Jeptha, of offerbelofte. Koning David hersteld. Faëton, of roekeloze stoutheid

[p. 2]

[p. 7]

Jeptha, of offerbelofte
Treurspel

[p. 9]

Aan mevrouw Anna van Hooren, gemalin van de edele heer Cornelis van Vlooswijck, heer van Vlooswijck, Diemerbroeck en Paepekoop, burgemeester en raad van Amsterdam⁺

Het heiligdom des bijbels is behangen¹

met beelden die Messias, hoog gewijd,

uitbeelden, en gemoeten met verlangen,³

eer Hij verschijnt ten offer op Zijn tijd.

Zijn offerambt was uitgebeeld door dieren⁵

en mensen. Zo verbeeldd' ons Abels lam,⁶

verteerd op 't eerst' altaar in smook en vieren,⁷

d'Onnozelheid, die 't kruishout op zich nam.⁸

Aldus verbeeldd' ons Isaak, offer-rede⁹

op 't bergaltaar, de eerstgeboren Zoon,¹⁰

en Enige, die 't al verzoend' in vrede

wat knielen kon voor die genadetroon.¹²

+ Anna van Hooren (1608-1666) was sinds 1634 gehuwd met Cornelis van Vlooswijck (1601-1687), die in de tweede helft van de jaren vijftig een van de burgemeesters van Amsterdam was; aan Anna van Hooren heeft Vondel een betrekking bij de Bank van Lening te danken; raad: lid van het bestuurscollege van Amsterdam, de vroedschap

1 Het heiligdom... uitbeelden: het Oude Testament is, zoals een tempel, rijk versierd met schilderijen (van personen), die de (aan de mensen) plechtig beloofde Messias (Jezus Christus) als het ware aankondigen; in de vroegmoderne bijbelexegese is het gangbaar oudtestamentische figuren te zien als zogenaamde prototypen van figuren uit het Nieuwe Testament; de offervaardigheid van Jeptha's dochter werd zo bijvoorbeeld vaak geïnterpreteerd als een voorafspiegeling van de offerbereid van Christus

3 gemoeten: ontmoeten

5 offerambt: bestemming als zoenoffer

6 Abels lam: Abel (een zoon van Adam en Eva) wijdde een lam aan God, die genadig op dit offer neerzag; de vruchten evenwel die Kaïn, Abels broer, offerde, werden door Hem afgewezen; hierop sloeg Kaïn uit jaloezie Abel dood; zie Genesis 4

7 vieren: vlammen

8 d'Onnozelheid: de Schuldeloze, nl. Christus

9 Isaak: Isaak weersprak zijn vader niet toen deze van God de opdracht gekregen had hem, zijn enige zoon, te offeren; zie Genesis 22:1-13; offerrede: bereid om zich te laten offeren

10 de eerstgeboren Zoon: nl. Christus

12 die genadetroon: het kruis met de daarop genagelde Christus

[p. 10]

 

Het enig beeld van Isaak kon verdoven¹³

 

all' offermans en offers van de wet,

15

maar deze maagd gaat al de mans te boven¹⁵

 

en geeft een kracht aan deez' toneeltrompet.¹⁶

 

De sterkste zwicht voor d'allerzwakste kunne.^*17

 

Gewis, zij hoeft blanketsel, noch sieraad.¹⁸

 

Schoon 't mansbeeld haar de offerpalm misgunne,¹⁹

20

nog staat het stom voor d'uitspraak van haar daad.

 

Als zij de eed des vaders komt te horen,

 

verschrikt ze niet, maar antwoordt offer-reed':

 

‘Heeft vader dit beloofd en God gezworen,

 

voltrek, voltrek uw woord en hoge eed,

25

dewijl u God aan Ammon kwam te wreken.²⁵

 

Bezegel uw belofte, gun m' alleen

 

dat ik bedrukt mijn maagddom vier paar weken²⁷

 

met speelgenoots in eenzaamheid beween.’

 

Gehoorzaam komt z' aldus in hoge brozen²⁹

30

ten heiligen toneel' en outer treên.³⁰

 

Grachtjuffers, strooit nu leliën, strooit rozen³¹

 

voor 't morgenlicht, waar 't Kruislicht op verscheen.³²

 

En gij, mevrouw, die Fransen, Italianen,

 

als Neêrduits dicht in hunne spraak verstaat³⁴

13 Het enig... wet: alleen Isaak (de enige die tot dan toe in de joodse traditie als mensenoffer gedacht was) overtrof de mannen die naar de heidense gewoonte (‘all' offermans’) en de dieren die naar de joodse wet (‘offers van de wet’) geofferd werden

15 deze maagd: nl. Ifis

16 deez' toneeltrompet: nl. dit treurspel, dat Ifis' roem uitbazuint

* Sexus

17 De sterkste: de sterkste sekse, nl. Isaak; d'allerzwakste kunne: de zwakste sekse, nl. Ifis

18 zij: nl. Ifis; blanketsel: een wit poeder om de huid blanker - en dus mooier - te maken

19 Schoon... daad: hoewel Isaak (‘'t mansbeeld’) meer roem opeist dan Ifis, toch zal hij er het zwijgen toe moeten doen, gezien immers het feit dat haar daad (nl. het feitelijk voltrokken offer, in tegenstelling tot het slechts beoogde offer van Isaak) voor zichzelf spreekt (vergelijk ‘d'uitspraak’)

25 dewijl... wreken: omdat God u de gelegenheid bood wraak te nemen op de Ammonieten; zie Richteren 11:32

27 mijn maagddom: mijn sterven als maagd, als kinderloze vrouw

29 in hoge brozen: nl. als toneelheldin; brozen zijn de laarzen die toneelspelers tijdens de Griekse Oudheid droegen

30 outer: altaar

31 Grachtjuffers: Amsterdamse jonge vrouwen van voorname afkomst

32 't morgenlicht: nl. Ifis, die als de dageraad het volle licht - hier: ‘'t Kruislicht’ - voorafbeeldt en aankondigt

34 als Neêrduits dicht: even goed als Nederlandse verzen; hunne spraak: hun eigen taal

[p. 11]

35

en menigmaal tonelen zaagt in tranen,³⁵

 

gewaardig toe te luist'ren naar deez' maat.³⁶

 

Gij zult de zon van zege, hier betogen³⁷

 

met ene wolk van druk, niet zonder gunst

 

zien schilderen tapijt en regenbogen

40

van beeldenwerk, te schikken naar de kunst.

 

Mag deze maagd op uw behagen stappen⁴¹

 

ten offer, tot een spiegel van de jeugd,⁴²

 

de schouwburg zal in zijne handen klappen,

 

de rouw des volks verkeert in volle vreugd.⁴⁴

35 in tranen: tot tranen toe geroerd

36 deez' maat: deze verzen

37 betogen: bedekt

41 op uw behagen: onder uw goedkeuring

42 tot een spiegel: als een voorbeeld (van gehoorzaamheid en offervaardigheid)

44 de rouw... vreugd: het verdriet van de toeschouwers (over de tragische gebeurtenissen) gaat over in voldoening (door de structuur van het handelingsverloop)