Inwijding

[p. V]

AAN U, DIERBAREN, VROUW EN KINDEREN, ZIJ DIT BOEK GEWIJD.

GIJ VINDT ER IN, WAT WIJ BELEEFD HEBBEN; MENSCHEN, NATUUR, BEGRIPPEN ONS LIEF; VELERLEI IN DEN GELUKKIGEN HUISKRING IN SCHERTS OF ERNST BESPROKEN; FAMILIEHEUGENISSEN, GEWIJD DOOR TRADITIE EN PIETAS; EN DAARBIJ DIEN PERSOONLIJKEN STEMPEL, DIE, MOCHT HET ZIJN, EENE WELGEVALLE HERINNERING NALATE:

Adcipe et haec, manuum tibi quac monumenta mearum
Sint..... et longum..... testentur amorem,
...................

[p. VII]

Voorrede.

In de Voorrede van Rienzi zegt Bulwer, na den aard van zijn boek verklaard te hebben:

‘I say thus much in order to prepare the mind of the reader as to what he is to expect in the following volumes - a duty I think incumbent upon every author of discretion and benevolence, and a precaution which, if sometimes preventing mortification to himself, prevents, no less frequently, disappointment to the reader.’

Ofschoon het, volgens sommigen, in 1888 wel ouderwets zal heeten een ‘bescheiden en welwillend schrijver’ te willen zijn, ik hecht nog aan den door Bulwer in 1835 aangeduiden plicht, gelijk er gemoed en vertrouwelijkheid liggen in den eertijds gebruiklijken aanroep, tot den ‘Goedgunstigen lezer’ gericht.

Over Voorredenen is men anders dan voorheen gaan denken. Sommigen hebben nieuwheid gezocht in de zaken onderste boven te keeren, of liever achterste voren, en hebben een Narede geschreven; anderen achten Voorredenen ballast, en lezers zijn er, die ze nooit inzien; nieuweren vonden een Voorwoord mooier. Vrij algemeen oordeelt men echter thans een Voorrede een lastig oponthoud te zijn in het voorhuis, dat in onze woningen ook zoo goed als vervallen is.

Vergun mij een fraaie vestibule, die de intrede in de

[p. VIII]

vertrekken voorbereidt, iets betamelijks en aangenaams te vinden. Ik voor mij ben gretig op voorredenen der boeken, waarin de schrijver-gastheer mij wellevend te gemoet komt, waar ik aanvankelijk kennis kan maken met zijn uiterlijk, als ik hem nog niet ken, of eenige woorden kan wisselen ter inleiding van het volgende; gelijk ik ook altijd gaarne de ‘Aanteekeningen’ lees, als om na te praten over hetgeen wij gezien en behandeld hebben.

Het zwaarst wegen echter in Bulwer's woorden de twee gronden: den lezer teleurstelling, den schrijver ergernis te sparen. Te meer, omdat er tegenwoordig tusschen lezer en schrijver eene andere verhouding, - die niet altijd meer verstandhouding is, - bestaat dan voorheen. Zij zijn voorbij de tijden van meerderheid door beoefening, van gezag van een talent, dat, al wil men het niet zoo hoog aanslaan, toch hooger pleegt te staan dan dat van den niet-deskundige. De lezer gelooft en vertrouwt niet meer in zijn schrijver; ontvangt vaak niet meer, maar eischt van zijn schrijver. De band der intimiteit is los; de verhouding zweemt naar die van kooper en leverancier. De letterkundige beginselen zijn, al is het dan wel eens in stelsels en frasen, gemeen goed geworden. Geeft de schrijver zijn vrucht van ondervinding, in den vorm, die uit haar en met haar opwies; de lezer zegt: gij fopt mij; ik verwachtte iets nieuws, gij geeft mij ouds; ik kocht of huurde u om mij te vermaken en gij redekavelt; om iets prikkelends en gij levert mij zoet; om een roman en gij biedt geen zenuwschokkende verwikkelingen of toestanden.

Wat is een roman?

[p. IX]

Een roman is een verdicht samenweefsel van.... Houd nog even uwe definitie in petto.

Is Job een roman? Is Plato's Gastmaal een roman? De Mémoires d'Outre-tombe, de Voyage autour de ma Chambre, de Octavius van Minucius Felix, de Pantagruel?

Zijn de Reinaert, Bunyan, Un cheval de Phidias, Hermann und Dorothea, Byron's Don Juan, de Confessies van Augustinus of van Jean Jacques, de Sentimental Journey, de Reisebilder, Wahrheit und Dichtung, geen roman?

Beslist de inhoud, of de inkleeding? En welk kleed? Een gedrapeerde toga, een gekleede rok, een alledaagsch kleed, een huisjas - of een kiel? Moet het verdicht zijn of half werkelijk, of zelfs een gansch reëel ‘document’? Proza, met uitsluiting van gebonden vorm? Moet gij door verwikkelde slingerpaden en een doolhof heen naar een doel, of moogt gij, met een aangename wandeling als doel, langs een boschbeek u laten leiden?

‘Ontwikkeling van karakters, schildering van het leven’.........

Maken onstandigheden, voorvallen, handelingen alleen het leven, of ook denken, voelen, opmerken? Blijkt ons eerst, zonneklaar, de ontwikkeling der karakters uit de eerste, of ook, zachter van omtrek, uit de tweede? Waar moeten de personen over spreken? Over alles. Dus ook over kunst en letteren? Over het gebeurende en gebeurlijke, over het bestaande, gewenschte, nuttige, schadelijke, het algemeene en bizondere, het vroolijke en droevige, het goede en slechte, het ware en onware - en niet over het schoone?

[p. X]

Stel eens een gunstig en gewenscht geval - als gij in een boek een deel levens hebt aanschouwd en medegevoeld; het onderscheid bespeurd tusschen laag of alledaagsch, beminlijk en edel gezelschap; als gij u hebt voelen streelen of verheffen, en gezien hebt, dat het leven belangrijk, maar ook schoon kan zijn; dat de opvatting van wereld en leven afhangt van het licht, dat de geest er over laat gloren en gloeien, - zult gij dan boos zijn als de man, die zag dat de kreeft niet beantwordde aan de definitie: ‘petit poisson rouge qui marche à, reculons’, en hem wegwierp?

Tot zooverre de woorden van mijn diepbetreurden Vader. Noch zijn ‘roman’, noch zijn Voorrede daarvan waren af, toen hij het land moest verlaten en herstel van gezondheid zoeken in den vreemde. Helaas, hij mocht niet terugkeeren tot zijn huis, en het werk bleef onvoltooid liggen.

Toch heb ik gemeend zijn vrienden een dienst te bewijzen, en daarmede in zijn geest te handelen met de uitgave te bezorgen van liet fragment, zooals ik het heb gevonden.

Ik heb het Handschrift trouw gevolgd en slechts bij hooge noodzakelijkheid iets veranderd. De indeeling in hoofdstukken en de titel zijn mede van mij. Ik heb die geringe veranderingen nooit gemaakt als ik niet meende, dat hij er het mêe eens zou zijn. Waar ik in twijfel was omtrent spelling, omdat hij van verscheidene zaken was teruggekomen, heb ik die van het woordenboek gevolgd. Het consequent schrijven van ‘noch’ (met ch) zooals hij vroeger deed, had hij opgegeven. Ik heb dus de g voor de ch gezet, waar dit moest. En zoo zijn er meer zaken, welke hier te noemen, geen nut heeft. De ‘goedgunstige’ lezer moge mij vergeven als ik mij hier en daar heb vergist, of de correctie niet zorgvuldig genoeg heb uitgevoerd. Ik ben op een terrein gekomen, dat mij

[p. XI]

wel niet geheel vreemd is, maar dat toch het mijne niet is. Het zal mij ook niet verwonderen, als het blijkt, dat sommige citaten onjuist zijn. Mijn Vader schreef die gewoonlijk uit zijn hoofd op, en vergeleek eerst in de drukproeven met het origineel. Ik heb mij intusschen beijverd de talrijke en zeer verschillende aanhalingen op te zoeken, en te vergelijken. Niettegenstaande de welwillende hulp, die ik hierin mocht ontvangen, heb ik ze niet allen kunnen vinden.

De oplettende lezer zal in de ‘Inwijding’ hier en daar iets van datgene missen, wat de latere werken mijns Vaders in hooge mate kenmerkt, n.l. het afgewerkte, het gepolijste, sit venia verbo. Dit is een droeve noodzakelijkheid, omdat de Schrijver zijn werk niet heeft kunnen herzien. Intusschen, al is het nog niet ‘gepolijst’, daarmede zij niet beweerd, dat hetgeen er is, ruw van oppervlak is! Zeer zeker niet.

Noch de voorrede, noch de roman zelve zijn af, zeide ik. De antwoorden op de vragen: wat is een roman, en of Job, en het Sumposion en alle, die daar opgenoemd waren, romans zijn, zijn helaas in de pen gebleven. Met hoeveel spanning luisterden wij juist naar de ontwikkeling van het betoog..... hoe gaarne hadden wij juist hem hier laten antwoorden...... En toch, er staat reeds genoeg in de ‘Voorrede’, dat strekt tot ‘aanvankelijke kennismaking’, en we hebben den wenk begrepen.

Is het noodig ook een beroep op de welwillendheid van den lezer te doen, omdat ik een fragment aanbied? Ik durf hopen van neen. Evenals hij, die van een antiek beeld kan genieten ook wanneer dit slechts een fragment is, zoo zal hij die de ‘Inwijding’ begrijpt, niet verstoord op mij zijn, omdat kinderlijke pietas mij drong tot uitgave.

's-Gravenhage, Oct. 1888.

G.C.J. VOSMAER.