Lucifer. Adam in ballingschap, of Aller treurspelen treurspel. Noah, of Ondergang der eerste wereld

(2004)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 217]
Tweede bedrijf bouwmeester, Achiman bouwmeester Achiman, grootvorst, op het rijkste begenadigd van vrouw Nature, en die uw heerschappij verdadigtGa naar voetnoot214 215[regelnummer] met wapenen, daar staat mijn werk in top volbouwd. De leste nagel is geklonken aan het hout. Indien de Hoogste Macht uw reuzenkracht wil temmen door enen watervloed, berei u om te zwemmen of een gehele zee te drinken, want gij hoort 220[regelnummer] hoe 's hemels almacht op het aardrijk is gestoord.Ga naar voetnoot220 achiman Bouwmeester van 't gebouw, waaraan veel jaren zweetten, hoe groot is 't van begrijp, met uwe maat gemeten?Ga naar voetnoot222 bouwmeester Driehonderd ellen lang en dertig ellen wijdGa naar voetnoot223 en vijftig hoog. De deur, waardoor men binnen schrijdt, 225[regelnummer] staat midden in de zij, de venster boven. Binnen valt ruimte om daar verblijf en ook gerief te vinnen:Ga naar voetnoot226 drie zolderingen, een omhoog en een omlaag,Ga naar voetnoot227 en een in 't midden, om t' ontschuilen zulk een plaag. achiman Gij hebt naar uw vernuft dit dus bekwaam geoordeeld?
[pagina 218]
bouwmeester 230[regelnummer] In 't bouwen volgde ik stipt des ouden vaders voorbeeld, een tekening, waarin men niets bestraffen kan.Ga naar voetnoot231 achiman En hoe behaagde uw werk in 't end den ouden man? bouwmeester Volkomen, want hij heeft dien arbeid rijk vergoudenGa naar voetnoot233 en zoveel schimp, geleên terwijl mijn knechten bouwden.Ga naar voetnoot234 achiman 235[regelnummer] Verdroegt ge met geduld dien dagelijksen hoon? bouwmeester Wij kreunden 't ons niet eens en wrochten slechts om loon.Ga naar voetnoot236 achiman Wie wil hij bergen voor der waatren ongenade? bouwmeester Gedierte en vogel, van elk slag de wedergadeGa naar voetnoot238 en gade, opdat ze weer aantelen op haar tijd. 240[regelnummer] Wij zien ze alree gescheept en voor gevaar bevrijd. Ik zag mijzelven blind, toen ze alle in orde samenGa naar voetnoot241 bij paren herwaarts aan, gelijk gedagvaard, kwamen,Ga naar voetnoot242 uit vier gewesten. Dit heeft zeven dagen langGa naar voetnoot243 geduurd. Nu rusten ze in 't volbouwde slotbedwang. 245[regelnummer] Hij schaft ze nooddruft naar den eis en spijs en voederGa naar voetnoot245 en drank en onderhoud, gelijk een trouw behoeder: want eer ze aankwamen uit gebergte, bos en veld, had zijn voorzienigheid dien voorraad al besteld.Ga naar voetnoot248
[pagina 219]
achiman Verneemt men genen strijd van duiven, raven, gieren,Ga naar voetnoot249 250[regelnummer] van leeuwen, luiperden en tamme en wilde dieren, en ongelijken aard, beschaduwd van één dak? Gedoogt de wolf het lam? En zit de tiger mak? bouwmeester Der dieren koning, die de wouden plag te vullen met ijslijkheên, weet hier van briesen noch van brullen. 255[regelnummer] De draken nemen geen venijn op hunne tong. De slangen sluimeren, gekronkeld in een wrong. Indien de beer besta te grimmen en te gillen,Ga naar voetnoot257 d'oudvader weet hem fluks met een gezicht te stillen.Ga naar voetnoot258 'k Begrijp niet door wat kracht in dit benauwde kot 260[regelnummer] de wreedheid staat verbaasd en hoe één mans gebodGa naar voetnoot260 deze onvernuftige en verslindende naturen, alleen met enen wenk gebreideld, kan besturen.Ga naar voetnoot262 achiman Hoe draagt zich Lamechs zoon, in wandel, spijs en dracht?Ga naar voetnoot263 bouwmeester Gestreng en elk ten schimp. De ganse wereld lacht 265[regelnummer] wanneer hij met een kleed van kemelshaar, geslagenGa naar voetnoot265 om 't lichaam, henestapt door koude en regenvlagen. De zonen vlochten hem van biezen een matras, om 's nachts te rusten of te waken op zijn pasGa naar voetnoot268 in een spelonke, waar de gade om zeven dagen 270[regelnummer] haar weergade eens genaakt, en nog op 's mans behagen.Ga naar voetnoot270 Zodra de wakkre haan den midnacht innekraait,Ga naar voetnoot271
[pagina 220]
de zon van 't noorden naar de zuidas 't aanzicht draait, verrijst de vader, schuw van 's levens tijd te kortenGa naar voetnoot273 met slapen, om voor God zijn nachtgebeên te storten, 275[regelnummer] voor ons te bidden en te lozen zucht op zucht. Men zag hem menigmaal ophangen in de luchtGa naar voetnoot276 van d'aarde, uit ijver diep verrukt in zijn gedachten,Ga naar voetnoot277 en enen glans om 't hoofd, gemat van jammerklachten,Ga naar voetnoot278 om d'onbekeerzaamheid der mensen, jarenlang 280[regelnummer] gewaarschuwd voor den haast aanstaanden ondergang van al wat adem schept, hetwelk zij traag geloven. achiman Onnoozle droefheid! Kwam het hartenwee dan boven?Ga naar voetnoot282 bouwmeester Al wat den ouden man, gelijk een molensteen, op 't hart legt, jammert hij, in 't barnen der gebeên,Ga naar voetnoot284 285[regelnummer] met zilte tranen uit, die langs de kaken rollen. Dan ziet men d' ogen rood bekreten en gezwollen, een groef van tranen doorgelekt op elke wang, het aanzicht, in een kreuk van rouwe bleek en bang bestorven en te vroeg gerimpeld en gebroken.Ga naar voetnoot289 290[regelnummer] De wenkbrauw hangt op 't oog, verslapt en traag gelokenGa naar voetnoot290 ten slaap en 't vasten put al 's lichaams krachten uit. achiman De bouwheer openbaarde u 't opperste besluit? bouwmeester Gedurig, en bleef ons nooit les en lering schuldig. Bijwijlen wrong hij bei de handen ongeduldig
[pagina 221]
295[regelnummer] en strooide troosteloos zijn klachten in den wind. De rotsen bauwden 't na, en galmden: Zijt ge blind, verstokt, versteend! Waakt op: de vloed wil u verrassen.Ga naar voetnoot297 Verlaat u op geen kracht noch zwaard noch harrenassen. Bijwijlen greep hij zelf een hamer in de hand 300[regelnummer] en dreef den arbeid aan, niet anders of al 't land tot aan den hals verzonk. Wij lieten hem betijen en gaven nooit geloof aan zulke razernijen. achiman Men mocht geloven dat het aan de zinnen schort. Hij suft van ouderdom en zwakheid en verkort 305[regelnummer] het leven met vergeefs te huilen en misbaren.Ga naar voetnoot305 bouwmeester Deez' strenge telt een rij van zeswerf honderd jaren en wou nooit luisteren naar 't vleien van gemak, terwijl hij 't lichaam temt en schuw van huis en dak blootshoofds en barrevoets, met moedernaakte benen, 310[regelnummer] in open lucht, langs 't veld, door slijk en scherpe stenen de rauwe voeten kwetst, in 't wasbad nooit gestoofd.Ga naar voetnoot311 Bijwijlen slaat hij eens een schapenvacht om 't hoofdGa naar voetnoot312 en schouders, waar de schaar', gezeten om te horen,Ga naar voetnoot313 geduld neemt. Maar zodra het dreigement van torenGa naar voetnoot314 315[regelnummer] en straf en watervloed gelijk een donderstem uitbuldert, schieten ze op en vluchten weg van hem,Ga naar voetnoot316 als een die raaskalt, of van razernij bezeten veel nutter lag geboeid aan een metalen keten.Ga naar voetnoot318 achiman Hoe dragen zich de zoons en zijne gemalin?
[pagina 222]
bouwmeester 320[regelnummer] De vaderlijke zorg bewaart het huisgezin in tucht en zedigheid. Zij, volgzaam en gebogen, zien hunnen vader met eerbiedigheid naar d' ogen en scheppen leerzaam hem de spreuken uit den mond, gelijk de honingbij, omvliegende in het rond, 325[regelnummer] den honingdauw, op tijm gedropen, weet te zuigen. achiman Men roept nochtans hoe Cham te node zich wil buigenGa naar voetnoot326 om 't juk van onderwijs te dragen, zo 't betaamt. bouwmeester Hij volgt zijn vaders les gehoorzaam, doch gepraamd,Ga naar voetnoot328 en houdt zich bij één vrouw alleen en onbesproken. 330[regelnummer] Waar' Kaïn Abels moord zo zuur niet opgebroken,Ga naar voetnoot330 deez' wreevlige aard mocht ook door enen broederwrok uitspatten en de broers voorthelpen met een stokGa naar voetnoot332 of steen of moordpriem. Maar deez' strenge leert dien kriegelenGa naar voetnoot333 en bijster barsen zich aan Kaïns onrust spiegelen. 335[regelnummer] Aan Sem en Jafet ziet de vader zijnen wens.Ga naar voetnoot335 achiman Zij nemen 't hier te nauw of wij te ruim. Eén mens, één enig man verwijt alle andre hun gebreken. bouwmeester De boetgezant brengt net zijn wandel en zijn prekenGa naar voetnoot338 gestadig overeen en wordt geen ijvren moe.Ga naar voetnoot339
[pagina 223]
achiman 340[regelnummer] Zo komt de titel van ‘rechtvaardig’ énen toe,Ga naar voetnoot340 en niemand meer, wat raad? Hoe staat ons dit te lijden?Ga naar voetnoot341 bouwmeester Verstoor u niet: één man verandert gene tijden,Ga naar voetnoot342 noch stelt de wetten aan geweldigen als gij, gesteigerd door uw kracht in top van heerschappij. achiman 345[regelnummer] Eén enig hoofd ontrust veel duizend onderdanen.Ga naar voetnoot345 bouwmeester Hij schreit zijn ogen uit en smilt vergeefs in tranen. achiman Hij dreigt het ganse land te zetten in een zee. bouwmeester Hij dreigt en 't roestig zwaard wil langzaam uit de scheê.Ga naar voetnoot348 achiman Een, onder schijn van dwaas, kon op zijn luimen leggenGa naar voetnoot349 350[regelnummer] en naar regering staan. Wat valt erop te zeggen? bouwmeester Dit staat te duchten, zo de leraar aanhang wint. Nu strooit deez' leringen van niemand ooit bemind. Hij looft verstorvenheid en eigen wil te haten.Ga naar voetnoot353 Alle ogen kijken uit naar wellusten en staten
[pagina 224]
355[regelnummer] en rijkdommen, behaald door loosheid of geweld, het lekker lokaas waar elks oor naar overhelt. Zo kan deez' strenge leer geen menigten bekoren. achiman Ik hiel me doorgaans schuw dat prevelen te horen, doch nu hij 't leerambt dreigt te schorten uit verdriet,Ga naar voetnoot359 360[regelnummer] laat ons eens luistren, het behage 't oor of niet. bouwmeester Daar treên de zoons vooruit, met koperen bazuinen. D' inwoonders schieten toe, uit vestingen en tuinen en hofsteên, vlek en slot, op luid bazuingeschal, belust te horen hoe hij afscheid nemen zal. 365[regelnummer] De vader volgt de zoons en zoekt zich t' ondersteunenGa naar voetnoot365 met ene sparre, waar zijne armen zacht aan leunen, ten cederbos uit op twee bomen. Hij staat stil en wenkt elk met de hand, als een die spreken wil. De zedige eega zet zich neder voor zijn voeten 370[regelnummer] met drie schoondochtren. Hij begint het volk te groeten. noë, Achiman, Hofmeester noë Hoort toe, gij volken, zo voorspelling bij u geldt. 'k Heb, honderd jaren lang, den jongsten dag gespeld,Ga naar voetnoot372 doch ijdel en vergeefs. Nu is de dag geboren die met den ondergang der zon u dreigt te smoren 375[regelnummer] in enen eeuwigen verdoemden duistren nacht, een nacht, die schemerlicht noch morgenstond verwacht. Gij zult na dezen dag mijn aanzicht niet aanschouwen. Dit stom gevaarte heeft gedurig onder 't bouwen u toegeroepen: schrikt voor 't bruisende element, 380[regelnummer] dat u bestormen komt en strand noch palen kent.Ga naar voetnoot380 Maar Gods lankmoedigheid, misbruikt al t' onboetvaardig,
[pagina 225]
na zoveel uitstel acht u geeft genade waardig, die, van verwatenheid en wrevel overtuigd,Ga naar voetnoot383 u onder 't hoog gebod door geen waarschuwing buigt, 385[regelnummer] ja voortvaart tot waar 't kwaad uit onmacht voortgang weigert.Ga naar voetnoot385 Uw lasterstukken staan nu kuin in top gesteigerd,Ga naar voetnoot386 gereed te storten van het overwichtig steil.Ga naar voetnoot387 Gij stort alree. Hier is geen hoop van enig heil. Ik wil den oorsprong der ellende kort ontvouwen. 390[regelnummer] Te reukeloos verhangt ge uw ziel aan schone vrouwen,Ga naar voetnoot390 aan Kaïns dochters. Al 't godvruchtig zaad van Seth, ontaard van God, verlaat der vaderen stijl en wet,Ga naar voetnoot392 vermengt zich met den stam van Kaïn, nooit boetvaardig. Uit dit vermengen spruit een afkomst, die boosaardig 395[regelnummer] een pest en vlegel strekt van 't menselijk geslacht,Ga naar voetnoot395 een afkomst, die noch wet noch recht noch regel acht, geen andre godheid kent dan 't zwaard, opzij gehangen; een godheid, nimmermeer afkerig van ontvangenGa naar voetnoot398 en vrek in 't zegenen. 't Geweld, een afgodin, 400[regelnummer] geeft wellust, eer en staat en sleept den rijkdom in. Zij kan de harten der geweldigen veroveren en in haar zachten schoot hun ogen zulks betoveren,Ga naar voetnoot402 dat zij verblind niet zien 't genakende ongeluk, begravend alle vreugd in enen poel van druk. 405[regelnummer] O overdwaalsen, van dien tuimelgeest bezeten,Ga naar voetnoot405 'k Heb mijne keel lang hees, mijn ogen blind gekreten veel tijd verloren, niet gewonnen. Och, och, och, laat ge u bekoren van blanketsel en bedrog, een schoonheid, haast verwelkt! Geen roos verwelkte ooit radder. 410[regelnummer] Wat koestert ge in uw bed en boezem? Och, een adder, een giftige adder, die u 't haft afsteken zal!Ga naar voetnoot411 Dat vleien staat u op een eeuwig ongeval.Ga naar voetnoot412
[pagina 226]
Woudt gij u spiegelen, geen voorbeeld toont u nader dan 't heilloos voorbeeld van den allereersten vader 415[regelnummer] wat ene vrouw vermag. De snoeplust van een vrouw ging boven God en al. Een endloos naberouw trad na een mondvol sap de misdaad op de hielen, toen zij, ten lusthove uit, in 's hemels ban vervielen,Ga naar voetnoot418 met al hun afkomst, aas van d'onverzoenbre dood.Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] De rampen spreidden zich rondom den wereldkloot. Alle elementen, met de vloeken aangespannen, bestormden Adams zaad gedurig. Dat leert mannen zich onderwerpen der jonkvrouwen zinlijkheid!Ga naar voetnoot423 Waakt op, verlaat ze, eer gij die smet vergeefs beschreit. 425[regelnummer] Haar vriendschap staat u duur. Verlaat uw bedgenoten,Ga naar voetnoot425 eer 's hemels grimmigheid, van boven uitgegoten, u samen dompele in een grondeloos bederf: het water schokt alree den bodem van deez' werf. achiman Hoe vader, heet ge ons voor een schoonheid d' ogen luiken?Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] Natuur schiep niet vergeefs: zij leerde een vrouw gebruiken.Ga naar voetnoot430 noë God schiep één enige en verloofde ze aan den man. Van Adam af tot Seth bestond het echtgespan alleen bij twee, zo lang godvruchtigheid in waarde van 't heilig voorbeeld der vooroudren niet veraardde,Ga naar voetnoot434 435[regelnummer] hun onderwijs, gelijk een wet in 't hart gesneên, gevolgd werd en het licht, dat uit den hemel scheen, alle aardse duisternis verdreef uit zuivre zielen. Maar toen de jongen door bekoringen vervielenGa naar voetnoot438 van d' oude zeden, wies 't getal der vrouwen aan.Ga naar voetnoot439 440[regelnummer] Wat gruwlen durv' men nu niet denken en bestaan!
[pagina 227]
Kan God deez' boosheid koel aanschouwende, gehengenGa naar voetnoot441 dat moeders, dochters en de zusters zich vermengen, de vaders, zoons en broers, te tomen noch verbiên, als dieren, los van band, geen schennissen ontzien, 445[regelnummer] geen bloedschande, overspel, noch bijstre lasterstukken? Dit kon de oorsprong der genade zo verrukkenGa naar voetnoot446 van zijn nature, dat Hij zwoer, vol naberouw om 't scheppen van den mens, veraard van God en trouw, door enen watervloed al 't mensdom weg te spoelen. 450[regelnummer] Gaat hene, zoekt nu troost en hulp bij schone boelen,Ga naar voetnoot450 een kranken toeverlaat in zulk een watersnood.Ga naar voetnoot451 Eén schrede is tussen u en d' onontvluchtbre dood. achiman Men zegt hoe geesten, die omhoog op wolken treden,Ga naar voetnoot453 bekoord door schoonheên, zich vermengden hier beneden 455[regelnummer] met keur van maagden, 'twelk een kroost te voorschijn brocht waarin men levend twee naturen zag verknocht, gemengd van geest en mens uit zulk een paar gesproten. Verslingren geesten zelfs op aardse bedgenoten, vergeef den grootvorst dan deez' dertle vrouwenzucht. noë 460[regelnummer] Verwijfden poogden door dit lasterlijk geruchtGa naar voetnoot460 hun ongebondenheên, te schendig om te noemen,
[pagina 228]
met enen schonen glimp te dekken en verbloemen. Doch geen gezonde reên, geen wijs vernuft gehengtGa naar voetnoot463 dat zich d'onsterflijkheid met sterflijkheên vermengt. 465[regelnummer] Laat deez' gedichtsels, die de geilheid voên, dan varen. achiman Gelukkig leven ze, die 't eêlste van hun jarenGa naar voetnoot466 besteên in wellust, eer 't hun d' ouderdom benijdt. noë Gelukkig leven ze, die zuiver 's levens tijd besteden, God ter ere, in bloeiendst van hun leven. achiman 470[regelnummer] 't Gebruik van 't leven is den mens gemeen gegevenGa naar voetnoot470 met stomme dieren. Het verdwijnt gelijk een rook. Men zag nooit iemand die voor 't licht zijn ogen look, verrijzen uit het graf. Geen mens verstaat tevoren met kennis, eer hij van een vrouwe wordt geboren, 475[regelnummer] zijn levens oorsprong en vaart hene met een zucht. De geest verdwijnt gelijk een damp in dunne lucht, gelijk een schaduw, als de zon begint te dalen, en kan den adem, na dien doodsnik, niet herhalen.Ga naar voetnoot478 Het staat eens vastgesteld dat niemand wederkeert.Ga naar voetnoot479 noë 480[regelnummer] Och Seth, och Enoch, hoort. Hoor, Henoch, wat men leert.Ga naar voetnoot480 Die pijlen komen uit den koker van verbasterd verwilderd reuzenzaad, 'twelk 's Hoogsten naam verlastert. Houdt u gewaarschuwd, eens voor eeuwig, dat ge scheidt van 't heilloos vrouwendom, 't welk mannen lagen leit, 485[regelnummer] verblind door wellusten en stijft in alle boosheid, of wacht vergeldingen naar uwe goddeloosheid.Ga naar voetnoot486
[pagina 229]
De roe, die langzaam komt, wil met te feller slag uw statie treffen. Waakt. Beraadt u, eer de dag,Ga naar voetnoot488 de leste dag van boete, ontschoten, 's hemels plagen 490[regelnummer] deze eeuw, verzwerende rechtvaardigen te dragen, al teffens dompele in de grootste jammernis, die met geen tranen noch berouw te boeten is. achiman Het luste ons 's levens tijd, nu tijdig en voorhanden,Ga naar voetnoot493 te bezigen, ontboeid van tucht en strenge banden. 495[regelnummer] Het luste ons deze leên, nu jeugdig en gezond, te bezigen, en niet, geprangd door nauw verbond,Ga naar voetnoot496 zwaarmoedig, hangends hoofds, te jammeren, te treuren. Schenkt wijn. Brengt balsem. Juicht. Het mag ons nu gebeuren.Ga naar voetnoot498 Vlecht rozenkransen, zet op elke knie een bruid, 500[regelnummer] eer 's levens tijd verloop', de dood den draaiboom sluit'.Ga naar voetnoot500 Belieft het vader, hij mag spelen, daar wij dansen.Ga naar voetnoot501 Een jeugdig hart verzuim' noch feest noch bruiloftskansen. noë Een schone vrouw is geil en trots en trouweloos. Haar afkomst volgt den aard der moeder, vals en boos.Ga naar voetnoot504 505[regelnummer] De hemel, lang getergd doop bloedschand, zal 't zich belgenGa naar voetnoot505 en 's overspeelders bed en zijne vrucht verdelgen. hofmeester Doorluchtste wereldvorst, het joffrentimmer wacht
[pagina 230]
uw komst op 't juichend hof, vol heerlijkheid en pracht. De bruid verlangt of zij uw aanspraak mag genieten.Ga naar voetnoot509 achiman 510[regelnummer] Wij zien de menigten dit prevelen verdrieten.Ga naar voetnoot510 Deez' feestdag is de vreugd der groten toegewijd. Wie 't leven niet gebruikt, beklaagt d' ontschoten tijd. De tijd vereist dat wij de vorsten welkom heten. noë Toehoorders hier rondom voor Reuzenburg gezeten, 515[regelnummer] ziet toe, de tijd verloopt. Verzuimt ge Gods genâ, het zal u rouwen, eer de zon te water ga. rei van engelenwacht Eerste Zang Waar is de klare luister gebleven, die voorheen uit 's eersten vaders aanschijn scheen!Ga naar voetnoot519 520[regelnummer] Hoe ziet Gods beeld dus duister, dat eerst zo helder blonk, toen d' ongekrenkte reden,Ga naar voetnoot522 bestierende al des mensen leden, als met een toom bedwongk. 525[regelnummer] Het lichaam, zijne plichten bewarende, bestaatGa naar voetnoot526 niets buiten zijn gestelde maat te reppen, maar leert zwichten.Ga naar voetnoot528 Het luistert en ziet om,
[pagina 231]
530[regelnummer] ook zonder wederstreven, naar deez' voogdes, den mens gegeven van 't hoog Almogendom, waar ziel en lichaam paren, als zangk en klank van snaren. Eerste Tegenzang 535[regelnummer] 't Vernuft van Jubal bouwde,Ga naar voetnoot535 op 't gadeslaan van klank en maat, het lieflijk maatgezangk, dat zich vol geest ontvouwde. Der zangen vader wist 540[regelnummer] door onderling vermengen een hemelse eendracht voort te brengen, uit klankkrakeel en twist.Ga naar voetnoot542 Hij bindt de schapendarmen, metalen, elpenbeen, 545[regelnummer] schalmeihout, wind en keel aaneen. Zij ketelen en karmen.Ga naar voetnoot546 De gallem geeft den geest,Ga naar voetnoot547 of wordt gezwind herboren. Zo leidt hij mens en dier bij d' oren; 550[regelnummer] een vond, die rouw geneest.Ga naar voetnoot550 Dus stemden ziel en leden, eer Adam vluchtte uit Eden. Tweede Zang Nu strijden d' ongelijken.Ga naar voetnoot553 Het lichaam luistert niet 555[regelnummer] naar 'tgeen de geest met God gebiedt.Ga naar voetnoot555 't Gebrek ontzegt te strijkenGa naar voetnoot556
[pagina 232]
voor reden en de mens wil onder God niet buigen, schoon hem de misdaên overtuigen.Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] De Hoogste mist zijn wens.Ga naar voetnoot560 De heilige herauten vermanen vruchteloos hardnekkigen, verstokt en boos. Wat raad met zulke stouten!Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] Zij zingen enen zang. Zij zwichten niet, noch schromen. De wereld draagt geen vromen,Ga naar voetnoot567 en spoedt ten ondergang. Het uurglas is verlopen. 570[regelnummer] Wat heil staat hier te hopen! Tweede Tegenzang Kon Noë, door vermanen tot afstand en berouw uit vaderlijke trouw, in ene zee van tranen 575[regelnummer] verdrinken al het kwaad, eer God hen overrompelt, hij had het lang gedompeld.Ga naar voetnoot577 Maar niemand hoort naar raad. Wie spiegelt zich aan 't endeGa naar voetnoot579 580[regelnummer] van Kaïn, die verbaasdGa naar voetnoot580 onrustig voortvlood met der haast, vol wanhoop en ellende! Hij bouwde een stad, doch vond zich in geen vesting zeker. 585[regelnummer] In 't harte zat de worm, een wreker,Ga naar voetnoot585
[pagina 233]
die hem naar 't leven stond. Zijn afkomst is veroordeeld. Hier baat noch les noch voorbeeld.	voetnoot214 vrouw Nature: niet God maat de Natuur heeft Achiman gezegend. Verderop zal vaker van de macht van ‘natuur’ sprake zijn voetnoot220 gestoord: vertoornd voetnoot222 begrijp: omvang voetnoot223 dertig ellen wijd... hoog: een kleine omkering, waarschijnlijk een vergissing: in Gen. 6:15 is de ark vijftig el breed en dertig hoog voetnoot226 valt ruimte: is voldoende ruimte; gerief: wat men voor een goed bestaan nodig heeft voetnoot227 zolderingen: verdiepingen voetnoot231 bestraffen: laken, onjuist bevinden voetnoot233 vergouden: vergolden voetnoot234 zoveel schimp: niet alleen de arbeid, ook de smaad die de bouwmeester onderging van spottende omstanders, werd vergoed voetnoot236 kreunden 't ons niet: bekommerden ons er niet om; wrochten: werkten voetnoot238 slag: soort voetnoot241 Ik... blind: ik keek mijn ogen uit voetnoot242 gelijk gedagvaard: alsof ze officieel opgeroepen waren voetnoot243 gewesten: hemelstreken; zeven dagen: zie Gen. 7:4 voetnoot245 nooddruft: wat voor het leven noodzakelijk is voetnoot248 voorzienigheid: vooruitziende blik voetnoot249 Verneemt... strijd: hoort men niet van onderlinge gevechten voetnoot257 besta: het zou wagen; grimmen: grommen voetnoot258 gezicht: blik voetnoot260 verbaasd: uit het veld geslagen voetnoot262 gebreideld: beteugeld voetnoot263 draagt: gedraagt voetnoot265 kemelshaar: kamelenhaar. Noah ziet er uit als de boetprediker Johannes de Doper die ook van alle comfort afzag (vgl. Matth. 3:4) voetnoot268 op zijn pas: naar het hem schikt voetnoot270 genaakt: bezoekt (met mogelijk ook een seksuele bijbetekenis); nog: dan nog maar alleen voetnoot271 Zodra... draait: zodra de haan het hoogtepunt (en dus het beginnende einde) van de nacht aangeeft, en de zon die te middernacht (onzichtbaar) in het noorden staat zich naar het zuiden wendt voetnoot273 schuw: afkerig voetnoot276 ophangen: het verschijnsel van de levitatie (boven de aarde zweven) vertonen, zoals dat ook bij heiligen voorkomt voetnoot277 diep verrukt: meegesleept in extase voetnoot278 glans... hoofd: aureool voetnoot282 Onnoozle: goedbedoelde maar onzinnige (immers, Achiman gelooft niet in een naderende zondvloed) voetnoot284 't barnen der gebeên: vurige gebeden voetnoot289 te vroeg gerimpeld: Vondel laat zich enigszins door zijn eigen tranenretoriek meeslepen: van de 600 jaar oude Noah (zie vs. 306 en Gen. 7:6) kan men moeilijk aangeven dat hij ‘te vroeg’ gerimpeld is voetnoot290 wenkbrauw: ooglid; geloken: gesloten voetnoot297 wil: zal voetnoot305 misbaren: misbaar te maken voetnoot311 in... gestoofd: zonder ooit gebruik te hebben gemaakt van een warm bad voetnoot312 schapenvacht: schaapsvel, in het bijbelboek Hebr. 11:37 genoemd als kledingstuk van vervolgde geloofshelden; mogelijk is bedoeld: soms gedraagt hij zich veel vriendelijker en kalmer, en ziet er dan uit als een schaap, daarmee optredend als een soort voorafbeelding van Christus, het Lam Gods. Dat zou verklaren waarom de schare dan geduldig is, maar wegvlucht wanneer Noah weer als donderpreker optreedt voetnoot313 schaar': menigte, volk voetnoot314 geduld neemt: geduld oefent voetnoot316 schieten... op: springen ze overeind voetnoot318 lag: zou liggen voetnoot326 Cham: Cham geldt als de slechte zoon, o.a. vanwege zijn gedrag zoals beschreven in Gen. 3:22 en de vloek van Noah die daarop volgt in vs. 25 voetnoot328 gepraamd: noodgedwongen, onder druk voetnoot330 Waar'... spiegelen: zou Cham niet bij wijze van waarschuwing Kaïns ellendig lot als zwerver over de aarde na de moord op Abel voor ogen hebben, dan zou de opvliegende man ook zijn broers kunnen haten en hen afranselen of zelfs vermoorden. Noah houdt hem echter in toom voetnoot332 voorthelpen: verjagen of ook: uit de wereld helpen, doden voetnoot333 deez' strenge: Noah; kriegelen: weerbarstige (man) voetnoot335 Aan... wens: Sem en Jafet zijn ideale zonen voor deze vader voetnoot338 net: nauwgezet voetnoot339 gestadig: steeds voetnoot340 énen: alleen maar aan één mens voetnoot341 Hoe... lijden: hoe kunnen we dat verdragen? voetnoot342 Verstoor u niet: laat u niet irriteren voetnoot345 Eén enig... onderdanen: een eenling die een machtige positie heeft, kan wel degelijk grote invloed hebben voetnoot348 Hij dreigt... scheê: 't is alleen maar een dreigement en een roestig zwaard (dat dus nooit gebruikt wordt) komt maar langzaam uit de schede voetnoot349 Een... staan: iemand die zich aanstelt als een gek zou op de loer kunnen liggen en de macht proberen over te nemen (een bijbels voorbeeld van zoiets zal David zijn die zich als een dwaas aanstelde om aan gevaar te ontkomen 1 Samuel 21:15) voetnoot353 verstorvenheid: een leven van sobere penitentie voetnoot359 schorten: beëindigen voetnoot365 zoekt... bomen: Noah leunt op een sparrenstam die op twee cederbomen aan de rand van het bos rust, bij wijze van preekstoel. Zo wordt door Vondel ook de predikende Johannes de Doper voorgesteld (Johannes de Boetgezant 1, 483-87) voetnoot372 jongsten: laatste voetnoot380 palen: grenzen voetnoot383 die... overtuigd: u die, schuldig bevonden aan hoogmoed en kwaadaardig gedrag, (u niet buigt etc.) voetnoot385 tot... weigert: tot de grenzen van het kwaad bereikt zijn, waar het kwaad u geen verdere doortocht kan bieden voetnoot386 kuin: fier, maar ook; op het punt te wankelen voetnoot387 het... steil: de topzware steile hoogte voetnoot390 verhangt... aan: blijft ge met uw ziel hangen aan voetnoot392 stijl en wet: gedragsregels voetnoot395 vlegel: gesel voetnoot398 nimmermeer: nooit voetnoot402 zulks: zo voetnoot405 overdwaalsen: buitensporige vermetelen; tuimelgeest: zinsverbijstering, verdwazing voetnoot411 afsteken: doorsteken voetnoot412 Dat... op: het vleierige gedrag van de vrouwen komt u te staan op voetnoot418 ban: banvonnis voetnoot419 afkomst: nakomelingen; aas: voedsel voetnoot423 zinlijkheid: goeddunken (met de betekenis: wellustigheid ingesloten) voetnoot425 Haar... duur: de relatie met haar komt u duur te staan voetnoot429 heet: beveelt voetnoot430 gebruiken: de woordkeus verraadt het egoïstische van Achimans visie; gebruiken betekent neutraal ‘zich van iets of iemand bedienen’, meer specifiek; een vrouw gebruiken: beslapen voetnoot434 veraardde: ging ontaarden voetnoot438 jongen: lateren voetnoot439 wies... aan: groeide het aantal vrouwen dat één man mocht hebben voetnoot441 Kan... lasterstukken: kan God toestaan dat het geen verschil maakt of je nu moeder, dochter of vrouw bent (iedereen misdraagt zich), en dat evenzo willekeurig de vaders, zoons en broers, die niet in te tomen of te verbieden zijn, als ongebonden dieren geen enkele vorm van schennis uit de weg gaan, of het nu bloedschande, overspel of nog erger schandalig gedrag betreft; gehengen: toestaan voetnoot446 verrukken... nature: van zijn natuurlijke goedheid afbrengen voetnoot450 boelen: minnaressen voetnoot451 kranken toeverlaat: zwakke steun voetnoot453 Men zegt... gesproten: een uitwerking van Gen. 6:2, 4 ‘dat Gods zonen de dochteren der mensen aanzagen, dat zij schoon waren, en zij namen zich vrouwen uit allen, die zij verkoren hadden [...]. In die dagen waren er reuzen op aarde, en ook daarna, als Gods zonen tot de dochteren der mensen ingegaan waren en zich kinderen verworven hadden.’ Oudchristelijke auteurs legden dit uit als de menging van engelen en mensen, waaruit een geslacht van reuzen ontstond. Achiman maakt er een excuus van: als zelfs engelen op aardse vrouwen verliefd worden, vergeef de grootvorst dan ook zijn loszinnige neiging tot het vrouwelijk geslacht voetnoot460 Verwijfden: mannen die aan vrouwen verslingerd zijn voetnoot463 reên: rede; gehengt: accepteert voetnoot466 't eêlste van hun jaren: de beste tijd van hun leven voetnoot470 't Gebruik... wederkeert: Achiman verkondigt de wijsheid van de mens die geen God kent. Vgl. het deuterocanonieke bijbelboek Wijsheid 2:1-4 voetnoot478 herhalen: terughalen voetnoot479 eens: voor eens en voor altijd voetnoot480 Enoch; Henoch: Vondel beschouwt Enoch en Henoch als twee aparte figuren; meestal worden de namen als varianten van elkaar beschouwd voetnoot486 naar: naar de maat van voetnoot488 statie: praal; Beraadt... jammernis: bekeer u, voordat het straffen van de hemel - als deze dag, de laatste waarop nog boete mogelijk is, voorbijgegaan is - deze periode, die gezworen heeft geen rechtvaardigen te zullen verdragen, geheel en al in de grootste ellende gaat dompelen voetnoot493 Het luste ons: laat het ons smaken om; tijdig: op een passend moment aanwezig voetnoot496 verbond: afspraken (tussen God en demens) voetnoot498 Schenkt... rozenkransen: Vgl. Wijsh. 2:7-8 voetnoot500 draaiboom: hek voetnoot501 Belieft... dansen: als vader [Noah] daar zin in heeft, mag hij ‘spelen’, muziek maken, honend bedoeld voor ‘preken’, als wij dansen voetnoot504 afkomst: nageslacht voetnoot505 bloedschand: mogelijk heeft Vondel hier een eigen betekenis gecreëerd: de schande die door overerving doorgegeven wordt, zoals uitgedrukt in vs. 504. De betekenis incest kan op de achtergrond meespelen: de dochters volgen het voorbeeld van de moeder en komen dus gemakkelijk in het bed van hun vader terecht voetnoot509 de bruid: de grootvorstin wordt zo aangeduid omdat de verjaardag van haar huwelijk wordt gevierd voetnoot510 Wij... verdrieten: we zien dat de menigte zich gaat ergeren aan ons langdurige gepraat voetnoot519 's eersten vaders aanschijn: Adams gezicht voetnoot522 toen... bedwongk: een vaker voorkomende constructie waarbij een zinsdeel tweemaal wordt gebruikt; toen de nog niet aangetaste rede die het hele menselijk lichaam bestuurde, dat met een toom bedwong. Eventueel kan men een komma achter ‘bestierende’ denken. Dan is de vertaling: toen de... rede, als bestuurder, de mens als met een toom bedwong voetnoot526 bewarende: vervullende; bestaat: onderneemt voetnoot528 zwichten: zich onderwerpen (aan de rede) voetnoot535 Jubal: volgens Gen. 4:21 was Jubal de ‘vader’ van alle musici, de eerste muzikant dus voetnoot542 klankkrakeel en twist: klanken die onderling met elkaar schijnen te conflicteren voetnoot546 Zij ketelen... karmen: ze vleien (zijn oorstrelend) en klagen voetnoot547 De... geest: de galm sterft weg voetnoot550 vond: uitvinding voetnoot553 d'ongelijken: lichaam en geest die niet meer in overeenstemming zijn voetnoot555 met God: in overeenstemming met Gods wil voetnoot556 't Gebrek... strijken: de menselijke zondigheid weigert zich te onderwerpen voetnoot559 schoon... overtuigen: ofschoon zijn misdaden hem het hewijs van zijn schuld leveren voetnoot560 De Hoogste... wens: God krijgt niet wat Hij wil. Later (vs. 1232-1239) zal Noah over deze en dergelijke uitspraken (bijv. ‘het berouwt God’) opmerken dat men hier noodgedwongen menselijk spreekt voetnoot564 stouten: brutalen voetnoot567 draagt: verdraagt voetnoot577 hij... gedompeld: dan zou hij dat kwaad al lang [in zijn tranenvloed] ondergedompeld hebben voetnoot579 Wie... zeker: vgl. Gen. 4:12-17 voetnoot580 verbaasd: uitzinnig, van zijn zinnen beroofd voetnoot585 worm: knagende worm van het zelfverwijt (vgl. Gen. 4:13)

Vorige Volgende

Lucifer. Adam in ballingschap, of Aller treurspelen treurspel. Noah, of Ondergang der eerste wereld

Tweede bedrijf

Over dit hoofdstuk/artikel

titels