|
| |
| |
| |
Jakob Spex aen den lezer.
GElyk de vrucht doorgaens geschat wordt naer den stam van welken zy voedsel en wasdom trok: en het daer benevens als een onbetwistbaere waerheit, door de Waerheit zelve bevestigt, altydt vast en zeker gaet, dat een goede boom geene quade vruchten voortbrengen kan; zoo durven wy ons ook verzekeren, dat een Godtvruchtigh en Dichtkundigh Lezer, aen wien de naem van VOLLENHOVE recht bekent is, op het enkele gezigt van den tytel dezes tegenwoordigen Werks, den smaek zich beloven zal van het alleredelste letterooft, dat ooit in zyne soorte gevonden wierdt. Bekoorlyk voorwaer en heilzaem teffens valt dit gewas. Op geene wereltsche banketten wordt het vleesch hier
| |
| |
onthaelt: maer een verstandige ziele, die met zich af te zonderen naer iet begeerlyks tracht, ruim zoo lieflyk genoodigt op het Manna dat verborgen is. Hier hoort men geene wulpsche liederen: maer een voorspel (om zoo te spreken) van het bedryf der Engelen. Geen luister van aerdsche hoogheit wordt hier gevleit. Men knielt 'er voor geene schepters noch kroonen. Neen, ganschelyk niet. De Godtgewyde Dichtkunst, die hier het woort voert, of al zingende haere stem verheft, eene bewoonster van Sion, heeft het harte daer haer schat is. Jesus vergezelschapt zy van zyne kribbe tot aen zyn kruis. Voor zyne geboorte alrede vertoont zy hem, als den Grootsten Wereltvorst beheerschende. Zyne Geboortestadt zingt ze ter eere, en leert de vermaerdste steden zwichten voor het nederigh Bethlehem. Van verwonderinge vind zy zich opgetogen over de wonderbaere vereeniging der twee natuuren in het Kint dat Wonderlyk heet. Een Hemel- | |
| |
sche Boodschap op d'Aerde wordt uit haeren mont gehoort, een Naem boven alle Naemen in haer gezang verheerlykt. Haere traenen veranderen als in dierbaere paerlen, terwyl zy op het gruwzaem Golgotha den kruispael omvademt, en de gansche hemel in rouwe, onder het schudden der aerde en het scheuren der steenrotsen, zynen Schepper betreurt. Op Golgotha aenschouwt en erkent ze by de Diepste Vernedering de Hoogste Majesteit. Aen het kruis verneemt zy wonderen, die alleen te beschouwen zyn met oogen van den geest, opgeheldert door het geloof;
Zy ziet aen 't kruis al wat onzigtbaer is:
Ziet eer in schimp, ziet licht in duisternis;
Gezontheit in dootwonden, heil in vloeken,
Den ryksten schat in armoê reedst te zoeken,
In slaefsche pyn den Vorst van Israël,
Geluk in druk, den hemel in de hel.
Geene akeligheit van het graf wederhoudt ver- | |
| |
volgens haere liefde, en het koude lyk zelfs des Verlossers ontsteekt deze hemelsche vlammen. Zyne Uitvaert helpt zy vieren. Door zyne Verryzenis veel vreeze gestilt ziende, berst haere blyschap uit. By zyne Hemelvaert zingt ze den Gezegendsten Triomf. Eenen Heilzaemen Stormwint hoort ze blazen. Den Genadestroom van den Heiligen Geest bidt zy nederwaert. Een Heilige Dronkenschap verrukt haer, en het Groot Geluk der Leste Dagen wordt van haer voorspelt. Bewolkt de droefheit, onder het aenheffen der Boetzangen, het gelaet dezer ernsthaftige Zangeresse; zy, door den Troostzang weder verquikt en opgebeurt, voelt haeren geest vervolgens tot Lof- en Wekzang bewogen, en eindelyk besluiten haere Mengelzangen het zevental der verdeelingen, waervan den Kruisen Feestzangen de voorrang toegekeurt wierdt. Wy zouden het bestek eener voorrede te buiten gaen, indien wy alle deze stukken hier ter
| |
| |
plaetse als in hun daglicht wilden stellen. Hunne enkele tytels of bovenschriften ontdekken hunne waerde. Gewichtige en dikwerf zeldzaeme stoffen, vernuftiglyk uitgedacht en overtreffelyk volwrocht, houden telkens de aendacht in deze bladeren wakker. Nergens ontvalt de Dichter den Godtgeleerden, nergens de Godtgeleerde den Dichter. Zuiverheit van taele en kunst van poëzye gaen hier met alle haere bevalligheden verzelt, godtsvrucht en ernst in dezen vollen Dichthof als ten reie. Zynde hierby nogh aen te merken, dat de gave des gebeds, waermede onze Dichter zoo hemelsch bedeelt was, haere straelen overal uitschiet, en geene geringe kracht daerdoor aen het werk bygezet wordt. Voorts is op de stoffe, het zy biddende of dankende, klagende of lovende, de maet en wyze doorgaens eigenaerdigh gepast: en zulks blyder of droeviger, luchtiger of statiger; zooals daertoe de bequaemste en fraeiste zangwyzen, ook
| |
| |
uit de gemeene Psalmen, om des te beter ten gebruike te kunnen dienen, door een' ervaren meester aen den Dichter opgegeven zyn.
Wie de Dichter geweest zy, hebben we by voorraedt alrede eenigsins gemelt: de Heer JOANNES VOLLENHOVE namentlyk, Dokter weleer der H. Theologye en Predikant in 's Gravenhage; een man, door de geleerdste en beschaefdste Vernuften onzes Vaderlants met algemeene toestemminge uitgeroepen voor het doorluchtig ste sieraet der Kerkredenaeren en Dichteren zyner eeuwe; den Haegschen, den Hollantschen Guldemont; den roem van Nederlants laurier; den Vernuftigen Vollenhove, wiens lierzang berstede uit een volle ader van de heng stebron, en wiens werk overal even heerlyk viel; gelyk de uitdrukkingen daervan in de schriften der Geleerden by den wegh te vinden zyn. Ook is bekent, hoe de Schryver van Vondels Leven, de Heer Gerard Brandt, aengetekent heeft, dat die naemhaftige Agrippyner plag te zeg- | |
| |
gen: Ik zal in de kunst twee zoonen nalaten, Vollenhove en Antonides. En zeker, dat onze Dichter in geleertheit en menigerleie andere begaeftheden, gepaert met eene voorbeeldige godtsvrucht, zonderling uitgemunt hebbe, is, buiten de eere en gunste, door gekroonde hoofden en andere Vorstelyke Persoonaedjen, zoo in het erkennen zyner poëzye, (van welke edelmoedigheit de goude gedenkpenningen nogh voorhanden zyn) als andersins aen hem bewezen, ook hieruit op te maken, dat hem de Doorluchtige Akademi van Oxfort, nadat hy al eenigen tyt den Haegschen Predikstoel betreden hadde, het Dokterschap der H. Godtgeleertheit uit eige beweginge opdroeg; zooals ook de twee grootste Hollantsche steden, niet zonder belofte van voordeel, te vergeefsch aenzoek deeden om hem van hier te trekken. Doch waertoe verder den lof van Herkules opgehaelt, en vruchteloos tydt versleten om den man te doen kennen, die den Kruistriomf gedicht en
| |
| |
de Heerlykheit der Rechtvaerdigen gepredikt heeft? Wy zullen derhalven nogh maer een woort spreken van deze uitgave en de behandeling daeromtrent gehouden.
Behalven den schoonen Kruistriomf, aen het hooft dezes Werks geplaetst, en door verscheide drukken, die voorheen daervan gemaekt en vertiert zyn, genoeg bekent; behalven dezen Kruistriomf, zegge ik, twintigh Kruisgezangen, en veertien stukken onder de andere verdeelingen te vinden, ziet alles, wat in dezen bondel thans voorkomt, voor de eerste reize het algemeen licht. Door den Dichter zelf zyn alle de Gezangen geschikt in die orde gelyk ze volgen; ook heeft hy de stukken, die onder zyne uitgegeve Poëzy in den jaere 1686. gedrukt waren, op een nieu overzien, merkelyk hier en daer verandert, en veelsins verbetert: alles met dien toelegh om deze vruchten des vernufts en zyne andere dichtwerken, indien hem de hemel nogh eenigen tydt het leven gerekt hadde, den dichtlie- | |
| |
venden Nederlanderen in eenen tweeden en grootelyks vermeerderden druk mede te deelen. Van alle de Gezangen dan, die onder de uitgegeve Poëzy plaets gehad hebben, is ook hier gebruik gemaekt. Geheel en onverminkt zullen die alle gevonden worden. Eene uitzonderinge evenwel vordert deze leste verzekering: te weten met opzigt tot het Gezang, onder den tytel van Jesus Grootste Wonderwerk in de Kruisgezangen voorkomende; van welk stuk de Dichter eenige vaerzen afgenomen, en in den vyftienden Boet- en vyfden Wekzang gevlochten heeft. De Kruistriomf komt hier overeen met een Exemplaer van den vierden druk, waerover de Dichter zyne leste schave heeft laten gaen.
Hoe het nu toegekomen zy, dat verre het grootste gedeelte der gedenktekenen van des Dichters vruchtbaer verstant sedert den tydt van ruim tweeenveertigh jaeren na zyn overlyden als in den duister gescholen hebbe, daervan zoude meer dan eene reden kunnen gegeven worden. Ge- | |
| |
brek eerst aen ledigen tydt, ook toenemende ouderdom naderhant, en onlust daeruit gebooren, zyn echter wel voornamentlyk de hinderpaelen geweest, die den Heere Jakob Vollenhove, des Dichters jongsten zoon, en erfgenaem van zyne overgebleve schriften, in de goede wetenschappen ook gansch niet onervaren, na de doot van zynen vader belet hebben de hant zelf (gelyk hy daertoe alrede eenigen toestel gemaekt hadde) met ernst aen de uitgave te leggen. Naderhant zyn alle die papieren, by overlyden van den gemelden Heere Jakob Vollenhove, gekomen in handen van zynen eenigen zoone, naemgenoot des Dichters, eenen Rechtsgeleerden van meer dan gemeenen opgang en Advokaet onlangs voor den Hove van Hollant, nu Commis van den Raede van Staete der vereenigde Nederlanden; welke Heer, bewust van de hoogachtinge die ik altoos voor de gedachtenisse van zynen beroemden grootvader gehad hebbe, my heuschelyk verzocht heeft den
| |
| |
last dezer uitgave te willen op my nemen.
Met eene ongelooflyke verscheidenheit van bewoordingen, gelyk de Dichter daertoe eenen ryken schat aen de hant hadde, vonden wy zyne gedachten dikwyls uitgedrukt, en zulks niet alleen enkele woorden, maer ook wel geheele vaerzen of rymregels verscheidentlyk gestelt; over welke verschillende vaerzen en bewoordingen wy telkens, naer den zin in welken zy voorquamen, en den meer- of minderen nadruk of Poëetschen zwier dien zy hadden, de keuze met oordeel hebben trachten te doen. Tegens de kladpapieren zyn insgelyks alle de stukken, die de Dichter overgeschreven hadde, zorgvuldigh door ons vergeleken, en eenige kleinigheden, die onder het afschryven waren verzuimt of ingeslopen, naer den eisch te recht gebragt. Ook meenen wy in de toezigt over den druk ons der wyze gedragen te hebben, dat wy met reden voor geenen ondank by kenners van onze loffelyke moederspraeke behoeven te duchten.
| |
| |
Ontfang nu, Dichtlievende en vooral Godtvruchtige Lezer of Zanger, deze zeer Stichtelyke en Kunstryke Dicht- en Zangstukken, die wy wenschen dat aen het oogmerk van hunnen Godtvruchtigen Schryver mogen voldoen; gebruik ze t'uwen nutte, terwyl de Drukker vast toeredinge maekt om ook alle de verdere Poëzy van onzen arbeidzaemen Dichter het licht te doen zien, en vaer wel. In 's Gravenhage, den XVIII. van Bloeimaent MDCCL.
Tot aenwyzing van de muzyk heeft de Dichter somtyds opgegeven Sluiters eerste en leste Gezangen; waeromtrent de Lezer of Zanger verwittigt dient, dat onder den naem van eerste Gezangen verstaen wordt de Deventersche druk van dat werk, in den jaere 1661. in 4o. uitgekomen: onder dien van leste, de Amsterdamsche van den jaere 1687. in 8o. Ten opzigte van Lodenstein hebben wy den elfden, van H. Zweerts den vierden, van K. Zweerts, gelyk ook van Pels, den tweeden, en van Uilenbroek den dertienden druk gevolgt. Voorts worden door de opgegeve cyfergetalen geensins de zangstukken zelfs, maer de bladzyden der Zangwerkjes aengeduidt. |
|
Auteursrechtvrij