Vaderlandsche historie. Deel 9

XVIII.
Kommerlyke staat der Vereenigde Gewesten.

Doch de gunst, die sommige Vorsten den Vereenigden Gewesten beweezen, verhinderde niet, dat zy zig, thans, in merkelyke bekommering vonden. Het missen van den handel op Spanje en op 's vyands Nederlanden hadt de inkomsten, hier, merkelyk verminderd. De lasten waren, daarentegen, zo zwaar geweest, dat men nieuwe middelen hadt moeten verzinnen, om dezelven te vervullen. Onder anderen, hief men geld op rente, die, eerlang, de hoofdsom⁺ zelve stondt te worden. De Staaten van Holland beslooten ook, de hoofdelyke schatting, voor 't jaar 1600, dubbel te doen heffen, onaangezien men, in dit jaar, veel moeite gehad hadt, om de enkele schatting te innen. Want schoon deeze soort van belasting, waarin elk, zyne bezittingen, draagt, om de eenpaarigheid, onder vrye volken, plagt gepreezen te worden; maakten, nogtans, de onbekende rykdommen van veelen, de onzekeren van anderen, met naame van de Koopluiden, en de trouwloosheid van sommigen, in het aangeeven hunner middelen, het heffen van deezen

+ Zwaarig heden 't heffen van den tweehonderdsten Pening.

[p. 69]

last moeilyk. Ook hadt het den gemeenen man gestooten, dat zy, die tweeduizend guldens voor hunnen tweehonderdsten penning betaalen wilden, van verdere opgave hunner middelen vry verklaard waren; oordeelende men, dat, hiermede, den ryken te veel gunst geschied, en de gemeene evenredigheid verbroken was: hoewel men, hiertegen, kon aanmerken, dat, tot herstelling deezer evenredigheid, zy, die onder de drieduizend guldens gegoed waren, vry bleeven van de schatting. Doch onaangezien deeze zwaarigheden, drong de nood de Staaten van Holland, tot het verdubbelen deezer belasting. Hunne bondgenooten⁺ volgden hun voorbeeld traaglyk: de Zeeuwen geheel niet zig verschoonende, met de schade, onlangs geleeden, en met de kosten, die hun gewesten in 't byzonder vorderde. Andere gewesten zogten ook omwegen, middelen van belasting voorslaande, die hen minst, hunne bondgenooten meest stonden te bezwaaren: of de gunst van 't gemeen meer dan 't belang van den Staat ter herte neemende. Ook schroomden sommigen niet, te zeggen, dat anderen de gemeene zaaken wel handhaaven zouden, al bekommerden zy 'er zig niet mede: waartegen die van Holland, somtyds, niet donkerlyk, te verstaan, gaven ‘dat zy, zo aderen de hand niet beter sloegen aan 't vervullen der gemeene behoeften, ligtelyk besluiten zouden, hunne afgelegen' bondgenooten te laaten dryven; op hunne eigene behoudenis alleen verdagt te

+ Misnoegen over 't oneenpaarig draagen der gemeene lasten.

[p. 70]

zyn, en zig in 'tbezit der zee te handhaaven^(g).’: bedreigingen, die nogtans weinig indruk maakten op Landen, welken zig, als een' noodzaakelyken voormuur voor Holland, aanmerkten.

⁺ Behalve deeze oorzaaken van bekommering, was 'er nog eene, door Engeland uitgeleverd. Elizabet, dit jaar, uit vrees voor de Spaansche Vloote, sterk op 't betaalen haarer agterstallen gedrongen^(h), en eenig Krygsvolk, uit de Nederlanden, opontbooden hebbende, welk nogtans niet vertrokken was, scheen, eindelyk, ernstig te neigen tot vrede met Spanje. De Graaf van Essex, die, tot hiertoe, meest voor den oorlog geyverd hadt, uit Ierland, werwaards hy, met een leger, gezonden was, tot beteugeling der wederspannigen, buiten last, te rug gekeerd zynde, was vervallen in de ongenade der Koninginne, en, op zyne t'huiskomst, vastgehouden. De party, die voor de vrede neigde, werdt toen de sterkste ten Hove, en de Koningin, die, deezen Zomer, door den Kardinaal Andreas, reeds meer dan eens, aangezogt was, om in onderhandeling te treeden⁽ⁱ⁾, deedt, eindelyk, toen zy geene reden meer hadt, om voor de Spaansche Vloote te vreezen, den Staaten, rondelyk, verklaaren ‘dat zy, tot bevordering van den Koophandel haarer

(g) Groth Hist. Libr. VIII. p. 367, 380. Zie ook Revd XVI. Boek, bl. 382, 404.

+ De Koningin van Engeland verklaart den Staaten, dat zy de vrede niet langer ontbeeren kan

(h) Resol. Holl. 18 Febr. 25-27 May, 9-12 Juny, 24 Aug. 12-23 Oct. 1599 bl. 49, 228, 235, 300, 459.

(i) Bor XXXVI. Boek, bl. 11, 19, 29, 30, 36, [530, 539, 551, 553, 560].

[p. 71]

onderzaaten, en om te beter te konnen waaken; tegen de inwendige beweegingen in haar Ryk, de vrede niet langer ontbeeren kon.’ Zy voegde 'er by ‘dat de Staaten, nogtans, den moed niet verliezen; maar, zo zy haare vriendschap zogten, de Oostenryksche beide en de Fransche heerschappy schuwende, hunne vryheid handhaaven, of hun Gemeenebest, onder een' inlandsch' Prins, Maurits meendeze, bestieren moesten^(k).’ Dit wankelen van het tweede Bondgenootschap der Vereenigde Gewesten bragt de Staaten in merkelyke verlegenheid, die, in 't volgende jaar, wanneer de onderhandelingen, te Boulogne, begonnen werden, niet weinig toenam. Doch eer wy den uitslag derzelven verrekenen, eischt de orde der gebeurtenissen, dat wy eenige andere dingen vooraf laaten gaan.

(k) Revd XVI. Boek, bl. 401, 402, 403, 404. Groth Hist. Libr. VIII p. 379, 380.