De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

(1930)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



[pagina 250]

Het tweede bedryf.Ga naar voetnoot* CORNELIA. AERTSOFFERWICHELAER. Cornelia: Aertsofferwichelaer, hou op van meer te spellen,Ga naar voetnootvs. 574 575[regelnummer] Uit zoo veel teeckenen, als ghy ons komt vertellen, Met die daer buiten staen. ons gruwt van dit verslagh.Ga naar voetnoot576 Al wat men, nu te nacht, en oock voorhenen, zagh Op d'aerde, of in de zee, of aen de lucht, gebeuren; Beduit verandering, en komt den godtsdienst steuren,Ga naar voetnoot579 580[regelnummer] Met eenen 't gansche Rijck, de wyde weerelt door; 't En zy men 't slangenest en nieuw gebroetsel smoor;Ga naar voetnoot581 Eer 't met vergiften tant den hiel der Priestren tarte, En aenvliegh. maer wie treckt den godtsdienst nu ter harte?Ga naar voetnoot582-583 Aertsofferwichelaer: Dat komt op Caesar, 't hooft der heiligheden aen.Ga naar voetnoot584 Cornelia: 585[regelnummer] Zoo lijdt de godtsdienst last, en kan niet langer staen: Want hoe zou die in 't Rijck der Koperbaerden bloeien?Ga naar voetnoot586 De derde outgrootvaêr dorst 's Aertspriesters maght besnoeien;Ga naar voetnoot587 Vereerende eerst aen 't volck den priesterkeur; waer mé Zijn heilooze afkomst nu, op des Hooftpriesters sté,Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] Vast pronckt; en stadigh uit om d'outers te verdrucken, Betoont, tot ons verdriet, dat hem der oudren nucken Noch zitten in den aert; wanneer hy 't out geloof Verdelght; het heilighdom den krijghsliên geeft ten roof; Ziet koor noch kercken aen; acht alles onverboden;Ga naar voetnoot594 595[regelnummer] En smelt in krijghssoudy de goude en zilvre Goden,Ga naar voetnoot595
[pagina 251]
Ja d'opperschutsgoôn zelfs, met al wat Rome stut, En sterckt. al wort de buick der schatkiste uitgeput, En 'tschamel volck den rugh, door schatting, ingereden;Ga naar voetnoot598 Hy durf aen overdaet hun zweet en bloet besteden. 600[regelnummer] Oock 't Priesterlijcke gout, gespaert in tijdt van noot.Ga naar voetnoot600 Aertsofferwichelaer: Mevrouw Cornelia, zijn moedtwil, al te groot,Ga naar voetnoot601 Beschaemt Salmoneus zelf. wie kan dien hooghmoet temmen?Ga naar voetnoot602 Cornelia: Die durf wel in de bron van Mars den vader zwemmen, 't Gewyde water daer ontwyden, door de smet 605[regelnummer] Van zijn onzuiver lijf, geplaeght in 't krancke bedt.Ga naar voetnoot603-5 Maer wat ontziet zich een, die raet om laegh durf zoecken,Ga naar voetnoot606 Door toverofferhand, by ongoôn, en by Vloecken?Ga naar voetnoot607 Die godtlooze, overtuight in zijn' verwaten geest,Ga naar voetnoot608 Tradt huiverigh te rugge, op 't Eleusynsche feest,Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Van die geheimenis, zoo ras hy hoorde roepen: Vertreckt, misdadigen: vertreckt, besmette troepen. Aertsofferwichelaer: 't Valt langkzaem, eer de plaegh des hemels op hem druip.Ga naar voetnoot612 Maer op dat midlerwijl dees pest niet dieper kruipGa naar voetnoot613 In 't ingewant des staets; en glip door al de leden 615[regelnummer] Van 't Rijck; is 't noodigh 't hooft van zulcke nieuwigheden;Ga naar voetnoot615 Aen 't groeien dagh op dagh, te plettere te treên: Gelijck Pilatus dat, in 't hooft der Jootsche steên,Ga naar voetnoot617 Vermorzelde op een rots; hoewel die vruchtbre droppenGa naar voetnoot618 Nu grimmen, als een oegst, met giftige adderskoppen.Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] 't Is noodigh, dat'er een, uit onzer aller naem, Den Vorst hierom begroet.Ga naar voetnoot621
[pagina 252]
Cornelia: Maer wien acht ghy bequaem, Om, met dit nootverzoeck, den troon te voet te vallen?Ga naar voetnoot622 Aertsofferwichelaer: Wie meer dan u, mevrouw, of yemant van u allen?Ga naar voetnoot623 O onbesproke ziel, en Moeder, zonder dat;Ga naar voetnoot624 625[regelnummer] Die het Trojaensch altaer bewieroockt, met uw vat,Ga naar voetnoot625 Het welck voor Vesta smoockt; haer Godtheit aengenamer Om u, die toegangk hebt in haar geheimste kamer,Ga naar voetnoot627 En wie 't Palladium alleen wort toebetrouwt;Ga naar voetnoot628 Om u, die 't eeuwigh vier met voetsel onderhoudt, 630[regelnummer] En, nacht en dagh, bewaeckt: Vooghdesse der Vestalen,Ga naar voetnoot630 Uit welcker aengezicht de kuischeit met haer stralen d'Onzuiverheit beschaemt, en ontuchts geilen nacht:Ga naar voetnoot631-32 Uw lippen hebben 't hart des Vorsten in haer maght. Uw woorden binden hem, gelijck vergulde schakels; 635[regelnummer] En Nero hoort uw stem, als goddelijcke orakels. Hy schonck u 't Recht, om naer 't Olympisch feest te gaen.Ga naar voetnoot636 Het bijl-en-bondelrecht blijft voor uw' hairbant staen.Ga naar voetnoot637 De Burgemeesters zelfs, de Schouten, en RaetsheerenGa naar voetnoot638 Gaen uit den wegh voor u. woudt ghy u eens verneeren, 640[regelnummer] Tot troost des priesterdoms; dat nergens heul aen vint, En stroit zoo vruchteloos zijn klaghten in den windt; Dit eerloos rot zou zich niet langer durven reppen.Ga naar voetnoot640-42 Ga naar voetnoot642 d'Aertspriesters zijn alleen de Goden, die u scheppen:Ga naar voetnoot643 Dies ga ons t'zamen voor, en roept uw' Vader aen.Ga naar voetnoot644 Cornelia: 645[regelnummer] Noemt ghy hem vader, om dat vaderlijck bestaen; Dat vaderlijcke hart aen Rubria bewezen?Ga naar voetnoot646
[pagina 253]
Zoo maecke ons Vesta strax vry vaderlooze weezen.Ga naar voetnoot647 Hoe lang is 't, dat het oogh van zijn bedorve ziel Op deze Roozemont, 't godtvruchtigh schepsel, viel?Ga naar voetnoot649 650[regelnummer] Daer zy te koore quam, met neergeslagene oogen,Ga naar voetnoot650 En kaecken, root van schaemt; de zinnen opgetogen Tot moeder Cybele; haer Godtverloofde montGa naar voetnoot652 Gepropt van lof; het hart van niemants min gewont,Ga naar voetnoot653 Als van d'altaergodin, voor wie men haer zagh knielen,Ga naar voetnoot654 655[regelnummer] Met zulck een nedrigheit, dat alle nonnezielen Ontstaecken, door die vlam des yvers, en dat vier, Uitstralende uit gebaer, gelaet, en hemelzwier Van haer; die nu niet scheen op d'aerde te verkeeren, Maer in een' gloet van geest en godtheit te verteeren.Ga naar voetnoot648-59 660[regelnummer] De schaker vatte dit. hy streeck ten tempel uit,Ga naar voetnoot660 En zwoer die witte duif te plucken, als zijn buit. Aertsofferwichelaer: Ay moeder, krab niet op de wonde van dit lyden. Cornelia: Zy quam, ten hove ontboôn, gerust den bergh opryden;Ga naar voetnoot663 Niet droomende wat leet haer strax gemoeten zou.Ga naar voetnoot664 665[regelnummer] Wat doet die schaker? och, hij past op Vestaes trouw,Ga naar voetnoot665 Noch sneeuw van 't nonnekleet; op spansel, riem, noch banden;Ga naar voetnoot666 Maer smackt haer op het bed, met godtvergete handen, En rust niet, voor hy bluscht zijn vlam; en draeght noch roemGa naar voetnoot668 Op 't schricklijck gruwelstuck, het zengen van ons bloem. 670[regelnummer] Laet tuigen, van haer weer, zijn opgekrabde wangen;Ga naar voetnoot670 Het hair des koperbaerts. die booswicht gingk zijn gangen.Ga naar voetnoot671 Minerve, Veste, en wat oit lust in kuischeit schiep,Ga naar voetnoot672 Getuigen, hoeze om hulp den hemel t'zamenriep. Ick rep van d'andre niet, die, ziende hem bewogen
[pagina 254]
675[regelnummer] Om 't schoon gezicht, van spijt, een' priem stack in haer oogen, Getroost veel liever 't licht te derven van de zon, Dan hangends hoofts te gaen voor een verkrachte non.Ga naar voetnoot674-77 Ga naar voetnoot677 Och och, zwijg stil. och zwijg. wat noemt ghy hem een' vader, Dien nonneschender, dien altaervloeck, dien verrader! Aertsofferwichelaer: 680[regelnummer] Geweldenaer, dat kan niet ongestraft vergaen. Cornelia: Hem quam, in onze kerck, noch korts een tsidderinge aen.Ga naar voetnoot681 d'Ontheilighde Godin scheen neder, uit den hoogen,Ga naar voetnoot682 Te dalen, en ontstelt te waeren, voor zijn oogen, Bezoedelt van die maeghde-en-tempelschendery: 685[regelnummer] Want waer hy gaet, of staet, het brein is nimmer vry Van 't wroegend schellemstuck. wat stoft hy op den stammeGa naar voetnoot681-86 Der Julien; door wien, daer Troje stont in vlamme,Ga naar voetnoot686-87 Ons heilighdom van Veste, ons huisgoôn zijn geberght.Ga naar voetnoot686-88 Ga naar voetnoot688 Waer heeft Anchises zoon de Goden oit geterght?Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Vloot d' eerste van 't geslacht, toen 't oude Troje roockte; Hy zy de lest, die 't vier in 't nieuwe Troje stoockte.Ga naar voetnoot690-91 O tempelen der Goôn, vergaen in roock en stof, Waer sliep de blixem, dat die 't godtloos hooft niet trof? Aertsofferwichelaer: Vergeet uw leet, mevrouw: laet ydle klaghten varen, 695[regelnummer] En kom in noodt te hulp ons haertsteên en altaren.Ga naar voetnoot695 Verzelschap mijnen sleep, naer 't hof van Caesar toe;Ga naar voetnoot696 Op dat men zoo 't gevaer van erger brant verhoe;Ga naar voetnoot697 Nadien de hemel schijnt ontsteken, en verbolgen.Ga naar voetnoot698 Cornelia: Ga voor. 'k zal in karros u, met mijn Maeghden, volgen.Ga naar voetnoot699
[pagina 255]
NERO. AGRIPPA. Nero: 700[regelnummer] Wat of 't verbolgen weêr van dezen nacht beduit? Agrippa: De luchtgoôn borsten met hun gramschap t' effens uit.Ga naar voetnoot701 Nero: Op hooge heuvels felst, en d' allersteilste wercken.Ga naar voetnoot702 Agrippa: Jupijn schept lust doorgaens te dondren op zijn kercken.Ga naar voetnoot703 Nero: Bestormt de godtheit 't geen haer zelf wiert toegewijt?Ga naar voetnoot704 Agrippa: 705[regelnummer] Het zwanger aertrijck gingk in arrebeit van spijt. Nero: Het steende, en quam in 't endt al tsidderende aen 't baeren.Ga naar voetnoot705-6 Agrippa: Uw kamerdeur sprong op: ghy zaeght yet gruwzaems waeren.Ga naar voetnoot707 Nero: 'k Heb den Samaritaen, in mijnen droom, gezien.Ga naar voetnoot708 Agrippa: Wat komt d' ontruste Geest, in Caesars hof, bespiên? Nero: 710[regelnummer] Den schouwburgh, daer hy plofte, afgrijsselijck vervloecken.Ga naar voetnoot710 Agrippa: Of zijn geknackt gebeente en dorre schenkels zoecken.Ga naar voetnoot711 Nero: Hy had het noch gelaên op 't Galileesch gebroet.Ga naar voetnoot712 Agrippa: Gebroet, 't welck hem, by nacht te Rome, waeren doet.Ga naar voetnoot713 Nero: De wraeckzucht laet dien Geest niet in den afgront slapen.Ga naar voetnoot714
[pagina 256]
Agrippa: 715[regelnummer] Die bezight hem, als een van zijn getrouwste knapen.Ga naar voetnoot715 Nero: Hy vont nochtans geen trouw by 't vliegend draeckenspoock. Agrippa: Dat blies, als Aetna, fel, ten neus uit, vier en smoock.Ga naar voetnoot717 Nero: Het voerde hem om hoogh: wy zagen 't met ons allen.Ga naar voetnoot716-18 Agrippa: Het voerde hem zoo hoogh, om laegh te laten vallen. Nero: 720[regelnummer] Zoo tuimelde Ikarus, te stout in 't stout bestaen.Ga naar voetnoot720 Agrippa: De Galileër won 't van den Samaritaen.Ga naar voetnoot721 Nero: Dat prevelen had kracht, noch meer dan toverrymen.Ga naar voetnoot722 Agrippa: Toen streden twee genans, en Symen won 't van Symen.Ga naar voetnoot723 Nero: Die doode Symen eischt den levenden van my. Agrippa: 725[regelnummer] Dat's d' oorzaeck, raem ick recht, van al dees spoockery.Ga naar voetnoot725 Nero: Vernoeght die aen geen straf van kercker, en van keten?Ga naar voetnoot726 Agrippa: 't Is negen maenden leên, dat hy heeft vast gezeten.Ga naar voetnoot727 Nero: De boey en kercker zijn beletsels van veel quaet.
[pagina 257]
Agrippa: 'k Geloof niet of hy zaeit al zittende zijn zaet.Ga naar voetnoot729 Nero: 730[regelnummer] De kercker wort bewaeckt van wakers, en soldaten. Agrippa: Zoo naeu niet, of ter sluick wort yemant ingelaten. Nero: De wakers tsidderen nochtans voor ons gebodt.Ga naar voetnoot732 Agrippa: Wat durven krijghsliên niet, uit gunst, of om genot?Ga naar voetnoot733 Nero: Of Sibyllisten noch te zamen durven scholen?Ga naar voetnoot734 Agrippa: 735[regelnummer] Zy nestelen by nacht in kelders, kuilen, holen.Ga naar voetnoot735 Nero: Daer steeckt de middaghzon hun niet te heet op 't hooft. Agrippa: Zy groeien nochtans aen: 't verboôn wort liefst gelooft. Nero: De gansche werelt lacht om zulcke razernyen. Agrippa: Zy zelfs belachen elck, in 't bitterst van hun lyen.Ga naar voetnoot739 Nero: 740[regelnummer] Dat jongste lachen quam daer na op schreien uit.Ga naar voetnoot740 Agrippa: Noch wert hun dolheit eer gesteven, dan gestuit. Nero: Heeft yemant lust aen 't kruis het lijf te laten doemen?Ga naar voetnoot742 Agrippa: Het kruis is 't eenigh heil, waer in zy durven roemen.Ga naar voetnoot743
[pagina 258]
Nero: Vergeef hun vry dien roem in 't aengehaelde kruis.Ga naar voetnoot744 Agrippa: 745[regelnummer] Mevrouw Cornelia komt hier naer 's Vorsten huis. Nero: Zy zoeckt gehoor. ick zal haer op den troon verbeiden. Agrippa: Ick zie een' kuischen sleep van nonnen haer geleiden.Ga naar voetnoot747 Nero: Oock Priesters, Flamens, vee-en-vogelwichelaers.Ga naar voetnoot748 Agrippa: Het schijnt zy hebben 't hooft vol onweers, vol gevaers.Ga naar voetnoot749 Nero: 750[regelnummer] Zy kraeien onweêr, eer het onweêr is geboren.Ga naar voetnoot750 Agrippa: De Moeder stapt vooruit. verwaerdigh haer te hooren. CORNELIA. NERO. Cornelia: Der Goden Moeder neem den Vorst in haer gena.Ga naar voetnoot752 Nero: Die zelve wake om u, mevrouw Cornelia.Ga naar voetnoot753 Cornelia: De godtheit van Jupijn, en Juno met MinerveGa naar voetnoot754 755[regelnummer] Verletten Caesar, dat hy lang de starren derve: Dat Rome lang geniet zijn tegenwoordigheit;Ga naar voetnoot755-56 Waer van de Raet en 't Volck niet zonder tranen scheit.Ga naar voetnoot757 Nero: Uit liefde en treck tot Raet, en Volck, en burgeryen, Bemin ick hen, die ons den hemel zelf benyen,Ga naar voetnoot759 760[regelnummer] Ten beste van 't gebiet. sta op met dezen stoet,Ga naar voetnoot760 En spreeck vry overendt. wat pynight uw gemoedt?Ga naar voetnoot761
[pagina 259]
Cornelia: De slaperige Nacht, van mankop overladen,Ga naar voetnoot762 Was ruim ten halven wege, en reedt met zachte raden, Die nimmer kraecken, stil en knickebollend neêr; 765[regelnummer] Als wy het eeuwigh licht, met geurigh voetsel, weêrGa naar voetnoot765 Verquickten, naer den plicht, waer in wy noit ontbraecken. 't Vergulde koorgewelf, vol weêrglans, scheen te blaeckenGa naar voetnoot767 Van d'onverzuimbre vlam; en niemant loock een oogh,Ga naar voetnoot768 Maer zong, of las, of badt, en sloegh 't gezicht om hoogh.Ga naar voetnoot769 770[regelnummer] Wat beurt' er? een gedruis komt kruipen door den drempel,Ga naar voetnoot770 En spoockt, en dwarrelt vast, rontom den wackren tempel.Ga naar voetnoot771 Een lucht, die, recht naer 't vier, haer' keer ellengskens nam,Ga naar voetnoot772 Verwaeit in 't eerst, doorklooft daer na die klare vlam, En slorptze op 't lest; als had een geest dien gloet gezopen.Ga naar voetnoot774 775[regelnummer] Wy Nonnen, op dat spook, aen 't schreeuwen, voort aen 't lopen.Ga naar voetnoot775 De tempel galmde naer, op 't maeghdelijck gekerm. O Moeder Vesta, neem uw dochters in uw scherm.Ga naar voetnoot777 Valt hier, op sluimeren of slapen, 't minst vermoeden; Aertspriester, straf ons vry met angelen en roeden.Ga naar voetnoot779 780[regelnummer] O schendigh lasterstuck! och schreit vry overluit.Ga naar voetnoot780 Mijn kinders, och och och, ons heiligh vier ging uit.Ga naar voetnoot781 Nero: Ick houde u buiten schult. het spoockte in Vestaes kooren Alleen niet, maer Jupijn liet zich daer boven hooren.Ga naar voetnoot783 't Onbluschbaer vier lagh, meer dan eenmael, uitgedooft.Ga naar voetnoot784 Cornelia: 785[regelnummer] De blixem trof Minerve en Jupiter op 't hooft,Ga naar voetnoot785 In hun gewijdt gebouw; gingk dal en heuvel strijcken;Ga naar voetnoot786 Verzengende al de stat, of meer dan veertien wijcken;Ga naar voetnoot787
[pagina 260]
Verbrande 't worstelperck; ontsloot Augustus graf.Ga naar voetnoot788 Het heerlijck zegebeelt viel onlangs elders af. 790[regelnummer] 't Gelauwerierde hooft van Nero smolt tot klompen.Ga naar voetnoot790 Natuur, na'et zwangergaen, broght hoofdelooze rompen En dubble hoofden voort. een joffer baerde een slang.Ga naar voetnoot792 't Getroffen aertrijk schudde, en dreunde, in 't bree, in 't lang, Van hier in Asien, en smeet de steên ter aerde.Ga naar voetnoot793-94 795[regelnummer] De zon verborgh haer glans: 't welck duisternissen baerde,Ga naar voetnoot795 En ons liet dolen, op het midden van den dagh. Een offerreede stier, daer 't vier op 't outer lagh,Ga naar voetnoot797 Versmeet het zout, en meel, met wreveligen horen;Ga naar voetnoot798 Ontvloot des priesters bijl; en, loeiende van toren,Ga naar voetnoot799 800[regelnummer] Wert, na veel hollens, veer van 't outer neergevelt:Ga naar voetnoot800 Een yslijck voorspoock, dat geen lichte rampen spelt.Ga naar voetnoot801 Het dier, met hooft aen been, huilt oproer, leert ons waken.Ga naar voetnoot802 De zee, met storm op storm, afgrijsselijck aen 't braeckenGa naar voetnoot803 Van zeegedroghten, joegh de visschers dootsch van strant. 805[regelnummer] De schouwburgh loeide, en 't hof. de hemel stont in brant,Ga naar voetnoot805 En gloeide, meer dan eens, van langgestaerte starren,Ga naar voetnoot805-06 Die met haer bloedigh hair den staet van 't Rijck verwarren. Augustus wagen (als bewust van eenigh quaet)Ga naar voetnoot808 Hiel in de renbaen stant, voor 't aenzicht van den Raet,Ga naar voetnoot809 810[regelnummer] Die d'elephanten zagh verbaest staen, en verslegen.Ga naar voetnoot810 Van Alba quam het bloet by beecken neergestegen.Ga naar voetnoot811
[pagina 261]
De blixemstrael, gelijck een gulzige Harpy,Ga naar voetnoot812 Beroofde 's Vorstendisch van zyne leckerny: Al teeckens, die doorgaends van quaet tot erger neigen, 815[regelnummer] En, met een grimmigh oogh, den zuivren godtsdienst dreigen,Ga naar voetnoot815 Met eenen Caesars stoel; 't en zy men eens ontwaeck,Ga naar voetnoot816 Met Flamens ga te rade, of volgh Godts wichelspraeck;Ga naar voetnoot817 Die, uitgeleert op klanck en merck van 's hemels letter,Ga naar voetnoot818 Het lichaem dezer stadt wil zuivren van dien etter,Ga naar voetnoot819 820[regelnummer] Waer uit een stanck verrijst, die allen Goôn verdriet; Wier gramschap bluschbaer is, indien men voor zich ziet.Ga naar voetnoot821 Nero: Wat zuiveroffer zou dees vesten kunnen vagen?Ga naar voetnoot822 Cornelia: Dit Galileesche rot, grontoirzaeck aller plagen.Ga naar voetnoot823 Men vang dat offer strax van zyne hoofden aen:Ga naar voetnoot824 825[regelnummer] Hoe wel 't gerecht van daegh behoorde stil te staen.Ga naar voetnoot825 Nero: De heilge Claudius, mijn vader, heeft de JodenGa naar voetnoot826 Met hunnen aenhangk, streng en hardt, de Stat verboden:Ga naar voetnoot826-27 Wy, tegens 't Christensch schuim, de Vloecken opgeprest,Ga naar voetnoot828 En stadts gestichten brant, met godtloos bloet, gelescht. 830[regelnummer] Door dat weerspannigh bloet, gemengt met kool en asschen, Zijn alle vlecken rein en zuiver afgewasschen. De Goden brouwen ons, om 't magere getal,Ga naar voetnoot832 Een deerlijck overschot, geen wyder ongeval.
[pagina 262]
Cornelia: Een ongedoofde kool, waer onder winden stoocken, 835[regelnummer] Gaet vreesselijcker aen, na'et smeulen, en nae 't smoocken. Geen zorgelijcker brant dan een verborgen gloet.Ga naar voetnoot836 De minste vonck, wanneer men 't allerminst vermoedt, Verdelght een groote stat. geen euvel staet te vreezen Zoo zeer, als 't geen men slof verwaerloost te genezen,Ga naar voetnoot839 840[regelnummer] En dickwils komt om lit, ja om het gansche lijfGa naar voetnoot840 En leven van den mensch. Dees aenhangk treckt zoo stijfGa naar voetnoot841 Het snoer van zynen droom, in 't beckeneel begrepen;Ga naar voetnoot842 Dat die in 't eerst het volck allengs met zich zal slepen,Ga naar voetnoot843 Daer na Augustus zelf, en zoo den heelen staet.Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] Dees kancker kruipt al stil in 't hof, en in den Raet.Ga naar voetnoot845 De keurebenden gaen niet vry van zulcke koortsen.Ga naar voetnoot846 Nero: Men diende zich van hun by nacht in sté van toortsen,Ga naar voetnoot847 En brande schoon'er uit dien stoockebranders aert. Ghy zijt, voor ydel spoock, en schijn en schim, vervaert.Ga naar voetnoot849 Cornelia: 850[regelnummer] Zy dreigen 't bloeiend Rijck met Jootsche wichleryenGa naar voetnoot850 Van 't wonderlijck beloop der wereltheerschappyen, Verbeelt door zeker beelt van vierderley metael; De voeten slechtst van stof, gemengt uit leem, en stael;Ga naar voetnoot853 En hoe een kleine steen, maer zonder hant gereten 855[regelnummer] Van eenen bergh, dat beelt te pletter heb gesmeten, En groeide tot een bergh, ja tot een' wereltkloot.Ga naar voetnoot852-6 Wat Rome hoopt of niet, hun hoop is ruim zoo groot.Ga naar voetnoot857 Nero: Een krancke troost, indienze ellendigh zijnde yet hopen.
[pagina 263]
Cornelia: Zy hebben al het Rijck, zoo wijdt het paelt, doorkropen, 860[regelnummer] En stat en lant alom in rep en roer gebraght; Als haters van de Goôn, en 't menschelijck geslacht.Ga naar voetnoot861 Zoo schelt hen Asien, de Nijl met al zijn Goden, En al het onroomsch bloet. zoo schelden hen de Joden,Ga naar voetnoot863 En Griecken; en wat, van Jerusalem tot hier, 865[regelnummer] Ons kerckzeên viert, en volght; oock Moor en Arabier.Ga naar voetnoot862-65 Ga naar voetnoot865 Dit zijnze, die ons Goôn en Caesars diensten weigeren, En halssterck naer de lucht, als nieuwe reuzen, steigeren.Ga naar voetnoot867 De priester van Jupijn heeft, met gekransten stier, Dees Galileers geviert. Diane trilde schier,Ga naar voetnoot868-69 870[regelnummer] In 't hollende Ephesus, op haer' gewyden drempel.Ga naar voetnoot869-70 Athenens grijze school noch Pallas wyze tempel Zijn naulix van die smet gelaten ongeschent.Ga naar voetnoot871-72 Nero: t' Athenen staen de school en kerck noch overendt.Ga naar voetnoot873 Wie bouwt van 't slechte brein ons dus een wereltsch wonder?Ga naar voetnoot874 Cornelia: 875[regelnummer] Hoe slecht men 't acht, hier duickt wat groots, wat heerschlust onder.Ga naar voetnoot875 Geveinsde ootmoedigheit is dubble hovaerdy; Die walght van 't laegh, en vlamt op maght, en heerschappy, En rijckdom, onder schijn van alles te versmaden; Terwijl al Kroesus schat haer schatzucht kan verzadenGa naar voetnoot879 880[regelnummer] Noch stoppen; zee noch lant die scepterzucht bepaelt.Ga naar voetnoot880 Nero: De zon van Rome is tot die laeghte niet gedaelt,Ga naar voetnoot881 Dat eenigh licht zich, aen de lucht, durf openbaren,
[pagina 264]
Op 't godlijck spoor, waer langs August quam opgevaren.Ga naar voetnoot883 Oock staet ons nootlot vast, en schiet een schot hier voor.Ga naar voetnoot884 Cornelia: 885[regelnummer] De Nazarener zaeit bedeckt de weerelt doorGa naar voetnoot885 't Verwaten zaet, den oegst, die t'effens op zal komen.Ga naar voetnoot886 Een oude wyveklucht, verzieringen, en droomenGa naar voetnoot887 Geraecken in 't geloof. het lichtgeloovigh volckGa naar voetnoot888 Acht Wichlaer noch Sibyl, Hetrus noch hemeltolck,Ga naar voetnoot889 890[regelnummer] Noch drievoet noch gordijn, noch Delphis noch zijn kooren;Ga naar voetnoot890 Maer loopt dien onbesuisde, als Godts orakel, hooren,Ga naar voetnoot891 En ziet hem naer den mont; die knaeght Apolloos eer.Ga naar voetnoot892 Zijn riem ontbint de koorts. men zet de baren neêr, En bedden in zijn schim, als gafze dooden 't leven.Ga naar voetnoot893-94 895[regelnummer] Een visscher dreight quansuis ons Goden, datze beven.Ga naar voetnoot895 Wy schopten doorgaends uit Aegypters, en Chaldeen,Ga naar voetnoot896 Oock korts ons Stoïcyns: en lijt men dees Hebreen? Beguichelaers van 't graeuw.Ga naar voetnoot898 Nero: Wat's aen dit paer bedreven? Cornelia: Niet veel, wert dagelix hun' aenhangk niet gesteven, 900[regelnummer] Te water en te land, met brieven, of met boôn;Ga naar voetnoot900 Gezwore lasteraers van Godtsdienst, en van Goôn.Ga naar voetnoot901 Maeck ons d' aenleiders quyt, waer aen dees zwarmen hangen.Ga naar voetnoot902 Ghy hebtze in uw gewout: maer waer toe dient dit vangen;Ga naar voetnoot903 Indien men t'elckens spaer den vorst van 't horzelnest?Ga naar voetnoot904 905[regelnummer] Verplet dit hooft: verstroy dees onderaertsche pest,Ga naar voetnoot905
[pagina 265]
Gewoon, by al wat rot, en zielloos aes te groeien.Ga naar voetnoot906 Wat snoot, wat schendigh is wil hier wel t'zamenvloeien, Daer 't licht in aenzien stijght, 't en zy het werd gebluscht.Ga naar voetnoot908 Nu spreeck ick niet als met den naezaet van August,Ga naar voetnoot909 910[regelnummer] Maer den Hooftpriester zelf, wien 't vierigh past te waken,Ga naar voetnoot910 Als 't oogh der goddelijcke en menschelijcke zaken; Op dat men 't hemelsch Recht toch niets ontreck ter sluick,Ga naar voetnoot912 Door 't sloffen in 't aelout voorvaderlijck gebruick,Ga naar voetnoot913 En aenwenst van yet nieuws, zoo driftigh en onzeker.Ga naar voetnoot914 915[regelnummer] d' Oprechte Numa stelde u tot een yvrigh wreker,Ga naar voetnoot915 En rechter, over al, wat zich te buiten gaet. Ghy zijt de kopre zuil, op wien die godtsdienst staet,Ga naar voetnoot917 Waer by dees Stat, gesticht tot een vooghdes der volcken,Ga naar voetnoot918 Achthondert jaren stont, en uitsteeckt door de wolcken,Ga naar voetnoot919 920[regelnummer] Met haer' geblutsten helm, en vreesselijcke speer;Ga naar voetnoot920 Voor wie de koningen op 't aenzicht vallen neêr; Of treuren, hangends hoofts, getemt door nederlagen, En slepen d' ysre boey, voor haren gouden wagen.Ga naar voetnoot923 Zy bid u, zy beveelt u dezer beider straf.Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Zy roept: och keert die schant van mijn altaren af, En kercken. Draegh toch zorgh voor kerckzeên, en gebodenGa naar voetnoot926 Van Numa. laet niet toe, dat Rome, een stoel der Goden,Ga naar voetnoot927 En aller heiligheit, onteert werde, en ontwijt, Door dees wanschapenheên, gebroetsels van den Nijt; 930[regelnummer] Die loos, ontveinzende zijn aengebore nucken, Dat goddelijck cieraet u van de kruin wil rucken, En heerschen op dien troon, u wettigh toegeleit.Ga naar voetnoot932 Stathouder van Jupijn, en van zijn Majesteit,Ga naar voetnoot933 Ghy ziet, hoe onze en al der Priestren oogen leken: 935[regelnummer] Nadien de tong bezwijckt, laet aller tranen spreken.Ga naar voetnoot935 Nero: Nu Moeder, zijt getroost. 'k heb uw verzoeck verhoort. Agrip, men vaer terstont met dees gevangens voort.Ga naar voetnoot937
[pagina 266]
REY VAN GEKERSTENDE SOLDATEN.Ga naar voetnoot+ Zang: Geen Gallen leidden lest de Stat in kolen,Ga naar voetnoot938 O neen; maer ingeboren bloetGa naar voetnoot939 940[regelnummer] Zagh stil, en met een' koelen moedt, Zijn torts zes etmael langk gaen ommedolen;Ga naar voetnoot941 Dan in de dalen, dan gezwint om hoogh,Ga naar voetnoot942 De bergen op, de starren licken, Met gloende tongen; roock verdicken, 945[regelnummer] En smoock verdunnen, onder 's hemels boogh; De vlam dan weder flackren, als herboren, Door 't overslaen, van rack in rack.Ga naar voetnoot947 Hier gaf een hof of kerck een' krack:Ga naar voetnoot948 Daer borsten muuren: ginder storte een toren.Ga naar voetnoot949 950[regelnummer] Het volck aen 't bergen, ginswaert op, dan hier,Ga naar voetnoot950 Maer al vergeefs. Vulcaen voer spelen,Ga naar voetnoot951 En teerde op stats twee derdedeelen.Ga naar voetnoot952 Geleeck toen Rome niet een zee van vier? O ydelheit der hoven,Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] Aen lucht aen asch aen roock aen stof verstoven. Tegenzang: Hy, zoet op 't blaecken, past op klaght noch kryter,Ga naar voetnoot956 Schept adem in dat vierprieel,Ga naar voetnoot957 Een deerlijck kostelijck tooneel;Ga naar voetnoot958 En stelt op 't kermen der gemeent zijn cyter.Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] Hy ziet den Tiber nu voor Xanthus aen,Ga naar voetnoot960 Waer in de brant zijn weerga schildert. Hy ziet het volck, verbaest, verwildert,Ga naar voetnoot962
[pagina 267]
Op straten, daecken, 't onheil tegenstaen; Of bleecke wanhoop in den viere springen; 965[regelnummer] Den kleinen neef, aen Panthus hant,Ga naar voetnoot965 Vast rucken naer 't Sigeesche strant;Ga naar voetnoot966 Gedrang van schimmen dootsch te poort uit dringen;Ga naar voetnoot967 En sticht op 't bernen vast, in zynen zin,Ga naar voetnoot968 Een nieuw palais, en schooner straten. 970[regelnummer] Zijn brein, alreede als uitgelaten Met bouwen, brockt'er koningkrijcken in:Ga naar voetnoot969-71 En, hooger in zijn wapen,Ga naar voetnoot972 Acht alle dingk om een alleen geschapen.Ga naar voetnoot973 Toezang: Op smoockend puin, en kool, noch ongedooft 975[regelnummer] Zit zijn Quirijner, van gedult berooft,Ga naar voetnoot975 Met jammerlijck misbaer, De handen in het hair, Bestroit met gruizige asch; En schreit een' bittren plas, 980[regelnummer] Of knarssende op zijn' tant, Vervloeckt den stokebrant;Ga naar voetnoot981 Die, om de wraeck te sussen, De glimmende asch durf blussen Met Christensch bloet, dat eeuwigh klaeght, 985[regelnummer] Door duizent dooden heengejaeght, Met ongemat gedult:Ga naar voetnoot986 Maer yeder schuift de schult Op een', die 't nu ontschuldighde getal,Ga naar voetnoot988 Gehaet als godtloos overal, 990[regelnummer] Verdoet zijn' lust, niet hunliên, te geval.Ga naar voetnoot982-90 Ga naar voetnoot990	voetnoot* Het eerste deel van dit Bedrijf speelt in het huis der Vestaalschen, het tweede in Nero's paleis, het Gouden Huis, dat Palatijn en Esquilijn verbond. voetnootvs. 574 spellen: voorspellen. voetnoot576 die daer buiten staen: 't gevolg van den toegesprokene, de ‘sIeep’ van vs. 696; ons gruwt: wij gruwen. voetnoot579 steuren: bedreigen. voetnoot581 't slangenest en nieuw gebroetsel: de Christenen, eigenl. bijbelsche uitdrukkingen, vgl. Matth. XXIII, 33. voetnoot582-583 hiel: voet; Priestren: de heidensche priesters, deze beeldspraak is een merkwaardige aanwending van Gen. III, 15; tarte en aenvliegh: uitdagend aanvalle. voetnoot584 Dat is de taak van den Caesar, als hoofd van den Staatsgodsdienst. voetnoot586 Koperbaerden: Nero was uit 't geslacht der Ahenobarbi, 'n Gr.-L. woord, dat koperbaarden beteekent. Van Nero deelt Suetonius mee, dat zijn koperen (rossige) baard niet hoefde te bevreemden, want hij had een gezicht van ijzer en een hart van lood. voetnoot587 Bedoeld is de overgrootvader van Nero's grootvader: Gnaeus Domitius Ahenobarbus, die in 103 v. Chr. door de lex Domitia de keuze van den Aartspriester of Pontifex Maximus op 't volk bracht. voetnoot589 Zijn heilooze afkomst: afstammeling, Nero; op des Hooftpriesters sté: op de plaats van den Pontifex Maximus; de Keizers hadden zich de waardigheid van Pontifex Maximus toegeëigend. voetnoot594 koor noch kercken: christelijke woorden voor heidensche begrippen. voetnoot595 soudy: soldij. voetnoot598 schatting: belasting. voetnoot600 gespaert: ontzien. voetnoot601 Mevrouw: dit woord had in V's tijd nog geheel de beteekenis van Mijn Vrouwe. voetnoot602 Salmoneus: de koning van Elis, die zich verbeeldde Jupiter te zijn en omkwam; Vondel wijdde dezen heidenschen dubbelganger van Lucifer een drama in 1657. voetnoot603-5 Mars den vader: Mars pater, volgens Ovidius, ook omdat Mars de vader van Romulus was; Tacitus-Hooft: ‘Ten zelven daaghen is Nero, door al te groote lust na weelde, in schandsprek en gevaar gekoomen, om dat hy zich te zwemmen begeeven had in de bron van 't Martiër waater... en scheen den heilighen drank met het wasschen zijns lichaams bezoedelt te hebben’, Ann. XIV, 22; de bron van 't gezonde Aqua Marcia bestaat nog. voetnoot606 om laegh: in de onderwereld. voetnoot607 ongoôn en Vloecken: valsche en vervloekte goden, vgl. vs. 106; Suetonius schrijft: ‘Facto per Magos sacro evocare Manes et exorare tentavit Nero’, VI, 34, zie ook Baron. 68, 13. voetnoot608 overtuight enz.: schuldbewust staande in zijn verwatenheid. voetnoot609 't Euleusynsche feest: de Sacra Eleusinia, de Eleusijnsche mysteriën in Griekenland voor de godin Demeter, in Rome voor Ceres gevierd. Alleen de ingewijden en reinen mochten daarbij zijn, zooals de heraut vooraf riep: ‘Weg van hier alle oningewijden, goddeloozen en misdadigers!’ Suetonius meldt van Nero: ‘Peregrinatione Graeciae Eleusinis sacris, quorum initiatione impii et scelerati voce praeconis submoventur, interesse non ausus est’, VI, 34. voetnoot612 hem: Nero. voetnoot613 dees pest: het Christendom. voetnoot615 't hooft: Petrus. voetnoot617 Gelijk Pilatus Christus te Jeruzalem enz. voetnoot618 rots: Golgotha; droppen: van Jezus' bloed nl. voetnoot619 oegst: oogst. voetnoot621 Den Vorst: Nero. voetnoot622 nootverzoeck: smeekbede. voetnoot623 van u allen: van de zes Vestaalsche maagden: voetnoot624 Moeder, zonder dat: moeder zonder werkelijk moederschap. voetnoot625 De eeredienst van Vesta als beschermgodin van den Staat was door Eneas uit Troje meegebracht; het wierookvat is van den dichter, die gaarne heidensche begrippen christelijk inkleedt. voetnoot627 geheimste kamer: de aedes Vestae op het Forum Romanum, een ronde tempel waar het heilig vuur van Vesta, dat nooit mocht uitgaan, bewaakt werd door de Vestaalschen. voetnoot628 't Palladium: het uit den hemel gevallen beeld van Pallas, door Eneas ook uit Troje gered en als beschermgod van Rome in den tempel van Vesta geplaatst. voetnoot630 Vooghdesse: overste. voetnoot631-32 De Vestaalschen waren verplicht tot maagdelijkheid. voetnoot636 't Olympisch feest: het om de vier jaar gehouden kampspel te Olympia; dit recht was een nieuwigheid van Nero: ‘Ad athletarum spectaculum invitavit et virgines Vestales: quia Olympiae quoque Cereris sacerdotibus spectare conceditur’; Suet. VI, 12. voetnoot637 Het bijl-en-bondelrecht: de fasces et secures, door lictoren voor de consuls uitgedragen, waren als eereteeken ook aan de Vestaalsche maagden toegestaan; hairbant: de wollen infula om 't hoofd als teeken van wijding en onschendbaarheid. voetnoot638 Vondel verhollandscht en verzeventiendeeuwt de titels consul, praetor en magistratus. voetnoot640-42 Nero minachtte en verwaarloosde de heidensche priesters. voetnoot642 Dit eerloos rot: de Christenen. voetnoot643 Aertspriesters: Pontifices Maximi, sedert Augustus de keizers zelf, stelden de Vestaalsche maagden aan. voetnoot644 uw' Vader: Nero als priesterlijk leidsman van de Vestaalsche maagden. voetnoot646 Rubria: een Vestaalsche door Nero geschonden. ‘Vestali virgini Rubriae vim intulit’, Suet. VI, 28. voetnoot647 Sarkastisch door Cornelia gezegd. voetnoot649 Roozemont: bijnaam wel door ‘Rubria’ = rood ingegeven (zie vs. 651) en voor Vondel, die een drama van dien naam opzette (Dl. 3, 781), bekoorlijk. voetnoot650 te koore: in den tempel van Vesta, het atrium Vestae, waar de Vestaalschen als in een klooster samen woonden. voetnoot652 moeder Cybele: mater dea Cybele bij Ovidius, een geïmporteerde Phrygische godin, in Nero's tijd te Rome zeer populair. voetnoot653 Gepropt: vol. voetnoot654 d'altaergodin: Vesta. voetnoot648-59 Vondels heele woordenkeus is hier weer christelijk. voetnoot660 De schaker: Nero; ten tempel: het atrium Vestae. voetnoot663 gerust: onbevreesd; den bergh: de Palatijn, waar de ingang van Nero's reusachtig paleis was. voetnoot664 strax: terstond. voetnoot665 die schaker: Nero; past op: geeft om; Vestaes trouw: trouw aan Vesta, de maagdelijkheid. voetnoot666 sneeuw van 't nonnekleet: de dracht der Vestaalsche maagden was van witte wol, het suffibulum, als zinnebeeld van kuischheid; spansel, riem, noch banden: dit kleed werd met een flbula, gesp; zona, gordel; en met vittae, banden, bij een gehouden. voetnoot668 vlam: hartstocht. voetnoot670 weer: verweer. voetnoot671 Het hair des koperbaerts: Rubria had in zelfverdediging het haar uit Nero's rooden baard gerukt. voetnoot672 Minerve: als godin van de wetenschap hield Minerva (Pallas Athena) de maagdelijkheid hoog; haar tempel te Athene heette Parthenon d.i. Maagdenhuis; Veste: Vesta of Hestia had op 't hoofd van Jupiter voor altijd maagdelijkheid gezworen. voetnoot674-77 Dit feit vind ik nergens vermeld. voetnoot677 non: maagd. voetnoot681 quam aen: overviel; onze kerck: tempel, Vesta's eigenlijk heiligdom was een rond tempeltje, de aedes Vestae; korts: onlangs; tsidderinge: siddering. voetnoot682 d'Ontheilighde Godin: de beleedigde, geschonden Vesta. voetnoot681-86 Tac.-Hooft vermeldt: ‘Ook ten tempel van Vesta ingegaan zijnde, quam hem [Nero] schielijk een tsidderingh in alle de leeden over, 't zy dat hem de Godtheid eenen schrik aanjoegh, oft dat hy, door 't gedenken zijner schelmstucken, nemmermeer leedigh van vreeze was’, XV, 36; Nero's angsten vinden we herhaaldelijk vermeld, maar uit Vondels woordenkeus valt te gissen, dat hij hier deze plaats van Hoofts Tacitus-vertaling gebruikte; vgl. nog vs. 1433-36. voetnoot686-87 den stamme der Julien: de beroemde gens Julia, welke Eneas als stamvader eerde en waartoe Nero zich rekende. voetnoot686-88 Tacitus-Hooft schrijft: ‘Hij [Nero] nam de zaak der Iliensen [Trojanen] aan en hebbende, in fraaye taale, verhaalt hoe de Romain van Troje was afgedaalt, en Aeneïs de wortel van den stam der Julien was....’ XII, 58, vgl. IV, 9. voetnoot688 Ons heilighdom van Veste: het beeld van Vesta; ons huisgoôn: de Lares et Pennates; geberght: geborgen, vgl. Aeneïs II, 717, 747. voetnoot689 Anchises zoon: Eneas. voetnoot690-91 Versta: vluchtte Eneas bij den brand van Troje, Nero, die 't nieuwe Troje, Rome, in brand stak, moge nu als de laatste van het door hem onteerde geslacht van Rome vluchten. voetnoot695 haertsteên en altaren: arae focique. voetnoot696 Verzelschap: vergezel; sleep: gevolg. voetnoot697 erger brant: nl. de invloed van het Christendom. voetnoot698 Nadien: nu; ontsteken: ontstoken. voetnoot699 karros: karos, staatsiekoets; alleen de hoogste ambtenaren en de Vestaalsche maagden mochten zoo'n koets gebruiken. voetnoot701 luchtgoön: de geesten van de lucht, wind, bliksem en donder; borsten: bijvorm van barsten; t'effens: allemaal te gelijk. voetnoot702 hooge heuvels: De zeven heuvelen van Rome; d'allersteilste wercken: de hoogste bouwwerken. voetnoot703 doorgaens: voortdurend; de hooggebouwde godentempels werden gewoonlijk 't eerst door den bliksem, Jupiters wapen, getroffen. voetnoot704 wiert: werd. voetnoot705-6 Bedoeld is een aardbeving; gingk in arrebeit: begon te baren, nl. steen en zand op te werpen; van spijt: spijtigheid, toorn; steende: zuchtte; tsidderende: sidderend. voetnoot707 op: open. voetnoot708 den Samaritaen: Simon de Toovenaar, uit Samaria, die in vs. 167 gezegd had bij Nero te gaan spoken. voetnoot710 Vgl. vs. 16-v.v.; plofte: neerplofte. voetnoot711 Ironie van Agrippa. voetnoot712 Versta: hij was nog woedend op Petrus, 't Galileesch gebroet. voetnoot713 waeren: rondwaren, rondspoken. voetnoot714 Vgl. vs. 28-v.v.; afgront: hel. voetnoot715 knapen: knechten. voetnoot717 Dat: nl. de demonen; Aetna: de vuurspuwende berg op Sicilië, waar Vulcanus den bliksem smeedde. Van onweer bij Simons val vind ik niets vermeld. voetnoot716-18 't vliegend draeckenspoock: de in de lucht huizende demonen lieten hun aanhanger Simon den Toovenaar anders bij zijn vliegtocht leelijk in den steek. Onder de vele getuigenissen bij Baronius las Vondel ook, dat Simon ‘sublatus a daemonibus’, en ‘duobus suffultus daemonibus.... orationibus Apostolorum fugatis daemonibus.... disruptus est’, 68, 16, 19. voetnoot720 Ikarus: die zich met veeren en was vleugels maakte en opvloog, maar in zee viel; stout: stoutmoedig. voetnoot721 De Galileër: Petrus; den Samartiaen: Simon den Toovenaar. voetnoot722 Dat prevelen: Petrus' stil gebed; toverrymen: tooverformules. voetnoot723 genans: naamgenooten, nl. Simon Petrus en Simon de Toovenaar; Symen: Simon. voetnoot725 raem ick recht: als ik juist gis. voetnoot726 Vernoeght die: heeft die geest van Simon niet genoeg aan, is hij niet tevreden met Petrus' gevangenschap? voetnoot727 't Is negen maenden leên: 't is negen maanden geleden, dat Petrus kwam vast te zitten. Baronius: ‘Petrum et Paulum carceri mancipatos post casum Simonis novem in eo mensibus usque ad mortem fuisse detentos’, 68, 23. voetnoot729 'k Geloof niet of: ik geloof niet anders dan; zittende: gevangen zittend. voetnoot732 tsidderen: sidderen. voetnoot733 uit gunst, of om genot: door omkooperij. voetnoot734 Sibyllisten: zoo noemden de Romeinen de Christenen, omdat zij uit de voorzeggingen der Sibyllen de waarheid van het Christendom trachtten te bewijzen, ‘gentiles Christianos Sibyllistas nominabant’; Baronius, App. 19. voetnoot735 kelders enz.: de Katakomben. voetnoot739 Zy zelfs: zij zelf. voetnoot740 Dat jongste lachen enz.: Nero bedoelt: hun lachen kwam den laatsten keer enz. en doelt op de vervolging der christenen na den brand van Rome, door Nero veroorzaakt, maar op de christenen gewroken. voetnoot742 aen 't kruis het lijf te laten doemen: zijn lijf (leven) te laten veroordeelen tot den kruisdood. voetnoot743 Paulus' woorden, Gal. VI, 14, vgl. Rom. V, 3. voetnoot744 't aangehaelde: 't bedoelde, of ook: het door hen zelf op den hals gehaalde. voetnoot747 een' kuischen sleep van nonnen: gevolg van kuische maagden; in 't geheel waren er zes, de moeder inbegrepen. voetnoot748 Vgl. vs. 155 en 158. voetnoot749 vol onweers enz.: vol van onweer, dat gevaar voorspelt. voetnoot750 Zy kraeien onweêr: zij maken alarm tegen het onweer. voetnoot752 Der Goden Moeder: de Magna Mater of Mater deorum Vesta, maar ook wel Cybele, vgl. vs. 652; gena: gunst, weer een chr. woord. voetnoot753 Die zelve: dezelfde. voetnoot754 Jupiter, Juno en Minerva, op het Kapitool vereerd, waren de drie voornaamste Goden der Romeinen. voetnoot755-56 De konstruktie van dezen wensch is eenigzins vreemd; bedoeld is, dat de goden Nero een lang leven mogen gunnen. voetnoot757 de Raet en 't Volck: senatus populusque romanus. voetnoot759 benyen: misgunnen. voetnoot760 Ten beste: tot heil en voordeel; sta op: de maagden knielden niet, maar stonden diep gebogen, de houding der keizersadoratie: adorare Caesarem ut deum, vandaar voetnoot761 spreeck vry overendt: recht opgericht. voetnoot762 De slaperige Nacht enz.: verzen van een zachtdonkeren klank, als fluweel en met evokaties zoowel van Michelangelo's Nacht als van Aeneïs IV, 524; mankop: maankop, de bol van den papaver (papaver somniferum), waaruit een slaapdrank werd getrokken. voetnoot765 Als: toen; het eeuwigh licht: het vuur van Vesta, dat de maagden dag en nacht moesten onderhouden; geurigh voetsel: wierook. voetnoot767 't Vergulde koorgewelf: Vesta's rond tempeltje was gedekt met een kleinen koepel, inwendig versierd. voetnoot768 onverzuimbre vlam: vlam, die niet verzuimd, verwaarloosd mocht worden; loock: sloot. voetnoot769 Maer: vul in: ieder. voetnoot770 beurt: gebeurt. voetnoot771 den wackren tempel: den wakenden tempel, den tempel, waar de maagden waakten. voetnoot772 Een lucht: een tocht. voetnoot774 gezopen: opgeslorpt. In Vondels dagen klonk dit woord niet plat. voetnoot775 spook: dat vreemd verschijnsel; voort aen 't lopen: terstond op de vlucht. voetnoot777 scherm: hoede. voetnoot779 angelen: haak aan een geeselkoord. De Vestaalsche maagden, die 't heilig vuur lieten uitgaan, werden gegeeseld. voetnoot780 lasterstuck: misdaad. voetnoot781 Mijn kinders: de maagden. voetnoot783 Jupijn: Jupiter liet zich door den donder hooren in de lucht. voetnoot784 Nero zinspeelt op zijn eigen brandstichting, waardoor ‘ook de Kerk van Vesta met de Huisgooden des Roomschen volx zijn verbrandt’, Tac.-Hooft, XV. 41. voetnoot785 Nl. de beelden van Minerva en Jupiter. voetnoot786 gewijdt gebouw: de tempel van Jupiter Capitolinus; gingk dal en heuvel trijcken: weidde langs laagten en hoogten der stad. voetnoot787 ‘de veertien wijken der stadt [werden] van den bliksem getroffen’, Tac.-Hooft, XIV, 12. Nero had na den brand de stad in veertien regiones verdeeld. voetnoot788 't worstelperck: het gymnasium, door Nero naast zijn Gouden Huis opgericht; ‘de worstelschool is door eenen blixemslagh verbrandt’, Tac.-Hooft, XV, 22; Augustus graf: van dit Mausoleum bestaat de onderbouw nog; het raadselachtig neervallen van een beeld verhaalt Tac.-Hooft, XIV, 33. voetnoot790 't Gelauwerierde hooft: het hoofd met een lauwerkrans. Nero liet in 't worstelperk een koperen kolosbeeld van zich zelf oprichten, maar door den bliksem is ‘'t beeldt van Nero daar in tot maaxelloos kooper gesmolten’, Tac.-Hooft, XV, 22. voetnoot792 ‘Tweehoofdighe geboorten van menschen, en andere dieren...’, ib. 46; ‘een wyf heeft een slange gebaart’, ib. XIV, 12. voetnoot793-94 ‘In 't zelve jaar [onder Tiberius] zyn twaalf vermaarde steeden van Asië needergesmeeten, door aardsbeevingh in der nacht’, ib. II, 47. voetnoot795 ‘Zelfs de zon is schielyk verduistert’, ib. XIV, 12. voetnoot797 offerreede: voor 't offer gereed gemaakt. voetnoot798 Versmeet: smeet omver; zout, en meel: bij de offers gebruikelijk; met wreveligen horen: wrevelig en weerbarstig, dus stootend met zijn hoorns. voetnoot799 toren: toorn. voetnoot800 veer: ver. voetnoot801 voorspoock: ongunstig voorteeken; geen lichte: zware. voetnoot802 hooft aen been: zijn kop norsch naar den grond; huilt oproer: brult zijn verzet uit; leert ons waken: vermaant tot waakzaamheid op ander oproer (nl. van de christenen). Het verschijnsel van 797-802 vond ik niet terug; alleen verhaalt Tac.-Hooft, dat ergens werd ‘een kalf geworpen aan den wegh, hebbende 't hooft aan zyn been staan. Waar op de duidinge der wichelaaren gevolght is: dat er een ander hooft der menschelyke zaaken toegereedt werdt’ enz. XV, 46. Dit gebeurde onder Nero. voetnoot803 ‘Daarenboven dat de Oceaan bloedigh in 't aanschouwen geweest was ... daar schepten d'ouwelingen vreeze uit’, ib XIV, 32. voetnoot805 ‘Dat ook uitheemsch gebrom in hun raadthuis gehoort was, de schouwburgh eenen huilenden galm gegeeven had’, ib. XIV, 32. voetnoot805-06 ‘Hierentussen is er ook een geperruikte sterre verscheenen’, ib. XIV, 32; ‘een gestaarte star’, ib. XV, 46; ook Suetonius bespreekt de stella crinita. voetnoot808 Augustus wagen: Nero's wagen. Suetonius verhaalt omstandig Nero's pleizier in 't wagen rennen, Lib. VI, 22, maar 't feit van vs. 808-10 vond ik niet. voetnoot809 de renbaen: de circus Neronis lag op den Vatikaanschen heuvel, vgl. vs. 1661 en zie Tac.-Hooft, XIV, 14. voetnoot810 elephanten: olifanten, die met andere wilde dieren door Nero voor zijn spelen waren verzameld, Suet. ib. 32; verbaest en verslegen: verbeisterd en verslagen. voetnoot811 Alba: de oude kernstad van Rome. voetnoot812 Harpy: gier met vrouwen-bovenlijf, die de spijzen van de tafels roofde. Baronius spreekt van een ‘fulmen illapsum in mensam Herodis’, 62, 2 en Tacitus-Hooft meldt dat ‘als Nero ter taafel lagh, de spijsen getroffen en de taafel om verre gesmeeten’ werd, XIV, 22. voetnoot815 zuivren godsdienst: nl. de Romeinsch-heidensche. voetnoot816 Met eenen: tegelijkertijd; stoel: troon; 't en zy: tenzij. voetnoot817 Flamens: flamines, de priesters van een bepaalde godheid; flamen Dialis, Martialis, Quirinalis, onderscheidenlijk de priesters van Jupiter, Mars en Quirinus, de beschermgoden van Rome; Godts wichelspraeck: het orakel, dat den zin der voorteekenen verklaarde, of de uitleg van augures en haruspices. voetnoot818 uitgeleert op: kundig in; 's hemels letter: de taal der goden, nl. de voorteekenen. voetnoot819 dien etter: het Christendom. voetnoot821 bluschbaer: te bedaren; voor zich ziet: voor zich uit ziet, er in voorziet. voetnoot822 zuiveroffer: sacrificium lustrale, reinigingsoffer om de goden te verzoenen; vagen: zuiveren (vagevuur). voetnoot823 Dit Galileesche rot: de Christenen. voetnoot824 strax: terstond; van zyne hoofden: bij zijn aanvoerders, Peter en Pauwels. voetnoot825 van daegh: nl. op dezen ongeluksdag; op een dies ater, die tot de dies nefasti behoorde, was rechtspraak verboden. voetnoot826 De heilige Claudius: divus Claudius, Nero's voorganger als keizer; de Romeinsche keizers werden vaak na hun dood vergoddelijkt. Vondel drukt 't christelijk uit; mijn vader: Nero, de zoon van Ahenobarbus en Agrippina werd door Claudius als zoon en opvolger aangenomen na Claudius' huwelijk met Agrippina. voetnoot826-27 Claudius was streng tegen de Joden opgetreden (Handelingen XVII, 2), maar Nero trok aanvankelijk die scherpe edikten tegen hen en de Christenen in. voetnoot828 Wy, vul aan: hebben; de Vloecken opgeprest: de onderaardsche goden te hulp geroepen. Tacitus-Hooft vermeldt, hoe na den brand Vulcanus, Ceres en Proserpina werden aangeroepen; maar toen 't vermoeden tegen Nero als brandstichter niet week, werden de Christenen beschuldigd en met de zwaarste straffen vervolgd, XV, 44. voetnoot832 brouwen: berokkenen; magere: geringe. voetnoot836 zorgelijcker: meer zorgen gevende. voetnoot839 slof: slap, nalatig. voetnoot840 komt om: opeischt als offer. voetnoot841 Dees aanhangk: deze massa, bende, nl. der Christenen. voetnoot842 zynen droom: van de kerstening van Rome; beckeneel: hersenpan. voetnoot843 in 't eerst: eerst. voetnoot844 Augustus: Nero. voetnoot845 Dees kancker: het Christendom; kruipt al stil in 't hof, en in den Raet: telde de primitieve Kerk ‘niet véél edelen’ (I Cor. I, 26) en waren er toch, volgens Tertullianus' bekend woord: ‘Wij zijn van gisteren en hebben al uw rangen bezet: legerplaatsen, legerafdeelingen, het paleis, den senaat en het forum’. Pomponia Graecina van Tac.-Hooft XIII, 32 werd steeds voor Christin aangezien. voetnoot846 De keurebenden: de Pretoriaansche soldaten, waarvan Petrus er al 49 gedoopt had, vgl. vs. 236-v.v. en 445. voetnoot847 De nachtfeesten in het circus Neronis werden verlicht door aan palen gebonden christenen, vgl. vs. 1233-v.v. voetnoot849 ydel spoock: zinledige, nietszeggende verschijnselen. voetnoot850 Zy: de Christenen; Jootsche wichleryen: Joodsche voorzeggingen; de Christenen werden veel met de Joden verward, Suet. Lib. VIII, 12. voetnoot853 slechtst van stof: van minstwaardige materie. voetnoot852-6 Cornelia haalt den droom van Nabuchodonosor bij Daniël, II, 31-40 aan, die van ouds en door den Deux-aes-bijbel, door Vondel gebruikt, op de overwinning der Kerk over 't Romeinsche Rijk werd toegepast, vgl. Heerl. d. Kercke, I, 691-700. voetnoot857 Rome: 't Romeinsche Rijk; de zin is: de Christenen streven naar een nog grooter rijk dan het Romeinsche. voetnoot861 Tac.-Hooft zegt, dat de Christenen waren ‘niet zoo zeer overtuight van de misdaadt der brandstichtinge, als van haat teegen 't menschelyck geslacht’, XV, 44. Plautus sprak van ‘deorum odio atque hominum’. voetnoot863 onroomsch bloet: de niet-Romeinen. voetnoot862-65 Bewoners van Kl.-Azië, Egypte, Palestina, Griekenland, Lybië (Mooren) en Arabië waren onder 't gehoor van Petrus, die op 't Pinksterfeest het Christendom predikte, Handel. II, 9-11. voetnoot865 Ons kerkzeên: onze godsdienstige gebruiken. voetnoot867 halssterck: halsstarrig. Cornelia zinspeelt op de sage der Giganten, die den Olympus wilden bestormen, om Jupiter te onttronen. voetnoot868-69 Dit gebeurde met Paulus en Barnabas te Lystra, Handel. XIV, 13; Galileers: spr. uit .... leers, niet .... leërs. voetnoot869-70 De godin Diana (Artemis) werd bizonder in Ephese gevierd, waar zij een grooten tempel had. Paulus preekte daartegen en de stad kwam in rep en roer, Handel. XIX, 23-40. voetnoot871-72 Paulus preekte ook te Athene, waar op den Areopaag de wijsgeeren samen kwamen en waar de tempel van Pallas Athena was; door Paulus' preek werden enkelen bekeerd, Handel. XVII, 16-34; ongeschent: ongeschonden. voetnoot873 school en kerck: Areopaag en Parthenon. voetnoot874 't slechte brein: het eenvoudige, onbeduidende brein. Nero bedoelt, dat het belachelijk Christendom nooit iets als die gebouwen van de Grieksche kultuur zal voortbrengen; dus: aldus; wereltsch wonder: wereldwonder; er waren zeven wereldwonderen, één daarvan was de Diana-tempel te Ephese, vs. 870. voetnoot875 slecht: gering. voetnoot879 al Kroesus schat: alle schatten van Croesus; schatzucht: hebzucht; over de vrijgevigheid der eerste Christenen, waardoor de primitieve Kerk den naijver der heidenen opwekte, spreekt Baron. uitvoerig, 57, 72-83. voetnoot880 scepterzucht: heerschzucht. voetnoot881 De zon: de glorie; tot die laeghte niet: niet zóó laag. voetnoot883 Op 't godlijck spoor: Nero bedoelt, dat geen opgaande grootheid tegenover hen, die den vergoden Augustus opvolgen, dus de keizers, kan bestaan. voetnoot884 ons nootlot: niet in ongunstigen zin, maar de onveranderlijke beschikking der goden; schiet enz. verhindert den opgang van anderen, i.c. het Christendom. voetnoot885 De Nazarener: Petrus; naar Jezus van Nazareth heetten de Christenen soms de sekte dor Nazareners; Hand. XXIV, 5. voetnoot886 Verwaten: aanmatigend; oegst: oogst; t'effens: schielijk. voetnoot887 verzieringen: verzinsels. voetnoot888 Geraecken in: vinden. voetnoot889 Wichlaer: Rom. waarzegger; Sibyl: waarzeggende priesteres van Apollo, of de Sibyllijnsche boeken, die bij zware dreigementen werden geraadpleegd; Hetrus: (H)etruriër; de haruspices, waarnemers van diereningewanden, werden uit Etrurië ontboden en heetten tusci et barbari; hemeltolck: verklaarder van den wil der godheid, augur. voetnoot890 drievoet: het orakel van Delphi; de Priesteres of Pythia stond bij haar uitspraken op den tripus; gordijn: het voorhang in den tempel van Delphi, waarachter het beeld der godheid stond; Delphis: de stad Delphi in Griekenland was beroemd om 't orakel; kooren: priesterreien. voetnoot891 onbesuisde: dwaze, nl. Petrus; als Godts orakel: onfeilbare uitspreker van Gods openbaring. voetnoot892 hem: met klemtoon; die knaeght enz.: die het orakel van Delphi, waar Apollo zijn tempel had, afbreuk doet. voetnoot893-94 Zijn riem: zijn gordel, vgl. Hand. V, 15; schim: schaduw. voetnoot895 Een visscher: Petrus; quansuis: met vertoon. voetnoot896 doorgaends: geregeld; de verbanning van Egyptische en Joodsche sekten onder Tiberius vermeldt Tac.-Hooft, II, 85; minachting voor de Stoïcijnen blijkt, ib. XIV. 57 en XVI, 32. voetnoot898 Beguichelaers: begoochelaars, bedriegers; bedreven: gelegen. voetnoot900 met brieven of met boôn: de brieven der Apostelen naar de Christen-gemeenten werden door boden overgebracht. voetnoot901 Vgl. vs. 861, 866. voetnoot902 d'aenleiders: aanvoerders, Peter en Paulus; Maeck ons quyt: ruim ons op. voetnoot903 gewout: geweld, macht. voetnoot904 den vorst: Petrus. voetnoot905 onderaertsche pest: toespeling op de Katakomben. voetnoot906 al wat rot enz.: de doode lichamen, die in de Coemeteriën of Katakomben begraven werden en waar de Christenen hun H. Geheimen vierden. voetnoot908 licht: gemakkelijk. voetnoot909 den naezaet van August: den keizer. voetnoot910 Hooftpriester: Pontifex Maximus. voetnoot912 ter sluick: in 't geheim. voetnoot913 sloffen: verslappen. voetnoot914 aenwenst: aanwenning, gewoonte; driftigh: drijvend, onvast. voetnoot915 Volgens Tertullianus, door Baronius aangehaald, was koning Numa Pompilius de insteller van ambt en macht der Pontifices Maximi, 44, 83. voetnoot917 kopre zuil: met toespeling op Nero's familienaam Ahenobarbus, koperbaard. voetnoot918 vooghdes der volcken: domina gentium. voetnoot919 Achthondert jaren: rond getal voor 753 j. vóór en 64 j. nà Chr. voetnoot920 geblutsten helm: gedeukten helm, als zinnebeeld van oorlogsgevaren; en vreesselijcke speer: zoo werd Rome als godin voorgesteld. voetnoot923 gouden wagen: triomfwagen. voetnoot924 Zy: Rome, de als godin verpersoonlijkte stad; dezer beider: van deze twee, nl. Peter en Pauwels. voetnoot926 kerckzeên: kerkzeden, godsdienstige gebruiken. voetnoot927 Van Numa: Numa Pompilius gold als de insteller van den Romeinschen eeredienst, vgl. vs. 915; stoel: zetel. voetnoot932 toegeleit: geschonken. voetnoot933 Stathouder: stedehouder, plaatsbekleeder. voetnoot935 Nadien: nu. voetnoot937 Agrip: Agrippa krijgt bevel, de Apostelen te halsrechten; moderne geschiedschrijvers meenen, dat Nero buiten Rome vertoefde en het vonnis liet uitvoeren door een zekeren Helius. voetnoot+ Gekerstende: Christen geworden. Men lette op de vrije, wisselende maat dezer reizangen. voetnoot938 Geen Gallen leidden lest de Stat in kolen: geen Galliërs legden onlangs de stad in vuur; Tac.-Hooft vermeldt den Gallischen brand XV, 41, 43. voetnoot939 ingeboren bloet: een inboorling, Nero. voetnoot941 torts: brandfakkel; zes etmael langk: ‘ten zesten daage eerst is de brandt geëindigt...’ Tac.-Hooft, XV, 40. voetnoot942 ‘De brandt met heevigheit weiden gaande eerst door de vlakten, daarnaa naar de hooghte stygende, toen weederom de laaghte plonderende...’ Tac.-Hooft, XV, 38. voetnoot947 rack: huizenrij. voetnoot948 hof of kerck: paleis of tempel; ib. 40. voetnoot949 borsten: barssten. voetnoot950 aen 't bergen: zich bergen, vluchten. voetnoot951 Vulcaen: god met fel vuur in zijn onderaardsche smidse; voer spelen: vergastte zich. voetnoot952 twee derdedeelen: van Rome's veertien wijken bleven er maar vier gespaard, Tac.-Hooft, ib. 40. voetnoot954 hoven: paleizen. voetnoot956 Hy: Nero; de soldaten spreken zijn naam nergens uit; zoet: verlekkerd; past op: geeft om; kryter: bedroefde. voetnoot957 vierprieel: schilderachtig woord voor brandende huisskeletten. voetnoot958 deerlijck kostelijck: prachtig maar verschrikkelijk. voetnoot959 En stelt enz.: hij begeleidt de angstkreten der burgers met zijn cither. Tac.-Hooft meldt, dat Nero ‘ten eigenen tyde van 't branden der stadt, op 't huistooneel getreeden was, en den ondergangk van Troje gezongen hadt, het jeegenwoordigh quaadt bij d'aaloude ellenden gelijkende’, XV, 39; vgl. Suet. VI, 38; Nero's cyther spel: Tac.-Hooft’ XVI, 4. voetnoot960 Xanthus: hoofdstroom van Troje. voetnoot962 verbaest: verbijsterd. voetnoot965 Den kleinen neef: het kleinzoontje; Panthus: Grieksch priester voor Troje, die met zijn kleinzoontje vluchtte voor den brand, Aeneïs II, 318-v.v. voetnoot966 Vast rucken: haastig vluchten; 't Sigeesche strant: Trojaansche strand. voetnoot967 schimmen: menschen bleek als schimmen. voetnoot968 op 't bernen: bij 't branden; zin: verbeelding. voetnoot969-71 ‘Dies scheen Nero naar de gloorye te staan van een nieuwe stadt te stichten, ende die naa zijnen bijnaam te heeten’; Tac.-Hooft, XV, 40. voetnoot972 hooger in zijn wapen: altijd driester in zijn hoogmoed. voetnoot973 een: één. voetnoot975 Quirijner: Romein; Quirinus is de naam van den vergoden Romulus. voetnoot981 den stokebrant: den brandstichter, Nero. voetnoot986 ongemat: onvermoeid. voetnoot988 't nu ontschuldighde: nu door iedereen onschuldig geacht. voetnoot982-90 ‘Men geloofde den brandt door bevel gesticht te zijn. Nero derhalven, om 't gerucht te doen verdwijnen, bestelde dat men beschuldighde, en strafte met de zwaarste peenen die te bedenken waaren, de geenen die om hunne lasterstukken in den haat zijnde, bij de gemeente Christenen genoemt worden’, Tac.-Hooft, XV, 44. voetnoot990 Verdoet: verdelgt; hunliên: slaat op yeder van 987, de burgerij.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 4. 1640-1645

Het tweede bedryf.Ga naar voetnoot*

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied