Onderzoek en vertoog 1

[p. 5]

Voorbericht

Een verzameling van verspreid critisch, litterair-historisch of -biografisch en essayistisch werk is naar mijn mening alleen dan gerechtvaardigd, wanneer zij verhelderende aspecten bijdraagt tot de stof voor de litteratuurgeschiedenis of de vergelijkende en theoretische litteratuurwetenschap. Dit wordt het geval als de auteur van die studies, opstellen en artikelen er, uitgaande van de letterkundige verschijningsvormen, naar heeft gestreefd, hun breder verband en innerlijke samenhangen te doen zien, de ontwikkeling van hun traditie naar vernieuwing, en van daar naar nieuwe traditie. Ook heeft hij de op dien litterair-technischen grondslag te onderscheiden scholen, groepen en richtingen zo mogelijk steeds te belichten tegen den algemenen achtergrond en het culturele leven van hun tijd en vooral van de samenleving in dien tijd.

In evenredig verband daarmede en evenwijdig daaraan moet hij de wisselende maar steeds historisch denzelfden kringloop volbrengende houding, positie, situatie tonen van schrijver en dichter ten aanzien van de waargenomen, ervaren werkelijkheid; zij toch verklaren in belangrijke mate de vormgeving.

Zonder opzettelijkheid is dit, geloof ik, mijn voornaamste streven geweest bij het schrijven van de hier bijeengebrachte stukken. Minder dan langen tijd, vooral vóór den laatsten wereldoorlog, gangbaar was, heb ik het zwaartepunt gelegd op een ontleding van de zielkundige structuur en geestesgesteldheid van de besproken auteurs.

Daartegenover heb ik getracht, de aandacht meer te richten op den letterkundigen tekst zelf, uitgangspunt van alle verdere beschouwingen.

Het oudste hier opgenomen stuk dateert van 1915, het jongste werd in 1956 geschreven. Het werk verschijnt in twee banden maar vormt een geheel; de indeling volgens welke het eerste deel loopt tot ongeveer 1938, zodat elk der beide delen een tijdvak van circa twintig jaar bestrijkt, geschiedde op louter technische gronden. Het grootste gedeelte van deze opstellen is ontleend aan het grote dagblad, waarin ik zeven jaar lang - van 1931 tot 1938 - als kunst-redacteur de letterkundige rubriek en kroniek verzorgde, aan week- en maandbladen, aan inleidingen tot boek-uitgaven, of aan oraties. Dit boek bevat geen inedita. De tekst is, waar nodig, slechts weinig gewijzigd of omgewerkt en de veranderingen zijn over het algemeen zeker niet van principiëlen of ingrijpenden aard. Wel zijn veelal verspreide stukken die over één en dezelfden

[p. 6]

auteur handelen tot één enkel opstel samengevoegd.

Uiteraard geeft dit boek niet een volledigen herdruk van mijn verspreid litteratuur-beschouwend proza, maar slechts een keuze daaruit. Voor die keuze was de maatstaf niet steeds de, uit een actueel gezichtspunt, blijvende waarde van het besproken litteraire werk, maar soms ook de eigen betekenis van de bespreking, d.w.z. de algemene kant daaraan boven de bijzondere aspecten van het actuele uit. Ik heb aan den anderen kant gepoogd, de selectie niet eenzijdig volgens het dogma van een gerichte litteratuurbeschouwing tot stand te brengen.

Indien ik daarin ben geslaagd, dan waarborgt dit een min of meer afwisselend karakter der verzameling.

Een chronologische orde is in 't algemeen in de opeenvolging der stukken in acht genomen - met uitzondering natuurlijk van die opstellen, die zijn samengesteld door de bijeenvoeging van artikelen, op verschillende - vaak ver uiteen liggende - tijdstippen ontstaan. Bij deze laatste gold de datering van het oudste gedeelte. Het leek mij gewenst, onder elk afzonderlijk stuk, voor zover dit mogelijk was, het jaar te vermelden waarin het geschreven of voor het eerst gepubliceerd werd, en onder de uit samenvoegingen van meer dan één artikel samengestelde studies de jaartallen van de eerste en laatste publicaties. Deze jaartallen immers hangen samen met de toch altijd enigszins informatieve of opinievormende functie die, telkens op een bepaald ogenblik van onze letterkundige geschiedenis op telkens weer andere wijze, de auteur tot taak had, met zijn critieken te dienen. Zij verklaren ook wel eens hoe het beeld van sommige mijner argumenten en opinies in verband met die jaartallen geldigheid had, maar door latere publicaties van de betrokken auteurs en de verdere litteratuur-ontwikkeling aangevuld of gewijzigd zou zijn.

Vooral ook ten gerieve van het middelbaar en hoger onderwijs kwam mij daarom een dergelijke datering wenselijk voor.

Wat tenslotte de spelling betreft heb ik mij bereid verklaard, met behoud van de buigings-n en enkele andere afwijkingen het hier bijeengebrachte proza te doen overbrengen in de tegenwoordige spelling. Zulks tegen mijn wens en smaak, maar omdat ik het niet meer dan redelijk achtte, aan een redelijk verzoek van mijn uitgeefster te voldoen.