De briefwisseling Vosmaer-Perk

[27 A. 10 Augustus 1881]

27 A. 10 Augustus 1881. Brief van Perk aan Vosmaer; dubbel plus enkel velletje, waarvan vijf kantjes beschreven. - Vosmaerarchief.
Het portret, waarvan sprake is, was van Joanna C. Blancke; jeugdportretten van haar zijn thans nog in het bezit van haar zoon, Ir. J.S. Schippers te Amsterdam.
W.W. van Lennep schreef Perk naar aanleiding van ‘Woudzang’ (in de latere uitgaven ‘Het lied des storms’ genoemd) een paar brieven, die afgedrukt werden in mijn ‘Versbouw en ritme in de tijd van '80’, pag. 31-33. De antwoorden van Perk zijn niet bewaard gebleven.
De twaalf sonnetten, waarover Perk spreekt, zijn: vier in de Spectator van 9 October 1880, vijf in Nederland van November 1880, twee in Nederland van Mei 1881, (Zij sluimert; Storm) en één in Nederland van Juni 1881 (Woudzang). Ook Nederland van Augustus 1881 bevatte nog éen sonnet (De Voetkus).

Loenen: huize Oud-Over - 10 Aug. 81. Morgenkrieken. -

Hooggeeerde heer en vriend:

Een min gunstig oordeel uwerzijds zou reeds in dankbaarheid zijn ontvangen: gis nu de stemming, waarin mij uw

[p. 68]

jongste schrijven bracht. Waarlijk: iemand, die prat is op lof, zou bezwaarlijk meer kunnen begeeren. -

Dat: ‘ik zal wel pogen hem geplaatst te krijgen’ - naar ik meen, met een bemoedigend knipoogje, gezegd - houdt voor mij zoo veel in als een belofte, die spoedig in vervulling zal treden. - Uw invloed op den Spectator is zóó onmiskenbaar, dat zelfs uwe tegenstanders beweeren kunnen: ‘dat hij uitsluitend aan de particuliere begrippen van den heer V. wordt dienstbaar gemaakt.’ Het is steeds uw werk als ‘om de kolommen van uw orgaan de bloemen der jong-Hollandsche poezie worden geslingerd’; uw schuld dat niet àlle verzen door uw medebeheerders worden geweerd, wier al te historische geest geen vermaak schept in vruchten der verbeelding. Ook moet u vele abonnenten tevreden stellen, die altijd knorren als er een vers wordt geduld. Maar wanneer u geen andere aanmerkingen op een dichtstuk heeft dan die ‘van hier en daar eenige duisterheid... een beetje à la Potgieter - dus na een weinig peinzen geen duisterheid meer - dan ben ik zeker van de plaatsing.... tenzij u slechts beleefd is geweest en begint hoop te geven, ondershands met het plan om 't stuk - hoe verdienstelijk uws inziens ook - op de lange baan te schuiven om al die anderen te vriend te houden, die tegen het ras der verzen gewoon zijn, uit te varen. Deze beleefdheid... ik verdenk u er niet van... maar het kòn soms niet waar? Stuur mij dan liever de kopij maar spoedig terug. Kleinzeerig ben ik niet: dat weet u ook wel!! De hoop, door u mij geschonken, verlaat mij evenwel niet en bij voorbaat dank ik u voor uwe vermogende bescherming.

Gaarne zou ik u een genoegen willen bereiden, in ruil voor dat, wat ik aan uwe lieve letteren dank.

Ik meen dit te doen door u nevensgaand portret ter bezichtiging te zenden. Gaat het u als mij dan zou u tien jaren uws levens willen missen als u dit kopje had uitgevonden en dit beeldje geëtst had. Schemert er niet een lach op dat gelaat, zooals 's nachts een manestraal op een lichtend wolkje, waarachter de maan zich verschool? Ihr ganzes Wesen ist in sich vollendet: zou er schooner model bestaan hebben voor Laura of Beatrice.

Ik bid u zend mij dit zonnetje spoedig terug, want ik kan er kwalijk buiten.

[p. 69]

Dit meerderjarig maagdelijk kopje behoort aan een hoogst interressante vrouw, wier gemoed geheel op dit uiterlijk gelijkt: zoo harmonisch. Geen gelooverij en andere kleingeestigheid, maar veel ontwikkeling en kunstzin is haar deel. Men spreekt tegen haar anders dan tegen anderen. Haar aan te zien levert hetzelfde genot als het aanzien der opkomende zon.

Zij poseerde voor de Joanna.

Om u een klein denkbeeld te geven van haar innerlijk, zend ik u hiernevens een sonnet ter lezing, dat ik haar toerichtte en dat zij - welke andere vrouw zou zoo iets durven! - met een warmen handdruk beloonde. En dat terwijl zij reeds lang was verloofd aan een ander? -

Wat nu Eroos - de albedwinger aangaat, tegen wien ik onlangs zeide te zullen te velde trekken - ik ben hem vijandig, omdat hij niet alleen zijn pandamatoorschap met Hupnos gemeen heeft, maar ook dat hij ‘aphuktos’ is en aan mijmerij verslaaft.

U heeft mijn schrijven verkeerd uitgelegd. Geen sprake van impasse! Nog minder: dat hij over gaat.

Dacht u dat Eroos mij zoo meer eventjes aanraakte en niet voor eeuwig mijn ziel stal? Daar is een leven meêgemoeid - althans bij mij.

Vindt U het eene ongelukkige liefde om lief te hebben waar geen kans op huwelijk bestaat? Ik niet. Waar zou de dienst der Schoonheid blijven, de vereering de vergoding, waaruit die soort liefde is geweven, die leeft van honger en wel in de zinnen haar oorsprong vindt maar niet in de laagste zinnen, niet in zinnelijkheid.

Ik ben overtuigd dat als Paap of een andere jongen ‘de fond’ mijne Joannapoesie leest; hij er in het eerste uur daarna niet aan zal denken zich ‘met vrouwen in liefdeloozen bijslaap te vermengen.’ Zoo dunkt me moet de stemming werken, waarin deze cyclus gedicht werd, wanneer die zich in een ander - zooals ik hoop - kàn overstorten.

Als u mij proef zend, teeken dan s.v.p. met een kruisje aan wat uws inziens retouche behoeft. Ik kan er dan eens over denken. Want elk vers elk woord, elk puntje is zoo vaak door mij overwogen, dat ik niet vermag het te verbeteren. Duisterheden - ik weet niet. Een welwillende analyse zal ze

[p. 70]

verduidelijken, dunkt mij.

t Is een zwak van mij niet gaarne op het eerste gezicht te worden begrepen en dit heeft zijn voordeelige zijde. Men noodzaakt den dichterlijk gestemden lezer u na te phantaseeren en zich in uw stemming in te denken. Dan dankt hij u naderhand - meenende zijn genoegen verschuldigd te zijn aan de woorden, die gíj schreeft, terwijl hij inderdaad genoot door hetgeen gij zwèegt en aan hem te dichten overliet.

Uit eigen ondervinding een voorbeeld:

W.W. Van Lennep las mijn ‘Woudzang’ in ‘Nederland’ van Mei. Een dankbaar lezer! Hij leerde dit sonnet van buiten en declameerde het waar hij kon, tot in het nutteloos hoofdbestuur van ‘het Nut’ toe. 't Bleek naderhand dat hij alle duisterheidjes, die een ander er in vond, had begrepen juist gedacht had hetgeen ik onder leiding van sommige woorden had te denken willen geven en ten slotte het meeste genoegen had gesmaakt van de gedachten die er niet stonden, maar bij hem waren gewekt. Zoo'n ondervinding doet goed en stijft.

Daar zijn nu in 't geheel 12 sonnetten van mij verschenen en die bezorgden mij een aangename reputatie: dank vooral ùwe hulp.

Even als voor het Watersnoodalbum noodigde men mij nu weder uit voor dat van Conscience.

Hoe duivel! vinden zij mij!

Vooral die Spectator sonnetten hebben werking gehad. Ik had het genoegen er veel over te hooren en veel lof achter mijn rug, kwam mij ter oore.

Ik heb waarlijk veel aan u te danken! -

Denkt u inderdaad dat ik mij in juristerij zal gaan begraven?

Ik verdien jaarlijks met vertalingen vast ƒ 500, woon in bij mijne ouders: zoo dat ik mijn' vader niet zeer tot last ben; zoo rek ik een paar jaren, die ik hoop te wijden aan allerlei, - vooral letteren. Hierin te studeeren zal mij ondoenlijk zijn. U moest eens weten welk een schoolschheid, welk een doodende letterknechterij hierin onderwijst en examineert. Wat er van mij zal worden weet ik niet. Ik denk er soms hard over een jaartje naar Delft te gaan werken en in Oost Indië den kost te zoeken.

[p. 71]

't Is toch wel ongelukkig, dat men in onze maatschappij jonge lieden van mijn slag, die rustig kunnen werken en gaarne een uur of vier, vijf daags zouden willen besteden aan arbeid met het denkvermogen, niet te eten wil geven, wanneer ze geen advocaten-lesjes van buiten hebben geleerd of anderszins blijk gaven van ‘gewoonheid’.

Als ik ergens kans zie een ƒ 1500 's jaars te verdienen en de betrekking is niet àl te zielemoordend, dan sla ik toe. Uitkijken is de boodschap voor mij.

Met mijn vader kan ik daarover niet spreken. Wij rijmen niet erg. -

Uw nieuw verhaal prikkelt mij zeer. Ik hoop er spoedig kennis meê te maken. Onze geloofsgenooten hebben wezenlijk geen overvloed van preeken te verduwen. À la Amazone: 't klinkt zoet! -

Ik zal geen postzegels meer zenden. 't Was mij zoo gewoon als ik gaarne spoedig antwoord zag. Men kan nooit weten of dan een oogenblikkelijk gebrek aan zegels niet vertraging kan veroorzaken

Nu vaarwel! Denk u er aan mij mijne donna terug te sturen?

Hartelijk de hand gedrukt door

geheel uw

Jacques Perk.