De werken van Vondel. Deel 2. 1620-1627

[p. 390]

Iudas Machabaeus.

1. MACH. 3.^*

Iudas verkreegh den volcke groote eere, hy toogh in zyn harnasch als een held, en beschermde zyn heyr met zynen zweerde. hy was vrymoedigh als een leeu.

* 1 Mach. 3: eerste boek van de Machabeeën hfst. 3 (vs. 3, 4).

[p. 391]

De voorvechter.

Als Appollonius te trotz myn heyrkracht porde,^{Vs. 1}
Hy vond dien die hy zocht, en hem het mes afgorde.^{vs. 2}
De batse Seron, die dacht dat ick van 't gerucht^{vs. 3}
Verveerd was, quamen wy vernest'len op de vlucht.^{vs. 4}
Nae, Gorgias ontvlood, als in zyn pauweljoenen^{vs. 5}
Ick 't vuyr stack. duyzendwerf vyf dapp're kampioenen^{vs. 6}
Het overrompelt heyr van Lysias op 't veld
Vermiste, als naemaels wierd het overschot geteld.^{vs. 6-8}
Ierusalem ick bouw tot troost der Isra'liten,^{vs. 9}
En open 't hooge koor voor Priest'ren en Leviten.^{vs. 10}
Den Ammonijt ick slae, met Bean, d'Idumeen.^{vs. 11}
Datheman ick verquick, en blixem ste'en aen ste'en.^{vs. 12}
Timotheus ontwyckt myn benden die hem naecken:^{vs. 13}
Dies Ephron Carnaim wy met ons tortzen blaecken,^{vs. 14}
En vlammen nae den roof, en slaen eer 't woeden slist^{vs. 15}
Al watter wapens draeght, en aende muyren pist:^{vs. 16}
En vinden zegenryck den priesterlycken heuvel:^{vs. 17}
Daer wy hem roemen die nam wraeck van 's vyands euvel.^{vs. 18}
Maer als in 't zuyden ons grynst Edom aen zoo stuyr,
Wy Hebron breken af tot molm, met stael, en vuyr.^{vs. 20}
In 't land van Asdod, daer de blinde d'afgoon eerden,^{vs. 21}
Wy ste'en, en vlecken gants het onderst'boven keerden.
Doen d'Elephant ten toon den Antiochus droegh,^{vs. 23}
Ick 't onbesneden zaed zes honderd man afsloegh.^{vs. 24}
Als nu Nicanor komt dat hy myn glory schaecke,^{vs. 25}
Ick hem zyn rechterhand, en hoofd afsny tot wraecke.^{vs. 26}
Zoo haest de faem ons doet den roem van Roome kond,^{vs. 27-vlgg.}
Wy met 't Romeynsche volck ons houwen door verbond:^{vs. 28}
En als Bacchides trock den smaed op 't strenghst' te wreken^{vs. 29-vlgg.}
Demetrio gedaen, ick in 't gevaer bleef steken,^{vs. 30}
Als my myn volck bezweeck, daer 't leger ick ophiel,^{vs. 31}
En in 't gevecht opgaf myn Ridderlycke ziel;
Die heemlende nae 't koor der helden vander eerden,^{vs. 33}
Het heldisch lichaem liet doorregen vande zweerden.^{vs. 34}

Vs. 1 Appolonius: toen Appolonius 'n heidense legermacht verzamelde om Israël te bestrijden, versloeg Judas de M. hem en ontnam hem 't zwaard 1 Mach. 3:10-13; te trotz: al te vermetel; porde: prikkelde.

vs. 2 Hem 't zwaard (mes) van z'n gordel nam.

vs. 3 De batse Seron: de trotse Seron ('n Syriese legerbevelhebber, 1 Mach. 3:13-24).

vs. 4 vernest'len....: (van nest, legerplaats doen veranderen) op de vlucht drijven.

vs. 5 Nae: later; op last van de onderkoning Lysias werden Gorgias, en enkele anderen gezonden om de Israëlieten uit te roeien; maar ook hij vluchtte (ontvlood) voor Judas; pauweljoenen: paviljoenen, legertenten.

vs. 6 Ick 't vuyr stack: Fl. Josephus verhaalt van Jud. de M. ‘dat hij veel vyers in den Leger gelaten heeft’ (Joodse Geschiedenissen 12:11); kampioenen: strijders; dit slaat op 'n volgende tocht onder Lysias zelf (1 Mach. 4:28-34).

vs. 6-8 Lysias miste 5000 strijders na zijn nederlaag.

vs. 9 bouw: herbouw.

vs. 10 't hooge koor: de binnentempel waar 't reukaltaar stond.

vs. 11 Ammonieten en Beanieten of Idumeeën (Edomieten; 1 Mach. 5:1-8).

vs. 12 Datheman ick verquick: Dathema bevrijd ik van z'n belegering; Dathema 'n vesting in de landstreek Galaäd, waar enige Israëlieten heen gevlucht waren, 1 Mach. 5:9 (Datheman buigingsvorm); blixem: verwoest.

vs. 13 (1 Mach. 5:34).

vs. 14 Ephron en Carnaim waar de heidenen heen gevlucht waren (1 Mach. 5:43-51); tortzen: toortsen; blaecken: verbranden.

vs. 15 slist: afneemt.

vs. 16 Al watter.... twee Bijbelse uitdrukkingen waarmee bedoeld wordt: allen van 't mannelik geslacht (verg. 3 Kon. 14:10).

vs. 17 zegenryck: zegepralend; den priesterlycken heuvel: de priester-heuvel, de berg Sion.

vs. 18 hem: God; wraeck van....: wraak over de boosheid van de vijand.

vs. 20 Hebron of Chebron, 'n sterke stad ten Zuiden van Jeruzalem (1 Mach. 5:65) door de Edomieten bezet.

vs. 21 van Asdod: van Azótus, Filistijnse stad; de blinde: de blinde heidenen.

vs. 23 den Antiochus is Antiochus Eupatóor, zoon van Antíochus Epíphanes (1 Mach. 6:32-vlgg.); (ze meenden dat op een der olifanten de koning zetelde; 1 Mach. 6:43-vlgg.).

vs. 24 Ik doodde 600 heidenen.

vs. 25 Nicánor: 'n veldheer die door koning Demétrius, opvolger van Antiochus V, op Judas werd afgezonden; dat hy myn glory schaecke: om mijn roem weg te roven.

vs. 26 (1 Mach. 7:47).

vs. 27-vlgg. 1 Mach. 8; doet.... kond: bekend maakt.

vs. 28 ons houwen: ons huwen, ons verbinden.

vs. 29-vlgg. Bacchídes veldheer van Demétrius (1 Mach. 9); trock: optrok om.

vs. 30 Demetrio gedaen: Demétrius aangedaan.

vs. 31 Toen mijn manschappen van mij afvielen, waar ik m'n leger had opgeslagen (1 Mach. 9:5-vlgg).

vs. 33 heemlende nae: hemelwaerts stijgende van de aarde op, naar.

vs. 34 heldisch: heldhaftig.