Logo DBNL
Vaderlandsche historie. Deel 2 (1749)

Vaderlandsche historie. Deel 2

(1749)–Jan Wagenaar–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

XXIV. Ontdekking van eene zogenaamde Kettery onder de Stadingers.

Omtrent deezen tyd, ontdekte men, in Aartsbisdom van Bremen, onder de Stadingers, die, op de grenzen van Friesland en Saxen, aan de Wezer, woonden, en in verscheiden' andere deelen van Duitschland, met naame aan den Rynkant, eene zoogenaamde Kettery, die veel gerugts maakte, en, onder anderen Graave Floris en de Hollanders in de wapenen hielp. Onze oude Schryvers spreeken weinig van de eigenlyke reden, om welke de Stadingers in 't vermoeden van Ketterye geraakt waren. Sommigen verhaalen, dat zeker Priester te Stade, van eene aanzienlyke Vrouwe, op Paaschdag, te gering een geschenk ontvangen hebbende, haar den Offerpenning, in plaatse van het misbrood, in den mond stak; 't welk haaren Man zo zeer vertoornde, dat 'er een oproer in de Stad uit ontstondt, in welk de Priester omkwam. En deeze daad, ongestraft blyvende, zou by den Aartsbisschop van Bremen zo euvel genomen geweest zyn, dat hy 'er de Stadingers allen om in den ban zou hebben gedaan(o): waar na men hun ook den blaam van Ketterye aanwreef. Doch ons is, na het naspooren der egtste Gedenkschriften, waarschynlykst voorgekomen, dat zy byna geheel ten onregte van Ketterye beschuldigd zyn, en, voornaamlyk, om geschillen wegens de inkomsten en het Regtsgebied des Aartsbisschops van Bremen, in den haat geraakt waren(p). 't Zal der moeite wel waardig zyn, dit een weinig omstandiger te toonen.

Stade, waar naar-de Stadingers den naam hebben, was van ouds een Graafschap of+Markgraafschap(q). De Graaven, die 'er 't bewind over hadden, stout op hun aanzien, hadden zig, al in vroeger tyden, vry wat gezags over de Geestelykheid aangemaatigd(r): 't welk niet heeft konnen nalaaten, haar in eenige kleinagting by 't Volk te brengen. Rudolf, Markgraaf van Stade, in 't jaar 1124, zonder Kinderen, overleeden zynde(s), werdt het Graafschap, door Keizer Henrik den V. opgedraagen aan Hartwig, Aartsbisschop van Bremen, dien sommigen een Broeder(t); anderen een Broeders Zoon van Graave Rudolf noemen(u). Henrik, Hertog van Brunswyk, die lang het oog op het Graafschap van Stade gehad hadt, hier over te onvrede, vatte de wapenen op tegen den Aartsbisschop, en viel in Friesland, waar onder Stade toen nog gerekend werdt. De Aartsbisschop zat ook niet stil; en de oneenigheid duurde veele jaaren(v). Een zyner opvolgeren, ook Hartwig genaamd, zig van Stade meester gemaakt hebbende, werdt 'er, in den jaare 1202, door Keizer Otto den IV. met geweld wederom van beroofd, zonder dat de Kerkvoogd het Graafschap herwinnen kon(w): 't welk den Aartsbisschop Waldemar, niet lang hier na, egter gelukte(x). De Stadingers stonden,

omtrent den jaare 1213, wederom op tegen Gerard, Opvolger van Waldemar; doch hy versloeg en bedwong hen op nieuws. Henrik de II, Hertog van Brunswyk, midlerwyl nog al poogingen doende, om Stade te bekomen; werdt 'er eindelyk, in den jaare 1219, een Verdrag getroffen, waarby hy het Graafschap aan den Aartsbisschop afstondt; doch het terstond van hem wederom ter Leen ontving(y). Gerard van der Lip, Broeder van Otto den II, Bisschop van Utrecht, zynen Voorzaat Gerard zynde opgevolgd, schynt zig aan het gemaakt Verdrag niet gehouden te hebben. In 't jaar 1229, vatte hy de wapenen op tegen de Stadingers, die hem eene zwaare neêrlaag toebragten(z), en in 't volgend jaar, eene zyner Sterkten bemagtigden. Hertog Otto van Lunenburg, die zynen Vader Hertoge Henrik was opgevolgd, styfde de Stadingers, zo veel hy kon(a). De Aartsbisschop, ziende dat hy in magt te kort schoot, was op middelen bedagt, om den Paus, endoor deezen, verscheiden' voornaame Heeren op zyne zyde te winnen.

+ 't Was, ten deezen tyde, in verscheiden' deelen van Duitschland, en onder anderen, ook in Friesland, in gebruik geraakt, menschen van allerlei staat en rang, over Ketterye, aan te klaagen, te onderzoeken, en zelfs ter doodstraffe te vorderen(b). Allermeest yverden hier in de Predikheeren

of Dominikaanen en de Minderbroeders of Franciskaanen: met naame de eersten; wier orde, in den jaare 1216, door Dominikus, eenen Spaanschen Monnik, ingesteld was, om tegen de Ketteryen te prediken. Doch hy en zyne Opvolgers maakten, sedert, met Pauselyke magt, gesterkt, hun meeste werk, om menschen, die eenige nieuwigheid leerden, in 't Geloof te onderzoeken: welk bedryf, met het gene 'er aan vast was, sedert, den naam van Inquisitie of Onderzoek kreeg. Zulken, die zy schuldig hielden, werden veroordeeld, en dikwils aan den weereldlyken Regter overgeleverd: waar na zy, gemeenlyk, ten vuure gedoemd werden. Of hadt zig eene gantsche Stad of Landstreek aan waare of gewaande Ketterye schuldig gemaakt; de Paus deedt 'er Kruisvaarten tegen prediken, gelyk eertyds alleen tegen de Ongeloovigen plagt te geschieden; en geheele Volkeren werden te vuur en te zwaard verdelgd. De Dominikaaner Monnik, Koenraad van Marpurg, deedt thans, hier te Lande, veele menschen om Kettery ten vuure doemen: doch, naar 't getuigenis zelfs van Kerkelyke Schryvers, die deezen tyd beleefd hebben, sommigen te regt, anderen ten onregt(c), en met zo veel ontydigen spoed, dat de beschuldigden naauwlyks gehoord waren, of zy werden veroordeeld en gedood(d).

+ De Aartsbisschop van Bremen bediende zig van deeze omstandigheden, om de Sta-

dingers by den Paus, Gregoor den IX, van Ketterye te beschuldigen. De meeste Schryvers komen hierin overeen, dat hunne Kettery, voornaamlyk, bestondt, in het weigeren van de Tienden aan den Aartsbisschop: 't welk nogtans min vreemd gevonden kan worden, als men aanmerkt, dat zy het weereldlyk Regtsgebied der Kerke van Bremen niet hebben willen erkennen, en den Huize van Brunswyk meer genegen waren: waarom zy den Aartsbisschop ook veelligt geweigerd hebben, 't gene hem, naar het Kerkelyk Regt dier tyden, geoordeeld werdt toe te komen. Anderen schryven, dat zy, Graave Otto van Aldenberg, die een Slot, in hun Land, bewaarde, en wiens Volk eenige baldaadigheid omtrent hunne Vrouwen en Dogters gepleegd hadt, verjaagd hebbende, en daar over van den Aartsbisschop in den ban gedaan zynde(e), desonaangezien, de Kerkdiensten hadden bygewoond: 't welk, in dien tyd, voor eene ongehoorzaamheid, die erger was dan Afgoderye, gehouden werdt(f), en daarom, zo 't schynt, gelegenheid gaf, dat men hun van eigenlyke Afgoderye en Duiveldienst beschuldigde(g). Doch uit eenen Brief van Paus Gregoor(h) blykt, dat men hem beuzelagtige en gantsch ongelooflyke dingen van de Stadingers hadt diets gemaakt: by voorbeeld, ‘dat zy iemant, die tot hen overkwam, eerst

eene groote Padde, daar na een' bleek', mager' man deeden kussen; waar op hy yskoud werdt, en 't gantsche Katholyk Geloof vergat: dat zy, daar na, een Nagtfeest hielden, in welk, na 't uitblusschen van 't licht, allerlei ongebondenheden bedreeven werden: een wanbedryf, welk oudtyds den Manicheërs en sedert den meesten Ketteren te last gelegd werdt. Voorts zouden zy geleerd hebben, dat Lucifer, ten onregte, ‘uit den Hemel gestooten was, en dat zy, eenmaal, door en met hem, hoopten behouden te worden; met andere ongerymdheden van deezen stempel: de minste van welken genoeg was, om den Paus te beweegen, dat hy eene Kruisvaart tegen hen deedt prediken(i). Ook schryven sommigen, dat zy, door Keizer Fredrik den II, in den Ryksban+werden gedaan(k). Eene menigte van Predik-monniken was terstond op de been, om de Landsheeren en 't Volk, langs den Ryn, in Westfaale, in Brabant, in Vlaanderen, en in Holland, tegen de Stadingers op te hitsen(l). Twee van deeze Predikers, in de Friesche Landstreek Fivelingo gekomen, en te Appingadam niet wel ontvangen zynde, trokken naar Groningen, en schroomden niet, aldaar, openlyk te leeren, dat die van Fivelingo, zo wel als de Stadingers, in den ban behoorden gedaan te worden: welke hardheid veelen mishaagden, en oorzaak was, dat weinigen het

Kruis tegen de Stadingers aannamen. De Appingadammers egter, die zig reeds verdagt hadden gemaakt, moesten van de eersten zyn(m).


Vorige Volgende