechten. De zaken hebben toch al zoo te lijden...
- Als jullie ons twee millioen geeft, heeft Tsai Ting-hai gezegd.
Dit is geen operette. Chineezen zijn zakenlui, dat is alles. De toestand op zichzelf is ernstig genoeg. Want heden, Zondag, heeft het Witte Huis besloten, de Amerikaansche vloot in de Chineesche wateren opnieuw te versterken en groote ongerustheid heerscht er om het feit, dat er massale Russische troepenbewegingen uit Wladiwostock worden gemeld. Wladiwostock verkeert in oorlogsstemming. De geheime agenten van de Sowjet-Unie seinen ontstellende berichten uit Tokio.
Maandag 8 Februari zet te Genève in met een gelukkig feit: de ontvangst van het rapport van de consulaire commissie te Sjanghai.
Terwijl Sir John Simon ter ontwapeningsconferentie een ongenietbare rede houdt en Tardieu het alom onaanvaardbaar ge- | |
| |
achte Fransche voorstel, dat niettemin voorgoed zijn stempel op de ontwapeningsconferentie zal drukken, toelicht, worden de voorbereidselen getroffen voor een nieuwe behandeling van het conflict China-Japan in den Volkenbondsraad, dank zij de bemoeiingen van dr. Yen, die zich geen rust gunt. De broeiing in het Verre Oosten laait als koortsgloed van zijn gerimpeld voorhoofd.
Het Witte Huis staat als een lichtende theestoof in den nacht. Er wordt amechtig geconfereerd. Ook in Rusland denkt men niet alleen meer aan vijfjaarsplannen. De ontwapeningsconferentie biedt voorloopig geen nieuwe aspecten. De agenten der wapenindustrie doen goede zaken. Het zag er één oogenblik slecht voor hen uit. Maar het Fransche voorstel was gunstig. Niet alleen zouden de nationale bewapeningen na afloop van de conferentie herzien, voor zoover toelaatbaar gemoderniseerd en op peil gebracht worden, maar zelfs de uitrusting van een Volkenbondsleger behoeft geen utopie meer te heeten.
Men kan, als handig zakenman, soms nog meer aan den vrede verdienen dan aan den oorlog.
Omtrent den gezondheidstoestand van den geïsoleerden Engelschen premier worden geen bulletins meer uitgegeven. Zij bevorderen zijn genezing niet en bovendien vragen belangrijker dingen de aandacht dan een geslaagde oog-operatie, zelfs al betreft het den heer MacDonald, die in pijnigende werkloosheid op bed ligt en met de gedachten door het duister van de ziekenkamer tast.
Dinsdag 9 Februari.
Het bombardement is met hevigheid hervat.
In Tokio hangt een electrische spanning. De fel-nationalistische elementen roeren zich. De liberale oud-minister van financiën
| |
| |
Inoeie wordt op weg naar een vergadering, waar hij wil waarschuwen voor een dreigende instorting van de Japansche schatkist, neergeschoten. Hij overlijdt na aankomst in het ziekenhuis onder het prevelen van de woorden: ‘Hemelsche rechtvaardigheid, heb medelijden met mij en met mijn arm volk.’
De naam van den dader wordt verzwegen.
De stemming der Chineezen is verbitterd. In Hangkau wordt het Japansche consulaat geplunderd.
De namen van de daders blijven onbekend.
In de wandelgangen van de groote zaal der ontwapeningsconferentie praat men op gedempten toon over de op handen zijnde vergadering van den Volkenbondsraad. Men vreest complicaties. Men poogt dr. Yen ervan terug te houden, verdere stappen te doen. Maar dr. Yen dwaalt ontoegankelijk voor elk verzoek met vreemd vertrokken gelaat door de wandelgangen. De berichten, die hij uit Loiang en Sjanghai ontvangt, zijn hoogst ernstig. Zijn geloof in den Volkenbond is de laatste stroohalm, waaraan zijn ontmoedigde geest zich vastklampt. De gedelegeerden van de ontwapeningsconferentie hebben geen vat meer op hem. En nu vreezen zij stagnatie in de ontwapenings-besprekingen. Zij hebben n.l. het Fransche voorstel leeren waardeeren, 't is gek, maar 't is zoo, niet heelemaal, maar min of meer gedeeltelijk in ieder geval. Het is een kluif, doch men kan er tenminste zijn redenaarstalenten op oefenen. Genève is bovendien een mooie stad. Het zou jammer zijn, op te moeten breken vóór de eerste zomersche dagen het verblijf er komen veraangenamen. Waarom die haast. De commissie-Lytton is nauwelijks met de Paris uit Cherbourg vertrokken. Wil Sir Eric Drummond, vóór hij in 1933 heengaat, den chaos, waarin de wereld verkeert, nog opgeruimd zien? Als de groote mogendheden wat
| |
| |
door den politieken beugel laten gaan, blijft het conflict wel beperkt tot China en Japan.
Maar de gedelegeerden ter ontwapeningsconferentie, die aldus denken, weten in hun Geneefsch theoretisch isolement niets van de geheime berichten, die van Tokio over de wereld uitspatten en Wladiwostock in oorlogsstemming brengen, in het Witte Huis den heelen nacht de lichten ontstoken houden, dr. Yen de oogen achter de groote brilleglazen doen trillen en Mr. Mac-Donald het verblijf in de donkere ziekenkamer tot een hel maken. Dit alles ontgaat den gedelegeerden ter ontwapeningsconferentie, wier eenig contact met de wereld op het oogenblik gelegen is in café-gesprekken met de wapenindustrie en fluistergesprekken op de delegatiebals. En dan hebben zij de kranten. Maar zij hebben het talent niet van een krantenlezer als wijlen de heer Biron.
In den namiddag komt op aandrang van dr. Yen de Volkenbondsraad bijeen, eerst in gesloten zitting, daarna openbaar. Maar dr. Yen blijft onbevredigd. Paul Boncour concludeert, na de discussies, dat zoowel Japan als China in beginsel de idee van een neutrale zone hebben aanvaard. Het resultaat van de onderhandelingen daaromtrent dient dus allereerst te worden afgewacht.
Woensdag 10 Februari.
De Fransche kamer stelt de interpellatie over het Chineesch-Japansche conflict op voorstel van minister-president Laval uit, teneinde onvoorzichtige uitlatingen te voorkomen.
Nimmt Frankreich keine Partei?
Nabij de forten van Woesoeng zijn thans 33 Japansche oorlogsschepen geconcentreerd. De weg tusschen Woesoeng en Tsjapei is door een groot aantal vliegtuigen verkend. De buitenlandsche militaire autoriteiten leiden uit alles af, dat een aanval van on- | |
| |
gekende hevigheid aan Japansche zijde wordt voorbereid. Het geschut blaft intusschen den vredestoestand voortdurend af. Alle bemiddelingspogingen zijn mislukt. Dat is het resultaat, hetwelk op verzoek van Paul Boncour door den Volkenbondsraad moest worden afgewacht.
De Chineesche minister van buitenlandsche zaken is zeer pessimistisch gestemd.
Oproerige Japansche militairen zijn onder bewaking teruggestuurd naar Sasebo en zullen terecht staan voor den krijgsraad. Op dringend verzoek van den heer Stimson stelt de commissie van buitenlandsche zaken uit het Huis van Afgevaardigden te Washington de behandeling van de motie-Fish, strekkende tot het verbieden van het leveren van wapens aan oorlogvoerende landen, voor onbepaalden tijd uit.
De afgezette Mantsjoe-keizerin-weduwe Yi is, zooals nu eerst bekend wordt, Vrijdag in Peking gestorven, op een oogenblik, dat het er voor China heilloos uitzag.
De wacht is op een tweede rapport van de consuls te Sjanghai. Maar wat kan de Volkenbondsraad doen? Het is geen ‘raad’. Het is een kleine verzameling diplomaten, die met halve, heele of heelemaal geen volmachten slechts naar de ontwapeningsconferentie zijn afgevaardigd.
Maar de stemming is tegen Japan.
Grandi houdt op de ontwapeningsconferentie een verrassendindrukwekkende rede. Met Italiaansche intuïtie voelt hij de situatie, waarin de wereld verkeert, zuiver aan. Hij spreekt over een catastrophalen toestand. Hij dringt aan op afschaffing van alles, wat op het oogenblik in de Chineesche wateren beroering sticht, afschaffing van alles, wat op het oogenblik in Tsjapei verdere verwoestingen aanricht en boven China nog dreigt. En
| |
| |
herziening van de uitvloeisels van het incident 1914-1918, de internationale betalingen, bepleit hij. Met cijfers bewijst hij, dat de lasten van de oorlogsbegrootingen na 1925 voortdurend zwaarder zijn geworden, ondanks Locarno, het pact van Kellogg en de algemeene aanvaarding van de internationale rechtspraak. Waar het heengaat, als de ontwapening mislukt, betoogt hij, dat kan men op het oogenblik gaan zien in het Verre Oosten. Het handvest van den Volkenbond is een dood ding, als de bewapening bij de beveiliging der naties overweegt. Ieder militair overwicht moet vanzelf tengevolge hebben, dat het zijn druk op de internationale betrekkingen doet gevoelen.
- Ik zie volkomen in, eindigt Grandi - en diep onder den indruk ontvangen de gedelegeerden de eerste sterke aansporing - wat de maatregelen, die ik heb voorgesteld, voor de groote militaire mogendheden beteekenen, maar zij, die het minst te vreezen hebben, moeten het moedigste voorbeeld geven.
Wolff seint: De rede van Grandi was één scherpe critiek op het Fransche voorstel en was een besliste afwijzing van de politiek van het onbuigzame egoïsme.
De rede van Grandi, waarvan de geest zelfs nog zal doorklinken in het pact van Mussolini van Maart 1933, wordt gevolgd door een rede van den Japanschen vertegenwoordiger Matsoedeira. Hij noemt met een verlegen gezicht den toestand in het Verre Oosten een beetje onrustig en komt dan tot het formuleeren van de Japansche eischen. Terwijl de Japansche vliegtuigen bommenstrooiend zwaaien en zwenken boven Tsjapei, zegt Matsoedeira, dat Japan van bombardementsvliegtuigen niets meer wil weten. Ook de vliegtuigmoederschepen acht Japan een voortdurend gevaar voor den wereldvrede. Wordt deze bewering onder de bedreiging van 300 Amerikaansche vliegtuigen boven
| |
| |
de Stille Zuidzee geuit? Worden deze woorden gesproken onder den financiëelen druk van de order tot het bouwen van een nieuw Japansch vliegeskader?
Wat den Volkenbondsraad aangaat: de wacht is op het tweede consulaire rapport.
Donderdag 11 Februari.
60.000 Chineezen zijn om de stellingen van Tsjapei en Woesoeng geconcentreerd.
In Mantsjoerije, waar de gebeurtenissen een weinig uit het oog zijn geraakt, sneuvelen vandaag 1000 Chineezen. Driehonderd Japanners vriezen dood.
Er liggen nu 100 buitenlandsche oorlogsschepen voor Sjanghai. De Chineesche loopgraven zijn volgens buitenlansche deskundigen zeer sterk.
De totale kracht van Japan in en om Sjanghai bedraagt thans 40.000 man. En twaalf transportschepen zijn onderweg.
Vandaag wordt de verjaardag gevierd van den eersten tennô. Het feest wordt door de Japanners ingezet met een aanval over de heele linie Woesoeng-Tsjapei. De terreinwinst is matig. Maar de militaire demonstratie is geslaagd.
Drie Japansche soldaten hadden op dezen nationalen feestdag zich ontplofbare stoffen om den gordel laten binden en wierpen zich met het volkslied op de lippen in de prikkeldraadversperringen van de Chineezen. Of dit strijdmiddel uit alle hoeken van het internationaal oorlogsrecht gezien als ontoelaatbaar kan worden gekwalificeerd, is zoo maar niet direct te zeggen.
Er wordt gefluisterd over een geheim verdrag tusschen Frankrijk en Japan. Volgens de Daily Express financiert Frankrijk de munitie-levering aan het land van Sato.
Men verwacht een geweldigen aanval van Japan. Overal in
| |
| |
Europa koopt Japan oude schepen op, voor troepentransport. En de Japansche valuta-voorraden worden uitverkocht tegen ontstellende dumping-prijzen.
Zestien loodsen zijn aan boord van de transportschepen geklommen, die, uit Sasebo gekomen, in den mond van den Jangtse gearriveerd zijn, met troepen voor Sjanghai.
De dreiging wordt steeds zwaarder.
- Ook de Belgische regeering is ervan overtuigd, roept Hymans ter ontwapeningsconferentie uit, dat de bewapeningswedstrijd tot een catastrophe moet leiden. De conferentie moet de wereld haar ernstigen wil tot samenwerking en vrede toonen.
Bij Woesoeng liggen nu 40 Japansche oorlogsschepen.
Nanking heeft nog twee divisies afgezonden.
- Veiligheid kan slechts worden verkregen door volledige en algemeene ontwapening, gilt Litwinoff door de groote conferentiezaal. Twee door den Volkenbond en het pact van Kellogg gebonden staten voeren nu al vijf maanden een verbitterden strijd. Weliswaar is de oorlog niet officiëel en notariëel geregistreerd, doch groote provincies worden bezet, alle oorlogswapenen worden gebruikt en dooden en gewonden vallen bij duizenden. Ik zeg u - en ik zeg het met nadruk, ik roep u toe, dat het conflict in het Verre Oosten slechts een begin is van een nieuwen wereldoorlog (zegt Litwinoff).
Litwinoff pleit voor algeheele ontwapening. Maar over de Sowjet-Unie zijn duizenden schietvereenigingen voor mannen en vrouwen verspreid. In alle jeugdvereenigingen wordt militaire gymnastiek beoefend. Kinderen worden ingewijd in de theoretische geheimen van het bajonetgevecht. Na de theorie krijgen zij gecapitonneerde kamizooltjes en bandages aan en dan oefenen zij. Meisjes vinden het stooten op de kamizooltjes niet prettig.
| |
| |
In de puberteitsjaren zijn de piepjonge borstjes nog wat gevoelig. Maar de jeugd ziet het nut van den wapenhandel in. Zij is zich van haar taak bij de voorbereiding van den nieuwen wereldoorlog bewust.
Intusschen wordt een nieuw regiment Britsche troepen in Poona voor Sjanghai ingescheept.
Vrijdag 12 Februari.
- Alles wat wij totnutoe aan militair werk hebben laten zien, verklaart admiraal Nomoera op een oogenblik, dat de kanonnen zwijgen en men elkaar een beetje kan verstaan, is slechts wat geschermutsel geweest. Proefaanvallen waren het, meer niet. Maar thans bereiden wij onzen eersten serieuzen aanval voor. De Daily Herald schrijft, dat de Australië-vlieger Kingsford Smith een aanbieding heeft gekregen om het opperbevel over de Chineesche luchtvloot op zich te nemen. Een groot aantal Australische piloten zou bezig zijn met de vorming van een speciaal eskader voor China.
Washington vreest thans een krach.
Steeds dreigender acht men er het gevaar voor de Amerikaansche onderdanen in Sjanghai. De Japanners hebben een textielfabriek gebombardeerd, die door Amerikaansche mariniers was bezet.
Dr. Yen alarmeert opnieuw. ‘De Raad bereikt niets,’ roept hij en hij vraagt om de Assemblée. Hij geeft den Raad in overweging, gebruik te maken van het recht, overeenkomstig art. 15 van het handvest, de Assemblée bijeen te roepen.
Hij dwaalt als een schim door de conferentiegebouwen. Zijn handen houden voortdurend nieuwe nota's omklemd.
Zaterdag 13 Februari.
Dr. Yen spreekt 's ochtends eerst als gedelegeerde ter ont- | |
| |
wapeningsconferentie. Zijn rede is niet aangenaam voor Frankrijk. Hij heeft het over de vredesmachinatie, die stuk slaat. Zijn woorden strompelen nerveus. 's Middags spreekt dr. Yen in den Volkenbondsraad. Hij dringt er weer op aan, de Assemblée bijeen te roepen. Men tracht hem het plan uit het hoofd te praten. Zou nu, juist ‘nu’, de volledige Volkenbondsvergadering iets omtrent het conflict China-Japan moeten besluiten, dan zou het met den Volkenbond zijn gedaan. Men wil den Volkenbond redden. Men bezweert Yen, dat de tijd nog niet gekomen is. En dr. Yen laat zich overreden. Maar hij deelt plechtig mee:
- Dan behoudt China zich alle rechten voor!
De avond legt zich loodzwaar op de conferentiestad.
In Wladiwostock wordt een secretaris van het Japansche consulaat betrapt op het nemen van fotografieën van de Russische marine-werven.
Hoop en wanhoop bergen de steden. Het pluritonale leven boldert polyrhythmisch voort naar een onzekere toekomst.
Vrachtauto's met verkleede mannen, piassen en polichinellen, die met bellen een pandemonium aanrichten, stommelen over de boulevards. Het is geen vastenavondgrap: collectanten omzwermen het gerij.
Crisis-inzameling...
Zondag 14 Februari.
De consulaire commissie maakt, vooruitloopend op haar tweede rapport, bekend, dat de toestand zeer ernstig is.
De Chineesche regeering bereidt zich met koortsachtige haast voor tot een strijd op leven en dood.
Groote voorraden munitie worden in Amerika aangekocht.
Een nieuwe Chineesche vrijwilligersmacht ter sterkte van 200.000 man staat gereed voor een opmarsch naar Sjanghai.
| |
| |
Nieuwe Japansche versterkingen worden in den ochtend aangevoerd.
Vanavond komen nog 10.000 manschappen aan.
Zij brengen zwaar geschut mee,
houwitsers,
tanks,
vlammenspuiten,
gasmaskers,
munitie,
en proviand.
MacDonald verlaat de kliniek met een zwarte klep voor het linker oog.
De Japansche raad van state heeft een crediet van 30.000.000 jen voor militaire operaties goedgekeurd.
De keizer van Japan laat zich tot in de kleinste bijzonderheden omtrent de ontscheping der versterkingen inlichten.
De dag van het groote offensief nadert.
Hartelijk toegejuicht doet intusschen in de Zondagochtend-bijeenkomst van de ontwapeningsconferentie de Zwitsersche Bondspresident Motta een beroep op Japan en China om aan den strijd een einde te maken.
In alle gevallen zal Zwitserland neutraal blijven..., zegt hij... (Verder zijn er in Genève theatervoorstellingen, godsdienstoefeningen, afternoon-tea's en bals).
De medici hebben MacDonald den raad gegeven, nog drie weken rust te nemen aan de Rivièra of in Lossiemouth.
- En Genève dan! ontviel hem.
De uitroep werd met schouderophalen ontvangen.
- Wij raden het u om uw bestwil, zeiden de artsen.
Maandag 15 Februari.
| |
| |
HET TWEEDE RAPPORT ONTVANGEN!
Het spreekt van een Japansche terreur in het Amerikaansch-Europeesche deel van Sjanghai. In de Chineesche wijk Tsjapei houden zij huis als barbaren. Gevangen genomen Chineezen worden neergeschoten.
De Chineesche Christengeneraal Feng Joe-sjiang trekt met een legermacht op naar Sjanghai.
Maarschalk Tsjang Kai-sjek heeft zich te Nanking in het zadel geworpen en is eveneens spoorslags naar Sjanghai vertrokken. Hij zal zelf het opperbevel over alle Chineezen op zich nemen om het dreigende Japansche offensief het hoofd bieden.
- Liever als yadeïet vergruizeld dan als leisteen voort te moeten leven, is zijn leus.
Waar hij langs komt, werpt men de zorgvuldigst gekweekte winterbloemen op zijn pad.
Zie, hoe hij rijdt, de toeverlaat van China, de redder van China, de held van 1927, de hoop van 1932.
Evviva Tsjang Kai-sjek.
Zie, hoe hij rijdt en strijdt, te paard, te zwaard. Welk een vaart. Tsa - tsa - hopla - hop. Het tuig van het paard, de kop van het paard, de teugels van het paard. Tsjang Kai-sjek is een sji nees die tsjang kai sjek heeft hop een paard en zit hop zit hop zit daar op hop hop zie tsjang kai sjek draagt hop la hop een u ni form die tsjang kai sjek is ge ne raal hop ge ne raal een ge ne raal is dap per hop een ge ne raal hop heeft zijn va der land hop lief hop laf hop lef hop lief hop laf hop lef hop hop sa hop sa hop hop hop.
Allee!
Alla!
ALARM!
| |
| |
Een incident. Een feit. Het barst aan alle kanten. Het kwetst naar alle zijden.
God o God, kan deze wereld werklijk niet meer tot bedaren komen?
Het incident betrekt opnieuw Amerika in de benauwende volte van naderend onheil. En Amerika ‘is’ al zoo kreukbaar, nu de verdere wereld uit het tweede consulaire rapport heeft ervaren, hoe veel het reeds te gedoogen kreeg, zonder dat het op de Geneefsche trommels sloeg, of, erger, diplomatieke betrekkingen verbrak. Ja, wat gedoogde het al niet: schending der concessiegrenzen, schending van de vlag, schending der verdragen... Amerika liet geschieden, liet maar zijn, zond schepen, kruisers, verkenners, torpedisten... legde ijzer in het vuur, maar smeedde niet.
Maar nu!?...
Het incident sist als gloeiend staal in een koelbak.
Het incident heeft zich zoo afgespeeld:
Ringwalt, de Amerikaansche vice-consul te Sjanghai, krijgt bezoek van een dame, die haar kind zoekt. Zij stormt angstig bij hem binnen.
Och, er is zoo weinig lont noodig om een kruitvat te doen springen... Soms is een breed opgezette moord- en brandorganisatie niet eens bij machte om zooveel angst en dreiging over de wereld te zaaien als het onnoozele feit, dat een jonge, van oorsprong Chineesche, maar door haar huwelijk genaturaliseerd-Amerikaansche dame, een zekere mevr. Young, haar kind in Sjanghai loopt te zoeken en ten einde raad den vice-consul te hulp roept.
- M'n kind, m'n kind! Ze hebben m'n kind geroofd.
Een kind... Een kind is immers de heele wereld!
| |
| |
De vestibule van het consulaatsgebouw weerklinkt van het gejammer.
De heer Ringwalt is onmiddellijk bereid, er zich persoonlijk mee te bemoeien.
Tot nu toe zijn de Amerikanen vrijwel met rust gelaten in de wijk Hongkjoe, vanwaar uit de Japanners hun aanvallen op Tsjapei richten, dwars over den North Szechuan Road heen. Wie in Hongkjoe eenigszins veilig wil zijn, doet er goed aan, zich te voorzien van een fuseliershelm van Amerikaansch model en a pair of goggles. Zoo doen óók de fotografen en journalisten, zoowel bij het traditioneele ochtendbezoek aan het Japansche hoofdkwartier (eindpunt bus 7), als 's middags bij het traditioneele thee-uurtje in het Chineesche hoofdkwartier (eindpunt lijn 1).
- Zoekt ‘u’ op den Broadway; beginnen bij het Astor Househotel; dan kies ik de zijstraten, roept de heer Ringwalt. - Maakt u zich maar niet zoo ongerust. Ik wil wedden, dat uw kind bij de volle tramremise rondhangt, of in één van de zijstraten, waar de Japansche tanks en kanonnen parkeeren. Voor een kind zijn kanonnen en zoo altijd interessant.
Kort en goed: mevr. Young haast zich naar den Broadway en de heer Ringwalt snelt een zijstraat in, maar nauwelijks heeft hij een paar passen gedaan, of hij hoort geschreeuw. Hij haast zich terug en ziet, hoe mevr. Young geslagen en gestompt wordt door leden van een Japansche burgerwacht. Zij hebben onder het roode mutsje Chineesche amandelvormige oogen schichtig zien wimperen en vergrijpen zich nu aan de dame. Twee Japansche matrozen en twee vrijwilligers, die speciaal tot taak hebben, de Amerikanen in dit deel van de internationale concessie te beschermen, kijken werkeloos toe en lachen. Natuurlijk is
| |
| |
hier sprake van een misverstand. Mevr. Young heeft teveel van een Chineesche nog. Niettemin tracht de vice-consul haar te ontzetten, doch ook hij wordt ernstig mishandeld.
De consul, de heer Cunningham, heeft onmiddellijk de toedracht naar Washington geseind en, nadat staatssecretaris Stimson ruggespraak heeft gehouden met president Hoover, ontvangt hij telegrafisch antwoord:
- Sein uitvoerig rapport.
Aldus geschiedt.
De moederschepen van den Amerikaanschen marine-vliegdienst, de Langley en de Saratoga, liggen voortdurend in radio-telegrafische verbinding met Washington, Pearl Harbour, Manilla en den Jangtse, waar admiraal Taylor zijn scherpe instructies geeft. Het ééne eskader vliegtuigen na het andere verlaat de Amerikaansche moederschepen, zwerft in V-formatie over den oceaan, tot aan de territoriale watergrenzen van Japan en keert langs de Noordgrens van het Japansche mandaat onder den Kreeftskeerkring en vervolgens langs het tracé van den telegraafkabel Balik Papan - Hawaï - San Francisco over de riffen, koraaltuinen, koffereilanden en vulkanen van den Anson Archipel naar de Zilverrots op den 33sten breedtegraad, waar de Langley ligt, terug. De vliegtuigen tanken en ontvangen nieuwe instructies. Codeseinen en bombardementsvliegtuigen stuiven onafgebroken door de lucht. De vlootmanoeuvres krijgen een dreigend aanzien. Het incident kan de lont worden, waarop het kruitvat barst. Japansche jachtvliegtuigen verkennen de bewegingen van de Amerikaansche luchtvloot en zwerven om het eiland Guam, het spionnage-eiland van de Vereenigde Staten, dat als een periscoop tusschen de Marianen en het eiland Jap uit de Stille Zuidzee steekt.
| |
| |
De stemming in Sasebo is nerveus.
Koortsachtig gaat Japan voort met de voorbereiding van het gigantische offensief.
Ook de Chineezen versterken zich.
Liever als yadeïet vergruizeld, dan gedoemd te zijn, als leisteen voort te leven...
Dr. YEN EISCHT THANS BIJEENROEPING VAN DE ASSEMBLEE.
Beslissing: morgen.
Terwijl de vliegtuigen oorlogsrunen tegen het zwerk van de Stille Zuidzee schrijven in geheimschrift, dat onmiddellijk vervliegt, eischt een nieuwe spreker in Genève afschaffing van de luchtoorlogmachinatie. Het is minister Beelaerts van Blokland, die voor Nederland spreekt.
Dinsdag 16 Februari.
De leden van den Volkenbondsraad haasten zich weer vroeg naar het conferentiegebouw. Baron Sato is in zijn hotel gebleven. Dr. Yen waart door de wandelgangen van het Volkenbondspaleis. De deur, waarachter de raad vergadert, is gesloten. Er klinkt geen enkel geluid tot de gangen door. Sneeuw dwarrelt in de tuinen.
De Daily Herald betoogt, dat de Volkenbond over Japan den banvloek moet uitspreken, anders zal hij, de Bond, in conflicten als het onderhavige nooit meer als autoriteit erkend worden.
De groote mogendheden protesteeren in Tokio.
Dr. Yen heeft een uur lang voor de deur van de raadzaal op en neer geloopen, de handen wringend. Hij is teruggekeerd naar het Chineesche delegatiegebouw en dicteert één van zijn secretarissen een nieuw telegram, een wanhoopstelegram naar een zijde, waar hij krachtens opvoeding en overtuiging zich feitelijk
| |
| |
niet heen moest richten. Maar de groote Kerk van Christus, die gebaseerd is op het Woord van vóór de Reformatie, omspant ook een deel van China. Geen heidensch land dient zooveel missionarissen tot woon als China. Dr. Yen dicteert een wanhoopstelegram aan het hoofd van de grootste Christenkerk.
- Ik smeek Uwe Heiligheid, dicteert dr. Yen, om bemiddeling. Eén woord van Uwe Heiligheid richt misschien meer uit dan alles, wat wij met ongeschikte handen en onbekwamen geest trachten tot stand te brengen. Ik smeek Uwe Heiligheid om bijstand voor het onwaardige China, dat verscheurd dreigt te worden, en voor de heele wereld, die niets vermag te doen om Japan te stuiten in zijn goddeloos geweld.
Per ijlbode wordt het telegram naar het telegraaf kantoor gebracht.
In Tokio protesteeren de mogendheden opnieuw.
Goudtransporten glijden langs het Februarizwerk. Wallstreet, Parijs en Amsterdam zijn de bougies van den drietakt-geld-motor. China dreigt te breken. De roode machten, die Tsjang Kai-sjek onder dictatuur had gebracht, rekken de halzen weer en maken zich meester van Kiangsi, vormen een nieuw gevaar voor Sjanghai, op één dagreis af stands.
- Wij smeeken Uwe Heiligheid om bijstand. China dreigt verscheurd te worden, seinen de morsesleutels naar de stad van het Vaticaan.
In de hospitalen nemen Chineesche artsen foto's van verwondingen. Japan, beweert men, gebruikt oorlogstuig, dat buiten de internationale overeenkomsten valt. Ernstige verwondingen, verscheuringen der ingewanden en ruggegraatsversplinteringen hebben de artsen geconstateerd, die veroorzaakt moeten zijn door ontplofbare kogels.
| |
| |
De Engelsche soldaten gebruikten in den Boerenoorlog toch ook dum-dum-kogels! De Boeren waren taai, zoo taai als de Chineezen nu zijn. Alleen niet zoo talrijk.
Vijf legerkorpsen onder Tsjang Kai-sjek zijn samengetrokken bij de spoorlijn Sjanghai-Nanking.
Maar de Japanners, wordt beweerd, zullen het offensief beginnen met gifgas.
- Wij smeeken Uwe Heiligheid om bijstand, knetteren de relais. Nieuwe protesten van Amerika storten op Tokio neer, terwijl de keizer een leening van 3.400.000 pond sterling ratificeert om het offensief te financieren.
Admiraal Nomoera verklaart, bereid te zijn nog 36 uur te wachten. Als de Chineezen binnen 36 uur zich teruggetrokken hebben, blijft Sjanghai gespaard.
- Spaar de internationale concessie, het is uw eigen belang! seint Washington.
Maar Tokio blijft voortgaan met het voorbereiden van de lawine.
Dr. Yen is teruggekeerd naar het conferentiegebouw van den Volkenbond. Op het verzoek van dr. Yen, de Assemblée bijeen te roepen, is afwijzend beschikt. Maar de Raad heeft besloten, zich onmiddellijk tot de Japansche regeering te wenden. Aan de Japansche regeering zal met klem worden verzocht, den toestand in Sjanghai niet verder te verscherpen.
- Wacht u nog even met opnieuw aan te dringen op het bijeenroepen van de Assemblée, fluistert Sir Eric dr. Yen in het voorbijgaan toe.
- Maar ik heb zooeven het bericht ontvangen, dat het offensief...
- Het zal worden uitgesteld.
- Maar...
| |
| |
- Het mòet worden uitgesteld. Er zal een storm over de wereld gaan...
- Maar...
- Japan zal niet blind zijn voor een grooter belang. Washington...
- Japan ‘is’ blind!
- Wacht, wacht nog even...
Nog 35 uur...
Nomoera gaf 36 uur respijt. Er is al één uur om.
De redactiecommissie heeft zich onmiddellijk aan het werk gezet. Het is een moeilijke kwestie. Engeland heeft bij monde van Lord Londonderry een fel protest, waar de kleine mogendheden op aandrongen, geremd. Toch sluipen er in de nota, die Japan wordt toegestuurd, eenige pijnlijke terechtwijzingen. Men aarzelt, haar te publiceeren.
Nog 34 uur...
Nomoera gaf 36 uur respijt. Er zijn al twee uur om.
Dr. Yen wacht. Met gevouwen handen wacht hij. De moed ontzinkt hem.
Zestig minuten wacht hij. Zestig dagen lijken het.
Nog 33 uur...
Nomoera gaf... enz. Er zijn al drie uur om.
Een Chineesche secretaris komt dr. Yen melden, dat er antwoord is.
ANTWOORD VAN HET VATICAAN!
De Geneefsche pers bestormt het Chineesche delegatiegebouw. In zestig talen kwetteren de morsesleutels het Vaticaansche bericht door de wereld:
‘Zijne Heiligheid zendt dr. Yen zijn beste wenschen en verzekert hem, dat hij zal bidden voor den terugkeer van den vredestoestand.’
| |
| |
Het antwoord is geteekend door den kardinaal-staatssecretaris. ‘En zal bidden voor den terugkeer van den vredestoestand...’ Het gebed van den paus vermengt zich met het gebed van de wereld.
Nog 32 uur.
Nomoera...
Ja, ja, dat is bekend.
Mr. MacDonald is teruggekeerd naar de kliniek. Hij moet verder rust houden. Hij ontvangt Sir John en Lord Hailsham, den minister van oorlog en mr. Baldwin, zijn plaatsvervanger in den kabinetsraad. Twee volle uren confereeren de staatslieden over den toestand in Sjanghai.
Nomoera heeft 36 uur respijt gegeven.
Nog 30 uur...
De wereldaether siddert van code-telegrammen. Geheime agenten bezetten gecapitonneerde telefooncellen en ontvangen nieuwe instructies.
De Geneefsche politie brengt een bezoek aan de appartementen van de Amerikaansche delegatie in het gebouw van het Volkenbonds-secretariaat. Sir Eric Drummond stamelt zenuwachtig excuses. Voor hem is het een nieuwe slag: er zijn strikt geheime bescheiden over de sterkte van de Amerikaansche vloot verdwenen, bescheiden, die het Witte Huis den leden der delegatie ter ontwapeningsconferentie alleen had toevertrouwd. Het blijkt nu, dat reeds in den nacht van 2 op 3 dezer gepoogd is, in te breken in de slaapvertrekken van de leden der Amerikaansche delegatie, in hotel Des Bergues. De leider der delegatie, ambassadeur Gibson, deelt later mee, dat er geen stukken van groote waarde zijn gestolen. Bij senator Swanson zijn met een mes een paar kasten geforceerd. Erger evenwel is, dat een cijfercode, een
| |
| |
voor het evenwicht der internationale verhoudingen zéér gevaarlijk document dus, ontvreemd werd. De politie tast in het duister.
Nomoera heeft 36 uur respijt gegeven.
De sfeer in Washington, Londen, Parijs, Genève, Sjanghai en Tokio is geëlectriseerd. De Stille Zuidzee schuimt. Vliegeskaders zwermen.
Men verzoekt de Geneefsche politie, den diefstal van de documenten geheim te houden.
Weer zijn drie uren verstreken.
Nog 27 uur...
Mr. Hoover is zeer bewogen, als hem het bericht van den diefstal bereikt.
De contra-spionnage kan geen enkele inlichting, geen enkel vermoeden opgeven. Alle Japansche agenten meende men te hebben geschaduwd.
In het kabinet van president Hoover zijn onmiddellijk geheimschrijvers aan den arbeid gezet om een nieuwe code voor de bewegingen van de vloot ter hoogte van den Kreeftskeerkring op te stellen. Ten koste van alles moet verwarring voorkomen worden. Op geheime golflengten wordt van Washington uit contact gezocht met de vloot in de Stille Zuidzee. Men slaagt erin, nog vóór den nacht de onderlinge berichtgeving in de nieuwe code te transponeeren.
De ontsteltenis wijkt van het Witte Huis. Men is de situatie weer meester. De heer Hoover veegt zich het voorhoofd af. Nomoera heeft...
Nog 25 uur.
Een angstnacht zwiept over de wereld.
Velen bidden.
| |
| |
Maar de uren schrijden onbarmhartig voort.
Woensdag 17 Februari.
Reuter meldt: Het aantal Japansche vliegtuigen te Sjanghai gaat de honderd belangrijk te boven. Als de aanval losbreekt, zal ook het luchtwapen het grootste offensief sinds den wereldoorlog kunnen ondernemen.
In Washington is de hoop prijs gegeven, dat het offensief nog te keeren zou zijn.
Mr. MacDonald heeft de kliniek toch maar weer verlaten. Hij kan niet gemist worden. Het oog van den dood ziet scherp. Het zal niet op hèm blijven rusten.
Sir John is zeer sceptisch gestemd. Zijn geloof in den Volkenbond wankelt. Lord Londonderry daarentegen heeft, zooals de toestand op het oogenblik is, nog hoop... De dood echter hoopt met grooter zekerheid op de vervulling van zijn verlangens. Lord Robert Cecil schudt met de Times het Engelsche volk wakker. Protesteert tegen Japan! roept hij zijn landgenooten toe. Het oogenblik nadert, waarop het groote offensief moet aanvangen.
De dood ontdoet zich van zijn sieraden en steekt zich in overall. Daarna ziet hij de gereedschapskist der voorzienigheid na.
Donderdag 18 Februari.
Vroeg in den ochtend ontmoeten Chineesche en Japansche afgezanten elkaar in een particuliere woning te Sjanghai.
Met goedvinden van den dood wordt het uur van het offensief verschoven tot morgenavond 12 uur, tijd van Greenwich. Maar hij vroeg een voorschot: twee Britsche zeelieden worden in de internationale concessie door verdwaalde granaten gekwetst. Zij overlijden spoedig daarop.
De stemming in Londen is zeer somber.
| |
| |
Incidenten herhalen zich rhythmisch, als tromgeroffel.
Of mevr. Young haar kind teruggevonden heeft, is niet bekend. Japan antwoordt op de nota van den Volkenbond streng afwijzend.
De dood verzamelt materiaal en waart verleidelijk fluisterend door de wereld.
Tachtig ontslagen Canadeesche vliegers bieden zich aan voor de Chineesche luchtmacht.
De geheime Japansche raad besluit intusschen, Mantsjoerije onafhankelijk te verklaren. De ministerraad heeft haastig maatregelen getroffen om vandaag de onafhankelijkheid van Mantsjoekwo uit te roepen. Het is het laatste werk van den ministerraad vóór de algemeene verkiezingen, die Zaterdag worden gehouden (men vermoedt, dat de Seijoekai een geweldige meerderheid zal behalen).
CHINA WIJST ALLE EISCHEN VAN JAPAN AF.
DE TOESTAND CRITIEK.
Overwogen wordt, Sjanghai te ontruimen.
Een uittocht van 3.000.000 mannen, vrouwen en kinderen... Daarvoor zijn 3000 groote zeeschepen noodig.
Dr. Yen roept vertwijfeld nogmaals om de Assemblée. Hij grondt zijn beroep op art. 15 van het statuut van den Volkenbond.
Uit Tokio wordt gemeld, dat de raad van bestuur van de republiek Mantsjoekwo vandaag met algemeene stemmen den exkeizer van China, Poe-Yi, tot hoofd van de regeering heeft gekozen.
Japan heeft het spel volledig in handen.
Men verwacht, dat Japan uit den Volkenbond zal treden.
Vrijdag 19 Februari.
| |
| |
Schuchter verrijst de winterzon boven het Poetoengsche. Door de nevelen boort zich het tranende licht, dat zijn tocht over de continenten traag en mechanisch begint. De laatste ronde van de wereld vóór den brand, waarmee de wereldgeschiedenis in een nieuw stadium treedt, vangt aan. Geluidloos wentelt de wereld langs haar onmetelijke baan. Twee ontzaglijke machten staan aan de lichtzijde van de wereld gereed om elkaar te verdelgen. En in de vaart van hun geweld dreigen millioenen te worden meegesleurd, die dit conflict niet hebben gewild, die zelfs dit conflict niet hebben zien aankomen, die angstig zijn en, omdat zij angstig zijn, den moed der vertwijfeling hebben. Het komt er nu op aan, den angst te overwinnen, want angstiger dan angst is de reactie op vrees, n.l. de niets ontziende moed. Laat ons nu voorzichtig zijn met onzen moed.
Het komt er nu op aan, onaangedaan te glimlachen.
De wereld, zooals zij voortjaagt door het hart van den spiraalnevel, waaruit zij is ontstaan, kan, vóór zij terug stort in het avondrood van de zonneschemering, de menschheid immers nog vele geslachten geluk brengen.
Het komt er dus op aan, met den glimlach der beschaving het gemartelde dier diep in onze ziel te beteugelen.
MacDonald kijkt zijn dochter, als zij de gordijnen van zijn werkkamer heeft opengeschoven, peinzend aan.
- U gaat niet naar Genève, vader?
- Nu kàn het niet meer, fluistert hij.
-Vader!
- Vraag niet verder...
Ishbel glimlacht hem toe.
De Japanners zullen 15 tanks gebruiken om de verloren puinhoopen van het Noorderstation te heroveren. Zestig stuks veld- | |
| |
geschut brengen zij uit. Twaalf zware houwitsers zullen de stellingen van de Chineezen verwoesten.
In het gebied van Sjanghai bevindt zich nu een macht van 100.000 Chineezen. Daar tegenover stelt Japan 40.000 man, echter, toegerust met de nieuwste gevechtsmiddelen - en met den moed der vertwijfeling, dien vreeselijken moed, die uit angst is geboren.
Een laatste vriendendienst van Japan: een onaanvaardbaar ultimatum.
Vroeg in den ochtend worden de processtukken te Genève opnieuw over de tafels verdeeld. De machinisten van de conferentiegebouwen vullen de centrale kachels weer met herstelkolen bij.
De Volkenbondsraad is om 9 uur bijeen.
De laatste werkdag vóór de wereldgeschiedenis in het nieuwe tijdperk treedt, breekt aan.
Dr. Yen stamelt in gebroken Fransch. Hij is uitgeput.
Baron Sato verdedigt Japan, kalm, glimlachend, maar niet zóó, als er in den vervolge geglimlacht moet worden.
- Japan is niet begonnen, betoogt hij.
De zaal is tot de laatste plaats bezet. Honderden journalisten hangen met klam voorhoofd over hun aanteekeningen.
De wereld transpireert.
De journalisten luisteren naar het ruischen van de vallende boomen.
De dag schuift geruchtloos voort.
Straks zal de aardbol zich met confetti bestrooien.
Zuchtend vallen de dienende boomen op de knieën. De Finsche vlotters jagen de stammen door de stroomen: 300.000 dansende vâmen voor West-Europa; het papier ‘vliegt’ weg; de papier- | |
| |
fabrieken laden schepen met rollen af; persen ronken op fundamenten van beton. Straks zal de dag verstrijken met een dwarreling van nieuws. Eén spaander Finsch hout kan in de rotatiepersen de luttele runen overnemen, die de wereld in een nieuwen tooverban zullen slaan.
Boven Sjanghai dreigt de hel.
Het komt er nu op aan, den angst te overwinnen, want angst baart de reactie der vertwijfeling, die tot de loopgraven voert. De dood zaait grijze asch van schemering in de conferentiezaal. Sato is gekomen tot het bezwarendste gedeelte van zijn betoog. - Wij moeten onze onderdanen in China in bescherming nemen tegen den chaos, die daar heerscht, zegt hij. Japan zal Mantsjoekwo steunen, maar niet annexeeren. China echter zal zich moeten reinigen van het bloed der wonden, die het in eigen boezem heeft geslagen. Eer niet zal Japan...
Dr. Yen leeft op uit zijn vertwijfeling.
Rustig, met dien verkeerden glimlach, gaat Sato voort:
- Niemand trekt zich het lot van Japan aan. Men sluit voor ons de deuren, terwijl toch onze eerlijke bedoelingen...
De dag brokkelt af. Uren vallen in gruis onder de martelende slagen van de klok in de conferentiezaal.
De schemering strijkt met wieken van rouw op Genève neer.
Nog vijf uur respijt.
Nog vijf uur en het onafwendbare noodlot van China bereikt zijn laatste stadium.
De débrayages van de tanks worden gespannen.
De projectielen van de houwitsers staan in lange rijen gereed met afgestelde koppen.
Nu spreekt Sato over den boycot. Ontzaglijk en niet te berekenen is de schade, die China Japan berokkent. Europa kan dat niet beseffen.
| |
| |
De vliegtuigen tanken. Stroeve bommenkrukken worden geolied. Met micrometers worden de kruisdraden in de verkenningskijkers gecorrigeerd.
Het oog van den dood vangt het laatste licht van den dag. Het glinstert als diamant.
Sjanghai siddert als een boomkruin in een midzomernacht.
Nog vier uur.
Dr. Yen is overeind gekomen. Zijn gelaat is grauw. Diepe groeven hebben er zich in gelegd. Hij richt de brandende oogen op Sato. De zaal staat onder electrische spanning. Dr. Yen heeft in zijn Fransche zakdictionnaire vlijmscherpe woorden opgeslagen. Zij staan in zijn verhit brein gegrift. Hij gaat er zich van ontlasten. Hij formuleert zijn requisitoir over Japan.
- Gij hebt mijn land beleedigd, roept hij. Het moge waar zijn, dat er in China nog geen eenheid is bereikt en er is burgeroorlog. Maar gij hebt allen, die gisteren nog tegenover elkaar stonden, in China tot elkaar gebracht. Eén van geest, één van ziel, één van wil bevolkt China de stellingen van Tsjapei om het Japansche geweld te keeren. Hun eenheid is hard, als yadeïet. Gij spreekt van onordelijkheid. Gij spreekt van een regeering zonder macht. Gij durft wel zeer, vertegenwoordiger van Japan. Japan!, waar niets en niemand bij machte is om een legerleiding tot inkeer te dwingen, als die legerleiding amok maakt: heeft Japan een geordende regeering? Ik vraag u allen: heeft Japan een geordende regeering?
Nog drie uur.
Tergend schuiven de wijzers over het witte gelaat van de klok. Negen slagen dreunen door de zwaarmoedige stilte.
Om twaalf uur zal het noodlot van China breken als een rijpe vrucht.
| |
| |
- De wereldgeschiedenis, vervolgt dr. Yen - zijn gelaat fosforesceert als een bleeke maan - heeft zwarte plekken, maar geen plek zóó zwart als die van de Japansche intrigues in China. Die plek besmet het rood van de rijzende zon. Japan wenscht geen geordend, sterk en eensgezind China. Japan heeft belang bij een Aziatischen chaos. Japan, dat zich zoo hoog verheven acht, heeft Japan een geordende regeering? Wat andere mogendheden China hebben aangedaan is niet te vergelijken met de inbreuken, die Japan op de rechten van China pleegt.
Tien uur.
Als een overrijpe vrucht zal het noodlot barsten.
Nog twee uur en de wereld zal bestoven zijn van confetti.
De journalisten wisschen zich het zweet van het voorhoofd.
De woordenstrijd in den Volkenbondsraad duurt voort.
Dr. Yen smeekt voor de laatste maal om de Assemblée.
Nog één uur.
Het verzet tegen het bijeenroepen van de Assemblée smoort in de benauwde atmosfeer.
Te laat.
De wijzers van de conferentieklok sluiten zich.
De klok begint thans het fatale uur te slaan.
Als de laatste slag verklonken zal zijn, ontvonkt in Sjanghai de hel.
De verhitte ruimte vibreert.
Ruischend vallen de Finsche boomen.
De klokslagen wonden de ontstelde stilte.
Nog slechts een paar slagen, een paar seconden, en de wonden der stilte zullen weer dicht gaan, en de stilte zal weer gaaf zijn als het vacuüm van den dood.
Nu is het zaak, te glimlachen.
| |
| |
Nu is het zaak, niet angstig te zijn.
Nu is het zaak, den moed te breidelen.
Nu gaat de klok haar laatsten slag slaan.
Nu kentert de eeuw.
Nu.........
Nu......
Nu...
..
.
(Blessed Lord, who hast caused all holy Scriptures to be written for our learning; grant that I may in such wise hear them, read, mark, learn, and inwardly digest them, that by patience and comfort of thy holy Word, I may embrace and ever hold fast the blessed hope of everlasting life...)
De Asahi Sjimboen.
De Hotsji Sjimboen.
Sjimboen.
|
|
Auteursrecht onbekend