|
| |
| |
| |
Voor-rede.
DIe tot staet, en ampten beroepen wesende, yvert voor het gemeen beste, set goed en bloed in de weeghschael om het ghemeen beste: want vermits de wegh ter deughde, in sekere aensien, steyl en moeyelijck valt, word hy van weynighen ghesocht, veel min bewandelt: oversulcx muntten deughdelijcke personagien voor andere uyt, en worden van de ghemeente gelieft, en als aengebeden, soo lang de selve van hare vooghden, en vaderen gezond oordeelt. Tegens de sulcke kanten sich altyd die hun bysonder boven het ghemeen welvaren stellen, en om alle hinderpalen wech te nemen, trachten by alle middelen der vromen naem, en faem haetelijck te maecken: het welck dan, overmits hier toe stof ontbreeckt, niet kan geschieden, als met slincxsche afwegen, tot geweld en valscheyd, loch en bedrogh in te slaen. De menschen die de meestendeel onervaeren zyn, en op menschen steunen, of nutshalven, of om zucht die zy den dezen of dien toedragen, of uyt licht betrouwen, laten sich lichtelijck misleyden van geveynsde, en bedriegelijcke voorgangers, en noch lichter alsser zaecken onder gemengt worden die 't heylige betreffen; onder welck momaensicht de boose Heydenen (ick roer geene Christenen) wonderlijck hunne personagie hebben gespeelt, en tot nadeel van de vroome raedsmannen, ende de lichtgeloovige, en wispelturighe gemeente, treffelijcke winsten gestreecken. Evenwel ghelijck het der rechtvaerdigheyd, als eygen is verdrucking te lyden: alzoo is haer oock als eenen troostelijcken loon by geleyd, dat hare onnoozelheyd niet onderdrnckt blijft: maer by alle eerlijcke nakomelinghen doorbreeckt, en in waerden ghehouden ende geviert word. Onder de overoude kan hier van ghetuyghen de Griecxsche
| |
| |
Palamedes, dien wy op het Neerlandsch toonneel brengen: want na dat hy zo schendigh, onder het decksel van met den vyand gehandelt, en penninghen ghenooten te hebben, by 't gemeene volck hatelijck gemaeckt, en door Agamemnon en Ulysses, tot eene onherhaelijcke schade, en bederf van gants Grieckenland vermoord was, zoo heeft zyne onnooselheyd, en oprechtigheyd, na het verdwijnen der logenen, en lasteringen hoe langs hoe meer, tot schande en verstroying he zyner beulen, en moordenaren, door gebroken; even als de zonne, dewelcke, na het verstuyven der nevelen en dampen, wederom opklaert, en te voorschijn komt; gelijck dit veersken seyd, dat de Zee-god
Collectasque fugat nubes, solemque reducit.
Verjaegt de wolcken, die sich dick te saem' vergaren,
En weer met zonneschijn den Hemel op doet klaren.
En sonder desen troost en belooninge souden de vrome (die als pylaren noch de weereldsche staten, en geselligheyd der menschen staende houden, en onderschoren) dickwils onder hunnen last, en inde aenvechtingen, die sy voor het gemeen beste lyden, beswijcken; daer sy nu hier door gesterckt zynde, poch meenighmael de stormen, en onweeren manhaftigh, en met eene wonderbare standvastigheyd uytst en; gelijck wy hier van een voorbeeld hebben aen den geduldigen Socrates; die beschuldight, ende ter dood veroordeelt wesende, om dat hy vreemd vande Griexsche Goden gevoelde, sich, na Xenophons getuygenis, met Palamedes aldus trooste en sterckte: Παϱαμυθεῖτ   ᾽ ἕτι με  Παλαμή ης. ο῾  πληοίως ἐμοὶ πλευτήας. ἔκ γὰρ νιῶ πολὺ ϰαλλί♉ς ὕμν♉ς
παρέχεται Ὀδυσσέως т  α ιϰέως αποϰτεἱναντ  ἀυτόν.
Dat is te seggen:
| |
| |
Daer beneffens vertroost my Palamedes, die eene gelijcke dood gestorven is als ick: want hy nu schoondre lofzangen verschaft als Ulisses, die hem onrechtvaerdelijck om het leven brocht.
Oversulcx is het gemeene beste niet weynig gehouden in de geschichtschryvers, poëten, en redenaers, die de beroemde helden hebben onsterffelijck gemaeckt, door hunne geschriften, sonder de welcke zoo vermaerde, en loffelijcke daden, met den grave, en eene eeuwige vergetelheyd, souden overstolpt blyven: daer nu hunne geheugenis en glorie, noch veele dappere mannen uytlevert, en hen ter deughde aenprickelt, wanneer sy overwegen, hoe
Indomita virtus colitur, & toto Deus
Narratur orbe.
zoo veel gezeyd:
Voor d'ongetemde deughd men wieroockreucken queeckt,
En van soo groot een' God de gantsche weereld spreeckt.
Als mijne treurzangeres toghtigh was om yet wat treffelijcx te rymen, so heeftse Palamedes uytgepickt, een' man die by Griecxsche, en Latijnsche schrijvers soo hoogh gheroemt word. Diogenes Laertius ghetuygt in het leven van Socrates dat Euripides, die wijse dichter, en Goddelijcke treurspeelder, sijnen Palamedes op het tonneel brenghende, die van Athenen hunne moordadicheyd, ghepleeght in het ombrengen van Socrates, bedecktelijck aldus verweten heeft:
Ἐϰτανετ᾽ ἐκτανετε τίὼ πάνσοϕον τίὼ ὲν ἀλγύν♉σαν αἰοῖα μύσαν. Philostrates, die het leven van Palamedes beschreven heeft, gedenct mede in zynen Ulysses deselve woorden, en voegt er dit volgende noch by: ὅτι πειϑέντες ἀνϑϱώπῳ δεινῷ, ἀναιδ λὀγῳ, ταῦτα δϱάσαν, Het welcke wy in rijm aldus aen een schaeckelen:
Ghy hebt, o Griecxsche schaer! verstoort
Den soeten Nachtegael vermoort:
| |
| |
Een' Sanggodin, in all's verzocht,
En wijs, die geen verdriet aenbrocht:
En hebt geblinddoeckt altemael,
Door d'onbeschaemde logentael
Eens wreên Tyrans vol bitterheyd,
Bedreven zoo vervloeckt een feyt.
Daer hebt ghy een treffelijck getuyghenis gehoort van dezes vorsten wijsheyd, heerlijck uytgedruckt door dien Goddelijcken bynaem PANSOPHON: gelijck Xenophon, die Socrates leerling, en tydgenoot geweest is, hier mede overeenstemt in 't vierde boeck der gedenck weerdige zaecken, daer hy Euthydemis doet spreecken deze woorden: Maer hebt ghy niet gehoort van Palamedes rampsaligheden? diense altemael roemen dat hy om sijne wijsheyd benijd, door Ulysses omgekomen is De zelve Xenophon in zijn 10. hoeck van de jacht zeyd: dat Palamedes doen hy leefde zijne tydgenooten in wijsheyd verre te boven ging. Syne rechtvaerdigheyd ende onnoozelheyd blijckt niet minder als zijne voorsichtigheyd: gelijck wy alreede hebben aengewezen; en Philostrates in het leven van Apollonius Tyaneus doet Thespion, een Overste der Schoolsophisten, in zyn gesprake van de rechtvaerdigheyd aldus spreken: Als ick by my selven overlegge het geen Palamedes voor Trojen: ende Socrates te Athenen overgekomen is zoo dunckt my dat de rechtvaerdigheyd by de menschen qualijck onthaelt word want dese die de alderrechtvaerdighste waren, zijn met de hooghste onbillijckheyd bejegent, ja alleen op vermoeden van boose feyten omgebrocht, alsmen buyten recht het oordeel over hen velde.
Virgilius in zyn tweede boeck van AEneas getuygter dit af,
Fando aliquid si forte tuas pervenit ad aureis
Belidie nomen Palamedis, & inclyta fama
Gloria: quem falsa sub proditione Pelasi
Insontem, infando indino, quia bella vetabat,
Demisere neci: nunc cassum lumine lugent.
| |
| |
Dat is:
Soo mooghlick koudsgewyse u yet ter ooren quam
Van Palameed, geteelt uyt Koningh Belus stam,
Beroemt van naem en faem, die sonder schuld most sneven,
En onder schijn van 't loos verraed by hem bedreven,
Op 't overscheudigh blijck ter grouwelijcke dood
Van Griecken werd gedoemt, mits hy den krygh verbood;
Nu dees voor 's Hemels licht geloocken heeft zyne oogen
Betreurt de Grieck zijn lijck, te spa met rouw bewogen.
Wy komen tot Ovidius, daer Ajax Ulysses dit te kaeuwen geeft:
Vellet & infelix Palamedes esse relictus;
Viveret aut certe lethum sine crimine haberet.
Quem male convicti nimium memor iste furoris
Prodere rem Danaum finxit, fictumque probavit
Crimen; & ostendit quod jam praefoderat aurum.
Dat is:
D'onsaelge Palameed met recht mocht wenschen mee
Dat noyt Ulysses waer getogen over Zee;
Hy sou gewisselijck op desen dagh noch leven,
Of had zoo valsch betight den geeft niet opgegeven;
Wien d'overtuyghde, en al te wrockende Ithakees
Opdichte 't loos verraed; en endelijck bewees
't Gedichte schellem-stuck: ontdeckende de gaven,
En 't goud dat hy 'er self te vooren had doen graven.
Voorwaer na mijn oordeel heeft Naso dit geestigh in zyne transformatie te pas gebrocht, overmits dit aertsschelmstuck eygentlick tot de herscheppinge of verschoppinge behoort. Dictys Cretenser die den Trojaenschen oorlogh self bekleed, en in de Punische taele beschreven heeft, ghedenckt in zyn
| |
| |
tweede boeck beyde dese deughden van Palamedes met dese woorden: Alsoo is die uytnemende en in den leger aengenamen man, wiens raed nocht: vromigheyt noyt vruchteloos geweest waren, schendig omgebracht, als hy becingelt was van sulke die het alderminst betaemde. Dat de Phrygiaensche Dares seyd, dat Palamedes door de hand van Alexander of Paris vechtende omgekomen is, verdient geen geloof, overmits hy hier in van het gemeene gevoelen afwijckt. Roeptmen dat Dares in den krijgh tegenwoordigh is geweest; wy stellender Dictys tegen. Het is ons genoegh dat Dares hem afmaelt, wijs, manhaftigh, en lieflijck: en dat hy getuygt dat de Argiven in den leger Palamedes wetenschap, billijckheyt, sachtmoedigheydt, en goedheyd betreurden. Daer is oock weynig aengelegen, of weynige schryvers meer verschillen in de maniere zyner dood: Dat na Pansanias seggen Ulysses en Diomedes hem verdroncken; of soo Dictys aentekent, dat die twee hem in eenen put steenigden. Ymmers watter van is, Ulysses en Diomedes worden na het algemeen ghevoelen voor de schelmen gehouden, die desen aenslagh ghebrouwen hebben: waer by aenmerckens waerdigh is het geen Dictys getuygt, datter waren die seyden: dar Agamemnon niet onkundigh was van desen aenslagh, uyt liefde die hy hadde tot het Veldheerschap; en om dat het meestedeel van Palamedes begeerde gheregeert te wesen, en opentlijck uyt seyden, dat hem het opperste gebied toequam. De selve Dictys schrijft elders: dat alle de Griecxsche Vorsten Agamemnon vervloeckten, en van hem afweecken, om dat hy Apollos Priester Chryses zyne Dochter, die hy wellusts halven mis bruyckte, weygerde, en oock om dat Ulysses en Diomedes, niet sonder zynen raed, let hier op, hadden vermoord Palamedes, die in den heyr zoo bemind, en aenghenaem was. Oock staet ons waer te nemen het geen Dares getuygt, dat Palamedes, terwijl het bestand was, den Vorsten
| |
| |
meermaels aendiende, dat Agamemnon niet waerdigh was Veld-overste te wesen. Meer of yemandt sich verwonderde waerom Homerus desen Vader des Vaderlands zo stilswygende voor by gegaen is, die sal weten dat de Poeët hier toe nootzakelyck gedrongen was, om zynen doolende Ulysses niet te brandmercken: waerom Philostrates in het leven van Apollonius wel te recht zeyd: dat Palamedes geene grootere vyanden gehad heeft als Ulysses, en Homerus: vermits die hem lagen leyde, waer door hy gesteenigt is; maer dees niet weerdig geacht heeft, met eenen woorde zynen lof aen te roeren. Wat onheyl den Griecken, om en zedert Palamedes dood over-gekomen is, gedenckt Dictys Cretenser in zyn zeste Boeck, Hyginius in zyn 116 hoofdstuck, Euripides in zyne Helene en Electra: Seneca de latynsche Treurspeelder in zynen Agamemnon: Ick geswyge dat Xenophon, in zyn tiende Boeck van de jaght, uytdruckelijck de Goden tot wreeckers van deses mans dood maeckt; alzo dat de Pelasgen met recht klagen mochten:
Tydides, sed enim scelerumque inventur Ulysses
Fatale agressi sacrato avellere templo
Palladium, cresis summe custodibus arcis,
Corripuere sacram effigiem, manibusque cruentis
Virgineas ausi Divae contingere vittas:
Exillo fluere, ac retro sublapsa referri
Spes Danaum, fractae vires, aversa Deae mens:
Nec dubiis ea signa dedit Tritonia monstris.
Dat is:
Maer zedert Tydeus zoon die Goddeloos bestond,
Met d'Ithakois, een tuck op schelmeryen vond,
't Palladium, bescheert tot heyl of ongelucken,
Wt Trojens Godgewyde, en heylge kerck te rucken:
| |
| |
Na datse op 't opperste geklommen van den borgh,
De wachters hieuwen neer, en dorsten sonder zorgh
Aengrijpen 't heyligh beeld, en met bloedverwige handen
Aenroeren Pallas pruyck, en maeghdelijcke banden;
Van doen af is vervloeyt aller Argiven moed,
En d'hoop die seegh, en ging te rugh door tegenspoed.
Hunn' maght gebroken is, en 's Outers gunst geweecken:
Minerve gaf hier van geen twijffelachtigh teecken.
Na dat dees treffelijcke man so schendigh van de Griecken vermoord was, zoo hebben Achilles en Ajax zyn lichaem ter aerde gedaen, op den oever van AEolien, niet verre van Trojen. Wy hebbē in dit treurspel syne uytvaert gehouden in Boeotien, in die kerck daer het wydberoemde, en overoude orakel of de Godspraeck was der Godesse Themis, aen wiens voeten wy hem een gouden pronkbeeld rechten: dan dit salmen de poëtische vryheyd toegevē, also Philostrates seyt, dat die van AEolien hem eene Kapelle heyligden, en een beeld toewyde, na de gestaltenis eenes manhaftigen, en grootmoedigen mans, wien de inwoonders daer ontrent, op sekere dagen des jaers te samen schoolende, Offerhanden toebrachten: zo dat de Mosopische treurspeelder wel te recht singt in zyne Andromache
Οὔ τοι λείψανα των ὰγαϑῶν
Ανδ ρῶν άφαιρῶτ
Dat is:
De tijd en heeft noyt weghgenomen
Den naem, en 't overschot der vromen:
Want na dat sy zijn overleên
Soo blinckt hunn deughd voor yeder een'
Maer wy vallen mogelijck den Leser verdrietig met al te lang eene Voor-rede, en seggen noch om kort te maken, dat indien den letterkundighen hier in yet vreemds of ongerymts voor- | |
| |
koomt, die sal weten dat wy ons daer in gedragen hebben nae het letterkunstigh besluyt, daer van wettelijck t'Amstelredam by eenige Dichters gemaect: en wat de spelling belangt, also ons besluyt daer van niet en rept, en dit in elcx vryheyd staet, soo hebben wy meest den gemeenen sleur gevolgt, uytgeseyd in weynighe dingen, overmits wy tot noch toe noyt ons selven daer in hebben konnen voldoen, oock achtende datter so veel niet aen gelegen is, als, met verlof, zich sommige wel inbeelden. In Vranckrijck hebben eenige geesten de spelling willen hervormen, en juyst schryven gelijckmen spreeckt, dan sy sijn niet gevolght geworden van de treffelijcksle schryvers, die ongetwijffelt gewichtige reden daer toe gehad hebben: en soumen hier af yet sekers besluyten so wast van noode datter een tweede Cadmus verrees die meer letters vond, en het AB verrijckte: wy moesten voor eerst de Griecksche Eta, en de Deensche oe invoeren, daer tegens mogtmen eenige letters verwerpen. Maer help Hercules, soo voortgaende, soumen het eene volck teghens het ander op de been helpen. Wat sou hier uyt een letterstrijd ontstaen, veel bloediger als oyt het gevecht was vande Centauren: En Luciaen had treffelijcke stof om dit pleyt te beschryven; ick swyge datter licht eene scheuringe te verwachten stond tusschen poëten en poëten, tot nadeel van 't gemeen lichaem der dichteren: insonderheyd alsmen so regelrecht tegens malkanderen aenliep, gelijk by exempel geschied in 't geschil van de Z die by sommighe soo veel doet als duplex Sigma, het welck sy meenen met de Griecxsche letterkunst te konnen verdedigen, dat andere rond uyt lochenen, roepende; of het schoon met die letter by de Griecken so gelegen is, datse nochtans by ons niet meer geld als een sachte s. versterckende dit
voorstel met de schriften van Koornhert en Spiegel. Maer hola! 't is langh genoegh om de geytenwol getwist, laet ons liever hooren wat Palamedes te seggen heeft.
|
|
Auteursrechtvrij