|
| |
| |
| |
Hy en de oaren
Soms sjocht er my oan, de âld ferdommeling. Dan tipt der sa'n lyts smoarch gnyske oer syn gesicht. Itselde gnyske dat er hie doe't er syn fynynleine ûntdekking mei de stambeam die, en itselde dat er fertoande doe't ik wer thús kaam, op alle dagen rinnend. Doe't ik werom moast nei de pleats, omdat muoike Yfke, ús memme healsuster en myn helpster yn 'e need, ûnder waans gastfrij dak ik myn bern te wrâld bringe soe, my midden yn har fleurichheid ûnder de hannen weistoar oan in beroerte, en ik gjin dak mear boppe de holle hie en hals oer de kop myn kofferke pakke moast, retoer Reitswert. Lykas Jelte fan de smid út myn libben weiwaard, sa ferdwûn ek muoike Yfke, de twadde goede geast dy't - like omdôch - oer myn libben gear west hat. Ik stie dêr dus wer op 'e stoepe, mei myn kofferke en mei de swiere dracht fan it bern dat al sakke wie en dat al om in útwei frege. Ik fielde my lomp en foarmleas en myn earen sûzen. Ik stie dêr en ik tocht flechtich efkes oan de ferlerne soan dy't ik ienris ferachte en meskien wol ferkeard beoardiele hie. En doe seach ik dat gnyske. Ik lies de betsjutting fan dat gnyske yn ien eachopslach: Ik woe dus wer thúskomme? Ei soa,
| |
| |
mar dat koe altyd, ik hie ommers net iens fuortgean hoegd. Dêr wie hy gjin hûn yn. Hy hie dat nammers wol witten en allinne dêrom diskear gjin polysje efter my oanstjoerd om my werom te heljen: omdat er it wol wist. O hy wie sa wis fan syn saken, hy wachte rêstich syn tiid ôf. Hy wist, de âlde smearlap, dat ik wer thús wêze soe ear't de earste fleagen har oppenearren yn myn besmodske ûnderliif. Wat waret der al net oan geheime witnis om yn sa'n âldmannebrein? Hy wist ek wol dat ik net op 'e begraffenis fan muoike Yfke komme soe, dat koe hy allinne wol ôf, mei syn opskriuwboekje yn 'e hân, op 'e sneup nei nije kantikkers op it ûnúteachber mêd fan de familiology. Muoike Yfke dochs noch earne goed ta, al koe se earder, by har libben, gjin goed dwaan. En nimmen op 'e begraffenis sil him frege hawwe oft meskien krekt op it stuit dat de kiste mei muoike Yfke de grûn yn gyng, syn dochter Deboara Eelkjen fan har ûnecht bern ferlost waard yn pine en bloed en eangst foar deagean, mei in dokter noch krekt op it nipperke, en doe in lange einleaze doffe sliep en it ûndergrûnsk fielen teroppe en útelkoar skuord te wêzen. Mar goed, dat hawwe wy hân. Dat groeide gau genôch wer ticht.
Wis, soms sjocht er my oan. En dan wachtsje ik op in lyts glimke yn pleats fan dat gnyske; op in glimke fan begryp en minsklikheid. Op in teken fan ferstean en meielkoar libjen. Mar ik sjoch allinne in blinkje fan wjersin, in fûnkje fan erchtinken en hate yn syn grize eachjes ûnder de boarste- | |
| |
lige wynbrauwen. Dan dochs wer dat ferflokte gnyske. En dan sjoch ik him tinken, de liepert: dy sleauwe tutte, ûnnoazele Eelkje - faaks soe se nòchris in skot weagje kinne, nochris in kear mei in man yn it nêst krûpe, 't dondert net mei wa, as it mar ien mei gever sied is as dat fan it baggerfolk - en in bern krije dat better beslacht as ditte: in jonge, in stambeam-, in stamboekjonge en net in imbesyl, lykas dizze, fan it froulik geslacht ek noch, dy't leit dêr't se leit en dy't gjin lange jierren fan libjen hat, al duorret it mar oan en mar wei. In sûne jonge oan 'e ein fan de stambeam as in nij begjin, in nije leat oan in âld stamme. Dat moat dochs kinne, dat moat net sa'n toer wêze, dat is dochs de muoite fan in lytse en koart duorjende sûnde - in kertier, tsien minuten, efkes trochsette - wol wurdich, n't wier? Jawis, dat kin se bêst, mei har leidige lea en har boarsten dy't noch altyd stevich binne en har heupen dy't noch wol draaie wolle. Dat moat se foar my oer hawwe, foar my en foar ús mienskiplik ferline en ús mienskiplike takomst. Ik sjoch dat yn dy pripperige, loerderige eachjes. Ik hear it yn it knysterjen fan de blêden en papieren en dokuminten en yn it krassen fan syn âlde pinne dy't noch altyd eptige stikjes skriuwt, famyljekronykjes, ynljochtingen, adfizen, jierferslaggen en wit ik al wat mear.
Mar dan dôvet ek dat flamke út, en bliuwt der neat as in âld man op 'e grins fan 'e bernskens en yn 'e oanslûpende dwylsin oer in ferline dat gjin takomst hawwe sil.
| |
| |
As ik it skrift mei myn relaas trochlês, sjoch ik dat ik sa no en dan oer him skriuw as is er al dea. Dat is net sa, om 'e wearlich net. Hy libbet noch en hy kin noch wol tweintich jier sa trochlibje, elke dei in bytsje kranksinniger en krebintiger, elke dei in bytsje begrutliker en grotesker. Mar foar my bestiet er al net mear. Foar my is er in part fan syn ferflokte stambeam wurden, in dea ding, in foarwerp. Ik jou him noch te iten (te haffeljen) en te drinken (te slobberjen), ik jou him skjin ûnderguod, as er syn ferskronfele âldmanneliif waskje sil yn 'e bykoken mei alle doarren op 'e skoattel, as soe oait immen him bestrune wolle. Soms, as er siik of heal is, skodzje ik syn holkessen op, ferlis him, meitsje syn bêd op, hâld him de pot foar, dat er mar wetterje kin, en rin mei syn stjonkende ôfgong nei efteren. Skear ik syn stoppelige kaken en waskje syn bonkige, trilderige lea, syn stjonkende oergroeide fuotten mei de spikerhurde yngroeide neils en syn al lang nutteleas en bespotlik geslacht dêr't er him al net iens mear foar skammet, de âlde biis. Siik, sis ik. Mar hy is dan net siik, net iens heal, hy is allinne mar dwers en ferkeard, begien op meilij en, tekoartdien en kronken yn syn eare en syn rjocht. Hy is sa taai as in murd en dat wit er bêst.
Hy sil sûnder mis noch langer libje as dat bern dêre yn it oerurven bernebedsje fan de firma Lyklama Taconis, it bern dat de dokter al lang oerjûn hat en de spesialist yn it sikehûs ek, en dêr't ik, de mem, gjin stoer mear foar jou, mar dat dochs
| |
| |
| |
| |
noch sykhellet yn it meagere, skrale bealichje, dat noch fiedsel ta har nimt, mei striid en lijen, en dat noch de ûnskuld hat dêr't de ferrekkelingen om my hinne gjin weet fan hawwe. Fan dat bern hêld ik noch. No ja, foarsafier't it fan Wilte wêze kin en dy kâns is mar ien op 'e fjouwer, al hat muoike Yfke lâns okkulte wegen miend te bewizen dat it fan nimmen oars is as fan de man dêr't ik alteast yn 'e stjerren oan ferbûn bin. It is in baggerbern, dat is neffens my alles wat der fan te sizzen fait. Sûn, sterk, geef baggerbloed, dat net akkordearre mei it bloed fan in útlibbe boerefamylje, dy't meskien ek noch fan âlde adel is, wa wit. De bewizen binne noch net fûn, mar dy fan it tsjindiel ek net. En Hobma, al lang wer loslitten en meskien al lang wer yn 't spier foar in nije feroardieling lâns de wei fan sûkelade en suertsjes en parmantige lytse jonkjes, Hobma sels is by ús heit yn 't wurk, as assistint, as saakwaarnimmer en partikulier sekretaris, hy reizget alle boereboelguodden ôf op 'e sneup nei it sulveren kistke, en hy docht it goed, neffens syn rapporten, hy is krekt, hy skriuwt gjin hege deklaraasjes foar reis en ferbliuw en is tefreden mei in matige deihier boppe syn liifrinte, syn jildsweardige papieren en syn eigen húske. En hy docht, dat is noch it aldermoaiste yn ús reizgjende ambassadeur, gjin houliksoanslaggen mear op Deboara Eelkjen ensafh. Hy wit wat syn plak is: ûndergeskikte, wurknimmer, mei in ferline dat gjin hege sprongen mear talit. En ús heit, dat seit mear, hat betrouwen yn him: ienris sil de bûter
| |
| |
jild jilde, Hobma lit gjin toutsje slûpe en it kistke bestiet! It bestiet hechter en wêzenliker as de mishipte frucht fan myn mispleatste pearing. Ek dat hat myn wraak west. Hy hat syn sin net krige. En de lêste heale side fan syn stamboek is noch altyd leech. Hy hat de moed net of hy sjocht mei syn trilderige hannen gjin kâns dit lêste mishipsel der oan ta te foegjen. Hy wachtet syn tiid ôf lykas altyd. Hy wachtet dat it stjerre sil, útsmûgd, útlit, úttard, en dat kin no wier net lang mear duorje, nei't de dokters sizze.
Hjoed lies ik yn de krante dat master Boar wei is. In oandwaanlike adfertinsje oer in leave man, heit en pake dy't psalmsjongend by syn Heare is - sỳn Heare! En in moai opmakke stikje oer de man syn stege warberheid foar de folksûntjouwing, it wetterskip en de kristlike jongereinbeweging. Dy trije jier senuwgesticht wurdt net oer praat. Ek net dat er lytse famkes by de boarsten en de billen krige en fan God prate dy't sa sterk net wie as syn sûndige driften. Mar earlik bliuwe, Deboara Eelkjen Lyklama ensafh. It is dỳ man syn skuld net dat it mei dy misrûn is. Dy wist wol wa't er foar hie - dat er knoeide mei immen, sis leaver eat, in fleizen ding, dêr't net folle mear oan te bedjerren foel. De skuld sit hjir foar my oer. Dy lêst ek it deaberjocht fan master Boar. En hy tinkt, as er noch tinke kin mei dat ferkalke protsje harsensellen, dan tinkt er: Hea, wie dat net dy fine master dy't hjir in skoft stien hat en dy't it te krap krige doe't er ôfskie naam? Is dat Boar-laach net besibbe oan
| |
| |
dat fan de Hotsema's en de Bleiema's en de Fan Merkums? Hoe siet dat ek al wer? Nee, hy tinkt dat net. Hy tinkt alhiel neat mear. Syn keale loederkop mei it smoarge fetlike griisgiele hier oer de fette kraach fan syn jas, dy kop sakket foaroer, hy giet ûnder seil, hy snoarket al, hy hat him bêst te pakken. Chrr, chrr. Dat er noch tweintich jier snoarkje mei boppe syn krante en boppe syn papieren âffaars. De smearlap. De grutste fan al dy smearlappen dy't myn libben útmeitsje.
It Amelân, 4-8 augustus 1963.
Op 'e nij besjoen Snits, septimber 1982.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd
