De briefwisseling Vosmaer-Perk

[p. 23]

[7. 29 December 1879]

7. 29 December 1879. Brief van Perk aan Vosmaer: twee dubbele velletjes, waarvan alle acht kantjes beschreven met klein, tegen het einde slordig wordend schrift. - Vosmaerarchief.
Klad van deze brief, met nogal afwijkende tekst, is aanwezig in het Perkarchief, en werd onnauwkeurig gepubliceerd door Betsy Perk: ‘Jacques Perk’ pag. 92 vlgg.
Vosmaers opmerkingen over Lilith vindt men in de Spectator van 18 October 1879 (pag. 337). - De Swinburne-studie van Pierson werd opgenomen in de Gids van October 1878 (pag. 79) en Mei 1897 (pag. 193). - Perk werkte aan 't Handelsblad mede als volontair, in de najaarsmaanden van 1878; hij vertaalde daar de ‘franse post’. - Het artikel van Boissevain tegen Emants staat in de Gids van December 1879 (pag. 421-457); het stuk van Q.N. (= Kloos) tegen Boissevain, in de Spectator van 20 December 1879 (pag. 407). - De aanval van Pierson op Schaepman betrof diens pompeuze Vondel-gedachtenisrede, uitgesproken op 4 Februari 1879 en daarna in druk verschenen.

29. 12. 79. Amsterdam.

Hoog geachte heer!

Wanneer een redacteur van een tijdschrift daarin alleen plaatst wat hem aanstaat, wat hij desnoods zou willen onderschrijven, dan maakt hij dit in zekeren zin tot zijn schepping, al staat er geen woord van hem zelf in. Zijn keurende smaak is er in uitgedrukt.

Ik heb hoogen eerbied voor uw smaak en leg mij gaarne neêr bij uw besluit om 't geen ik u voor een poos zond niet in uw Spectator op te nemen.

Vergun me echter u dank te zeggen voor het schrijven dat mijn zestal begeleidde op de t'huisreis.

U vindt ze ‘te goed om er geen acht op te slaan’ en ofschoon ik niet weet hoe slecht verzen moeten wezen waarop u geen acht slaat (u zegt zelf: men eischt tegenwoordig zoo veel van gedichten) zoo voel ik me toch gestreeld. Ik ben met zeer weinig buitengemeen in mijn schik. U vindt er ‘iets goeds’ in; meer verlangde ik niet te weten. U heeft oneindig veel meer gelezen dan ik, het modelvers waaraan u anderen toetst, heeft dus grooter volmaaktheid gekregen bij u dan bij mij en als u nu een glimp van overeenkomst opmerkt tusschen mijn povere productjes en 't Sonnet der onberispelijkheid, dan mag ik wel in mijn handen wrijven. Of was de aanhef van uw schrijven verguldsel van 't volgende? U zegt ‘uw oordeel niet geheel te vertrouwen’; vrage: heeft u een voor-

[p. 24]

gevoel, dat anderen de sonnetten veel slechter of veel beter zullen beöordeelen?! Enfin, ik loop niet met mijn werk zoo hoog dat ik wat anderen leveren daarmeê vergelijk en in mijn partijdigheid steeds voortrek wat ik deed. Ik kan best een afkeurend oordeel verdragen Boosworden is belachelijk en 't heeft wat van 't keffen van een schoothondje tegen een paard zoodra men zich boosmaakt op iemand die ver boven ons staat.

Naar aanleiding van Lilith heeft u kort nadat ik u mijn paar papiertjes had gezonden, staande gehouden dat ‘een klein natuurtafereeltje’ een ‘stemmingsstukje’ of zulke zaken recht van bestaan hebben. Het onderwerp van het zestal werd dus niet onvoorwaardelijk door u afgekeurd. Dat het nu niet in uw blad verscheen bewees mij dat dat er toch wat aan haperde. Dit kon nu niets anders zijn m.i. dan de vorm, de wijze waarop werd weêrgegeven hetgeen ik gevoelde. Ik nam mij voor in de zelfde richting steeds voort te gaan en mijn voordeel met uw zwijgend oordeel te doen, toen onverhoopt uwe letteren mij gewerden. Nogmaals dank ik er u voor.

U schijnt mij onpartijdiger dan zij die alleen dichten en dan zij die alleen beöordeelen. Daarom wenschte ik zoogaarne een uitspraak uit uw mond.

Eens heeft een beroemd dichter een paar versjes van mij gepolijst. Ik was er bij en toen hij eindelijk zeide ‘nu kan 't er meê door’ had ik een gevoel of hij mij had ingeslikt; dankend ging ik huiswaarts en bemerkte na vergelijking met 's mans gedichten dat zijn heele persoonlijkheid door mijn arm, vertrapt, verbeterd versje gluurde. In zijn ongeslepenheid had het voor mij oneindig meer bekoring en nu 't mij onuitstaanbaar was geworden knetterde het weldra.

Toen ik u om een paaroverdrukjes had verzocht waren die, zonderling genoeg nu u mij naar hen verwijst, bestemd in de eerste plaats voor de heeren Pierson en Doorenbos. Beiden kennen mij zeer goed. De eerste staat me met raad bij in mijn studiën en de laatste gaf mij vier jaar les op de H.B. School Ze hebben een priemend oordeel dunkt mij, dat doordringt tot in het hart der zaak. Ze lazen nooit iets van mijn maaksel in versvorm.

Doch sedert ik met den man, dien ik zeer hoogstel en die mij Homerus doet begrijpen, over beoordeelingen in 't algemeen

[p. 25]

sprak en hij mij als gewoonlijk en als een waar humanist, eenige wenken gaf voor mijn toekomst zou ik zelfs aan Dr. Pierson en Dr. Doorenbos mijn rijmgeknutsel niet zonder bijoogmerken en zonder veel voorbehoud mijnerzijds, willen laten beoordeelen. Dr D.E. W Wolff toch, schrijver van eenige Gids artikelen over duitsche poëten, iemand doorkneed in allerlei vakken, een groot zwijger, die in zijn langdurige kluizenarij de menschelijke kennis heeft gepeild en zich een onbekrompen aard verschafte, Dr Wolff zeide mij toen ik zinspeelde op eenig werk van mij en het hem aanbood ter kritiek: ‘t is beter dat ik dit niet doe; daar zijn eenige algemeene regels voor maat en rijm, die gij zelf kunt vinden en daaraan uw werk toetsen en wanneer gij t volkomen eens zijt met gedachten en wendingen van uw verzen, dan komt het niemand toe, die volgens zijn eigen inzicht te wijzigen De Hollanders met hun particularismus zijn maar al te geneigd hun vrije (?) gezindheid aan anderen op te dringen. Als uw verzen gedrukt zijn zal ik ze lezen en mij vermaken met hetgeen mij er in vermaakt.’ Uit dit gezegde, dat ik tot de leus ‘fais de la poésie, advienne que pourra’ vervormde, put ik een warme kracht, die mij onder de schouders vat en steunt. Daarom zou ik aan Dr. Pierson - hij zelf zegt in zijn Swinburne dat kritiek lyriek is, ontboezeming van ingenomenheid of afkeer; en overal verkondigt hij in den laatsten tijd dat gedichten en gedachten éen moeten zijn - niet mijn ongerepte dochterkens willen overleveren. Ook weet ik hoe Dr. Doorenbos over verzen denkt; ik heb daarvoor lang genoeg met hem verkeerd en even genoeg denkbeelden vernomen. Zijn hoofdstelling: ‘kunst heeft ten doel ons in een zekere stemming te brengen’ gonst mij nog in de ooren.

Slechts eens ontmoette ik den heer de Rop ten huize van den heer Alb. Thym. Maar door mijn vriend Ising Jr - die hem nog al van nabij kent - zou 't wellicht mogelijk zijn met hem in nauwere aanraking te komen en te verkrijgen dat hij mijn sonnetten ‘betuttelde’. Kon u ze echter lezen dan zou u ook wel kunnen voorspellen dat ze niet in zijn smaak moeten vallen. Maar dan zou ik ze evengoed ter kritiek kunnen aanbieden aan de heeren ten Kate, Schimmel, Hofdijk, de Bull Hasebroek Laurillard enzoomeer, die ik persoonlijk ken of

[p. 26]

die zeer intiem met mijn vader verkeeren. En ook b.v aan Ch. Boissevain, met wien ik op een goeden voet was toen ik nog aan 't Handelsblad arbeidde - Maar... 's Mans geloovig bezwadderen der blankheid van de verrukkelijke Lilith en zijn achteruittrappen als een ezel, dien men op zeer realistiesche wijs met een borstel op zijn gevoeligst plekje schrobt - de vergelijking gaat natuurlijk alleen voor 't achteruittrappen door - deed hem machtig in mijn achting dalen en 't artikel van Q.N in den Spect., mij als uit het hart geschreven, maakt hem geheel onmogelijk in mijn oogen.

Neen veel liever lees ik honderdmaal wat ik maakte en zie of de vergelijkingen doorgaan, de woorden kloppen met de gedachten, de tropen verdedigbaar zijn en de taalvormen begrijpelijk dan het te laten mishandelen door dichters, die ze zouden mijnen, of door kritici die - we zagen hoe Pierson Schaepmans mantel veegde - altyd met een systeem komen aandragen.

Het briefje, dat u mij schreef, geeft blijk dat u de gelukkigste mengeling dezer beide soorten zijt waar t aankomt op beöordeelen. Neem me deze vrijmoedige uiting niet kwalijk bid ik u!

Doch... haast twee maanden liggen mijn Sonnetten voltooid op mijn schrijftafel. Wat er mede aan te vangen? Ik zag ze gaarne in druk - omdat (het hooge woord moet er uit) mocht ik genoodzaakt zijn in den loop van 1880 van carrière te veranderen, men ten minste kan weten dat ik wel eens wat aan de vaderlandsche letteren deed.

Doch ik heb geen ‘naam’, een vlag waaronder veel in de hersens van 't publiek wordt gesmokkeld, geen ‘naam’ in welks schaduw bokkesprongen bevallige buigingen heeten. En voor zulk een naamlooze schijnt machtige bescherming noodig te zijn zoo hy iets van hem door de uitgevers wil zien aangedurfd. Juist toen u mij mijn zestal terugzond had ik aan Sijthoff geschreven, die mij antwoordde ‘dat dergelijke uitgaven als die welke ik hem voorstelde, in den regel te groot verlies opleveren en slechts bij uitzondering of uit byzondere relatien worden ondernomen.’

Mijn honderdtal hangt te nauw aan een, dan dat het grootste gedeelte in tijdschriften afzonderlijk kan bestaan. De sonnetten ontleenen op eenige uitzonderingen na hun betee-

[p. 27]

kenis aan den samenhang waarin zij voorkomen - daar is een kleine verwikkeling - Anders zou ik u verzoeken een goed woordje voor mij te doen bij uw vriend Smit Kleine. Mijn vader, die hem ook nog al kent, is er niet erg op gesteld dat ik verzen maak, anders zou ik hem kunnen verzoeken er een stuk of wat aan De ‘Banier’ aan te bieden.

'k Heb geheel ter sluik mijn ‘Mathilde’ vervaardigd. Zoo goed als niemand vermoedt er t bestaan van. Ik heb het zielsgenot van 't dichten gesmaakt en zal haar nu maar door den gapenden mond der lade laten slikken. Het deert mij inderdaad niets of anderen lezen wat ik maakte. 't Zou mij slechts lief zijn om de reden, die ik u opgaf.

Uit het zestal dat u las - de meest afzonderlijk bestaanbaren van het toen ontstaan twintigtal - kan u niet opmaken hoe de andere sonnetten zijn. Daar zijn er onder, die mij veel meer behagen. Daar is nog éen stroowisch waaraan ik drenkeling, mij vastklamp, nog éen middel dat er toe kan leiden dat ze het licht zien. O luister nog een oogenblik naar mij en dan zal ik aartsbabbelaar zoolang zwijgen als u wil.

‘Iets schoons, dat zich aan het voor schoonheid ontvankelijk gemoed vertoont, grijpt het aan. Strijd der ziel volgt: het schoone is verheven en heft omhoog en de ziel die het aanbid gevoelt zich klein. Doch is de strijd volstreden, heeft de vroegere toestand der ziel voor een edeler reiner verhevener plaats gemaakt dan bemerkt zij dat zij niet meer bevend en biddend naar dat schoonheidsideaal opstaart: zij is er zoo door verheven, dat ze er mee samenwies. Zij heeft het in zich opgenomen. Dan leeft er een schoonheidsideaal, dat eerst buiten ons en boven ons was in ons gemoed. En men heeft het slechts te uiten om kunstenaar te blijken’, ziedaar de gedachte in mijn boekje belichaamd.

Het Schoone, 't gemelde schoonheidsideaal, wordt bezongen onder den naam ‘Mathilde’. Zij treft in den zomer en in een grootsche streek (waarvan zij de vleeschwording is) 't gemoed van een zwerver. Die aanbidt haar, doch weldra komt zijn ziel in verzet. Hij gevoelt zich afhankelijk, smeltend, dwepend als een jonkvrouw, doordien hij t leven leeft der beminde vrouw. Met geestkracht rukt hij zich los en begint zijn omzwervingen. Haar beeld blijft hem echter bij en uit het verheven standpunt waarop zijn liefde hem brengt over-

[p. 28]

ziet hij natuur en menschheid. Keert hij eindelijk, ‘machtig daartoe aangedreven’, terug naar Mathilde, dan bemerkt hij dat hij ziet hetgeen hij altijd zag - - - en dat hij niet meer aanbidt omdat hij strijdend is gelouterd en haar gelijke werd doordien hij haar in zijn binnenste draagt en t vrouwelijk gevoel aan zijn mannelijke werkdadigheid geen afbreuk deed. ‘Ze is in zijn ziel gelijk de zon in zee verzonken’: hij werd kunstenaar: de samengroeiing van 't mannelijke met het vrouwlijke.

Dit 's in hoofdzaak het verloop der handeling in mijn Mathilde. De Sonnetten, die ik u vroeger zond, zijn een paar natuurtafereeltjes uit dat gedeelte waar de zwerftocht aanvangt. Nu wil ik u een voorstel doen - - mijn stroohalm.

In hetzelfde rubriek komen een paar sonnetten voor, die afzonderlyk ook zin hebben. 't Zijn een stuk of twalef fabelen. Straks of morgen zal ik er u acht van zenden, die mij voorkomen het duidelijkst, het meest ‘af’ te zijn en zich te richten tot het publiek, dat uw blad leest. Zou u ze nu naamloos willen plaatsen als u deze laatste meening deelt? t Blijf' dan onder ons wie ze maakte. Licht zie ik dan hoe ze hier en daar worden opgenomen. En zulk een plaatsing - - zou die misschien niet een groote aanbeveling bij een uitgever zijn? Aarzelt u of huivert u ze een kleine ruimte af te staan verscheur ze dan. Ik zal 't wel merken wanneer ik ze niet zie verschijnen en dan is de stroohalm onnut geweest. Nogmaals dank ik u voor de belangstelling mij door uw schrijven betoond. Ik vraag vergiffenis voor dezen al te langen brief.

Hoogachtend

steeds uw dw. dr

Jacq Perk