Sjanghai

[p. 71]

Hoofdstuk X.
Een zondag, die uit den toon viel.

Dat met dien Paul Förges is toch een miserabele geschiedenis geweest. Had het nu maar in de bedòeling van den één of den ander gelegen, een eind te maken aan zijn bestaan - bedrijfsleider van de American Express in Sjanghai: wat had hij nog velen van dienst kunnen zijn (ook ons, in verband met ons bezoek daar)... - maar hiervan is geen sprake geweest. Het had slechts in de bedoeling van een Chinees gelegen, eenige Japanners te dooden, maar toen doodde hij bij vergissing Paul Förges, bedrijfsleider van de American Express, uit Oostenrijk. Het plan, eenige Japanners te dooden, had tenminste nog redelijken grond. Hoe onaangenaam het ook zou zijn geweest voor de betrokken Japanners, het zou eenigen zin hebben gehad. Het zou gelegen hebben in de lijn van de gebeurtenissen in Sjanghai. Maar het dooden van Paul Förges...

Het is één van de zwarte bladzijden van dit boek, zwart vanwege de onverklaarbaarheid. De schrijver is er zich van bewust, dat hij er beter aan had gedaan, het feit, dat er wel eens een Paul Förges, bedrijfsleider van de American Express te Sjanghai, heeft bestaan, voor den lezer te verheimelijken. Doch hoe zou hij dat met zijn geweten overeen hebben kunnen brengen? Het zou de taktiek zijn geweest van den schooljongen, die in een opstel ‘hoopen menschen’ vervangt door ‘menschenmassa's’, omdat hij niet zeker weet, of men ‘hoopen’ met één o of met twee o's schrijft. Als dan dit boek op een enkel punt de menschheid onbevredigd laten mòet, laat dit dan zoo zijn.
Paul Förges was één van de werktuigen uit de gereedschapskist der voorzienigheid. Zijn taak was, voor zijn medemenschen de schoonheden der schepping toegankelijk te maken. Hij stelde programma's op voor sightseeing en cruises.
Enkele voorbeelden:

[p. 72]

No. 1. Shanghai-half day: morning and afternoon.
Leave Hotel or Dock about 8 a.m. or p.m. in private automobile with guide. Proceed along International, French and Chinese Bunds to Native City. Visit on foot the Willow Pattern Tea House, Mandarin Gardens, Old Temple, Bazaars, etc. Continue by automobile through the French Concession, passing the American Community Church and American School to the famous Convent of Siccawei. Thence to Lung-wha Pagoda and Temple, returning via the new Chung Shan Road, Great Western Road, Bubbling Well Road, and Nanking Road.
No. 2. Sjanghai and Woosung-whole day.
No. 3. Sjanghai-by Night.
Etc., etc.
Een hoogst nuttig stuk gereedschap was hij. En de voorzienigheid geeft dat prijs. De voorzienigheid werpt het als aas voor de Chineezen. Ach, men zij er steeds op bedacht, niet teveel geloof te slaan aan zichzelf. Men vermeent het ééne oogenblik, dat men ‘is’, en het volgende oogenblik is men gedwongen, tot de erkenning te komen, dat het bestaan zeer relatief is, als men dan tenminste nog de beschikking heeft over de middelen, waarmee men tot erkenning van zooiets kan geraken, een speculatie, die haar hachelijke kanten heeft, gezien het feit, dat nòg meer het hiernamaals een raadsel is dan het hiervoormaals en het nu.
Intusschen past het den schrijver, op gevaar af van plagiaat te plegen (Thornton Wilder: Bridge of San Luis Rey en James Gould Cozzens: S.S. San Pedro) de gegevens te verzamelen om te komen tot een reconstructie van de feiten, die den Zondag hebben uitgemaakt, waarop Paul Förges, geboren in Oostenrijk, uit de gereedschapskist werd verwijderd.