Logo DBNL
Toneelwerken (1975)

Toneelwerken

(1975)–Jan Vos–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

F. Esthetische en ethische opvattingen van Jan Vos.

(over het toneel)
Alle de Gedichten, 1671, blz. 90; 1726, dl. I, blz. 527.

Aan de LASTER, &c.
 
De Godtsdienst roept de ziel: het lyf de zorg voor 't leeven.1
 
Elk heeft zijn eigen tijdt; wee die hier tegenstreeven.
 
Wie tijdt in tijden vindt wordt geen tooneel ontzeidt:3
 
Zoo leert men, door het spel, noch deugdt in leedigheidt.4

(over de Ars Poëtica van Horatius Flaccus)
Alle de Gedichten, 1662, Puntdicht 208; 1726, II, puntd. 208.

Aan H.F.*
 
Gy zyt een lierpoëet en schryft het treurspel wetten.
 
Zoo tergt een harders fluit de klank der hoftrompetten.
 
Uw les is overlast. de Kunst gedoogt geen pyn.
 
Het spel wil wel bepaalt, maar niet gedwongen zyn.

(over het Amsterdams toneel)
Alle de Gedichten, 1662, blz. 527; 1726, I, blz. 322.

Voor het Tooneel van de Schouwburg t' Amsterdam.
 
De Duitsche Schouburg wijkt geen Roomsch, noch Griex toneel.1
 
Zy waakt voor 't Y, tot schrik van al die 't Raadthuis wraaken.2
 
Nu toontze 't vreêverbondt, dan bitter Staatkrakkeel.
 
De troonen zijn van goudt, maar slibbrigh in 't genaaken.4
5
Haar rollen druipen meest van traanen, bloedt en gal:5
 
Deez' worden hoog en droef, die laag en bly gezongen.6
 
Zoo ziet men hier, door spel, het weifflen van 't Geval.7
 
De speelkunst bindt zich niet aan klank van vreemde tongen.8

(voorkeur voor barok naturalisme)
Alle de Gedichten, 1662, blz. 525; 1726, I, blz. 320.

Aan H.S. toen hy Christus aan 't Kruis geschildert hadt &c.*
 
Dit lichaam is geheel mismaakt,1
 
Om dat het niet geheel mismaakt is.
 
Gy schildert dat het helder blaakt,3
 
En toont niet waar de roe geraakt is.4
5
't Gelijkt naar Christus niet: o neen,
 
Om dat gy 't Christus doet gelijken.
 
Wilt gy hem toonen als voorheen?
 
Zoo zoek in alle woeste wijken8
 
De diere bloedt- en traanenplas,9
10
Van die men om zijn naam deedt sterven,10
 
En mengze met hun heilig asch.11
 
Gy kunt hem zonder zulke verven
 
Niet schildren als hy is geweest.13
 
Niet schent 'er meer dan geesselzweepen.14
15
Dit lichaam is te gaaf van leest.
 
Bekleê het vel met roodestreepen.16
 
Zoo heeft de Joodt u voor gemaalt.17
 
De Staatzucht durft de deugdt bestrijden.
 
De Boosheidt toont zich onbepaalt.19
20
Wie hoort dit zonder meedelijden?
 
Vertoon hem met een doornehoedt,21
 
En blus zijn oogkool, hel van straalen,22
 
In eeuwigh zaaligmaakendt bloedt.
 
De kunst mag niet van 't voorbeeldt dwaalen.
25
De roê heeft d'aadren afgesneên.
 
Geweldt heeft zin in wreê schildryen.
 
't Penseel, beroemt door geestigheên,27
 
Moet nimmer teegens 't leeven stryen.
 
Wie Christus beeldt het meest mismaakt,
30
Die heeft het leeven 't meest geraakt.

(voorbeeld van barokke emfase)
Alle de Gedichten, 1662, blz. 757; 1726, I, blz. 423.

(Uit Goede Vrydagh of Christus Lyden: met eenige Byvoegsels (1650)).

HET KRUISDRAAGEN
 
Wat galm vervult de lucht? 't is moordtgeschreeuw der Jooden.
 
Men leit het Offerlam, naa dat het duizent dooden
 
Geleeden heeft, ter doodt. de Waarheidt wordt bestreên.3
 
De Priester, 't offervuur en d'offerhandt is een.
5
Het waare Paaslam moet zijn eigen outer draagen.
 
Op menschen, helpt, 't is tijdt, op, helpt het kruishout schraagen:
 
De sleutel daar hy 't slot des hemels meê ontsluit.
 
De Nijdt, 't Geweldt, de Moordt en Wreedtheit gaan voor uit;
 
Zy torsen 't marteltuig, en sleepen hem gebonden:
10
Maar met de ketenen, die gy (ô mensch!) van zonden
 
Aan een geschakelt hebt. d'een steekt hem met zijn hart,11
 
De moordtspeer in de zy, een ander, als getart,12
 
Begint hem met zijn wil, de nagels deur zijn handen,13
 
En voeten heen te slaan. zulk een, om d'ingewanden
15
Van Godt te pijnen, biedt, met zijn vervloekt gemoedt,15
 
De galspons aan zijn Heer, hy schijnt in zweetrigh bloedt16
 
Te smooren: maar de zon moet duistren om te blinken.17
 
Men kan in deeze zee zich godlijk dronken drinken.
 
Men vischt hier parlemoer, ja bloedtkraal en kristal,
20
Daar zich de ziel, hier naa, by Godt meê pronken zal.20
 
Zijn hairen rijzen nu dat hy Kalvaar ziet rijzen,21
 
En 't hart ontzinkt de moedt. de Zwakheidt doet hem yzen.
 
De Liefde maakt hem heet. in zulk een bangigheidt,23
 
Zoo wordt het kruis op d'aardt, en hy op 't kruis geleidt.

(ethische beschouwingen)
Alle de Gedichten, 1671, blz. 241-242; 1726, l, blz. 569-570.

BRIEF

aan den Eed. Heer

JOAN HUIDEKOOPER,*

Jonker van Maarseveen, Heer van Neerdijk &c.

 

MUN HEER,

 

1 Terwijl gy binnen Leiden, het Neederduitsche Atheenen, in den daageraadt van uw 2 leeven, de gevaarelijke doolhooven van de slibberige jeugdt deurwandelt, zoo zet2 3 uw voeten onverwrikkelijk op het spoor van de deugdt, zoo zult gy ten lesten de 4 steile trappen der achtbaarste kunsten en nutste weetenschappen, loffelijk beklim- 5 men. Sluit uw oogen voor alle ydelheidt. Men moet het behaagelijk om 't hinderlijk5 6 verstooten: een kleene genuchte, om een groote ramp te mijden, verwerpen. Het 7 aantrekkelijk heeft veeltijdt schaadelijk geweest: dit getuigen de onberispelijkste 8 eeuwen. De dartele wellust, een binnenshuische beul, loont met pijnelijke gebreeken. 9 De moedige rijkdom is bedriegelijk; d'aanminnige schoonheit vergankelijk; de9 10 vruchtbaare jaaren snel; en d'aangename gezondtheidt onzeeker: want het hobbe- 11 lende schip van ons leeven, tot zinkens toe overlaaden, en geen oogenblik voor 't 12 gijben veiligh, wordt in de woeste zee van de werreldt, door d'ongebreidelde golven,12 13 en d'yslijke bulderende buien van 't gevaar, herwaarts en derwaarts gesmeeten. Elk 14 een dagh dat wy 't leeven behouden, om dat wy niet machtigh zijn de stormen der 15 doodt te ontworstelen, hebben wy op woeker. Dies begeef u niet te diep in zulk een 16 gruwzaam een zee. Men is minder gevaar in de luwte van de strandt, daar men deur16 17 de gebrooke baaren kan roeien, onderwurpen, dan met het zeil in het top te zetten, 18 op genaade der weifelende winden, deur 't zwalpen der golven heen te bruizen. Men18 19 moet de groene moedigheit met een rijpe veurzichtigheidt mengen. Laat u niet door19 20 't vleiende geluk op de troon der trotse hovaardigheidt zetten: want haar zetel is 21 wankelbaar. Belg u niet zoo gy de toeleg van een die 't niet waardigh is, wel ziet21 22 gedyën. Het geluk maakt de quaade menschen, door overmaat van gaaven sluimer-22 23 valligh dronken, om hen op het onverzienste, met al haar rampen t'evens te over-23 24 rompelen. Zet uw zinnen schrap, om met een taaje lijdtzaamheidt, in Themis kerk24 25 te slooven; op dat gy, of het de tijdt vereiste, rijker van jaaren, uw leeven op het25 26 Raadthuis, gelijk uw Vaader en Grootvaader, met de doodt op de lippen, ten dienst26

27 der gemeente, moest uitslijten. Ik beken dat het spannen de boog bederft: maar het27 28 ontspannen het verstant. Hoe men de kruiden meer wrijft hoe datze krachtiger geur28 29 van zich geeven. Als het yzer stil leit wordt het van roest deurknaagt. Zijt in al uw 30 handelingen veurzichtigh. Wacht u meer voor vleiende vrienden, dan bittere vyan- 31 den. De doornen schuilen onder de roozen. Schuw de menschen, die de boekstaaven31 32 van hun zinnen met een stilzwijgen in hun boezem drukken; op dat het intoomen32 33 van hun inborst, die u onkunbaar is, u niet tot ramp gedy. Bestier uw tong met de33 34 teugel van 't verstandt. De woorden hebben vleugelen, de wanden en welfsels ooren. 35 Wreek u meer door vergeeten, schoon dat gy getergt wordt, dan met den deegen in 36 klem van uwe vuist. Het gevecht is haatelijk; daar by onzeeker. Een wijs man zal36 37 meer gedulden, dan straffen. De wraakzucht is een gruwelijk raadtsman. Weeg yders 38 woorden met het nauluisterende teegenwicht van een scherp oordeel, in de schaal38 39 van uw gemoedt, &c. Mijn Heer, indien ik water in zee gegooten, en hout in 't39 40 bosch gedraagen heb, zoo hebt gy uw vaader, den Heer van Maarseveen, &c. zoo 41 veel stof, om over u te verblijden, gegeeven, als ik u om over my te vergrammen. 42 Vergeef de oopenhartigheeden van

 

Uw Eed.

verplichtste vriendt

den 7 Octob. 1645.

JAN VOS.


Vorige Volgende