Gysbreght van Aemstel

[p. 3]

Den edelen heere Huigh de Groot, Gezant der Koninginne en kroone van Zweden, by den allerchristelijcksten Koning, Luidewijck van Bourbon, Koning van Vranckrijck en Navarre.

MYN HEER,

Het rijzen van onzen nieuwen Schouwburgh, gevordert door de Heeren Weesvaders, en inzonderheit door den yver des Raedsheeren Nikolaes van Kampen, niet onbedreven in Bouwkonst, en liefhebber van alle fraeie geesten en wetenschappen, dede onzen lust rijzen, om dit aenzienelijck gebouw in te wijden met eenigh werck, dat deze stadt en Burgerije moght behagen: waerom wy voor onze stoffe uitkozen de jammerlijcke verwoestinge van Amsterdam, en ballinghschap van Gijsbreght van Aemstel, toen Heere der zelver stede:

Genus à quo principe nostrum:
De rechte stam van Amsterdam.

Het is kennelijck dat d'aeloude Dichters pooghden de ghedichten den volcke smaeckelijck te maecken met zaecken te ververschen, die die hunne Vorsten en voorouderen betroffen. Homeer verhief de daden en rampen der Griecken, zijne landslieden, en trompette wat geduurende en na het belegh van Troje gebeurde. Maro geleide AEneas, na Trojens onderganck, van Xanthus aen den Tiber, huwde het Latijnsche aen het Trojaensche geslacht, waer uit de Romeinen gesproten zijn. Silius voert den Punischen, Lukaen den burgerlijcken oorlogh. De poëten onzer eeuwe volgen der aelouden voetstappen. Der Christenen ooren luisteren naer Tasso, terwijl hy Buljons christelijcke dapperheit voor Jerusalem zingt. Ronsard kittelt de Vrancken met zijnen Frankus, Hektors oir, den stam der Fransche koningen: en Hooft, ae Drost van Muiden, streelt d' Amsterlanders en zijn geboorte

[p. 4]

stadt, in Velzens treurspel, met de voorspellinge van de Vecht; en de Baethouwers met zijnen Baeto, der Katten vorst, waer van de Baethouwers, nu Hollanders genoemt, hunnen oirsprong rekenen: en onder de Griecksche tooneeldichters hangen Sofokles, Euripides en AEschylus doorgaens om Ilium, en wat daer aen vast is, gelijck wolcken om het geberghte, en bouwen hunne bloedige tooneelen te Thebe, t' Argos, en elders, en smilten tot traenen van droefheit, of raecken aen 't hollen van dolheit en ydele inbeeldingen:

Gelijck het Pentheus docht, wanneer zijn brein aen 't glijen
Geraeckte, dat hy zagh ontelbre Razerijen.
Twee Thebens in de lucht, twee zonnen, klaer van strael:
Of Agamemnons zoon Orestes, t' elckemael
Op 't hoogh tooneel gejaeght, terwijl met schrick bevangen
Hy vloodt voor 's moeders geest, verzien met zwarte slangen
En tortsen, daer de Wraeck den drempel dicht bezet.

Het is oock de reden niet ongelijck, dat onze eige zaecken ons meer ter harte gaen dan die van vreemden en uitheemschen. Beneffens dit in zicht prickelde ons hier toe de genegentheit, om eens (waer het mogelijck) den schoonen brant van Troje t' Amsterdam, in het gezicht zyner ingezetenen, te stichten, naer het voorbeelt des goddelijcken Mantuaens, die een vier ontstack, dat geuriger en heerlijcker blaeckt dan de hemelsche vlam, die den fenix verteert; gelijck Virgilius d' eenige fenix is, in wiens schaduwe het ons lust (zijn wy des waerdig) laeg by de aerde te zweven: en uit wiens assche, eens om de hondert jaeren, een fenix te voorschijn koomt, dien ik nu met den vinger niet hoef te wijzen, naer dien de glans van zijn pennen alle de werelt in d'oogen schittert. Wy bouwden dit treurspel op de gedachtenis, ons by de schryvers en de faem daer van naergelaeten; en stoffeerden en bekleedden de zaeck naer de goude vryheit der edele poëzye; oock naer de tooneelwetten waer tegens wy wetende niet misdeden, 't en waer misschien in talrijckheit van personagien, dat wy qualijck konden vermijden, zonder het werck zijnen eisch te weigeren. Of eenige Amsterdammers moghten walgen van den zwaren val hunner muuren, en

[p. 5]

't verstrojen der voorouderen te hooren; zoo wort die bittere nasmaeck verzoet, door Rafaëls voorspellinge van de heerlijcke verrijzenisse der verdelg de vesten en verstroielingen; dat wy nu op 't allergeluckighste beleven, onder de-wijze regeeringe der tegenwoordige Burgermeesteren, die het gemeene beste boven hun eigen behartigen, en geenen oorlogh prijzen, dan die om vreede gevoert wort. Ick vermat my verwaendelijck dit uwe Ex^tie. op te dragen, en dat te vrypostiger, overmits uwe Ex^tie. van den treurigen tooneelstijl, die de hooghdravenste, onder allerley slagh van schryven de kroon spant, niet afkeerigh schijnt; gelijck blijckt by den gekruisten Christus, eertijds in vryheit, zedert by de Thebaensche dochter in gevangenis, en onlangs by den degelijcken Iosef in ballingschap geteelt, en van ons, zoo wy best konden, op het Nederduitsche tooneel gebraght, tot stichtelijck vermaeck dezer loflycke burgerye, en van alle eerlijcke lieden. Wy vertrouwen dat dit uwe Ex^tie. te min zal mishagen, aengezien hier, onder de oudste en treffelijckste edelen en bondgenooten, niet oneerlyck in 't harnas sneuvelt de ridder Heemskerck, een adelycke en manhaftige ranck, uit dat bloet, waer van uwe Ex^tie. zijn brave afkomst telt. Ick offere u dan in uwe ballingschap mijnen Gijsbreght van Aemstel, den godvruchtigen en dapperen ballingh. Omhels hem uit medoogen, die eer medoogen dan gramschap waerdigh is, en leeflangh ter eere van uw Vaderlandt,

t' Amsterdam cIƆ IƆ c xxxvii.

den xvi. van Wijnmaent.

Uwe E. ootmoedige dienaer

J. v. Vondel.