Bloed

[p. 161]

Aanhangsel

A. Een paar jaartallen

Er zijn op dit ogenblik meer geleerden levend dan dood. De wetenschap hoort dus door elke generatie meer vooruit geholpen te worden dan in de eeuwigheid daarvoor. Geen wonder dat we de Waarheid, of wat het ook is, steeds sneller naderen; we zullen misschien spoedig op hem te pletter landen, en tenminste zo door steeds meer zichtbare details overstelpt raken dat we nog alleen maar tijd zullen hebben onze eigen verslagen te schrijven en niet meer naar die van anderen kunnen luisteren. Het is de bedoeling dat de volgende voorbeelden die versnelling voelbaar maken.

wanneer	wat	wie en waar
18 000 v. Chr.	Hart in mammoet juist geplaatst, in grotbeschildering	Aurignacmens, Spanje
1000 v. Chr.	Kleurverschil (tussen wat nu als arterieel en veneus bloed bekend is)	Sumeriërs, Perzië
400 v. Chr.	Afhankelijk van soort ziekte, scheidt afgenomen bloed zich in verschillende lagen (versnelde bezinkingssnelheid van rode en dan witte cellen nu bekend als oorzaak)	Polybus, schoonzoon van Hippocrates, Griekenland
300 v. Chr.	Bloed stroomt door venen, geleid door kleppen	Erasistratus, Antiochië
1553	Bloed stroomt niet rechtstreeks van ene kamer naar andere, maar via longen, waar het gevoed wordt door ingeademde lucht en helrood	M. Servetus, Zwitserland; verbrand op brandstapel voor deze opmerking
1628	Beweging van het hart veroorzaakt bloedsomloop	W. Harvey, Engeland

[p. 162]

1649	Eerste poging tot bloedtransfusie	Rev. F. Potter, Engeland
1658	Rode bloedcellen ontdekt	J. Swammerdam, Nederland
1661	Circulatie in capillairen gezien	M. Malpighi, Italië
1666	Geslaagde transfusies in hond en mens	R. Lower, Engeland
1667	Man sterft na herhaalde transfusies met schapebloed (aan wat nu bekend is als immune reactie); transfusie onwettig verklaard	J.B. Dais, Frankrijk
1674	Rode cellen geven bloed zijn kleur; hun doorsnede gemeten	A. van Leeuwenhoek, Nederland
1700	Serum bevat albumine, verwant met wit van ei	H. Boerhaave, Nederland
1749	Witte cellen ontdekt	J. Lieutaud, Frankrijk
1777	Vorm, en vormverandering van rode cellen afhankelijk van zoutconcentratie, beschreven; ook: stolling gebeurt in plasma, niet in rode cellen	W. Hewson, Engeland
1845	Bloedstolling is enzymatisch	A. Buchanan, Engeland
1850	Onzichtbaar fibrinogeen wordt in fibrine omgezet; trombose beschreven	R. Virchow, Rusland
1852	Een ijzerhoudende stof in rode cellen verbindt zich met koolzuur en zuurstof	J. von Liebig, Duitsland
1868	Rode cellen ontstaan in beenmerg	E. Neumann, Duitsland
1878	Het kleuren van cellen uitgevonden	P. Ehrlich, Duitsland
1892	Protrombine wordt trombine, dat fibrinogeen omzet tot fibrine	A. Schmidt, Duitsland

[p. 163]

1900	Rode cellen van een persoon klonkteren met serum van bepaalde andere mensengroepen (er bestaan dus bloedgroepen)	K. Landsteiner, Oostenrijk
1940 tot nu:	Bijna alles in dit boek komt uit publikaties van de laatste 28 jaren ongeveer

B. Een paar tijdschriften

Boeken verouderen meestal zo snel, dat ze alleen maar goed zijn als ze je nieuwsgierig maken naar wat later op hun gebied is verschenen. Op het gebied van bloed ken ik er maar een zo: Functions of the Blood (R.G. MacFarlane en A.H.T. Robb-Smith; Academic Press, New York, 1961). Populaire boeken over erfelijkheid, biochemie, microscopie, biologie en zo, waar ook veel over bloed in kruipt, heb ik niet gelezen. Sommige zullen heus wel goed zijn.

Als je wilt weten wat in het algemeen of in het bijzonder over iets biologisch wordt gedaan op dit ogenblik, moet je dat vragen aan degenen die ermee bezig zijn. Als je wilt weten wat iedereen verleden jaar deed, werk dan wekelijks de Current Contents, Chemical, Pharmaco-Medical, and Life Sciences door. Het wordt uitgegeven door the Institute for Scientific Information, Philadelphia, Pennsylvania. Daarin worden gewoon de inhoudsopgaven gekopieerd van de tijdschriften die in de afgelopen week beschikbaar waren gekomen. Sommige algemene tijdschriften, zoals Nature in Engeland en Science in de Verenigde Staten, komen wekelijks uit, maar de meest gespecialiseerde eens in de maand, soms minder. Hier zijn die welke bijna alleen over bloed gaan.

Acta Haematologica;

Bibliotheca Haematologica;

Blood;

Blut;

British Journal of Haematology;

Hémastase;

Immunology;

Journal of Immunology;

Journal of the Reticuloendothelial Society;

[p. 164]

Nouvelle Revue Française d'Hématologie;

Review of Immmunology;

Scandinavian Journal of Hematology;

Thrombosis et Diathesis Haemorrhagica

Transfusion;

Vox Sanguinis.

Over hart en circulatie in het bijzonder:

American Heart Journal;

American Journal of Cardiology;

Angiologica;

British Heart Journal;

Circulation;

Circulation Research;

Japan Heart Journal.

Ik heb nog wel wat weggelaten. Als je nog harder wilt schrikken, moet je eens kijken naar, of desnoods in, Federation Proceedings, Abstracts Issue; een vet nummer dat eens in het jaar uitkomt met uittreksels van de ongeveer vierduizend lezingen die in een week in Atlantic City in de vroege lente gegeven worden. Voor een goed lezer, onthouder en rangschikker is daaruit waarschijnlijk genoeg te concluderen om veel wetenschappelijk labwerk onnodig te maken, en om antwoorden te vinden op vragen die nog niemand gedacht heeft te stellen.

C. Een paar maten

De grootte van ongewone dingen wordt pas voelbaar als je ze in onze gewone wereld brengt. Voor dingetjes binnen ons lichaam is de meest populaire en onaardige methode, te dreigen je tanden, je rode cellen of eiwitmoleculen op een rijtje te leggen en je dan te verklappen hoe lang je op die manier zou zijn. Zo'n moeilijk werkje zou je trouwens niets van betekenis vertellen. Het beetje inkt, bijvoorbeeld, in deze punt gebruikt · is meer dan genoeg om een lijn van te maken die tot voorbij het einde van ons heelal loopt. Probeer het maar eens; vergeet alleen niet dat die lijn oneindig smal hoort te blijven. Nee, alleen als je een idee wilt krijgen van hele oppervlakken (niet slechts eendimensionele en dus in de levende natuur denkbeeldige waarden), dan lijkt het de moeite waard je uit te spreiden. Want zo merk je dat we

[p. 165]

nergens homogene massa's hebben, maar altijd oppervlakken in oppervlakken. Ik heb een keer geprobeerd uit te rekenen hoe 'n groot deel van een stad ik met een laag van je hemoglobine rood of tenminste licht geel zou kunnen verven. Maar daarvoor is het oppervlak van onze dagelijkse wereld zelf te onberekenbaar. Want daar zag ik mezelf al staan, kwast in emmertje rode cellen gedoopt, en me bij het eerste huis al afvragend: alleen het dak, of ook de muren? en de muren binnen? kastplanken? Niets in de wereld is plat genoeg voor wiskunde. Toch kan je met de bedragen hier beneden, plus enkele gegevens in dit boek en je eigen lengte, misschien nog wel een paar grappige dingen berekenen. Dag hoor, veel plezier.

Ding	moleculair gewicht	langste doorsnee in (Ångströms)	Å
Waterstofmolecuul	2		2
Stearinezuurmolecuul	284		24
Hemoglobinemolecuul	40 000		64
Protrombinemolecuul	69 000		107
Celmembraandikte		meestal ongeveer	100
Fibrinogeenmolecuul	330 000		475
Bloedplaatje, mens		ongeveer	20 000

1 mm = 1000 micron = 1 000000 millimicron = 10 000 000 Å