Doortocht. Een oorlogsdagboek 1940-1945

19 Juni

‘Die vraag, of een hevige tegenspraak met de aardsche evenmaat bloot zou kunnen stellen aan een invloed, een ingrijpen, vanuit een andere orde, schijnt door deze, die zoo aanwijsbaar heviger is dan alle vorige, met een onheilspellende bevestiging beantwoord te zullen worden. Sterker, inderdaad, en zintuigelijk scherper waarneembaar dan een invloed, schijnt het wel of een ophanden ingrijpen als van nog onbenoembare wezens zich aankondigt in deze toestellen, die, hoezeer ook nog door menschen vervaardigd, zich meer en meer nog slechts door hen laten bedienen, als kreeg een andere dan menschelijke opzet reeds vat op het richten hunner krachten’.

Dit las ik vanmiddag bij A. Roland Holst, in zijn, uit een welhaast visionnair bewustzijn geschreven essay Oorlogstuig (Uit Zelfbehoud). En hij gaat verder:

‘Door zulk een vermoeden, als zou uit het buitenmenschelijke een beslissing op handen zijn, kan de luidruchtigste toedracht der doende wereld bij klaarlichten dag met eenmaal gezien worden in een geheimzinnig schijnsel dat van geen uur is, en waarin het menschelijk bestaan zich voordoet als niet meer dan een luttel gebeuren, laat begonnen en van beperkten duur, op deze ster’.

Deze gedachten zijn gegroeid in de eenzaamheid, tusschen wind, water en luchten. Zij zijn neergeschreven twee jaren vóór de bombardementseskaders in stalen ernst hun lasten over de aarde droegen en de macabere symfonie van den Harden Dood aanving.

En vanavond geven de kranten - met vette, wanstaltige

[p. 174]

letters op grauw papier - de begonnen verwoesting van een metropool, van Londen, door.

Gisteren waren het nog de vliegtuigen, gegroeid tot reusachtige gepantserde luchtkruisers, die het vernietigings-werk voltrokken op schier alle continenten. Berlijn werd zoo, in opeenvolgende nachten, tot een enorme rookende ruïne gemaakt. Andere, kleinere steden in Duitschland, Italië, Engeland, verdwenen volkomen. Op den plattegrond van het werelddeel zijn zij nog slechts zwartgeblakerde plekken, stinkend residu van wat eens leven was, cultuur, arbeid, historie, macht.

Doch wat nú geschiedt, wat zich nú voltrekt tusschen het vasteland en Albion is zoo huiveringwekkend en tegelijk zoo grootsch, zoo infernaal, zoo identiek met ‘de schoonheid van het oordeel’, zooals Roland Holst het noemde, dat een wijde verwondering vooralsnog de verbijstering in ons overheerscht.

De ‘onbenoembare wezens’ zijn aan den hemel verschenen. Nòg door menschen gelanceerd en bemeesterd. Maar hoe lang zullen zij zich aan hun wil blijven onderwerpen?

De Duitschers schieten, van Frankrijk uit, enorme raketten af, die door een geheimzinnige kracht (mogelijk radiografisch) bestuurd, naar het Engelsche eiland vliegen. Als vurige meteoren verschijnen zij boven Londen, om zich dan met duizelingwekkende snelheid omlaag te storten, in reusachtige explosies de aarde openscheurend.

Nog één stap verder, nog één knop meer omgedraaid, nog één verbetering in het duivelsch-geraffineerde mechanisme en deze monsters, deze stalen hemellichamen - ‘Höllehunde’ zeggen de Duitschers - zullen overgaan in die andere orde, die vreemde, buitenwereldsche, waarvan de dichter spreekt, en zich vereenzelvigen met buitenmenschelijke oerkrachten. Dan zal de cirkel zich sluiten.

[p. 175]

Dan zal komen, wat men ‘het Oordeel’ pleegt te noemen.

En niettegenstaande deze panische verschrikking, niettegenstaande wij meer en meer de grens met het absolute duister naderen, zijn de massa's - voor zoover zij niet actief aan de verwoesting deelnemen - nog verloren in hun simpele kuddeleven, straalt de zon, trekken de sterren hun vaste banen, bloeien op mijn tafel de pioenrozen wonderlijk wijd open en werken de dichters, overal op aarde, aan het Lied, aan de Zangen van het Leven, die zij tot het laatste oogenblik zingen zullen, boven den Dood uit. De Geest blijft rondgaan. Ook al zou de aarde opnieuw ‘woest en ledig’ worden en het duister over den afgrond hangen. Wij zullen wellicht voortleven ìn dien geest. Hij zal ons allen omvatten. En op een oogenblik zien wij zijn licht opnieuw openbreken over een land dat goed is, een mild asyl, waar het leven zichzelf verwonderd herneemt.