Vaderlandsche historie. Deel 3

Opschuddingen in verscheiden' Steden:

Doch naauwlyks was Hertog Willem ingehuldigd, of de Hoeksche en Kabbeljaauwsche tweespalt ontstak op nieuws in verscheiden' Steden. Wy hebben te vooren gezien,⁺ dat de Kabbeljaauwschen, sedert de gemeenzaame verkeering van Hertog Albrecht met Aleid van Poelgeest, wederom in aanzien en bewind geraakt waren: ook dat de Hoeksche Heeren, die 't met Hertoge Willem, toen alleen Graave van Oostervant, eens waren, na

+ als

[p. 366]

't ongelukkig omkomen van Jonkvrouwe Aleid, ten Lande uit waren geweeken. Sedert de verzoening van Willem met zynen Vader, kwamen zy wel wederom herwaards; doch 't blykt niet, dat zy, gelyk te vooren, in de Regeering van 't Land of de Steden, gebruikt zyn geworden. Maar zo dra was Albrecht niet overleeden, en Willem aan 't bewind geraakt, of de Hoekschen, die te vooren altoos zyne zyde gehouden hadden, werden nu ook door hem begunstigd, en hier en daar ter Steden-Regeeringe ingedrongen. De Kabbeljaauwschen, niet min heet op 't bestieren dan de Hoekschen, deezen slag voorziende of reeds gevoelende, verwekten gevaarlyke opschuddingen⁺ in verscheiden' Steden. Te Haarlem was 't gemeen, sedert het ombrengen van Simon van Zaanden, in den jaare 1377, geduurig oneenig geweest^(v). Nu verwekte de gevreesde of reeds beproefde verandering nieuwe beroerte. In eenen geweldigen oploop van 't Volk, werden verscheiden' treflyke mannen doodgeslaagen. Ook vielen de Kabbeljaauwschen in het Slot te Heemstede, welk vernield werdt. Doch veelligt is dit vroeger⁺ gebeurd. Te Amsterdam, ontstondt gelyke beroerte, in welke de Priester Willem Bruinszoon het leeven verloor^(w). De Schout Jan Nottaard, en twee of drie voornaame Burgers van de Kabbeljaauwsche zyde, werden, ter oorzaake deezer beroerte, op 's Graaven last, in de gevangenis onthalsd, en hunnen Vrien-

+ te Haarlem,

(v) Handv. by Screvelius Haarl. bl. 246. Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 64.

+ te Amsterdam,

(w) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 64.

[p. 367]

den dood t'huis gezonden^(x). Zesendertig voornaame Burgers raakten, te Delft, in diergelyk 1405. te Delft, eene opschudding, jammerlyk aan hun einde^(y). Doch de Stad Dordrecht liep,⁺ omtrent deezen tyd, en wat laater, zo merkelyk een gevaar van in een deerlyk bloedbad gezet te worden, dat wy ons niet onthouden konnen, van het den Leezer beknoptelyk voor oogen te stellen.

De Regeering was hier, ten deele de Hoeksche,⁺ ten deele de Kabbeljaauwsche zyde toegedaan; doch door Hertoge Willem, terstond na zyne inhuldiging, den zeventienden van Louwmaand, in 't bewind bevestigd. In 't⁺ volgend jaar, moest de Wethouderschap, volgens gewoonte, veranderd geworden zyn; doch de Hertog liet dezelfde Persoonen aanblyven: 't welk men, tot dien tyd toe, te Dordrecht, nog nimmer gezien hadt^(z). 't Schynt dat Willem, onderregt van de tweedragt der Wethouderen onderling, niet geweeten heeft, wie hy uit het bewind moest zetten, zonder vrees voor zwaarer onheil: en dat hy hierom beslooten heeft, de Wet niet te veranderen. Ook hadt men, te Dordrecht, omtrent deezen tyd, gezien, waar toe verstoorde Regenten bekwaam waren. Jan Schoonhout, Raad der Stede, in den jaare 1402^(a), doch na dien tyd, Rentmeester van Zuidholland geworden, was zo verbitterd op den Schout, Jan van Arkel, dat hy hem, terwyl

(x) Dapper Amst. bl. 100.

(y) Heemskerk Batav. Arcad. bl. 208.

+ te Delft,

+ en vooral te Dordrecht.

+ 1406.

(z) Regeer. Lyst by Balen, bl. 282.

(a) Regeer. Lyst als boven bl. 282.

[p. 368]

hy op weg naar den Haage was, te Overschie ongelukkiglyk van 't leeven beroofde^(b). Dit was nog maar een begin der beroerte. De Kabbeljaauwsche Regenten, bedugt dat men hun den voet zou ligten, waren op middelen bedagt, om zig, in 't verkreegen gezag, met geweld, te handhaaven. Schoonhout, samenspannende met Filips, Bastaard van de Lek, Baljuw van Zuidholland, met den Schout en de twee Burgemeesters, en met vyf van de negen Schepens, zogt alles, in de Stad, naar zynen zin, te beschikken, en de Hoeksche Regenten, die de minsten in getal waren, allengskens te verdrukken. De Gemeente, ondertusschen, te onvrede over de Regeeringe, sloeg aan 't morren, en begon, eindelyk, met Verzoekschriften, om verbetering van eenige misbruiken, aan te houden^(c). Zo euvel werdt dit van de Kabbeljaauwsche Regenten genomen, dat zy, in den Raad, doordreeven, dat men een Bolwerk, of Sterkte binnen de Stad opwerpen moest, om de Burgery aan de hand te doen gaan. Straks daar op vallenze aan 't werk, en tegen den aanvang des jaars 1407, was 't Bolwerk, tegen den Hoppen-Stegert, nu Adriaan Joppen Steiger genaamd, aan de Poortzyde, voltrokken, en van Bussen, Kruid en ander Krygsgereedschap voorzien. Ook lei 'er een deel volks in van hunnen aanhang. De Gemeente, meest Hoeksgezind, hadt dit bedryf der Kabbeljaauwschen, met veel verdriet aangezien, te vergeefs hoopende,

(b) Lyst der Schouten, by Balen bl. 235.

(c) Wilcoot van 20 Octob. 1407 als boven bl. 759.

[p. 369]

dat het opwerpen der sterkte gestuit zou worden. De Hoeksche Regenten roeiden hier onder, en toén 't werk zyn beslag gekreegen hadt, was 'er geen houden meer aan de Burgers. Op Dingsdag den vierden van Louwmaand, trokken zy, in grooten getale, gewapend, naar 't Bolwerk. Men wil, dat zy niet van zins zouden geweest zyn, geweld te gebruiken; maar alleen te vraagen, wat men met het opwerpen deezer sterkte voorhadt. Doch de Kabbeljaauwschen zagen hen zo dra niet naderen, of daar ging een kreet op, binnen 't Bolwerk, van Val aan, val aan! En straks daar na, vloog 'er een zwerm pylen af op de Burgerye, die toen de vesting met zo veel hevigheid aanviel, dat de Kabbeljaauwschen dezelve ruimen moesten; wykende in twee sterke Huizen, kort te vooren, door hen, van Krygsgereedschap voorzien. Van hier, schooten en wierpenze met steenen op de Burgerye, die, van haaren kant, geweld met geweld keerde. Al het welke niet zonder veel bloedstortens toeging. De Kabbeljaauwschen begonden 't eindelyk te bang te krygen, en droopen, d'een na den anderen, door agterdeuren, weg. De Hoofden hielden langst stand: doch moesten 't eindelyk opgeeven. De Burgers zouden toen gaarne hunnen moed aan hunne vyanden gekoeld hebben; doch eenige voornaame Hoekschen beletten 't. De Hoofden der Kabbeljaauwschen, waaronder, behalven den Baljuw en den Rentmeester van Zuidholland, de Schout, twee Burgemeesters en vier Schepens der Stad waren, lieten zig, als lammeren, naar de gevangenis der Ste-

[p. 370]

de, of, gelyk men toen sprak, naar 's Heeren Slote leiden. Terstond daarna, op den elfden van Louwmaand, slooten de Oud-Raad, de Gilden, eenige Edelen en ryke Poorters en de Burgery in 't gemeen een onderling Verdrag, waarby zy zig verbonden, malkanderen allen last en schade, die hun, om den voorgevallen oproer, mogt overgekomen zyn, of nog mogt overkomen, elk naar zyn vermogen, te helpen draagen^(d). Ook vindt men^(e), dat een' Koopman van Amsterdam, die by 't Bolwerk schade geleeden hadt, twaalf pond, uit Stads Kasse, vergoed geworden is. Sedert stondt de Stad, eenige maanden agter een, zonder Schout en Schepenen, terwyl de aanzienlykste Poorters dagelyks te raade kwamen^(f). Groot gevaar liepen, ten deezen tyde, de gevangenen, dat men hen aan den haat der Burgerye zou opofferen. Doch Hertog Willem, in Herfstmaand, het Geregt der Stad wederom gesteld hebbende, nam het der Burgerye kwalyk, dat zy zig, tegen zyne Amptenaars, met geweld, verzet hadt^(g): immers hy geliet zig zo, om zyn gezag te beter staande te houden. Voorts gaf hy der Stad vryheid, om eenige Persoonen, ten eeuwigen dage, ten Lande uit te bannen^(h): gelyk sedert geschiedde. Aanmerkelyk is 't ondertusschen, dat men den voornaamsten deezer ballingen, die te vooren te Dordrecht op 't

(d) Zie dit Verdrag by Balen bl. 756.

(e) By Balen bl. 763.

(f) Regeer. Lyst by Balen bl. 283.

(g) Handv. by Balen bl. 517.

(h) Handv. by Balen bl. 760.

[p. 371]

kussen gezeten hadden, eenen eed afvergde⁽⁴⁾, dat zy der Stad, noch iemant der Poorteren, om 't voorgevallene, immer eenig leed doen zouden⁽ⁱ⁾. Doch deeze eed werdt gebroken. Een der Ballingen^*beroofde den nieuwen Schout, Willem van Brakel, niet lang hier na, buiten Rotterdam, moorddaadiglyk van 't leeven^(k). De andere aanhangers der Kabbeljaauwschen, ten getale van ruim vyftig, werden, in den aanvang des volgenden jaars, met de nieuwe Schepenen verzoend^(l), en sedert werdt de rust te Dordrecht, en in de andere Steden allengskens hersteld.

(4) Zulk een eed. Oirvede of Oervede genaamd, was, ten deezen tyde, hier te lande, in gemeen gebruik. Zie Matthaei Anal. Tom. I. p. 452, 463, 499. Tom. III. p. 304, 325. Brandt Enkb. bl. 27. Burman Utr. Jaarb. I. Deel, bl. 85.

(i) Wilcoor by Balen bl. 759.

* Jacob van Kuuvre.

(k) Brief van Hertoge Willem van 11 May 1408. by Balen bl. 235.

(l) Wilcoor by Balen bl. 761.